Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2013 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa T. M.

przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu w Ostrowie Wielkopolskim i Zakładowi Karnemu w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 25 lutego 2013 r.

sygn. akt I C 690/12

1.  oddala apelację,

2.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego należnymi stronie pozwanej.

Sygn. akt I ACa 548/13

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym dnia 8 maja 2012 r. powód T. M. domagał się od Skarbu Państwa renty wyrównawczej po 2.000 zł miesięcznie w związku z rozstrojem zdrowia, jakiego miał doznać w wyniku udaru mózgu 17 grudnia 2008 r. podczas odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w K.. Ponadto domagał się stwierdzenia przewlekłości postępowania sądowego w sprawie o wydanie przez Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim wyroku łącznego z 15 grudnia 2008 r. sygn. akt II K 465/07. Sprawie tej nadano sygn. akt I C 690/12.

Oddzielnym pozwem złożonym w 16 października 2012 r. powód T. M. domagał się od Skarbu Państwa 1.000.000 zł zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku z doznanym udarem mózgu podczas odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w K. na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim sygn. akt II K 465/07. Sprawie tej nadano sygn. akt I C 1502/12.

W toku sprawy Sąd Okręgowy w Kaliszu dokonał zmiany w oznaczeniu reprezentacji Skarbu Państwa przez ustalenie, że podmiotem z którego działalnością wiąże się dochodzone roszczenie jest Zakład Karny w K. i Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa. Jednocześnie połączył sprawę o zadośćuczynienie do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia ze sprawą o rentę.

Zaskarżonym wyrokiem z 25 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w Kaliszu w punkcie 1 oddalił powództwo o rentę, w punkcie 2 oddalił powództwo o zadośćuczynienie i w punkcie 3 nie obciążył powoda kosztami procesu.

Z istotnych ustaleń tego Sądu wynika, że powód został osadzony w Zakładzie Karnym w (...) maja i przebywał tam do 13 września 2007 r. W okresie od 13 września do 29 listopada 2007 r. przebywał w Zakładzie Karnym w K.. Od 29 listopada 2007 r. do 18 grudnia 2008 r. powód ponownie przebywał w Zakładzie Karnym w K..

Od 8 września do 18 grudnia 2008 r. powód był umieszczony w celi nr 16 na oddziale I pawilonu A, o powierzchni 8,10 mkw., przewidzianej dla 2 skazanych. Podczas osadzenia powoda w tej celi umieszczono 2-3 skazanych.

Pismem z 14 grudnia 2007 r. złożonym do Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim powód wniósł o wydanie wyroku łącznego w sprawach II K 15/03 i II K 63/06 tego Sądu oraz XIV K 1268/06 Sądu Rejonowego w Szczecinie. Postanowieniem z 24 lipca 2008 r. Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim umorzył postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego. Orzeczenie to zostało uchylone 27 sierpnia 2008 r. przez Sąd Okręgowy w Kaliszu na skutek zażalenia powoda i sprawę przekazano do ponownego rozpoznania. Wyrokiem łącznym 15 grudnia 2008 r. w sprawie II K 465/07 Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim na zasadzie art. 85 i 86 § 1 k.k. połączył powodowi kary pozbawienia wolności orzeczone wyrokami tego Sądu w 3 sprawach i wymierzył w miejsce tych kar jako karę łączną, karę 10 miesięcy pozbawienia wolności i umorzył postępowanie w pozostałym zakresie.

Od 18 lutego do 18 sierpnia 2008 r. powód odbywał w Zakładzie Karnym w K. karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczoną prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 12 grudnia 2005 r. w sprawie VI K 661/05. Od 20 września do 18 grudnia 2008 r. powód odbywał w tym zakładzie karnym karę 6 miesięcy pozbawienia wolności orzeczoną prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 28 grudnia 2006 r. w sprawie II K 63/06. W trakcie odbywania tej kary powód był wielokrotnie karany dyscyplinarnie, w tym dwukrotnie karą umieszczenia w celi izolacyjnej na okres 14 dni, przy czym cela ta posiadała powierzchnię spełniającą normę 3 mkw. na skazanego.

