Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 06 kwietnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. P.

przeciwko S. R. we W.

o uposażenie rodzinne

na skutek apelacji S. R.we W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 listopada 2015 r. sygn. akt IV P 6/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego S. R. we W. na rzecz powoda J. P. kwotę 367,75 zł (trzysta sześćdziesiąt siedem 75/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

3.  kosztami sądowymi obciążyć Skarb Państwa

SSA Alicja Podlewska SSA Grażyna Czyżak SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III APa 4/16

UZASADNIENIE

J. P. złożył pozew przeciwko S. R. we W.
o wypłatę uposażenia rodzinnego, które otrzymał po zmarłej żonie, a którego wypłatę Prezes Sądu Okręgowego we W. zawiesił decyzją z dnia 20 listopada 2014 roku. Powód wskazał, iż z informacji uzyskanej od Ministra Sprawiedliwości wynika, że obowiązujące regulacje prawne nie przewidują zawieszenia lub zmniejszenia uposażenia rodzinnego w związku z uzyskiwaniem dochodów z tytułu zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę. Minister Sprawiedliwości stwierdził również, że przy otrzymywaniu uposażenia rodzinnego nie ma żadnych przeciwwskazań do podejmowania zatrudnienia przez osoby pobierające takie uposażenie. Powód dodał również, że od 2004 roku przepisy regulujące przyznawanie uposażenia rodzinnego członkom rodziny zmarłego sędziego nie uległy żadnej zmianie i nikt nie stwierdził, że powyższa interpretacja przepisów jest błędna. Powód oświadczył także, że do chwili obecnej nie nabył ani prawa do emerytury, ani też do renty.

Prezes Sądu Okręgowego we W. w odpowiedzi na pozew wniósł o jego oddalenie i obciążenie powoda kosztami procesu.

Postanowieniem z dnia 20 lutego 2015 roku (sygn. akt III APo 2/15) Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyłączył wszystkich sędziów Sądu Okręgowego we W. od rozpoznania niniejszej sprawy i jednocześnie wyznaczył do rozpoznania tej sprawy Sąd Okręgowy w T..

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 19 sierpnia 2015 roku Sąd Okręgowy w T.wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego – S. R. we W.. Sąd ten nie zajął merytorycznego stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z dnia 5 października 2015 roku Sąd Okręgowy oddalił powództwo
w stosunku do Prezesa Sądu Okręgowego we W. (pkt II), a wyrokiem zaocznym w stosunku do Sądu Rejonowego we W. zasądził od tego Sądu na rzecz powoda kwotę 67.870,76 zł tytułem uposażenia rodzinnego za okres od 1 listopada 2014 roku do 30 września 2015 roku (pkt I), wyrokowi nadał rygor natychmiastowej wykonalności (pkt III) i kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa (pkt IV).

Sąd Rejonowy we W. w sprzeciwie od wyroku zaocznego wniósł
o jego uchylenie i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów sądowych według norm przepisanych.

Powód w piśmie procesowym z dnia 10 listopada 2015 roku wniósł jak w pozwie i na rozprawie oraz o utrzymanie w mocy w/w wyroku zaocznego w całości.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w T. wyrokiem z dnia 23 listopada 2015 roku utrzymał w całości w mocy wyrok Sądu Okręgowego w T.z dnia 5 października 2015 roku. Swoje rozstrzygnięcie Sąd ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.

I. P. (ur. (...)) była sędzią S. R. we W.. Zmarła w dniu (...) roku. I. P. miała jednego syna (ur. (...)), który w chwili jej śmierci był pełnoletni. Syn studiował i pobierał uposażenie rodzinne przez okres uprawniający do renty rodzinnej. W dacie zgonu I. P. pozostawała w związku małżeńskim z J. P. (ur. (...)).

Decyzją z dnia 19 marca 2004 roku Prezes Sądu Okręgowego we W. na podstawie art. 100 § 2 i § 3 w zw. z art. 200 § 2 ustawy z Prawo o ustroju sądów powszechnych ustalił dla J. P. uposażenie rodzinne w wysokości 1.875,90 zł brutto miesięcznie (tj. 45% podstawy wymiaru, tj. kwoty 4.168,71 zł stanowiącej 75% uposażenia w stanie spoczynku, jakie pobierałaby zmarła sędzia, a do wyliczenia której przyjęto wynagrodzenie zasadnicze w pierwszej stawce awansowej w kwocie 4.631,90 zł i dodatek za 20% wysługi lat – w kwocie 926,38 zł).

