Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:

przy udziale Prokuratora Tadeusza Trzęsimiecha

po rozpoznaniu w dniu 24 marca 2016 r. sprawy

wnioskodawcy U. R.

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za bezprawne zatrzymanie

na skutek apelacji pełnomocnika oraz zażalenia pełnomocnika Prezesa Sądu Okręgowego
w C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 20.11.2015 roku, sygn. akt II Ko 152/15

1.  zmienia pkt 3 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa, zasądzając jednocześnie od wnioskodawczyni U. R. na rzecz Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w C. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych, tytułem zwrotu wydatków poniesionych w związku z ustanowieniem w sprawie pełnomocnika,

2.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3.  kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze obciąża Skarb Państwa.

SSA Piotr Filipiak SSA Michał Marzec SSA Wiesław Kosowski

II AKa 16/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20.11.2015r., sygn. akt II Ko 152/15, Sąd Okręgowy w Częstochowie po rozpoznaniu sprawy U. R. w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia za bezprawne zatrzymanie w dniu 02.12.2013r. w sprawie Sądu Rejonowego w C. o sygn. akt (...), wniosek oddalił.

Na mocy art. 29 ust.1 ustawy z dnia 26.05.1982r. Prawo o adwokaturze zasądził od Skarbu Państwa na rzecz Kancelarii Adwokackiej w C. adwokata K. H. kwotę 206,64 złotych, w tym naliczony 23% podatek VAT, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawczyni, który zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na przyjęciu, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie, podczas gdy z okoliczności przestawionych przez wnioskodawczynię wynika, iż w jej ocenie zatrzymanie jej w dniu 02.12.2013r. było niewątpliwie niesłuszne, co uzasadnia wniosek co do zasady i wysokości.

Podnosząc powyższy zarzut pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie wniosku w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Ponadto pełnomocnik organów uprawnionych do reprezentowania w sprawie Skarbu Państwa zaskarżył rozstrzygnięcie z punktu 3 wyroku, zarzucając mu obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegającą na naruszeniu przepisu art. 616 kpk w zw. z art. 626 § 1 kpk oraz art. 98 kpk w zw. z art. 558 kpk poprzez obciążenie kosztami postępowania Skarbu Państwa w sytuacji, gdy wnioskodawczyni przegrała sprawę, a pełnomocnik Skarbu Państwa złożył wniosek o zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Podnosząc powyższy zarzut pełnomocnik wniósł o zmianę punktu 3 zaskarżonego wyroku i przyznanie pełnomocnikowi Skarbu Państwa zwrotu kosztów zastępstwa procesowego od wnioskodawczyni według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawczyni U. R. jako bezzasadna nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności zaznaczyć trzeba, że Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy podniósł, że roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania, w tym mającego miejsce w postępowaniu wykonawczym, byłoby uzasadnione tylko wówczas, gdyby do zatrzymania osoby doszło przy braku przesłanek, które takie zatrzymanie dopuszczają, bądź gdyby było ono utrzymywane pomimo, że przesłanki jego zastosowania odpadły i w pełni zasadnie uznał, że zatrzymanie wnioskodawczyni U. R. w dniu 02.12.2013r. nie nosiło takich cech. Przypomnieć w tym miejscu należy, że zarządzenie wykonania wobec U. R. zastępczej kary 25 dni pozbawienia wolności w miejsce grzywny orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego wC. z dnia 19.02.2004r., sygn. akt (...), zostało poprzedzone szeregiem bezskutecznych z uwagi na postawę skazanej czynności, które miały na celu umożliwienie jej uniknięcia zarządzenia wykonania kary zastępczej, a mianowicie rozłożeniem grzywny na raty, odroczeniem jej spłaty, bezskuteczną próbą ściągnięcia grzywny w drodze egzekucji, czy też zamianą grzywny na pracę społecznie użyteczną. Po wtóre U. R. zostało w sposób prawnie skuteczny doręczone wezwanie do stawienia się we właściwej jednostce penitencjarnej w celu odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności wraz z pouczeniem, że w razie nie stawienia się w oznaczonym terminie dobrowolnie zostanie zarządzone doprowadzenie jej przez Policję pod przymusem, jak również z pouczeniem, iż może uwolnić się od kary zastępczej pozbawienia wolności przez zapłacenie grzywny w całości. U. R. nie stawiła się do odbycia kary w wyznaczonym terminie, po czym po dokonaniu na poczet grzywny wpłaty kwoty zaledwie 50 złotych i prawomocnym nie uwzględnieniu jej wniosku o odroczenie wykonania pozostałej do odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności nadal nie stawiła się w celu odbycia kary zastępczej, a zatem zignorowała wystosowane do niej wezwanie i stan ten utrzymywał się na przestrzeni znacznego okresu czasu. W tych warunkach, oparte o dyspozycję art. 79 § 2 kkw, wystosowane przez Sąd Rejonowy w Częstochowie polecenie doprowadzenia U. R. do odbycia zastępczej kary pozbawienia wolności było decyzją prawidłową i uzasadnioną. Zaznaczyć także trzeba, że U. R. została niezwłocznie zwolniona po tym, jak jej mąż uiścił pozostałą do zapłaty grzywnę w kwocie 950 złotych.