16 grudnia 2008 r. powód w toku odbywania kary miał wylew i został przewieziony do szpitala. 18 grudnia 2008 r. otrzymał przerwę w wykonaniu kary do 18 czerwca 2009 r.

17 marca 2009 r. powód uzyskał orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności na czas określony do dnia 17 marca 2013 r. Orzeczenie to nie precyzowało wskazań dotyczących odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia specjalistycznego ani zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej. Ponadto wskazywało, że powód nie wymaga prawa do zamieszkiwania w oddzielnym pokoju.

Postanowieniem z 10 czerwca 2009 r. odmówiono powodowi udzielenia dalszej przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności z uwagi na pozytywne zakończenie leczenia szpitalnego w grudniu 2008 r. i brak podstaw do przyjęcia, iż pobyt powoda w zakładzie karnym mógłby zagrażać jego życiu czy zdrowiu.

Wyrokiem z 16 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy w Kaliszu w sprawie IV Ka 57/09, na skutek apelacji obrońcy skazanego T. M. od wyroku Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim z 15 grudnia 2008 r., II K 465/07, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że wymierzoną skazanemu karę łączną pozbawienia wolności obniżył do 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Kluczborku z 17 marca 2011 r. w sprawie sygn. akt I C 162/08 zostało oddalone powództwo T. M. przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Zakład Karny w K. o zadośćuczynienie za niezgodne z prawem warunki osadzenia w celi izolacyjnej tej jednostki penitencjarnej.

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Kaliszu z 15 grudnia 2010 r. w sprawie sygn. akt I C 1115/10 zostało oddalone powództwo T. M. przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim o odszkodowanie w związku z nieodwracalnym uszczerbkiem na zdrowiu jakiego doznał w wyniku przebywania w zakładzie karnym w warunkach urągających ludzkiej godności.

Powód nie składał nigdy skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki dotyczącej wydania wyroku łącznego przez Sąd Rejonowy w Ostrowie Wielkopolskim w sprawie sygn. akt II K 465/07.

Powód nigdzie nie pracuje, a źródłem jego utrzymania jest pożyczka pieniężna od brata, która była przyczyną odmowy dalszej wypłaty powodowi przez MOPS zasiłku stałego i opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne. Powód nie ma nikogo na utrzymaniu. Po doznanym wylewie jest pod opieką lekarza neurologa.

Dokonując oceny prawnej zgłoszonego roszczenia Sąd I instancji wskazał, że jego podstawę prawną stanowił art. 417 § 1 k.c., który przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej. Powód domagał się od strony pozwanej renty (art. 444 k.c.) i zadośćuczynienia (art. 445 k.c.) twierdząc, że w wyniku działania strony pozwanej doznał rozstroju zdrowia w postaci udaru mózgu w dniu 17 grudnia 2008 r.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie wobec podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia. Niezależnie od tego, czy źródłem szkody i krzywdy powoda jest naruszenie dóbr osobistych (art. 24 k.c.) czy też czyn niedozwolony (art. 415 i nast. k.c.), to i tak w obu tych przypadkach termin przedawnienia roszczenia jest ten sam i wynosi 3 lata, a jest on liczony od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (analogicznie reguluje tę kwestię art. 442 § 1 i art. 442 § 3 k.c.). Wobec tego, że powód upatrywał odpowiedzialności strony pozwanej w niezapewnieniu mu właściwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, to już w chwili zdarzenia sprawczego wiedział o szkodzie i podmiocie obowiązanym do jej naprawienia. Roszczenia powoda stały się więc wymagalne 18 grudnia 2008 r., a wobec złożenia pozwów 8 maja i 16 października 2012 r., termin ich przedawnienia już upłynął.

Jednocześnie Sąd I instancji stwierdził brak podstaw do uznania, aby działanie pozwanego podnoszącego zarzut przedawnienia było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Powód nie podniósł żadnych okoliczności, które przemawiałyby za potraktowaniem zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa ze strony pozwanego.

