Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 169/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa I. L.
przeciwko Agencji […] w W. dotychczas Agencji […] w W.
o przywrócenie do pracy, odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 listopada 2013 r.,
I odrzuca skargę kasacyjną powódki w części dotyczącej
kwoty 23 016 zł, zasądzonej w punkcie pierwszym zaskarżonego
wyroku,
II oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie,
III nie obciąża powódki kosztami postępowania kasacyjnego
pełnomocnika pozwanego.
UZASADNIENIE
2
Powódka I. L. zatrudniona była w pozwanej Agencji […] w W. (obecnie:
Agencja […] w W.) od 2006 r., ostatnio na stanowisku dyrektora wydziału oceny
technologii medycznych. W dniu 29 marca 2011 r. wręczono jej wypowiedzenie
umowy o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który
miał się zakończyć 30 czerwca 2011 r. Wskazano dziewięć przyczyn
wypowiedzenia, dotyczących negatywnej oceny jej pracy i powodujących utratę
zaufania pracodawcy. W dniu 1 kwietnia 2001 r. pozwany rozwiązał z powódką
umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu braku natychmiastowego zwrotu
służbowego laptopa i usunięcia w tym urządzeniu danych informatycznych,
będących własnością pracodawcy.
Pozwem z dnia 5 kwietnia 2011 r. I. L. zakwestionowała zgodność z prawem
w/w decyzji pracodawcy, domagając się przywrócenia do pracy na poprzednich
warunkach zatrudnienia lub zasądzenia na jej rzecz odszkodowania w kwocie
48.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami.
Wyrokiem z dnia 5 marca 2013 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w W.: zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 37.457,34 zł
wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę (pkt 1); w
pozostałym zakresie oddalił powództwo (pkt 2) oraz zniósł wzajemnie pomiędzy
stronami koszty procesu (pkt 3).
Powyższy wyrok Sądu Rejonowego apelacjami zaskarżyły obydwie strony
postępowania. Wyrokiem z dnia 28 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w
W. zmienił zaskarżony wyrok w punktach 1 i 2 w ten sposób, że zasądził od
pozwanej na rzecz powódki kwotę 23.016 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
21 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
wypowiedzenie umowy o pracę oraz niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę bez wypowiedzenia, w pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt I.); w
pozostałym zakresie obie apelacje oddalił (pkt III.).
Według Sądu drugiej instancji zarówno wypowiedzenie złożone powódce w
dniu 29 marca 2011 r., jak i rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z dnia
1 kwietnia 2011 r. były niezgodne z prawem. Wskazane przez pracodawcę
przyczyny rozwiązania stosunku pracy z powódką były nierzeczywiste i niezasadne.
3
Według Sądu drugiej instancji apelacja pozwanej okazała się jednak
zasadna w części dotyczącej zastosowania przepisów regulujących podstawy do
ustalenia wysokości ewentualnego odszkodowania. Zgodnie z art. 471
k.p.
odszkodowanie, o którym mowa w art. 45 k.p., przysługuje w wysokości
wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie niższej jednak od
wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W myśl § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu
ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia
stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w
Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.; dalej jako: „rozporządzenie z 29
maja 1996 r.”), zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za
urlop stosuje się także w celu obliczenia odszkodowania przysługującego
pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z naruszeniem przepisów
prawa pracy (art. 471
, 50 § 1 i § 4 oraz art. 58 i 60 k.p.).
Według Sądu Okręgowego Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo przy
ustaleniu wysokości zasądzonego powódce odszkodowania oparł się na
zaświadczeniu wykazującym średnie wynagrodzenie brutto powódki w 2011 r.,
gdyż podstawą ustalenia wysokości odszkodowania może być tylko wynagrodzenie
obliczone jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy, które wynika z zaświadczenia
pracodawcy z dnia 29 kwietnia 2011 r. i wynosi 7.672 zł.
Sąd drugiej instancji wskazał, że nie zasądził oddzielnie odszkodowań za
każdą z wadliwych czynności rozwiązania umowy o pracę dokonanych przez
pracodawcę (za wypowiedzeniem i bez wypowiedzenia), gdyż uwzględnił w tym
zakresie wykładnię dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 lipca
2001 r., I PKN 568/00, OSNP 2003 nr 12, poz. 294, w którym uznano, że w razie
wypowiedzenia przez pracodawcę umowy o pracę z naruszeniem przepisów o
wypowiadaniu umów, a następnie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia w okresie wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje
odszkodowanie z art. 471
albo art. 60 k.p. według jego wyboru.
