Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2016 r. w Szczecinie

sprawy Ł. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o ustalenie prawa do renty rodzinnej na dłuższy okres

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 maja 2015 r. sygn. akt VI U 228/15

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział wG. na rzecz ubezpieczonego Ł. W. kwotę 423,87 zł (czterysta dwadzieścia trzy złote i 87/100) tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

SSA Beata Górska SSA Barbara Białecka SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 530/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6.02.2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. ustalił Ł. W. prawo do renty rodzinnej na okres od 01.01.2015r. do 31.01.2015r. Z uzasadnienia decyzji wynika, że ubezpieczony w dniu 25.12.2014r. ukończył 25 lat oraz z dniem 31.01.2015r. skończył studia drugiego stopnia.

W odwołaniu od decyzji organu rentowego ubezpieczony podniósł, że został uwzględniony tylko przewidywany termin ukończenia studiów stacjonarnych na kierunku leśnictwo, podczas, gdy ubezpieczony jest jeszcze studentem na ostatnim roku studiów drugiego stopnia - studiów niestacjonarnych na kierunku ochrona środowiska.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie
i podtrzymał argumentację zawartą w treści zaskarżonej decyzji. Podał, że prawo do renty rodzinnej przysługiwało ubezpieczonemu do dnia ukończenia studiów stacjonarnych drugiego stopnia na Wydziale (...) – kierunku (...) na Uniwersytecie (...) w P., bowiem w chwili ukończenia 25 roku życia był on
na ostatnim roku tych studiów.

Na rozprawie z 29 kwietnia 2015 r. ubezpieczony wniósł o ustalenie odpowiedzialności organu rentowego za niewydanie decyzji ustalającej prawa do renty w terminie, mimo spełnienia przez niego przewidzianych przesłanek. Wniósł o zasądzenia od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 4 maja 2015 roku zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do renty rodzinnej do dnia 30 września 2015r. (pkt I), stwierdził, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II orzeczenia) i zasądził
od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. na rzecz ubezpieczonego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III orzeczenia).

Sąd I Instancji ustalił, że Ł. W. urodził się w dniu (...). W dniu 25 listopada 2006 r. zmarł jego ojciec J. W.. Od dnia 19 grudnia 2006 r. ubezpieczony pobierał rentę rodzinną. Ubezpieczony w dniu 1 marca 2013 r. rozpoczął studia stacjonarne drugiego stopnia na Wydziale (...) Uniwersytetu (...) w P. na kierunku (...). Przewidywany termin ukończenia w/w kierunku to dzień 31 stycznia 2015 r. W dniu 1 marca 2014 roku ubezpieczony rozpoczął półtoraroczne studia drugiego stopnia na Wydziale (...) Uniwersytetu (...) w P. na kierunku Ochrona (...). Przewidywany okres ukończenia przez ubezpieczonego w/w kierunku studiów to dzień 30 wrzesień 2015 r.
W dniu 1 grudnia 2014 r. ubezpieczony wystąpił do organu rentowego o przedłużenie renty rodzinnej do dnia 30 września 2015 r., tj. do czasu ukończenia studiów drugiego stopnia na kierunku Ochrona (...) na Uniwersytecie (...) w P.. Decyzją z dnia 6 grudnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ustalił, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do renty rodzinnej do dnia 31 stycznia 2015 r. tj. planowanego dnia ukończenia studiów wyższych na pierwszym z ww. kierunków i uzyskania przez niego odpowiedniego tytułu zawodowego.