Na marginesie Sąd Okręgowy wspomniał, że zgodnie z art. 5 ust. l i 2 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843 ze zm.) skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania wnosi się w toku postępowania w sprawie do sądu, przed którym toczy się postępowanie. Jak ustalono w niniejszej sprawie powód nie złożył do Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim skargi na przewlekłość postępowania karnego w przedmiocie wydania wyroku łącznego w sprawie sygn. akt II K 465/07.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasadą z art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w punkcie 1 i 2 i zarzucając:

1) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego;

2) naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 445 § 1 w zw. z art. 444 § 1 i art. 448 w zw. z art. 24 k.c., których zastosowanie było konieczne ze względów formalnych i przedstawionych dowodów.

3) naruszenie prawa procesowego poprzez nieuwzględnienie wniosków dowodowych powoda,

4) naruszenie art. 16 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez uzasadnionej zwłoki, a w konsekwencji normy art. 417 k.c.

5) nieuwzględnienie faktu, iż prawa nabyte podlegają szczególnej ochronie i nie ma ograniczeń czasowych w ich dochodzeniu, a w niniejszej sprawie dodatkowo nie wiadomo, czy po wylewie powód był świadom zaistniałej sytuacji, a więc trudno wskazać jakąkolwiek datę, kiedy dowiedział się on o szkodzie.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa o rentę i zadośćuczynienie, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Strona pozwana zastępowana przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz od powoda kosztów procesu za postępowanie w II instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Wspólnym mianownikiem zarzutów naruszenia prawa procesowego i prawa materialnego jest uchylenie się przez Sąd I instancji od merytorycznego rozpoznania sprawy, do czego zdaniem strony skarżącej nie było podstaw. Zarzut ten jest chybiony.

Nie można zgodzić się z powodem, że roszczenia zawarte w pozwach nie są ograniczone żadnym terminem w ich dochodzeniu.

Zgodnie z art. 117 § 1 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

Roszczenia deliktowe, o naprawienie szkody wynikłej z rozstroju zdrowia (art. 444 k.c. – w tym m.in. renta z § 2 tego artykułu) oraz o przyznanie odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę wynikłą z tego rozstroju (art. 445 § 1 k.c.) mają charakter majątkowy. Podlegają więc przedawnieniu w terminie określonym w art. 442 ¹ (poprzednio art. 442) k.c.

Nie podlegają przedawnieniu roszczenia niemajątkowe, a takim jest np. roszczenie z art. 24 § 1 zdanie pierwsze i drugie k.c. odnoszące się do ochrony dóbr osobistych. Zgodnie z tym przepisem, ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.

Gdyby zatem powód w związku z pogorszeniem stanu zdrowia w Zakładzie Karnym w K. – a zdrowie stanowi jedno z dóbr osobistych wymienionych wprost w art. 23 k.c. - dochodził od strony pozwanej nie zadośćuczynienia, ale zobowiązania do złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (np. przeprosin), roszczenie to – jako niemajątkowe - nie uległoby przedawnieniu.

Jak stanowi art. 117 § 2 k.c., po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Sąd Okręgowy słusznie przyjął, że skuteczne podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia uzasadniało oddalenie powództwa o rentę i zadośćuczynienie bez potrzeby badania materialnych podstaw powództwa. Nie doszło więc do uchybienia przepisom postępowania, poprzez oddalenie wniosków dowodowych powoda zmierzających do wykazania przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej oraz rozmiaru szkody, jak również do naruszenia art. 445 § 1 w zw. z art. 444 § 1 i art. 448 w zw. z art. 24 k.c., gdyż przepisy te miałyby bez wątpienia zastosowanie w sprawie, gdyby pozwany dla obrony przed dochodzonym roszczeniem nie podniósł zarzutu przedawnienia.