W ocenie Sądu Okręgowego relacje powstałe pomiędzy powódką a
prezesem strony pozwanej, jak również pozostałymi jej pracownikami, przemawiają
4
za niecelowością przywrócenia powódki do pracy u pozwanego. Niewątpliwie
powódka bardzo wyraźnie akcentowała własne zdanie na temat sposobu
funkcjonowania i wizji Agencji, której była pracownikiem, co nie zawsze znajdowało
aprobatę jej przełożonych. Wobec przebiegu wytoczonego postępowania i
twierdzeń powódki o jej szykanowaniu przez pracodawcę, Sąd drugiej instancji
uznał za uzasadnione skorzystanie z przysługujących mu na podstawie art. 45 § 2 i
art. 56 § 2 k.p. oraz art. 4771
k.p.c. uprawnień i zasądził od strony pozwanej na
rzecz powódki odszkodowanie, jako roszczenie alternatywne wobec przywrócenia
do pracy. W rezultacie Sąd drugiej instancji uznał, że apelacja pozwanej jest
zasadna w części dotyczącej ustalenia wysokości uzyskiwanego przez powódkę
wynagrodzenia stanowiącego podstawę do ustalenia wysokości zasądzonego
odszkodowania, natomiast apelacja powódki jest zasadna w części dotyczącej
niezgodności z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. W
pozostałych zakresach apelacje obu stron jako nieuzasadnione podlegały
oddaleniu.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w części – w zakresie jego pkt I. i III. –
powódka zaskarżyła skargą kasacyjną. Skargę oparto wyłącznie na pierwszej
podstawie kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. i zarzucono błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 56 § 2 k.p. i
art. 471
i art. 60 k.p. w związku z § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w związku z § 14-19 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie
szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania
wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2,
poz. 14 ze zm.; dalej również jako „rozporządzenie z 8 stycznia 1997 r.”);
naruszenie przez wydane orzeczenie art. 2, art. 24 i art. 71 ust. 1 Konstytucji RP.
Pełnomocnik powódki wniósł „o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie I.
poprzez zastąpienie kwoty 23.016 zł kwotą 37.457,34 zł oraz w punkcie III. przez
orzeczenie o przywróceniu powódki do pracy na poprzednio zajmowanym
stanowisku pracy w Agencji […] w W. na poprzednio obowiązujących warunkach
pracy i płacy”. Ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania w zaskarżonym zakresie przez Sąd Okręgowy
5
w W. lub uchylenie orzeczeń Sądów obu instancji i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania „od początku”.
Uzasadniając zarzuty naruszenia „prawa materialnego w zakresie ustalenia
wysokości odszkodowania” – wskazał, że zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia
z 29 maja 1996 r. zasady obowiązujące przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za
urlop stosuje się także w celu obliczenia odszkodowania przysługującego
pracownikowi w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z naruszeniem przepisów
prawa pracy (art. 471
, 50 § 1 i 4 oraz art. 58 i 60 k.p.). W ocenie skarżącej
zasądzone przez Sąd Okręgowy zaskarżonym wyrokiem odszkodowanie całkowicie
mija się z przepisami rozporządzenia z 8 stycznia 1997 r. Składnik wynagrodzenia
powódki nazwany premią stanowił stały składnik jej wynagrodzenia niezależny od
wyników jej pracy. Skoro w okresie ostatnich trzech miesięcy przed rozwiązaniem
stosunku pracy średnie wynagrodzenie brutto powódki wynosiło 12.485,78 zł, taka
też kwota powinna stanowić podstawę ustalenia należnego jej odszkodowania.
Uzasadniając zarzuty naruszenia „prawa materialnego w zakresie odmowy
przywrócenia powódki do pracy” skarżąca wskazała, że Sąd drugiej instancji nie
rozważył należycie przesłanek przemawiających za przywróceniem powódki do
pracy na poprzednio zajmowanym stanowisku.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów
postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm
przepisanych – podnosząc, iż powódka otrzymywała premie uznaniowe (nagrody),
które nie są wliczane do obliczania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy i
obliczania odszkodowań, natomiast skonfliktowanie powódki z wieloma
pracownikami pozwanego, wynikające z wszczynanych postępowań sądowych i
innych, stanowi przeszkodę do przywracania powódki do pracy.