Pismem z dnia 13 kwietnia 2004 roku powód zwrócił się do Ministerstwa Sprawiedliwości z zapytaniem, czy osoba pobierająca uposażenie rodzinne po zmarłym małżonku będącym sędzią jest uprawniona do wykonywania pracy zarobkowej. W odpowiedzi na powyższe zapytanie Ministerstwo Sprawiedliwości poinformowało, że obowiązujące przepisy nie przewidują zawieszenia lub zmniejszenia uposażenia rodzinnego w związku z dochodami uzyskiwanymi z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Ministerstwo podkreśliło, że w obecnym stanie prawnym (kwiecień 2004 roku) brak jest przeciwwskazań do podejmowania zatrudnienia przez osoby pobierające uposażenie rodzinne.

Powód pobierał uposażenie rodzinne po zmarłej żonie do dnia 31 października 2014 roku włącznie. Wysokość tego uposażenia była stopniowo podwyższana wraz ze zmianami wysokości wynagrodzenia sędziów. Powód nie jest uprawniony do emerytury, renty rodzinnej ani też renty z tytułu niezdolności do pracy. Płatnikiem uposażenia rodzinnego na rzecz powoda był S. R. we W..

Pismem z dnia 27 października 2014 roku (przesłanym na adres Sądu Okręgowego we W. w dniu 31 października 2014 roku) powód poinformował, że osiąga przychód z tytułu zatrudnienia w U. M. w L.. Jednocześnie oświadczył, że jego zamiarem jest osiągnięcie przychodu w wysokości powodującej zawieszenie świadczenia. W tym samym piśmie powód zobowiązał się do powiadomienia Prezesa Sądu Okręgowego we W. o zamiarze osiągania przychodu w innej wysokości niż podana wyżej. W 2014 roku (za okres styczeń- październik) powód osiągnął przychód z tytułu uposażenia rodzinnego w łącznej wysokości 59.969,50 zł brutto.

Pismem z dnia 20 listopada 2014 roku Prezes Sądu Okręgowego we W. zawiesił wypłatę powodowi uposażenia rodzinnego po zmarłej żonie od dnia 1 listopada 2014 roku, z powodu osiągania przez niego dochodu z tytułu zatrudnienia powodującego zawieszenie wypłaty w/w świadczenia.

Wysokość uposażenia rodzinnego przysługującego J. P. od dnia 1 stycznia 2015 roku wynosi 6.208,54 zł brutto miesięcznie.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych
w aktach sprawy, w tym aktach sprawy uposażenia rodzinnego prowadzonych przez Prezesa Sądu Okręgowego we W..

Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z art. 102 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (j.t. Dz.U. z 2015 roku poz. 133, ze zm.) w razie śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku, członkom jego rodziny, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS, przysługuje uposażenie rodzinne w wysokości: dla jednej osoby uprawnionej – 85%, dla dwóch osób uprawnionych – 90%, dla trzech lub więcej osób uprawnionych – 95%.

Powyższy przepis odsyła pośrednio do regulacji prawnej zawartej w art. 67-71 ustawy o emeryturach i rentach z FUS określających katalog osób uprawnionych do renty rodzinnej (art. 67) oraz warunki, jakie muszą spełniać te osoby chcąc nabyć uprawnienie do tego świadczenia (art. 68-71 ustawy emerytalnej). Tak więc członkowie rodziny zmarłego sędziego albo sędziego w stanie spoczynku są uprawnieni do otrzymania uposażenia rodzinnego, jeżeli spełniają warunki wymagane do uzyskania prawa do renty rodzinnej, zawarte w art. 68-71 ustawy emerytalnej. Przesłanki powstania prawa do renty rodzinnej dla małżonka zmarłego (wdowy lub wdowca) zostały określone w art. 70 ustawy emerytalnej. Przepis ten nie wymienia jako przesłanki nabycia lub też wypłaty renty rodzinnej – braku zatrudnienia wdowy czy wdowca ani też nieprzekraczania przezeń określonego pułapu dochodów.