W oparciu o tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał,
że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie i wskazując na treść art. 68 ust. 1 pkt 2
i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity opubl. w Dz. U. z 2015 roku, poz. 748, ze zm.) - zwanej ustawą emerytalną – podniósł, że przepis art. 68 ust. 2 ww. ustawy został wprowadzony do porządku prawnego w okresie, kiedy formy edukacji w szkolnictwie wyższym opierały się na systemie roku akademickiego, zaczynającego się w jesieni, a kończącego początkiem lata roku następnego, przy czym ustawodawca nie wskazał w powołanym wyżej przepisie, że chodzi o rok akademicki, a rozumienie takie wywodzi się z orzecznictwa sądowego, dotyczącego standardowego okresu rozpoczęcia, trwania i zakończenia roku akademickiego. Formy kształcenia uległy jednak zmianie, poprzez odejście, co do zasady od dotychczasowego schematu 4 lub 5-letnich jednolitych studiów magisterskich, stwarzając możliwość ukończenia studiów licencjackich i odrębnych uzupełniających studiów magisterskich. Jak wynika chociażby z okoliczności rozpoznawanej sprawy, nie zawsze rok akademicki rozpoczyna się i kończy z przyjętym przed zmianą organizacyjną systemu edukacji szkolnictwa wyższego. Nieparzysta ilość semestrów powoduje, bowiem że pierwszy semestr studiów rozpoczyna się w trwającym już roku akademickim, zaś ukończenie ostatniego semestru przewidziane jest końcem następnego roku akademickiego określonego regulaminem studiów. Uzasadnione, zatem wydaje się przyjęcie, iż sformułowanie dotyczące ostatniego roku studiów należy odnieść do faktycznego ostatniego roku nauki w szkole wyższej. Ł. W. w dniu (...) r. ukończył 25 lat i był studentem ostatniego roku studiów drugiego stopnia na Wydziale (...) – kierunek Ochrona (...) na Uniwersytecie (...) w P.. W dniu 25 grudnia 2014 r. ubezpieczony był bowiem na drugim semestrze ww. studiów. Ostatni semestr miał się rozpocząć w marcu 2015 roku i zakończyć się we wrześniu 2015 roku. Skoro zatem ubezpieczony pozostawał na drugim semestrze studiów przypadającym na drugą połowę roku należało uznać, iż był on studentem ostatniego roku studiów. W ocenie Sądu Okręgowego okoliczność wcześniejszego ukończenia studiów drugiego stopnia na innym kierunku pozostaje bez wpływu na prawo ubezpieczonego do uzyskania renty rodzinnej do czasu ukończenia ostatniego roku studiów trwającego w okresie kiedy osiągnął on 25 rok życia.

Sąd w pełni podziela w tym zakresie stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 13 lipca 2006 r. wydanym w sprawie o sygn. akt III UK 49/06, w którym wprost zostało wskazane, że warunkiem przedłużenia prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest kontynuowanie nauki na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, niezależnie od wcześniejszego ukończenia studiów magisterskich na innym kierunku.

Reasumując w okolicznościach niniejszej sprawy ubezpieczonemu przysługuje prawo do renty rodzinnej do dnia 30 września 2015 r. tj. dnia planowanego ukończenia studiów drugiego stopnia na Wydziale (...) Uniwersytetu (...) w P. na kierunku Ochrona (...), bowiem prawo do renty rodzinnej jest niezależne od uprzedniego uzyskania tytułu zawodowego.

Wszelkich ustaleń w sprawie Sąd dokonał w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy, którego wiarygodność oraz moc dowodowa nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. wobec spełnienia przez ubezpieczonego warunków do uzyskania prawa do renty rodzinnej do dnia 30 września 2015 r., o czym orzeczono w pkt I wyroku. Na podstawie art. 118 ust. 1 ustawy emerytalnej ustalił odpowiedzialność organu rentowego za niewydanie decyzji ustalającej prawo do renty w terminie, mimo spełnienia przez niego ustawowo przewidzianych przesłanek, w sytuacji gdy w toku postępowania sądowego nie ujawniły się też nowe okoliczności ani dowody i organ rentowy tym samym miał możliwość ustalenia wszelkich okoliczności celem wydania właściwej decyzji przyznającej prawo ubezpieczonemu do renty rodzinnej do dnia 30 września 2015 r. Skoro jednak nie dokonał przedmiotowych ustaleń w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy koniecznym było orzeczenie o jego odpowiedzialności. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. 2013 r., Nr 490 ze zm.).

Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego nie zgodził się organ rentowy. Zaskarżył wyrok w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c., polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w wyniku błędnego przyjęcia, że w dniu 25.12.2014r. ubezpieczony, będący studentem II semestru był studentem 2 roku studiów drugiego stopnia na Wydziale (...) na Uniwersytecie (...) w P. w sytuacji, gdy tak nie było, o czym przesądza treść zaświadczenia Uniwersytetu (...) w P. z dnia 25.08.2014r., ponadto treść Zarządzenia nr (...) Rektora Uniwersytetu (...) w P. z dnia 29 maja 2013 roku w sprawie podstawowych elementów organizacji roku akademickiego 2013/2014 obowiązujących na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych oraz Zarządzenia nr (...) Rektora Uniwersytetu (...) w P. z dnia 12 maja 2014 roku w sprawie podstawowych elementów organizacji roku akademickiego 2014/2015 obowiązujących na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych, co skutkowało pominięciem w/w. istotnych okoliczności w podstawie ustaleń faktycznych wyroku i nie rozpoznaniem istoty sporu, które to uchybienia miały istotny upływ na wynik sprawy. Skarżący podniósł, że w związku z wydaniem wyroku zaistniała potrzeba powołania nowych faktów i dowodów, wobec czego wniósł o dopuszczenie dowodów z dokumentów w postaci Zarządzenia nr (...) Rektora Uniwersytetu (...) w P. z dnia 29 maja 2013 roku, w sprawie podstawowych elementów organizacji roku akademickiego 2013/2014 obowiązujących na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych oraz Zarządzenia nr (...) Rektora Uniwersytetu (...) w P. z dnia 12 maja 2014 roku w sprawie podstawowych elementów organizacji roku akademickiego 2014/2015 obowiązujących na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych, na okoliczność braku spełnienia przesłanek do przyznania prawa do renty.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł :

1.  o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania,

2.  ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,

3.  o zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ubezpieczony na rozprawie apelacyjnej z dnia 15.03.2016r. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz wydatków poniesionych w związku z podróżą pełnomocnika na rozprawę apelacyjną.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, w oparciu o całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego i przy przyjęciu właściwych przepisów prawnych, stanowiących podstawę orzeczenia, trafnie ustalił, że ubezpieczonemu nadal przysługuje prawo do renty rodzinnej, tj. do zakończenia niestacjonarnych studiów drugiego stopnia na kierunku ochrona środowiska w dniu 30.09.2015 roku.

W niniejszej sprawie spór wbrew zarzutowi apelacyjnemu, nie dotyczył faktów, lecz właściwego odkodowania normy z przepisów art. 68 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy emerytalnej. Zgodnie bowiem z art. 68 ust. 1 pkt 2 cyt. ustawy prawo do renty rodzinnej przysługuje dziecku własnemu, dzieciom drugiego małżonka i dzieciom przysposobionym do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia. Jednakże zgodnie z art. 68 ust. 2 cyt. ustawy, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

W niniejszej sprawie poza sporem jest, że ubezpieczony po skończeniu studiów I stopnia, od razu podjął studia II stopnia, liczące 3 semestry i w chwili osiągnięcia 25 roku życia kontynuował naukę na tych studiach wyższych, na kierunku ochrona środowiska.
Z przedłożonego do akt rentowych zaświadczeń Uniwersytetu (...) w P. z dnia 07.01.2014r. i z dnia 25.08.2014r. wynika, że ubezpieczony był studentem studiów drugiego stopnia na kierunku (...), a nadto kontynuował naukę na studiach drugiego stopnia niestacjonarnych, na kierunku (...) z przewidywanym terminem ich ukończenia w dniu 30.09.2015r. Nadto, oczywiste jest, że łączny okres dwustopniowych studiów na Uniwersytecie (...) trwa 5 lat i na ten okres składają się 3,5 roczne studia pierwszego stopnia – licencjackie oraz 1,5 roczne studia drugiego stopnia – magisterskie.

W sprawie należało zatem dokonać wyłącznie wykładni przepisu art. 68 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej, mając na uwadze dotychczasowy dorobek jurydyczny. Wymaga zatem wyjaśnienia, iż renta rodzinna przysługuje dziecku, które ma „ukończyć” naukę w szkole, a takie sformułowanie oznacza, że celem wydłużenia okresu pobierania renty rodzinnej po 25 roku życia jest zapewnienie środków utrzymania do czasu ukończenia studiów. Regulacja art. 68 ust. 1 pkt 2 w zw. z ust. 2 ustawy emerytalnej odnosi się do niewysłowionego co prawda semantycznie w przepisach, ale przyjmowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego „roku akademickiego”. Ustawodawca skonstruował bowiem ww. przepisy tak, jak wymagał tego wówczas obowiązujący jeden schemat roku akademickiego, który zaczynał się jesienią, a kończył na początku lata następnego roku. Chodziło o studia z typowym okresem ich rozpoczęcia, trwania oraz zakończenia roku akademickiego przy konstrukcji studiów jednolitych, bez podziału, czy wyróżnienia na etapy, tj. studia pierwszego stopnia (licencjackie, inżynieryjne) i studia drugiego stopnia (magisterskie). Jednak na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, w związku z reformą również szkolnictwa wyższego, doszło do zmiany systemu edukacji szkolnictwa wyższego i odejścia od jednolitych studiów magisterskich, wszakże z wyjątkami, w kierunku studiów zakończonych dyplomem licencjata oraz w kierunku odrębnych magisterskich studiów uzupełniających, zakończonych obroną pracy magisterskiej i dyplomem magistra. Takie zmiany organizacyjne spowodowały, że nie zawsze rok akademicki zaczyna się lub kończy zgodnie z dotychczasowym schematem roku akademickiego, co było szczególnie widoczne przy nieparzystej ilości semestrów na danym kierunku lub też przesunięciu okresu studiów o pół roku.