Mając natomiast w polu widzenia argumentację powołaną przez apelującego w uzasadnieniu podniesionego zarzutu stwierdzić trzeba, że za całkowicie chybione uznać należy stanowisko, polegające na twierdzeniu, że upływ okresu próby, wyznaczonego w związku z warunkowym zawieszeniem U. R. wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w C. z dnia 19.02.2004r., sygn. akt (...), wykluczał możliwość zamiany kary grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności, przy czym zaznaczyć trzeba, że z uzasadnienia wniesionego środka odwoławczego wynika, że jest to nie tyle stanowisko apelującego, co samej wnioskodawczyni. Tutaj, na wstępie zaznaczyć trzeba, że wnioskodawczyni na okoliczność tą powoływała się już w toku postępowania wykonawczego w sprawie (...) i stąd ustosunkował się do niej zarówno Sąd Rejonowy w C. w postanowieniu z dnia 22.03.2011r., sygn. akt (...), (...), jak i Sąd Okręgowy w C. w postanowieniu z dnia 19.07.2011, sygn. akt (...). Ponadto zaznaczyć należy, że prezentowane zapatrywanie jest całkowicie bezzasadne w świetle regulacji przepisów art. 76 § 1 i 2 kk, ocenianej z istoty rzeczy według stanu prawnego obowiązującego w czasie wydania postanowienia o zarządzeniu wykonania wobec U. R. zastępczej kary pozbawienia wolności oraz stanu obowiązującego w dacie jej zatrzymania. Mianowicie, o ile bowiem § 1 powołanego przepisu stanowił, że skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby, to jednak jednocześnie w § 2 stwierdzono, że jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania, a nie ulega wątpliwości, że w przedmiotowej sprawie nie doszło do przedawnienia wykonania kary grzywny.

Zauważyć ponadto trzeba, że w świetle okoliczności naprowadzonych wyżej podnoszona przez apelującego kwestia zasadności poszukiwania U. R. listem gończym pozostaje całkowicie irrelewantna dla oceny prawidłowości jej zatrzymania.

Reasumując stwierdzić trzeba, że zatrzymanie wnioskodawczyni U. R. w dniu 02.12.2013r., nastąpiło przy spełnieniu przesłanek je dopuszczających, było w pełni zasadne, ponadto zaś wnioskodawczyni została zwolniona niezwłocznie po tym, jak ustała przyczyna, dla której zatrzymanie zostało zrealizowane. W pełni podzielić zatem należy stanowisko Sądu Okręgowego, wyrażające się w przyjęciu, że nie stanowiło ono zatrzymania „niewątpliwie niesłusznego”. W konsekwencji decyzję o oddaleniu wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie uznać trzeba za prawidłową i uzasadnioną.

W tych warunkach wyłącznie ze względów porządkowych zauważyć trzeba, że Sąd Okręgowy orzekając w postępowaniu ponownym rozpoznał przedmiotową sprawę na rozprawie w dniu 20.11.2015r. Mając zatem w polu widzenia dyspozycję art. 27 ustawy z dnia 27.09.2013r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, stanowiącego, że „przepisy ustaw wymienionych w art. 1 – 26 niniejszej ustawy, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się do spraw wszczętych przed dniem jej wejścia w życie, jeżeli przepisy poniższe nie stanowią inaczej”, stwierdzić trzeba, że Sąd Okręgowy wydane rozstrzygnięcie winien był oprzeć na regulacji wynikającej z dyspozycji art. 552 b kpk (a contrario), nie zaś – jak miało to miejsce – na dyspozycji art. 552 § 4 kpk (a contrario) w brzmieniu obowiązującym do dnia 30.06.2015r. Przepis art. 552 b obejmuje bowiem również niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie w czasie postępowania wykonawczego. W postępowaniu tym, poprzez odesłanie zawarte w art. 1 § 2 k.k.w., w kwestiach nieuregulowanych w kodeksie karnym wykonawczym stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Skazany jest więc osobą inną niż oskarżony, a zatrzymanie odbywa się w związku z szeroko rozumianym postępowaniem karnym (zob. Kodeks postępowania karnego. Komentarz pod red. D. Świeckiego, WK 2015, teza 2 do art. 552b kpk).