W ocenie Sądu I instancji do uposażenia rodzinnego nie znajdują zastosowania przepisy dotyczące zawieszania lub zmniejszania świadczeń z FUS, zawarte w art. 103-106 ustawy emerytalnej. Art. 103 ustawy o emeryturach i rentach z FUS reguluje zagadnienie zawieszenia wypłaty oraz zmniejszenia świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych - w postaci emerytur i rent. Literalne brzmienie tego przepisu wskazuje, że zawarta w nim regulacja prawna znajduje zastosowanie jedynie w odniesieniu do świadczeń enumeratywnie w tym przepisie wymienionych – czyli emerytur i rent. Tym samym brak jest podstaw do zastosowania regulacji prawnej zawartej w art. 103 i nast. ustawy emerytalnej do uposażenia rodzinnego, o którym mowa w art. 102 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, albowiem uposażenie to nie stanowi emerytury ani renty (choćby nawet spełniało funkcję alimentacyjną analogiczną do tej, którą pełni renta rodzinna). Skoro jednak ustawodawca w przepisie art. 102 ustawy nie posługuje się pojęciem renty (np. rodzinnej), lecz używa terminu „uposażenie rodzinne” – to znaczy, że odróżnia to świadczenie od emerytur i rent, o których mowa w innych przepisach. Do takiego wniosku prowadzą zasady wykładni językowej aktów normatywnych,
a w szczególności – reguła, że różnym zwrotom używanym przez prawodawcę nie można nadawać takiego samego znaczenia.

Art. 102 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych nie odsyła expressis verbis do regulacji prawnej zawartej w art. 103 ustawy emerytalnej, lecz wspomina, że przesłanką otrzymania uposażenia rodzinnego przez członków rodziny zmarłego sędziego lub sędziego w stanie spoczynku jest, aby ci krewni sędziego „spełniali warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach
z FUS”. Warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej określone są w przepisach art. 68-71 ustawy emerytalnej, znajdujących się w dziale III („Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta rodzinna”), rozdziale 2. zatytułowanym „Renta rodzinna”. Natomiast przepis art. 103 ustawy emerytalnej usytuowany został w dziale VIII („Zasady ustalania świadczeń”), rozdziale 2. tej ustawy – zatytułowanym „Zawieszanie lub zmniejszanie świadczeń”. W ocenie Sądu Okręgowego ustawodawca wspominając w art. 102 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych o „warunkach wymaganych do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS”, miał na myśli jedynie te przepisy ustawy emerytalnej, które regulują warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej – czyli regulacje prawne zawarte w art. 68-71 ustawy, nie zaś – jakiekolwiek inne jeszcze przepisy tego aktu prawnego. Należy podkreślić, że art. 103 ustawy emerytalnej nie określa warunków wymaganych do uzyskania (czyli innymi słowy - nabycia) renty rodzinnej, a jedynie definiuje w jakich sytuacjach prawo do tego i innych świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych ulega zawieszeniu lub też dane świadczenie ulega zmniejszeniu. „Uzyskanie” prawa do renty rodzinnej nie jest pojęciem tożsamym z „zawieszeniem” tego prawa ani też ze „zmniejszeniem” świadczenia; nie są to nawet określenia synonimiczne (bliskoznaczne). „Uzyskać” oznacza bowiem tyle, co „otrzymać, zwykle coś pożądanego, coś, co było przedmiotem starań; osiągnąć, zdobyć” (Słownik języka polskiego, tom III pod red. Mieczysława Szymczaka, wydanie czwarte, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, str. 643). Z kolei „zawiesić” oznacza m. in. „wstrzymać na pewien czas, odłożyć na później (tylko w odniesieniu do czynności urzędowych)” (Słownik […], tom III pod red. Mieczysława Szymczaka, str. 974). Jeszcze inne znaczenie ma czasownik „zmniejszyć”, który oznacza - „uczynić coś mniejszym pod względem rozmiarów, ilości, liczby, intensywności; pomniejszyć, umniejszyć, zredukować, uszczuplić” (Słownik […], tom III pod red. Mieczysława Szymczaka, str. 1041). Wobec powyższego brak jest zdaniem Sądu podstaw do rozszerzania zakresu odesłania zawartego w art. 102 ustawy – Prawo o ustroju […] na art. 103 ustawy emerytalnej, jako że przepis ten nie reguluje warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej (tzn. nie reguluje przesłanek określających nabycie prawa do tego świadczenia).

