Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2016 r. w Gdańsku

sprawy G. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o umorzenie należności składkowych

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 8 lipca 2015 r., sygn. akt IV U 418/15

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

SSA Bożena Grubba SSA Michał Bober SSA Aleksandra Urban

UZASADNIENIE

G. W. odwołała się od decyzji odmawiającej umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy.

Pozwany wnosił o oddalenie odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy zmienił decyzję i ustalił brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek określonych w pkt I decyzji - ze względu na nieokreślenie przez organ rentowy warunków umorzenia w postaci kwotowego określenia nie podlegających umorzeniu należności, o których mowa w art. 1 ust. 10 ustawy z 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551). Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i rozważaniach:

G. W. do 5 grudnia 2005 r. prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą, z tytułu której w okresie od 12.04.1999 r. do 8.10.1999 r., od 4.01.2000 r. do 14.07.2001 r. i od 6.03.2002 r. do 5.12.2005 r. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Ubezpieczona w ramach prowadzonej działalności zatrudniała pracownika, również zgłoszonego do ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczona prowadząc działalność gospodarczą nie opłaciła wszystkich należnych składek na ubezpieczenia zarówno z własnego tytułu jak i za zatrudnionego pracownika.

Ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551), wnosząc o umorzenie nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od 12/2002 do 5 grudnia 2005 r., które była zobowiązana do opłacenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

W efekcie organ rentowy decyzją z dnia 16 października 2013 r., wydaną na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551), określił, iż według stanu na dzień 19 kwietnia 2013 r. umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek :

- na ubezpieczenia społeczne – za okres od 12/2000 r. do 01/2001 r., od 03/2001 r. do 07/2001 r., od 08/2002 r. do 04/2005 r., za 12/2005 r. w kwocie łącznej 38.277,90 zł;

- na ubezpieczenie zdrowotne – za okres od 03/2001 r. do 07/2001 r., od 09/2002 r. do 03/2005 r., za 12/2005 r. w kwocie łącznej 10.582,46 zł;

- na Fundusz Pracy – za okres 04/2001 r., od 06/2001 r. do 07/2001 r., od 09/2002 r. do 03/2005 r., za 12/2005 r. w kwocie łącznej 2.446,16 zł.

Jednocześnie w punkcie II decyzji organ rentowy wskazał, iż warunkiem umorzenia w/wym. należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) oraz wydanym na jej podstawie Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 78, poz. 465 ze zm.). Organ rentowy nie określił kwotowej wartości składek nie podlegających umorzeniu. Decyzja została doręczona ubezpieczonej w dniu 21 października 2013 r. nie została zaskarżona.

Pismem z dnia 4 listopada 2014 r. organ rentowy przesłał do wnioskodawczyni informację o danych kontaktowych pracownika ZUS mogącego udzielić informacji o wysokości składek nie podlegających umorzeniu, przy czym w aktach rentowych brak jest z.p.o. korespondencji (została wysłana listem zwykłym), zaś skarżąca zaprzeczyła aby taką informacje otrzymała.

Ubezpieczona w wyznaczonym terminie nie spłaciła należności nie podlegających umorzeniu.

Po upływie wyznaczonego terminu organ rentowy ponownie wszczął postępowanie administracyjne, wydając w efekcie w dniu 29 stycznia 2015 r. zaskarżoną decyzję.

Aktualnie wnioskodawczyni eksponuje zarzut, że zwracała się do organu rentowego o udzielenie informacji o wysokości składek nie podlegających umorzeniu, prośby te pozostały bez odpowiedzi. Również to twierdzenie nie zostało przez skarżącą udowodnione, jednakże Sąd Okręgowy uznał, ze kwestia ta ma znaczenie drugoplanowe.

W ocenie Sądu I instancji prawidłowości zaskarżonej decyzji należało dokonać nie z punktu widzenia zachowania ubezpieczonej, lecz organu rentowego w świetle ciążących na nim obowiązków wynikających z ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551).

Celem powołanej ustawy był zamiar zniwelowania barier finansowych dla małych i średnich przedsiębiorców na rynku, szczególnie tym znajdującym się w trudnej sytuacji finansowej poprzez umożliwienie uzyskania umorzenia składek na własne ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy, oraz odsetek za zwłokę i pozostałych powstałych kosztów (w tym kosztów egzekucyjnych). Zakresem ustawy zostały objęte wszystkie osoby prowadzące pozarolniczą działalność, które w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności i nie opłaciły należnych z tego tytułu składek (por. uzasadnienie do ustawy, druk nr 382, Sejm VII kadencji). Postępowanie w tym przedmiocie, w świetle kształtu nałożonych na osoby uprawnione obowiązków, przybrało przy tym charakter niejako „dwuetapowy”, skorelowany każdorazowo z odpowiednimi czynnościami organu rentowego.

