V KK 136/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:07-09-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:V KK 169/13 V KK 267/14 V KK 11/11 V KK 260/09 V KK 331/05 V KK 413/06 V KK 70/08 V KK 84/11 V KKN 187/97
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V KK 136/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie R. B. i B. S.
skazanych za popełnienie przestępstw z: art. 163 k.k. z 1932 r., art. 4 dekretu
z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w
okresie odbudowy Państwa (Dz. U. z 1946 r., Nr 30, poz. 192) oraz z art. 133 § 1
k.k. z 1932 r.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 3 września 2015 r.
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanych
od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Z.
z dnia 10 listopada 1960 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej R. B. i B. S. i
uniewinnia ich od popełnienia przypisanych im czynów;
2. obciąża Skarb Państwa kosztami procesu.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 4 października 2011 r., Sąd Okręgowy w Z., na
podstawie art. 161 k.p.k., art. 165 § 1 k.p.k. oraz art. 160 § 3 k.p.k.:
2
I. odtworzył zniszczone akta prawomocnie zakończonej sprawy Sądu
Wojewódzkiego w Z. zarejestrowanej pod sygnaturą […] w częściach niezbędnych
do przeprowadzenia postępowania w trybie kasacji, w ten sposób, że ustalił, w
oparciu o dokumenty w postaci wypisu z repertorium, akt sporządzonych przez
KWMO w Z., w tym kopii aktu oskarżenia znajdującej się w aktach II Ko …/09 Sądu
Okręgowego w Z. oraz zeznań świadków B. P. i W. P. złożonych w sprawie II Ko
…/09 Sądu Okręgowego, że:
1. R. B., urodzony 10 marca 1941 r. w L., został oskarżony o to, że:
a) w dniu 30 maja 1960 r. w Z. biorąc udział w zbiegowisku publicznym, którego
uczestnicy, działając wspólnie dopuścili się gwałtownego zamachu na
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i mienie społeczne, sprowadził powszechne
niebezpieczeństwo pożaru poprzez oddanie kilku strzałów z pistoletu sygnałowego
w kierunku budynku Komendy Miasta Milicji Obywatelskiej tj. o czyn z art. 215 § 1
k.k.;
b) w czasie i w miejscu jak wyżej nie mając zezwolenia odpowiednich władz,
wszedł w posiadanie i ukrył pistolet sygnałowy, z zamiarem dalszego przechowania
tj. o czyn z art. 4 dekretu z dnia 13 VI 1946 r. (Dz. U. Nr 30 poz. 192 z późn. zm.);
c) wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Z. z dnia 10 listopada 1960 r., R. B. został
skazany za czyn z art. 163 k.k. na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności, za
czyn z art. 4 dekretu z dnia 13 VI 1946 r. na karę 1 (jednego) roku więzienia oraz
na podstawie art. 31 k.k. karę łączną 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy
pozbawienia wolności za zaliczeniem na poczet kary okresu tymczasowego
aresztowania od dnia 30 maja 1960 r.,
2) B. S., urodzona 24 grudnia 1942 r.:
a) została oskarżona o to, że: w dniu 30 maja 1960 r. w Z. biorąc udział w
zbiegowisku publicznym i działając z pobudek chuligańskich, rzucała kamieniami do
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, interweniujących celem przywrócenia ładu i
porządku tj. o czyn z art. 133 § 1 k.k. w zw. z art. 4 ustawy z dnia 22 maja 1958 r.
(Dz. U. Nr.34 , poz. 152).
b) wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Z. z dnia 10 listopada 1960 r., B. S. została
skazana za czyn z art. 133 § 1 k.k. na karę 9 miesięcy pozbawienia wolności za
zaliczeniem okresu tymczasowego aresztowania od dnia 30 maja 1960 r. do dnia
3
20 sierpnia 1960 r.