Skargę kasacyjną wniosła również strona pozwana, jednak postanowieniem
Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r. odmówiono przyjęcia jej do
rozpoznania z uwagi na niespełnienie wymagań stawianych skardze kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Stosownie do art. 3984
§ 1 pkt 1 k.p.c. skarga kasacyjna powinna zawierać
oznaczenie orzeczenia, od którego została wniesiona oraz wskazanie, czy jest ono
zaskarżone w całości czy w części. Precyzyjne określenie przedmiotu i zakresu
zaskarżenia musi pozostawać w zgodzie z wnioskiem o uchylenie bądź zmianę
zaskarżonego orzeczenia oraz w korelacji do podstaw kasacyjnych. Jest to
niezbędne do oznaczenia granic kognicji Sądu Najwyższego (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
Konieczne jest także, aby zakresy te korespondowały z uzasadnieniem skargi
kasacyjnej. Niedochowanie tak określonych warunków pierwszego elementu
konstrukcyjnego skargi kasacyjnej stanowi przyczynę jej odrzucenia a limine (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2014 r. w sprawie II CSK
44/14, LEX nr 1598682).
Wymagań tych nie spełnia w dostatecznym zakresie skarga kasacyjna
powódki. Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 15 maja 2014 r. sygn. akt III CZP 88/13 orzekł, że pokrzywdzenie orzeczeniem
(gravamen) jest przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia, chyba że interes
publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka i nadał jej moc zasady
prawnej. W uzasadnieniu uchwały stwierdził, że pokrzywdzenie orzeczeniem
warunkuje istnienie interesu prawnego w jego zaskarżeniu. Innymi słowy,
skarżącemu, który nie wykazał pokrzywdzenia orzeczeniem, można zarzucić brak
interesu prawnego w kwestionowaniu orzeczenia w celu uzyskania jego uchylenia
lub zmiany. Warunek gravaminis stosuje się do każdego środka zaskarżenia
wnoszonego przez podmiot prywatny lub wnoszonego na rzecz takiego podmiotu.
Dla stosowania przesłanki pokrzywdzenia nie ma również znaczenia, czy określony
środek zaskarżenia jest środkiem dewolutywnym, czy niedewolutywnym,
reparacyjnym czy kontrolnym. Bez znaczenia jest także okoliczność, czy środek
zaskarżenia przewidziany jest przede wszystkim w celu realizacji interesu
podmiotów prywatnych, których orzeczenie dotyczy, czy też ukształtowany został,
jak w przypadku skargi kasacyjnej, jako środek realizujący w pierwszej kolejności
interes publiczny, pamiętać bowiem należy, że podmiot prywatny, który z nią
występuje, czyni to we własnym interesie, ponieważ chce obalić niekorzystne dla
niego prawomocne orzeczenie. Co do zasady pokrzywdzenie jako przesłanka
dopuszczalności środka zaskarżenia ma zastosowanie w każdym postępowaniu
7
cywilnym, w którym realizowana jest ochrona praw podmiotów prywatnych, bez
względu na to, czy i w jakim zakresie w postępowaniu tym obowiązuje zasada
dyspozycyjności albo zasada oficjalności, zasada kontradyktoryjności lub zasada
inkwizycyjności, w granicach, w których o zaskarżaniu orzeczeń decyduje
inicjatywa podmiotów prywatnych, albo podmiotów uprawnionych do działania na
rzecz tych podmiotów prywatnych.
W tym kontekście należy wskazać, że Sąd Okręgowy w W. zaskarżonym
wyrokiem częściowo uwzględnił roszczenie zawarte w pozwie, zasądzając od
pozwanego na rzecz powódki kwotę 23.016 zł; skarga kasacyjna powódki nie
mogła więc w tej części kontestować zaskarżonego wyroku. Nie wykazanie
warunku gravaminis uzasadniało odrzucenie skargi kasacyjnej w tej części na
podstawie art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c. (punkt I sentencji wyroku Sądu Najwyższego).
Brak korelacji pomiędzy wskazanym w skardze kasacyjnej zakresem
zaskarżenia, treścią wniosków skargi kasacyjnej i treścią zarzutów traktuje się jako
niespełnienie przez skargę kasacyjną jej warunków konstrukcyjnych, o których
mowa w art. 3984
§ 1 k.p.c., bez możliwości sanowania tego braku.