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powoda od S. R. we W. uposażenie rodzinne od dnia wstrzymania, tj. od 1 listopada 2014 roku do 30 września 2015 roku, tj. utrzymał wyrok zaoczny w całości w mocy. Na podstawie art. 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2012 roku nr 90 poz. 594 ze zm.) kosztami sądowymi obciążono Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwanyS. R. we W. zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany poprzez uchylenie w całości wyroku zaocznego z dnia 5 października 2015 roku i oddalenie powództwa oraz obciążenia powoda kosztami postępowania według norm przepisanych, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Pozwany zarzucił naruszenie art. 102 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych poprzez przyjęcie, że powyższe unormowanie pozwala powodowi podjąć uposażenie rodzinne pomimo uzyskiwania przez niego przychodu przekraczającego 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Siaty stycznego. Apelujący wniósł także o zwrócenie się przez Sąd II instancji do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym: czy treść przepisu art. 102 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, przyznającego, w razie śmierci sędziego członkom jego rodziny, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS uposażenie rodzinne, uzasadnia zastosowanie przepisów art. 103a-106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W uzasadnieniu apelacji pozwany wskazał, iż funkcja renty rodzinnej i uposażenia rodzinnego jest tożsama gdyż zmierza do zapewnienia środków utrzymania najbliższym członkom rodziny zmarłego pozbawionym dotychczasowego źródła dochodu. Nie ma więc podstaw do różnicowania osób pobierających rentę rodzinną w ramach powszechnego systemu ubezpieczenia społecznego, a członków rodziny zmarłego sędziego. Nie sposób podzielić zapatrywania Sądu Okręgowego w Toruniu, zgodnie z którym odesłanie zawarte w art. 102 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych dotyczy jedynie przepisów art. 65-71 ustawy emerytalnej. Ustawodawca posłużył się w nim bowiem terminem spełniania warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej, który trudno ograniczać jedynie do kręgu podmiotowego osób uprawnionych formalnie do świadczenia. Pojęcie uprawnienia, aczkolwiek nie jest definiowane w powoływanych aktach prawnych, ma zakres nieco bardziej szerszy, aniżeli ujął to Sąd I instancji. Oznacza bowiem, że norma prawna przyznaje danej osobie prawo do określonego zachowania. Bezspornym jest, że osoba spełniająca formalne i podmiotowe przesłanki do uzyskania prawa do renty rodzinnej, lecz uzyskująca przychód przekraczający 70% lub 130% kwartalnego wynagrodzenia ogłaszanego przez Prezesa GUS otrzyma rentę rodzinną w zmniejszonej wysokości (art. 104 ust. 8 ustawy emerytalnej) lub prawo do świadczenia zostanie jej zawieszone (art. 104 ust. 7 tej ustawy). W tej zatem sytuacji trudno zasadnie dowodzić, że osoba taka spełnia warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej. Z prawnego punktu widzenia można mówić jedynie o ustaleniu prawa do tej renty, co nie jest jednak równoznaczne z faktycznym jej uzyskaniem tj. wypłatą przez organ rentowy.