W pierwszej „fazie” Zakład Ubezpieczeń Społecznych – na wniosek osoby uprawnionej złożony w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy (art. 1 ust. 4) – wydawał decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustalał kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych (art. 1 ust. 8). Umorzeniu podlegały należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne (art. 1 ust. 1), a ich skutkiem było umorzenie nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy oraz analogicznych obciążeń pochodnych za ten sam okres (art. 1 ust. 6).

Warunkiem umorzenia powyższych należności było przy tym – zgodnie z art. 1 ust. 10 ustawy – nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Powyższe korespondowało ze wskazanymi już założeniami ustawy abolicyjnej obejmującej swoim zakresem jedynie należności składkowe na własne ubezpieczenie osób prowadzących pozarolniczą działalność, a wyłączające inne należności powstałe w związku z prowadzoną działalnością, jak przykładowo składki należne za pracowników, podlegające finansowaniu ze środków płatnika składek. Niepodlegające umorzeniu należności winny przy tym zostać – zgodnie z art. 1 ust. 11 – spłacone w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wydanej na podstawie ust. 8. Spełnienie warunku nastąpi także wówczas, gdy należności nie podlegające umorzeniu zostaną rozłożone na raty na warunkach ogólnych i spłacone w ramach udzielonego układu ratalnego, który musi zostać zawarty nie później niż w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, natomiast spłata zobowiązań może zostać rozłożona na raty realizowane w terminach wykraczających poza ten okres.

Upływ powyższego dwunastomiesięcznego terminu zobowiązywał natomiast organ rentowy do przystąpienia do drugiego „etapu” postępowania, zweryfikowania wykonania powyższego obowiązku i w efekcie wydania drugiej decyzji, odpowiednio:

- o umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

- odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12 (art. 1 ust. 13 ustawy).

W niniejszej sprawie ubezpieczona terminowo złożyła wniosek o umorzenie nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od 12/2002 do 5 grudnia 2005 r. z tytułu prowadzonej wówczas działalności gospodarczej. Organ rentowy wydał w tym zakresie w dniu 16 października 2013 r. odpowiednią decyzję określając wysokość należności podlegających umorzeniu na dzień złożenia wnioskuna poszczególne fundusze wraz ze zobowiązaniami ubocznymi (odsetki, koszty upomnienia). Ich wysokość ani czasookres ich ustalenia nie pozostawał w niniejszej sprawie sporny. Ubezpieczona nie kwestionowała również, iż posiada dalsze zaległości składkowe niepodlegające umorzeniu w świetle przepisów ustawy. W tym zakresie decyzja z dnia 16 października 2013 r. zawierała w punkcie II stanowiący odwzorowanie treści art. 1 ust. 10 i 11 ustawy ogólnie określony warunek uzależniający umorzenie określonych w punkcie I decyzji należności od spłaty należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się przedmiotowej decyzji. Decyzja nie wskazywała odpowiadającej tym należnościom kwoty.

Powyższe, w ocenie Sądu, należało uznać za dyskwalifikujące jej prawidłowość. Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku zaprezentowane w wyroku z dnia 10 grudnia 2014 r. (III AUa 671/14; LEX nr 1621046), a uznające, iż w decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy z 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność powinny zostać określone nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych w ust. 1 i 6, podlegające umorzeniu, ale również warunki umorzenia. Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, iż „ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność wyraźnie przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznej decyzji, a mianowicie postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności oraz postępowanie w sprawie umorzenia należności. Ustawa nie daje podstaw do wydania jednej decyzji o charakterze warunkowym.” W konsekwencji „w decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej powinny zostać określone nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych w ust. 1 i 6, podlegające umorzeniu, ale również warunki umorzenia, o których mowa w przepisach ust. 10 - 12 art. 1 ustawy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązany jest w decyzji z art. 1 ust. 8 warunki te określić, tzn. skonkretyzować poprzez podanie kwot niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP, FGŚP i FEP za okres od dnia 01.01.1999 r., do których opłacenia jest obowiązany wnioskodawca wraz z wszelkimi kosztami dodatkowymi wymienionymi w ustawie oraz poprzez wskazanie terminu, w jakim należności te podlegają spłacie.”

