Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2014 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie z wniosku R. S. przy udziale M. T. o stwierdzenie nabycia spadku stwierdził, że spadek po E. S. z domu P., córce F. i J., zmarłej w dniu 15 lipca 2010 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałej w Ł., nabył w całości na podstawie testamentu pisemnego z dnia 2 lipca 2010 roku, otwartego i ogłoszonego w dniu 8 października 2010 roku w Sądzie Rejonowym dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi, I Wydziale Cywilnym, mąż - R. S., syn P. i M. oraz orzekł o kosztach postępowania.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik postępowania M.

T., zarzucając mu naruszenie:

- art. 217 § 2 k.p.c., art. 224 § 1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 285 § 1 k.p.c., art. 286 k.p.c., poprzez uznanie, że:

- zebrany w sprawie materiał dowodowy jest wystarczający do rozstrzygnięcia w sprawie;

- wydane opinie są należycie uzasadnione, spójne, jednoznaczne i wyczerpujące i jako takie, nie pozostawiają wątpliwości i nie dają podstaw do kontynuowania postępowania, zgodnie z wnioskiem skarżącego;

w konsekwencji powyższego – oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii instytutu, zamknięcie rozprawy i oparcie ustaleń i rozstrzygnięcia w sprawie na złożonych opiniach;

- art. 945 § 1 pkt 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, wobec uznania, że nie zostały wykazane i spełnione przesłanki nieważności testamentu, a spadkodawczyni znajdowała się w stanie umożliwiającym jej świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

W oparciu o powyższe, apelujący wniósł o:

- uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego

rozpoznania lub dopuszczenie dowodu z opinii instytutu, zgodnie z wnioskiem uczestnika zawartym w piśmie z dnia 30 maja 2014 roku, po uprzednim załączeniu do akt sprawy raportów pielęgniarskich z pobytu E. S. w szpitalu, zgodnie z żądaniem uczestnika, zawartym w piśmie z dnia 29 września 2010 roku,

- zmianę postanowienia poprzez stwierdzenie nabycia spadku po E. P. –

S. na rzecz M. T. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 9 czerwca 2003 roku,

- zasądzenie na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się na tyle uzasadniona, że doprowadziła do wydania orzeczenia uchylającego postanowienie Sądu Rejonowego i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zaskarżonego orzeczenia jak i jego pisemnych motywów czyni nieodzownym wniosek, że Sąd Rejonowy w ogóle nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c., nie przeprowadzając postępowania dowodowego w celu wyjaśnienia istotnych z uwagi na przedmiot postępowania i zarzuty uczestnika postępowania kwestii. Rozpoznanie istoty sprawy ma co do zasady miejsce wtedy, gdy sąd wydaje rozstrzygnięcie stanowiące odpowiedź na zgłoszone w danym postępowaniu żądanie. O tym w realiach niniejszej sprawy mówić zaś zdecydowanie nie sposób.

Wyjaśnienia wymaga, że istotą postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku jest określenie przez Sąd spadku kręgu spadkobierców. Przepis art. 670 k.p.c. nakłada na sąd spadku obowiązek badania z urzędu, kto jest spadkobiercą.

W sprawie, w której spadkobierca pozostawił testament, decydujące znaczenie dla określenia kręgu spadkobierców ma ważność tego testamentu. Stąd, Sąd powinien zwrócić szczególną uwagę na wszelkie okoliczności, które wiążą się z podważeniem ważności testamentu. Należy zauważyć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego powszechnie przyjmuje się, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd spadku działa aktywnie niezależnie od wniosków, twierdzeń i argumentów zainteresowanych stron.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w postanowieniu z dnia 9 września 2011 r. I CSK 12/11, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku rola sądu jest determinowana ustawowym nakazem działania z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada niezależnie od wniosków i stanowiska stron, lecz stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego, mających zastosowanie w danym stanie faktycznym. Nie wyłącza to ogólnych przepisów dotyczących postępowania dowodowego i nie zwalnia zainteresowanych z obowiązku udowodnienia twierdzeń, z których wywodzą korzystne dla siebie skutki prawne ani nie nakłada na sądy orzekające obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu, lecz chodzi przede wszystkim o zbadanie z urzędu, stosownie do treści zebranego materiału dowodowego, kto jest spadkobiercą.

Wnioskodawca R. S. zażądał w ramach niniejszego postępowania otwarcia i ogłoszenia testamentu spadkodawczyni E. S. sporządzonego w dniu 2 lipca 2010 r., zaś uczestnik postępowania M. T. podniósł zarzut nieważności ww. testamentu w oparciu o art. 945 § 1 pkt. 1 k.c., wnosząc jednocześnie o otwarcie i ogłoszenie testamentu notarialnego spadkodawczyni z dnia 9 czerwca 2003 r.