W związku z powyższym w ocenie pozwanego przepisu art. 102 § 1 w/w ustawy musi być interpretowany nie tylko z uwzględnieniem przepisów zawierających katalog osób uprawnionych do renty (art. 65-71 ustawy emerytalnej), ale również unormowań wpływających na faktyczną realizację prawa do renty, tj. przepisów art. 104 ust. 7 i 8 ustawy emerytalnej. Istotną wskazówkę do przyjęcia takiego rozumowania interpretacyjnego dał ustawodawca w przepisie art. 102 § 4 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych. Unormował w nim bowiem sytuację dotyczącą zbiegu prawa do uposażenia rodzinnego z prawem do emerytury lub renty. Wykluczona została możliwość zdublowania świadczeń, poprzez rozwiązanie, że na wniosek uprawnionego, przysługuje albo uposażenie rodzinne, albo emerytura lub renta. Z tego punktu widzenia niezrozumiała prawnie jest możliwość jednoczesnego pobierania wynagrodzenia za pracę / którego wartość jest zwykle wyższa niż świadczenia emerytalnego, czy renty/ i uposażenia rodzinnego.

Pozwany dodał także, że zawieszenie prawa do uposażenia rodzinnego w sytuacji uzyskiwania przez członka rodziny zmarłego sędziego przychodu, nie narusza gwarancji konstytucyjnych wynikających z art. 178 ust. 2 w zw. z art. 180 ust. 3-5 Konstytucji RP.

W sytuacji bowiem utraty źródła zarobkowania uposażenie to może być dalej pobierane, nie godząc w żaden sposób w podstawy egzystencji członka rodziny zmarłego sędziego.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu. Powód podtrzymał swoje stanowisko i poparł wniosku Sądu I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie zaoferowanym przez strony, dokonał właściwych ustaleń stanu faktycznego w zakresie elementów istotnych dla rozstrzygnięcia. Sąd ten prawidłowo zakreślił przedmiot sporu i rozpoznał istotę sprawy. Sąd Apelacyjny w całości podziela trafne i rzeczowe rozważania Sądu I instancji przyjmując je za punkt wyjścia własnej oceny, nie widząc potrzeby ponownego powielania argumentacji.

Sąd odwoławczy nie znalazł żadnych podstaw do uznania argumentacji pozwanego za uzasadnioną. O ile można się zgodzić twierdzeniem, że funkcja renty rodzinnej i uposażenia rodzinnego przysługującego członkowi rodziny zmarłego sędziego jest podobna, to jednak są to zupełnie różne świadczenia. Renta rodzinna jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego przysługującym z tytułu utraty żywiciela, pochodnym od renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Z kolei uposażenie rodzinne jest świadczeniem pochodnym od świadczeń przysługujących sędziemu ze stosunku pracy (w szczególności jego wynagrodzenia za pracę lub uposażenia ze stanu spoczynku, które jest również pochodne od świadczenia ze stosunku pracy – art. 100 § 1, 2 i 3). Podkreślić przy tym trzeba, że sędziowie nie podlegają powszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego, a w razie ich śmierci uprawnionym członkom rodziny sędziego nie przysługuje renta rodzinna, lecz w/w uposażenie rodzinne. Od wynagrodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne (art. 91 § 9 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych), z wyjątkiem przewidzianym w art. 91 § 10 (tj. w razie rozwiązania albo wygaśnięcia stosunku służbowego sędziego z powodu zrzeczenia się urzędu przez sędziego lub z powodu prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego o złożeniu sędziego).

Renta rodzinna jest wypłacana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zaś uposażenie rodzinne przez jednostkę organizacyjną, w której sędzia otrzymywał ostatnio wynagrodzenie lub uposażenie, bądź jednostkę organizacyjną, która przejęła zlikwidowany sąd, wypłacające to wynagrodzenie lub uposażenie.

Brak jest zatem podstaw do stosowania w odniesieniu do uposażenia rodzinnego wszelkich uregulowań dotyczących świadczeń emerytalno-rentowych, poza wyjątkiem wskazanym w art. 102 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, zgodnie z którym uposażenie rodzinne przysługuje uprawnionym członkom rodziny zmarłego sędziego albo sędziego w stanie spoczynku, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS. Zdaniem Sądu Apelacyjnego odesłanie to nie może być rozumiane jako odesłanie o kompleksowym charakterze. Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych ma charakter samodzielny, a wskazane w w/w przepisie odesłanie do przepisów ubezpieczeniowych dotyczy wyłącznie warunków uprawniających członka rodziny do świadczenia i obliczenia podstawy uposażenia rodzinnego i nie uprawnia do traktowania uposażenia rodzinnego jak renty rodzinnej. W ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych i ustawie emerytalnej nie ma żadnych innych zapisów, które nakazywałyby analogiczne traktowanie obu tych świadczeń.