Decyzja z dnia 16 października 2013 r. powyższego wymogu nie spełniała, nie dając ubezpieczonej możliwości wypełnienia nałożonego na nią obowiązku, abstrahując w tym miejscu od podejmowanych przez nią własnych kroków w celu uzyskania tej informacji.

W tym kontekście zwrócić uwagę należy na jeszcze jeden aspekt wynikający z pominięcia wskazania kwoty należności niepodlegających umorzeniu bezpośrednio w decyzji, a jej ewentualne ujawnienie w formie samodzielnie uzyskanej informacji. Kwota ta bowiem może mieć niejednokrotnie charakter sporny, wymuszający wydanie odpowiedniej decyzji administracyjnej, a następnie wszczęcie sądowego postępowania odwoławczego i konieczności poddania drobiazgowej, a przez to nierzadko długotrwałej, ocenie kwestii prawidłowego ustalenia podstawy wymiaru składek czy dokonywania i zaliczenia wpłat z tego tytułu. Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. wprowadza natomiast ograniczony 12-miesięczny termin na dokonanie spłaty należności niepodlegających umorzeniu, który ulega przedłużeniu jedynie w sytuacjach określonych w art. 1 ust. 12 ustawy, do których nie zalicza się prowadzenia postępowania w przedmiocie ustalenia prawidłowej wysokości tych należności. Przenosząc na osobę ubiegającą się o umorzenie należności składkowych obowiązek indywidualnego ustalenia wysokości należności nie podlegających umorzeniu, z pominięciem decyzji wydanej w ramach tego postępowania, organ rentowy w istocie przerzuca na nią własne obowiązki, a jednocześnie ryzyko, iż z przyczyn od siebie niezależnych osoba taka nie będzie w stanie wywiązać się z obowiązku wynikającego z art. 1 ust. 10 ustawy. Powyższe z pewnością pozostaje sprzeczne z przeznaczeniem przedmiotowej ustawy, mającej jak wyżej wskazano, stanowić „ulgę” finansową dla osób nią objętych, a nie szereg niemożliwych do spełnienia i nie wynikających wprost z ustawy warunków, przekreślających niejednokrotnie możliwość skorzystania z jej dobrodziejstwa.

Ubezpieczona, wobec nie wskazania w decyzji z dnia 16 października 2013 r. kwoty należności składkowych nie podlegających umorzeniu, które winna zapłacić celem umorzenia, w istocie została pozbawiona możliwości spełnienia tego warunku. Powyższe z kolei należało przełożyć na ocenę następczo wydanej, skarżonej decyzji z dnia 29 stycznia 2015 r., którą organ rentowy „rozliczył” ubezpieczoną z niespełnienia tego warunku, co w świetle powyższej oceny należało uznać za nieprawidłowe. W państwie prawa niedopuszczalna jest bowiem sytuacja, gdy organ administracji publicznej wyciąga wobec obywatela negatywne konsekwencje prawne, zamykając mu dostęp do określonego uprawnienia ustawowego, w efekcie własnych uprzednich zaniedbań. Niezależnie zatem od tego, czy ubezpieczona faktycznie podejmowała starania w przedmiocie ustalenia kwoty należności niepodlegających umorzeniu w myśl art. 1 ust. 10 ustawy jej brak w decyzji z dnia 16 października 2013 r. obciążał wyłącznie organ rentowy, podważając w efekcie prawidłowość aktualnie skarżonej decyzji, jako przedwczesnej.

W apelacji od wyroku organ rentowy zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie prawa materialnego tj. art. 1 ust. 8 ustawy z 9.11.2012 r. o umorzeniu należności…

W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości.

W ocenie pozwanego ustawa nie formułuje wymogu określenia należności niepodlegających umorzeniu, o których mowa jest w jej art. 1 ust. 10. W ramach postępowania abolicyjnego wnioskodawczyni ma natomiast prawo do pozyskiwania bieżącej informacji na temat stanu swego zadłużenia. Ponadto, dalsze zaległości mogą ulegać zmianie w następstwie korekt. Decyzja, która zawierałaby rozstrzygnięcie co do kwoty należności byłaby dla organu rentowego wiążąca, podczas gdy także po jej wydaniu możliwy jest wpływ wpłat dobrowolnych lub pochodzących z egzekucji, co w rezultacie powodować będzie zmianę stanu zadłużenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna, skutkując uchyleniem zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była prawidłowość decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. wydanej w stosunku do wnioskodawczyni G. W. na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r. Nr 1551) – dalej ustawa abolicyjna.

Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej, na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Wniosek taki może złożyć osoba, która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8 tj. decyzji ZUS określającej warunki umorzenia (art. 1 ust. 1 pkt 1) oraz inna osoba niż wymieniona w pkt 1 (art. 1 ust. 1 pkt 2), tj. osoba nadal prowadząca działalność. W ustępie 6 art. 1 omawianej ustawy wskazano, iż umorzenie należności, o których mowa w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Jak stanowi ustęp 7 art. 1 ustawy abolicyjnej, umorzeniu podlegają również należności, o których mowa w ust. 1 i 6, które do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zostały rozłożone na raty i nie zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty. Warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po opłaceniu pozostałych należności objętych umową.

Jeśli natomiast chodzi o procedurę umarzania należności objętych zakresem przedmiotowym ustawy, to słusznie podkreślono w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. wyraźnie przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznej decyzji, a mianowicie postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności oraz postępowanie w sprawie umorzenia należności.

Przepis ustępu 8 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Odwołanie do ustępu 1 i 6 nakazuje przyjąć, że decyzja określająca warunki umorzenia ustala także: po pierwsze - kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za okres od 01.01.1999 r. do 28.02.2009 r. wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego, po drugie – kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Przepis ustępu 13 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi natomiast, że ZUS wydaje decyzję
o umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – jak stanowi ust. 10 omawianego przepisu - jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8 (ust. 11). W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu (ust. 12).

Mając na względzie wyżej przytoczone przepisy, należy wskazać, że decyzję o umorzeniu należności wydaje się po spłacie niepodlegających umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 najpóźniej w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, bądź - w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności – po ich opłaceniu. Z kolei decyzję o odmowie umorzenia należności wydaje się, jeśli w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 nie zostaną spłacone albo - w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności – nie zostaną one opłacone zgodnie z ustalonymi warunkami.

Słusznie Sąd I instancji podkreślił, że w pierwszej decyzji, określającej warunki umorzenia, organ rentowy nie określił wszystkich kwot nieopłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne za okres od 01.01.1999 r. do 28.02.2009 r. wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego a wyłącznie kwoty, które stosownie do przepisów ustawy abolicyjnej podlegają umorzeniu pod warunkiem spłaty należności umorzeniu nie podlegających. W konsekwencji więc w zaskarżonej decyzji zabrakło jakiejkolwiek informacji co do kwot niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP, FGŚP i FEP za okres od dnia 01.01.1999 r., do których opłacenia jest obowiązany wnioskodawca wraz z wszelkimi kosztami dodatkowymi wymienionymi w ustawie. Jak już wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku (np. wyroki w sprawach IIIAUa 671/14, III AUa 10/15) w decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej powinny zaś zostać określone nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych w ust. 1 i 6, podlegające umorzeniu, ale również warunki umorzenia. Do wniosku takiego prowadzi literalna wykładania omawianego przepisu, w którym jest mowa, iż ZUS wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Przepis ten wyraźnie zatem wskazuje na dwa elementy składowe decyzji z art. 1 ust. 8 ustawy, a mianowicie kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6 oraz warunki umorzenia. Skoro w decyzji nie zostały wskazane kwoty należności nie podlegających umorzeniu - podlegające spłacie jako warunek umorzenia należności określonych w pkt I decyzji to decyzja ta nie konkretyzowała warunków umorzenia tych należności, których umorzenie na mocy ustawy abolicyjnej było możliwe.

Organ wskazał co prawda termin spłaty, ale uchylił się od wskazania wnioskodawczyni kwot podlegających spłacie składek, które umorzeniu nie podlegają, a przytaczając jedynie treść ust. 10 art. 1 ustawy abolicyjnej. W efekcie więc rację należy przyznać Sądowi I instancji co do tego, że wnioskodawczyni miała istotny problem z wykonaniem tak zakreślonych „warunków” umorzenia.

Poddane kontroli instancyjnej rozstrzygnięcie jest jednak wadliwe niezależnie od akceptowanej przez Sąd Apelacyjny argumentacji merytorycznej – krytycznej względem decyzji warunkowej organu rentowego - zaprezentowanej w uzasadnieniu wyroku.