II. ustalił, że odtworzenie akt sprawy w pozostałym zakresie nie jest możliwe.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 10 listopada
1960 r., w części dotyczącej skazanych R. B. i B. S., na ich korzyść , wniósł
Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zarzucił on wyrokowi:
rażące i mogące mieć istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego
materialnego, to jest :
1) art. 163 k.k. z 1932 r. i art. 4 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. z 1946 r., Nr
30, poz.192) polegające na uznaniu, że zachowanie R. B. wyczerpuje znamiona
przestępstw określonych w tych przepisach;
2) art. 133 § 1 k.k. z 1932 r. polegające na uznaniu, że zachowanie B. S.
wyczerpuje ustawowe znamiona przypisanego jej czynu, podczas gdy w jej
działaniu brak jest znamion przestępstwa określonego w tym przepisie,
i wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu Wojewódzkiego oraz uniewinnienie R.
B. i B. S.od popełnienia przypisanych im czynów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest w stopniu oczywistym zasadna i zasługuje na uwzględnienie w
trybie art. 535 § 5 k.p.k. Argumentacja przedstawiona przez Rzecznika Praw
Obywatelskich w uzasadnieniu kasacji jest w pełni trafna i jako taką należało ją
podzielić.
Zdarzenie będące przedmiotem osądu zaskarżonym kasacją wyrokiem
stanowiło podstawę skazania wielu osób, wobec których zapadły już - w wyniku
uwzględnienia wniesionych na ich rzecz kasacji - liczne orzeczenia Sądu
Najwyższego uchylające te skazujące wyroki i uniewinniające te osoby od
popełnienia przypisanych im czynów.
Z dostępnych opracowań historycznych (np. pod red. T. Dzwonkowskiego,
„Wydarzenia Zielonogórskie w 1960 r.”, Zielona Góra, 1995), a także z wiedzy
zdobytej przy okazji rozpoznawania poprzednich spraw wiadomo, że w dniu 30
maja 1960 r. w Z. miejscowa ludność zaprotestowała wobec podjętej przez władze
administracyjne miasta próby odebrania Domu Katolickiego, należącego od 1945 r.,
4
do miejscowej parafii katolickiej pod wyzwaniem […].
Z wspomnianej publikacji historycznej, a także z materiału zgromadzonego i
ujawnionego podczas odtwarzania zaginionych akt sprawy R. B. i B. S. oraz faktów
ustalonych w dotychczasowych postępowaniach prowadzonych przez Sąd
Najwyższy, związanych z tymi tzw. wydarzeniami zielonogórskimi (por. wyroki Sądu
Najwyższego z: 4 czerwca 1998 r., V KKN 187/97m, LEX nr 156470; 14 grudnia
2005 r., V KK 331/05, LEX nr 200699; 7 lutego 2007 r., V KK 413/06, LEX nr
445801; 23 kwietnia 2008 r., V KK 70/08, LEX nr 388615; 14 stycznia 2010 r., V KK
260/09, LEX nr 553761; 6 kwietnia 2011 r., V KK 11/11, LEX nr 795218; 27 lipca
2011 r., V KK 84/11, LEX nr 897777; 9 października 2013 r., V KK 169/13, LEX nr
1379934; 4 września 2014 r., V KK 267/14, LEX nr 15004605) wynika, że były one
w istocie wyrazem społecznego oporu wobec bezprawnej i brutalnej ingerencji
ówczesnych władz godzącej w sferę życia religijnego, a tym samym i w
konstytucyjne regulacje. Obowiązująca wszak wówczas Konstytucja z 1952 r. w art.
70 ust.1 gwarantowała każdemu obywatelowi wolność sumienia i wyznania oraz
swobodne wypełnianie kościołom ich funkcji religijnych.
Siłowe wyprowadzenie z Domu Katolickiego grupy kobiet i brutalne
rozpędzenie zgromadzonego tłumu przez użyte w tym celu oddziały ZOMO,
spowodowało, że protestujący reagowali nie tylko werbalnie, ale i czynnie
przeciwstawili się milicji, obrzucając ją kamieniami i kawałkami cegieł. W wyniku
pacyfikacji zatrzymano ponad 160 osób, którym szybko wytoczono procesy karne,
zakończone już w czerwcu i lipcu 1960 r. wyrokami skazującymi. Wśród tych osób
byli także R. B. i B. S.