Funkcjonalne podobieństwo obu tych świadczeń nie zmienia ich prawnego charakteru i nie uzasadnia przenoszenia zasad oraz rozwiązań legislacyjnych właściwych stosunkom ubezpieczenia społecznego (renta rodzinna) na stosunki zobowiązaniowe prawa pracy (uposażenie rodzinne). Takiemu rozumieniu uposażenia rodzinnego nie sprzeciwia się zasada równego traktowania ubezpieczonych, bo sędziowskie uposażenie rodzinne nie jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego i zasady dotyczące tej dyscypliny prawa nie mogą być na nie przenoszone (por. uzasadnienia: uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 21 kwietnia 1999 roku, III ZP 6/99, OSNP 1999, nr 19, poz. 619; wyroku SN z dnia 12 czerwca 2002 roku, II UKN 381/01, OSNP 2004, nr 2, poz. 37; wyroku SN z dnia 29 stycznia 2008 roku, I UK 239/07, OSNP 2009, nr 7–8, poz. 103; K. Gonera, Komentarz do art. 102 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, LEX).

Ponownie podkreślić należy, że w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych wskazano, iż uposażenie rodzinne przysługuje członkom rodziny zmarłego sędziego, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z FUS. Taka konstrukcja nie budzi żadnych wątpliwości i oznacza, że stosowanie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS odnosi się wyłącznie do zakreślenia kręgu osób uprawnionych do uposażenia rodzinnego, a nie sposobu wypłaty tego świadczenia, czy też okoliczności wpływających na jego wysokość, w tym powodujących jego obniżenie czy zawieszenie. Krąg osób uprawnionych do uzyskania renty rodzinnej określa art. 67 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Do renty rodzinnej uprawnieni są: małżonek (wdowa i wdowiec); dzieci własne, dzieci drugiego małżonka (pasierbowie) oraz dzieci przysposobione; przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka; rodzice, przy czym za rodziców uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające. Osoby uprawnione muszą przy tym spełniać warunki określone w art. 68–71 w/w ustawy, a więc w przypadku dzieci nieukończenie 16 roku życia, lub kontynuowanie nauki po osiągnięciu tego wieku nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo bez względu na wiek legitymowanie się całkowitą niezdolnością do pracy oraz do samodzielnej egzystencji powstałą już w w/w okresach; w przypadku przyjętych na wychowanie i utrzymanie wnuków, rodzeństwa i innych dzieci spełnienie w/w przesłanek oraz dodatkowo przyjęcie na wychowanie
i utrzymanie musi nastąpić co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego, chyba że śmierć była następstwem wypadku, co więcej osoby te nie mogą mieć prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania albo gdy ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd. W przypadku wdowy i wdowca prawo do renty rodzinnej przysługuje, jeżeli w chwili śmierci małżonka osiągnęli oni wiek 50 lat lub byli niezdolni do pracy albo wychowywali co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w art. 70 ust. 1 pkt 2 ustawy o FUS. Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w art. 70 ust. 1 lub 2 ustawy o FUS miała
w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w art. 70 ust. 1 lub 2 ustawy o FUS i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres roku od chwili śmierci męża; w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża. Z kolei rodzice mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli ubezpieczony bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania oraz spełniają odpowiednio warunki określone dla wdowy i wdowca.

Ustawa o emeryturach i rentach z FUS nie przewiduje innych warunków uzyskania świadczenia w postaci renty rodzinnej. Art. 104 ust. 7 i 8 tej ustawy nie regulują przesłanek uzyskania tego rodzaju świadczenia lecz wskazują na okoliczności powodujące zmniejszenie wysokości lub całkowite zawieszenie wypłaty tego świadczenia. Czym innym jest uzyskanie prawa do określonego świadczenia, a czym innym zaś jego wypłata, która ma w tym przypadku charakter wtórny. Osoby osiągające przychód powodujący zmniejszenie wysokości świadczenia rentowego czy też jego zawieszenie nie tracą prawa do tego świadczenia. Dlatego też argumentacja pozwanego w tym zakresie jest całkowicie nieuzasadniona.