Utrwalone w judykaturze jest stanowisko, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie. Sąd ubezpieczeń społecznych nie może orzekać w przedmiocie, który nie był objęty decyzją organu rentowego.

Zakresem kontroli odwoławczej w niniejszej sprawie objęta była decyzja organu rentowego o odmowie umorzenia należności z tytułu składek. W konsekwencji przedmiotem rozpoznania była kwestia oceny, czy w stanie faktycznym sprawy istnieją podstawy do umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Sama zaś sentencja wyroku musi ograniczać się do stwierdzenia, czy prawo, którego strona się domaga przysługuje czy też nie przysługuje. Zasadniczo więc nawet przy akceptacji dla merytorycznych rozważań Sądu I instancji jako ewidentnie wadliwa jawi się treść rozpoczynająca się od słów „…ze względu na nieokreślenie przez organ rentowy…”. Stanowi ona bowiem w praktyce element uzasadnienia wyroku a nie jego sentencji.

Oczywiście – przyjmując słuszność zasadniczych przesłanek rozstrzygnięcia - nie sposób zaakceptować również ograniczenia sentencji do stwierdzenia, że Sąd „zmienia decyzję i ustala brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek…”. Konstrukcja ta opiera się na podwójnej negacji i z powodzeniem może być odwrócona w ten sposób: „zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że są podstawy do umorzenia należności…”. Również jednak takie rozstrzygnięcie wypacza wyrażony w art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c. obowiązek orzeczenia co do istoty sprawy przy ferowaniu wyroku zmieniającego decyzję organu rentowego. Utrwalone tak w judykaturze jak i w doktrynie jest stanowisko, że orzeczenie co do istoty sprawy, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., polega na sformułowaniu sentencji wyroku w taki sposób, aby zastępowała decyzję organu rentowego. Skoro zatem istotą sprawy była kwestia umorzenia należności, to pozytywna dla wnioskodawczyni decyzja stwierdzałaby, iż organ rentowy umarza wskazane w pierwotnej decyzji należności z tytułu składek. Również Sąd uwzględniając odwołanie powinien zmienić zaskarżoną decyzję i umorzyć należności z tytułu składek. Oczywiście postulowanie takiego rozstrzygnięcia przy niewadliwych ustaleniach stanu faktycznego byłoby nieporozumieniem. Przyjmując bowiem słuszność poglądu co do konieczności enumeratywnego wskazania w decyzji warunkowej składek nie podlegających umorzeniu, to zaniechanie tego obowiązku przez organ rentowy nie może powodować tego skutku, że podmiot starający się o zastosowanie względem niego tego dobrodziejstwa zostanie zwolniony z obowiązku uiszczenia również tych składek, które nie podlegają umorzeniu. Zapłata składek nie podlegających umorzeniu – co wynika wprost z przepisów ustawy abolicyjnej – była warunkiem sine qua non umorzenia tych składek, które umorzeniu podlegają. Bezspornym jest natomiast, że wnioskodawczyni żadnych składek w 12-miesięcznym terminie nie zapłaciła.

Dla nadania sprawie prawidłowego biegu konieczne jest w ocenie Sądu Apelacyjnego nie tylko wyeliminowanie z obrotu zaskarżonego rozstrzygnięcia – jako nie rozpoznającego istoty sporu – ale też decyzji organu rentowego wydanej przedwcześnie tj. przed wydaniem decyzji konkretyzującej warunki umorzenia należności. Jak wskazano wyżej, pierwotna decyzja mająca określać warunki umorzenia należności takich cech nie spełniała. Istnieje zatem konieczność uzupełnienia materii objętej pierwszą z decyzji, zaś o istnieniu lub braku podstaw do umorzenia należności podlegających umorzeniu organ rentowy podejmie decyzję dopiero wskutek ziszczenia się lub nieziszczenia się prawidłowo doprecyzowanego warunku umorzenia należności. W ramach ponownego postępowania, ponowna decyzja organu rentowego winna być poprzedzona odniesieniem się do okoliczności podnoszonych przez skarżącą w toku rozprawy apelacyjnej, że wszystkie należności nie podlegające umorzeniu zostały przez wnioskodawczynię uregulowane.

Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny uznał apelację za zasadną i na mocy art. 477 ^14a k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

SSA Aleksandra Urban SSA Michał Bober (spr.) SSA Bożena Grubba