Zaznaczyć jednak trzeba, że okoliczność ta nie stanowiła przedmiotu zarzutu, ponadto zaś jest irrelewantna dla oceny prawidłowości wydanego rozstrzygnięcia, albowiem art. 552 b kpk posługuje się tożsamym, jak poprzednio obowiązujący art. 552 § 4 kpk, pojęciem „niewątpliwie niesłusznego zatrzymania”.

Zaznaczyć także należy, że Sąd Apelacyjny, orzekający w składzie aktualnie rozpoznającym przedmiotową sprawę, nie podziela zapatrywania wyrażonego przez tut. Sąd w niniejszej sprawie w wyroku z dnia 20.08.2015r., sygn. akt II AKa 233/15, stojąc na stanowisku, że wbrew poglądowi wyrażonemu w w/wym wyroku, w sprawie doszło do przedawnienia roszczenia. Sąd Apelacyjny aktualnie rozpoznający sprawę podziela bowiem stanowisko wyrażone przez tut. Sąd w wyroku z dnia 06.11.2015r., sygn. akt II AKa 410/15 (Lex nr 1934417), zgodnie z którym do przedawnienia roszczeń związanych z zatrzymaniem, o którym mowa w rozdziale 58 kpk, stosuje się trzyletni termin przedawnienia z art. 555 kpk w brzmieniu obowiązującym od dnia 01.07.2015r., o ile przed tym dniem nie upłynął termin przedawnienia roszczeń na podstawie przepisów obowiązujących poprzednio. Natomiast taka właśnie sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie, albowiem wnioskodawczyni U. R. będąc zwolniona w dniu 02.12.2013r. (k. 385, 389), złożyła wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie w dniu 04.12.2014r. , a zatem po upływie – określonego dyspozycją art. 555 kpk w brzmieniu obowiązującym do dnia 30.06.2015r. - rocznego terminu biegnącego od daty zwolnienia, zaś na rozprawie w dniu 15.04.2015r. prokurator podniósł zarzut przedawnienia roszczenia.

Zważywszy jednak na fakt, iż Sąd Apelacyjny aktualnie orzekający w sprawie, mając w polu widzenia aspekt związania Sądu Okręgowego poprzednim zapatrywaniem wyrażonym przez tut. Sąd, zdecydował o merytorycznym ustosunkowaniu się do zasadności wniesionego środka odwoławczego, a w konsekwencji także zaskarżonego rozstrzygnięcia, prawny aspekt terminu przedawnienia roszczenia nie wymaga szerszego omówienia i w tym zakresie za wystarczające uznać trzeba odwołanie się do szerokiej argumentacji zaprezentowanej w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku tut. Sądu z dnia 06.11.2015r., sygn. akt II AKa 410/15.

Na uwzględnienie zasługiwało natomiast zażalenie pełnomocnika organu uprawnionego do reprezentowania Skarbu Państwa, skierowane przeciwko rozstrzygnięciu z punktu 3 wyroku, w którym Sąd Okręgowy kosztami postępowania w sprawie obciążył Skarb Państwa. Jak wynika bowiem z uzasadnienia zaskarżonego wyroku rozstrzygnięcie z punktu 3 podyktowane zostało dyspozycją art. 554 § 4 kpk, zgodnie z którym postępowanie jest wolne od kosztów sądowych. Rzecz jednak w tym, że stosownie do dyspozycji art. 616 § 1 kpk do kosztów procesu (postępowania) należą: 1) koszty sądowe oraz 2) uzasadnione wydatki stron, w tym z tytułu ustanowienia w sprawie jednego obrońcy lub pełnomocnika. Błędem zatem ze strony Sądu Okręgowego było utożsamienie kosztów procesu (postępowania) z kosztami sądowymi, zaś jak wyżej wskazano przepis art. 554 § 4 kpk stanowi, że „postępowanie jest wolne od kosztów sądowych”. Jednocześnie, abstrahując od faktu, iż zaskarżone rozstrzygnięcie było wynikiem błędnego utożsamienia przez Sąd Okręgowy pojęć, których zakresy bynajmniej się nie pokrywają, stwierdzić trzeba, że brak jest przepisu, który w przedmiotowym postępowaniu uprawniałby Sąd do zwolnienia wnioskodawczyni od zapłaty wydatków poniesionych przez stronę przeciwną w związku z ustanowieniem pełnomocnika.

Stąd też Sąd Apelacyjny zmienił punkt 3 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że kosztami sądowymi w sprawie obciążył Skarb Państwa i jednocześnie zasądził od wnioskodawczyni U. R. na rzecz Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Okręgowego w C. kwotę 120 złotych, tytułem zwrotu wydatków poniesionych w związku z ustanowieniem w sprawie pełnomocnika. Wysokość zasądzonej kwoty została ustalona na podstawie § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015r., poz. 1804).

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA Piotr Filipiak SSA Michał Marzec SSA Wiesław Kosowski