Powyższy wniosek umacnia dodatkowo fakt, że zgodnie art. 103 ustawy Prawo
o ustroju sądów powszechnych, szczegółowe zasady i tryb ustalania i wypłacania uposażeń oraz uposażeń rodzinnych sędziom w stanie spoczynku i członkom ich rodzin zostały powierzone do ustalenia w drodze rozporządzenia Ministrowi Sprawiedliwości,
w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy. Co prawda dotychczas nie zostały wydane nowe akty wykonawcze na podstawie art. 103, ale powyższy przepis świadczy o tym, że wypłata uposażenia rodzinnego miała zostać uregulowana
w odrębnym akcie prawnym, nie zaś w sposób uregulowany w przepisach ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Zaznaczyć przy tym trzeba, że zachowujące, na podstawie art. 211 § 2 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, moc obowiązującą rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 października 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad i trybu ustalania i wypłacania uposażeń oraz uposażeń rodzinnych sędziom i prokuratorom w stanie spoczynku oraz członkom ich rodzin (Dz.U. Nr 130, poz. 869) również nie zawiera jakichkolwiek unormowań w przedmiocie zmniejszenia czy też zawieszenia uposażenia rodzinnego w stosunku do osób osiągających przychód z innego tytułu. Brak jest też odesłania do stosowania w tym przypadku do przepisów ustawy emerytalnej.

Bez znaczenia jest, że ustawodawca w art. 102 § 4 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych unormował sytuację wykluczającą możliwość pobierania uposażenia rodzinnego i emerytury lub renty. Pobieranie renty czy emerytury nie jest okolicznością wyłączającą możliwość uzyskiwania dochodu także na innej podstawie. Wbrew twierdzeniom pozwanego trudno jest powyższy przepis traktować jako wskazówkę interpretacyjną spornego przepisu art. 102 § 1 omawianej ustawy. Podkreślić bowiem trzeba, że ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych była wielokrotnie nowelizowana i gdyby zamiarem ustawodawcy byłoby wprowadzenie w przypadku uposażeń rodzinnych uregulowań tożsamych jak przy wypłacie emerytur i rent, to niewątpliwie mógłby taki wyraźny zapis ustanowić. Tego jednak nie uczynił i nie dokonano tego także w drodze stosownego rozporządzenia wykonawczego, do którego wydania upoważnia art. 103 tejże ustawy.

Reasumując, w ocenie Sądu Apelacyjnego sporny przepis nie budzi żadnych wątpliwości i nie umożliwia stosowania w odniesieniu do uposażenia rodzinnego wypłacanego na podstawie ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych przepisów dotyczących wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych zawartych w ustawie
o emeryturach i rentach z FUS. W związku z zaprezentowaną wyżej argumentacją, zgodną z poglądami judykatury i doktryny, brak jest podstaw do wystąpienia przez Sąd Apelacyjny z pytaniem prawnym do Sądu Najwyższego. Kwestia charakteru obydwu świadczeń i zakresu odesłania do przepisów ustawy emerytalnej była już analizowana przez Sąd Najwyższy (por. w/w wyrok SN z dnia 12 czerwca 2002 roku, II UKN 381/01, OSNP 2004, nr 2, poz. 37) i nie ma potrzeby kierowania do niego zapytania w kwestii, nie rodzącej problemów interpretacyjnych.

W związku z powyższym, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację, o czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku.

W pkt II wyroku, Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 367,75 zł tytułem zwrotu kosztów podróży własnym środkiem transportu na rozprawę apelacyjną, o czym orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 85 w zw. z art. 91 ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych w zw. z § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 stycznia 2013 roku w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej i w zw. z § 2 pkt 1 b rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25marca 2002 roku w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy, wydanego na podstawie art. 34a ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym (220 km w obie strony x 0,8358).

W pkt III wyroku, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 97 i 113 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2014 roku poz. 1025 ze zm.) kosztami sądowymi obciążono Skarb Państwa.

SSA G. Czyżak SSA A. Podlewska SSA A. Urban