Z art. 945 § 1 pkt 1 k.c. wynika, że testament jest nieważny jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe na okoliczność stanu zdrowia E. S., a w konsekwencji rozstrzygnął o ważności sporządzonego przez nią w dniu 2 lipca 2010 r. testamentu własnoręcznego w świetle art. 945 § 1 pkt 1 k.c. Ustalając w tym zakresie stan faktyczny, Sąd Rejonowy oparł się na dowodach z opinii biegłych psychiatry i onkologa uznając je za należycie uzasadnione, spójne, jednoznaczne i wyczerpujące, przyznając opinii biegłego psychiatry zasadnicze i wiążące znaczenie. Zdaniem Sądu Okręgowego ww. ustalenia co do stanu zdrowia spadkodawczyni są prawidłowe.

Jednakże, w toku postępowania, tj. w piśmie procesowym z dnia 20 stycznia 2016 r., uczestnik postępowania M. T. podniósł zarzut nieważności testamentu z dnia 2 lipca 2010 r. w oparciu o art. 945 § 1 pkt. 2 k.c., wyjaśniając, że spadkodawczyni przy sporządzeniu testamentu została wprowadzona w błąd. Apelujący upatruje spełnienia tejże przesłanki w przekazaniu spadkodawczyni przez jej męża nieprawdziwych informacji na temat niewłaściwego zachowania ojca uczestnika postępowania skutkującego utratą przez spadkodawczynię zaufania do uczestnika postępowania.

Zgodnie z art. 945 § 1 pkt. 2 k.c., testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Regulacja błędu przy sporządzaniu testamentu jest unormowaniem szczególnym, aczkolwiek także w tej dziedzinie definiuje się go jako mylne wyobrażenie spadkodawcy o rzeczywistym stanie rzeczy. Wada ta w wypadku testamentu występuje bez względu na to, czy błąd spadkodawcy sporządzającego testament dotyczy treści testamentu, czy też okoliczności nie objętej treścią testamentu. Nie ma też znaczenia, czy oraz kto i w jaki sposób błąd wywołał. Znaczenie prawne ma jednak błąd istotny tj. taki, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu nie złożyłby oświadczenia tej treści (art. 84 § 2 k.c.). O tym, czy błąd spadkodawcy jest istotny decyduje ocena konkretnego wypadku, przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności, dokonywana wyłącznie w kategoriach subiektywnych spadkodawcy (błąd powinien stanowić przyczynę sprawczą sporządzenia testamentu). Nie ma natomiast znaczenia na gruncie art. 945 § 1 pkt 2 k.c., czy spadkodawca oceniał dany stan faktyczny obiektywnie, czy też nie.

Obowiązkiem Sądu w niniejszej sprawie będzie zatem przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność, czy spadkodawczyni w okresie sporządzania testamentu z dnia 2 lipca 2010 r. działała pod wpływem błędu i czy gdyby spadkodawczyni nie działała pod wpływem błędu, to sporządziłaby testament takiej treści.

Analiza przedstawionych dowodów oraz uzasadnienia zaskarżonego postanowienia dowodzi wprost, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał zgłoszonego zarzutu uczestnika postępowania nieważności testamentu na podstawie art. 945 § 1 pkt. 2 k.c. W konsekwencji nie ustalił należycie kręgu spadkobierców.

Mając na uwadze powyżej przytoczone argumenty Sąd Okręgowy uznał, iż z uwagi na zgłoszony zarzut naruszenia art. 945 § 1 pkt. 2 k.c., Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, jaką jest zbadanie ważności testamentu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, gdzie jak już powyżej wskazano, z mocy art. 670 § 1 k.p.c. z urzędu należy badać, kto jest spadkobiercą, i na podstawie art.386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd przede wszystkim uzupełni materiał dowodowy zarówno przez przesłuchanie stron, jak i ewentualnie świadków – m.in. zgłoszonych przez uczestnika postępowania w pkt. II pisma procesowego z dnia 20 stycznia 2016 r. (k. 517)- na okoliczność stosunków między spadkodawczynią a stronami postępowania oraz rodziną uczestnika, ich zachowania wobec spadkodawczyni i ewentualnych konfliktów, w szczególności w okresie jej przebywania w szpitalu, dostępu rodziny spadkodawczyni do swojej działki, więzi emocjonalnych i osobistych z ewentualnymi spadkobiercami, przyczyn sporządzenia kolejnego testamentu. W dalszej kolejności, Sąd Rejonowy rozstrzygnie o ważności testamentu z dnia 2 lipca 2010 r. w świetle art. 945 § 1 pkt. 2 k.c. oraz ustali należycie krąg spadkobierców.