Nie sposób podzielić twierdzeń powoda, że o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia dowiedział się później, niż z momentem doznania udaru mózgu w dniu 17 grudnia 2008 r. O „dowiedzeniu się o szkodzie” można mówić wtedy, gdy poszkodowany „zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody”; inaczej rzecz ujmując, gdy ma „świadomość doznanej szkody”. Szkoda przyszła powstaje nie jednocześnie, lecz dopiero za jakiś czas po zdarzeniu powodującym powstanie szkody, jako jego konieczna konsekwencja. Dopóki tak rozumiane dowiedzenie się o szkodzie nie nastąpi, dopóty bieg przedawnienia w ogóle nie może się rozpocząć (por. wyrok SN z 21 października 2011 r., IV CSK 46/11, LEX nr 1084557). Powód nie wykazał żadnym dowodem, że jego stan po udarze mózgu uniemożliwiał uzyskanie pozytywnej wiedzy w tym zakresie w dacie wskazanej przez Sąd I instancji. Nie podał także innej daty, kiedy z uwagi na stan zdrowia dowiedzenie się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia było już obiektywnie możliwe. Zauważyć należy, iż 17 marca 2009 r. powód uzyskał orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, bez wskazań dotyczących odpowiedniego zatrudnienia, szkolenia specjalistycznego ani zatrudnienia w zakładzie aktywności zawodowej. W związku ze swoim stanem zdrowia powód nie wymagał też zamieszkiwania w oddzielnym pokoju. Natomiast postanowieniem z 10 czerwca 2009 r. odmówiono powodowi udzielenia dalszej przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności z uwagi na pozytywne zakończenie leczenia szpitalnego w grudniu 2008 r. i brak podstaw do przyjęcia, iż pobyt powoda w zakładzie karnym mógłby zagrażać jego życiu czy zdrowiu. Z powyższego wynika, że stan zdrowia powoda umożliwiał już w grudniu 2008 r., kiedy zakończono leczenie szpitalne, dowiedzenie się o okolicznościach, które wyznaczają rozpoczęcie terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.

Sąd I instancji zasadnie też uznał, że podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa. Żadne takie okoliczności, poza odwołaniem się do charakteru dochodzonego roszczenia - zdaniem powoda - wymagającego wzmożonej ochrony, nie zostały przez powoda przywołane (usprawiedliwione przyczyny opóźnienia i jego nienadmierność). Z akt sprawy nie wynika, co legło u podstaw spóźnionego wystąpienia z powództwem. Jeśli zaś chodzi o rozmiar opóźnienia, to w przypadku żądania renty pozew został złożony z około półrocznym przekroczeniem terminu przedawniania, co do zaś żądania zadośćuczynienia – z prawie rocznym.

W tych okolicznościach należy uznać, że zasada pewności prawa, chroniona instytucją przedawnienia, winna mieć pierwszeństwo przed prawem poszkodowanego do uzyskania ochrony naruszonego dobra.

Jeśli chodzi o żądanie powoda zawarte w pozwie, dotyczące stwierdzenia przewlekłości postępowania karnego, to Sąd I instancji wprawdzie nie orzekł o nim zarówno pozytywnie jak i negatywnie, co w tej sytuacji uprawniało powoda do złożenia wniosku o uzupełnienie wyroku na podstawie art. 351 k.p.c. w terminie dwóch tygodni od ogłoszenia wyroku, niemniej jednak powód takiego wniosku nie złożył.

W apelacji pojawił się zarzut dotyczący tego żądania, ale Sąd Apelacyjny nie odrzucił apelacji w tym zakresie jako niedopuszczalnej, bo skierowanej do orzeczenia nieistniejącego. Powód oznaczając zaskarżone orzeczenie wskazał bowiem, że zaskarża punkty 1 i 2 wyroku – czyli dotyczące oddalenia żądania renty i zadośćuczynienia, a we wnioskach apelacji nie domagał się zmiany wyroku w tym zakresie poprzez uwzględnienie skargi, ewentualnie uchylenie w tej części wyroku.

Na marginesie Sąd I instancji słusznie wskazał, że niniejszy Sąd nie jest uprawniony do rozpoznania skargi powoda o stwierdzenie przewlekłości postępowania karnego.

Z tych względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c., zaś z uwagi na trudną sytuację osobistą i materialną powoda, w tym zły stan jego zdrowia, nie obciążył go kosztami postępowania apelacyjnego (art. 102 w zw. z art. 98 i art. 391 § 1 k.p.c.).