W myśl art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw; w granicach zaskarżenia bierze
jednak pod rozwagę nieważność postępowania. Naruszenie prawa materialnego
przez jego błędną wykładnię polega na wadliwym określeniu treści norm prawnych
wynikających z przepisów prawa materialnego, natomiast naruszenie prawa
materialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie może mieć postać błędnej
subsumcji. Wadliwa subsumcja wyraża się w niezgodności między ustalonym
stanem faktycznym a hipotezą zastosowanej normy prawnej, na błędnym przyjęciu
czy zaprzeczeniu związku zachodzącego między faktem ustalonym w procesie a
normą prawną. Oceniając zasadność podstawy kasacyjnej naruszenia prawa
materialnego, należy opierać się jedynie na stanie faktycznym, który stał się
podstawą zaskarżonego wyroku. W szczególności nie można skutecznie dowodzić
błędu w subsumcji przez kwestionowanie prawidłowości dokonanych przez sąd
ustaleń faktycznych.
Istotną dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy była kwestia wzajemnej relacji
przepisów art. 45 § 1 k.p. i art. 60 k.p. W myśl pierwszego z nich w razie ustalenia,
8
że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest
nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy -
stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a
jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na
poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Odszkodowanie, o którym mowa w
powołanym przepisie przysługuje w wysokości określonej w art. 471
k.p. Z kolei
stosownie do art. 60 k.p. jeżeli pracodawca rozwiązał umowę o pracę w okresie
wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę bez
wypowiedzenia, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie.
Odszkodowanie przysługuje w wysokości wynagrodzenia za czas do upływu okresu
wypowiedzenia.
W tym kontekście zwrócić należy uwagę, że w zaskarżonym wyroku Sąd
Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 23.016 zł tytułem
odszkodowania za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę oraz
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. Natomiast
pełnomocnik powódki w skardze kasacyjnej wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
przez zastąpienie tej kwoty 23.016 zł kwotą 37.457,34 zł oraz równocześnie wniósł
o przywrócenie powódki do pracy na poprzednio zajmowane stanowisko (punkt IV
skargi kasacyjnej). Domagał się więc zarówno odszkodowania z tytułu dwóch
decyzji pracodawcy, jak i przywrócenia do pracy. Roszczenia te wzajemnie się
wykluczają, gdyż nie można równocześnie domagać się odszkodowania za prawnie
wadliwe rozwiązanie stosunku pracy oraz przywrócenia do pracy. W tym aspekcie
Sąd Najwyższy nie mógł rozpoznać skargi kasacyjnej, bowiem każde z
wymienionych w cytowanych wyżej przepisach roszczeń wymaga dokonania
odmiennej subsumpcji. W przypadku oceny wyłącznie odszkodowania nie byłoby
np. potrzeby rozważania możliwości i celowości dalszego zatrudnienia powódki
(Sąd Okręgowy uznał, że istniał konflikt powódki z przełożonym i innymi
pracownikami, uniemożliwiający dalsze zatrudnienie powódki w Agencji, a skarga
kasacyjna m.in. podnosi brak analizy sytuacji osobistej powódki pod kątem
zasadności przywrócenia jej do pracy). Z kolei ocena wyłącznie roszczenia o
przywrócenie do pracy czyniłaby zbędnym rozważanie charakteru prawnego
otrzymywanej przez powódkę premii i możliwości zaliczenia jej do podstawy
9
obliczania odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku
pracy oraz wzajemnych relacji odszkodowań z art. 45 § 1 k.p. i art. 60 k.p.
Ponieważ skarga kasacyjna zawiera istotne, nie dające się usunąć, wady
konstrukcyjne istniały podstawy do rozważenia wydania postanowienia
odmawiającego przyjęcia jej do rozpoznania na etapie tzw. przedsądu. W sytuacji
przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania Sąd Najwyższy dodatkowo wziął pod
uwagę, że nie wystąpiła w sprawie nieważność postępowania i uznał, że ze
względów wyżej przedstawionych skarga kasacyjna w pozostałym zakresie podlega
oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. (punkt II sentencji wyroku).
Biorąc pod uwagę sytuację osobistą powódki po rozwiązaniu stosunku pracy
o kosztach postępowania rozstrzygnięto na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., art. 102
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.