W tej sytuacji, przyjmowane przez organ rentowy stanowisko nie znajduje ani racjonalnego uzasadnienia, ani odzwierciedlenia w zmienionym systemie edukacji. Co więcej, prowadziłoby to do pozbawionego racjonalnych podstaw różnicowania studentów niektórych kierunków, w zależności czy kontynuują naukę na studiach jednolitych (jednostopniowych –pięcioletnich na przykład kierunku prawo, lekarskich, dentystycznych), czy dwustopniowych, czy też w sytuacji, gdy studenci rozpoczęli, bądź zakończyli studiowanie niezgodnie z dotychczasowym schematem, podczas gdy pozostali studenci, zaczynający rok akademicki w październiku i kończący taki rok latem lub wczesną jesienią, mieliby prawo do renty rodzinnej.

Mając zatem na względzie powyższe rozważania, wskazać należało, że zawarte w art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej sformułowanie „będąc na ostatnim roku studiów” odnosi się do faktycznego ostatniego roku pobierania nauki na uczelni. Nie ulega zatem wątpliwości, że w przypadku trzysemestralnego toku studiów ubezpieczony, mimo ukończenia 25 roku życia w czasie drugiego semestru, był studentem najpierw ostatniego roku studiów na kierunku (...), a potem kierunku (...) (który studiował także w ramach studiów I stopnia), a studia na ostatnim z tych kierunków - jak wynika z zaświadczenia Uniwersytetu (...) w P. z dnia 25.08.2014r. - skończyły się z dniem 30.09.2015r. Zatem do tej daty ubezpieczony posiadał uprawnienie do renty rodzinnej po zmarłym ojcu. W tym kontekście pozbawienie uprawnionego renty rodzinnej przez organ rentowy byłoby działaniem przeciwko celowi ustawy.

Twierdzenia pełnomocnika organu rentowego oraz przedłożone dopiero wraz z apelacją dowody w postaci zarządzeń rektora z 29.05.2013r. i 12.05.2014r. pomijają istotną w sprawie okoliczność, że zakończenie roku akademickiego w 2015r. (z dniem 30.09.2015r.) reguluje zgodnie z art. 160 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo
o szkolnictwie wyższym (tekst jednolity opubl. w Dz.U. z 2012r. poz.572, ze zm.) uchwała Senatu Uniwersytetu(...) w P., a nadto, skoro ubezpieczony rozpoczął naukę z dniem 01.03.2014r., to po upływie planowych 3 semestrów, zakończenie nauki nie może przypaść na styczeń 2015r. (jak przyjęto to w zaskarżonej decyzji), czy w dniu 23.06.2015r., jak sugeruje to przedłożone przez organ rentowy zarządzenie rektora nr (...).

Bez względu na merytoryczną przydatność przedłożonych przez organ rentowy dowodów, podnieść należy, że znając przedmiot sprawy strona miała w toku postępowania rozpoznawczego przed Sądem I instancji czas oraz sposobność, aby wnieść o przeprowadzenie ww. dowodów. Obecne więc twierdzenie, że potrzeba ich dopuszczenia wynikła z faktu wydania niekorzystnego dla organu wyroku nie jest oczywiście uzasadnieniem w myśl art. 217 § 2 k.p.c. Twierdzenia i dowody, jako nie zgłoszone we właściwym czasie, Sąd zaś zgodnie z art. 217 § 2 k.p.c. pomija –
jak w niniejszym przypadku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2015 r., sygn. I UK 375/14, LEX nr 1771082).

Wskazując na argumenty wyżej podane Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. Na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. na rzecz ubezpieczonego zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, w postępowaniu apelacyjnym, mając na uwadze przedłożony spis kosztów oraz wysokość stawki określoną w § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity w Dz. U z 2013r., poz. 490, ze zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz.1804).

SSA Beata Górska SSA Barbara Białecka SSA Jolanta Hawryszko