R. B. przypisano dwa przestępstwa: udział w zbiegowisku publicznym i
dokonanie zamachu na funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej (z art. 163 k.k. z 1932
r. - opis czynu nie został odtworzony) oraz posiadanie bez zezwolenia i ukrycie
pistoletu sygnałowego (z art. 4 przywołanego już dekretu z 13 czerwca 1946 r.). B.
S. natomiast przypisano udział w zbiegowisku publicznym i działanie z pobudek
chuligańskich (tj. czyn z art. 133 § 1 k.k. z 1932 r.).
Mając na względzie powyżej przytoczone okoliczności dotyczące przebiegu
zdarzeń w których oboje skazani uczestniczyli, cel oraz powód ich ówczesnych
zachowań należy podzielić, wielokrotnie wyrażone już przez Sąd Najwyższy (w
5
przywołanych judykatach), stanowisko o tym, że skazani działali wówczas w
ramach słusznego protestu i oporu brutalnie stłumionego przez siły milicyjne, a to
ich - uznane zaskarżonym wyrokiem za przestępne - zachowanie było wyłącznie
motywowane szczególną sytuacją, która wykluczała przypisanie im winy. Ta
niemożność przypisania winy skazanym zatem wykluczała także i ich skazanie za
te przypisane im przestępstwa.
W tej sytuacji skazanie ich zaskarżonym wyrokiem było oczywiście
niesłuszne w rozumieniu art. 537 § 2 k.p.k. W konsekwencji należało uznać
zasadność kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich, uchylić zaskarżony wyrok oraz
uniewinnić R. B. i B. S. od popełnienia przypisanych im czynów.
O kosztach procesu orzeczono stosownie do treści art. 632 pkt 2 k.p.k.
Z tych to względów orzeczono jak wyżej.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
Protokolant Katarzyna Wełpa
w sprawie R. B. i B. S.
skazanych za popełnienie przestępstw z: art. 163 k.k. z 1932 r., art. 4 dekretu
z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w
okresie odbudowy Państwa (Dz. U. z 1946 r., Nr 30, poz. 192) oraz z art. 133 § 1
k.k. z 1932 r.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 3 września 2015 r.
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanych
od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Z.
z dnia 10 listopada 1960 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej R. B. i B. S. i
uniewinnia ich od popełnienia przypisanych im czynów;
2. obciąża Skarb Państwa kosztami procesu.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 4 października 2011 r., Sąd Okręgowy w Z., na
podstawie art. 161 k.p.k., art. 165 § 1 k.p.k. oraz art. 160 § 3 k.p.k.:
2
I. odtworzył zniszczone akta prawomocnie zakończonej sprawy Sądu
Wojewódzkiego w Z. zarejestrowanej pod sygnaturą […] w częściach niezbędnych
do przeprowadzenia postępowania w trybie kasacji, w ten sposób, że ustalił, w
oparciu o dokumenty w postaci wypisu z repertorium, akt sporządzonych przez
KWMO w Z., w tym kopii aktu oskarżenia znajdującej się w aktach II Ko …/09 Sądu
Okręgowego w Z. oraz zeznań świadków B. P. i W. P. złożonych w sprawie II Ko
…/09 Sądu Okręgowego, że:
1. R. B., urodzony 10 marca 1941 r. w L., został oskarżony o to, że:
a) w dniu 30 maja 1960 r. w Z. biorąc udział w zbiegowisku publicznym, którego
uczestnicy, działając wspólnie dopuścili się gwałtownego zamachu na
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i mienie społeczne, sprowadził powszechne
niebezpieczeństwo pożaru poprzez oddanie kilku strzałów z pistoletu sygnałowego
w kierunku budynku Komendy Miasta Milicji Obywatelskiej tj. o czyn z art. 215 § 1
k.k.;
b) w czasie i w miejscu jak wyżej nie mając zezwolenia odpowiednich władz,
wszedł w posiadanie i ukrył pistolet sygnałowy, z zamiarem dalszego przechowania
tj. o czyn z art. 4 dekretu z dnia 13 VI 1946 r. (Dz. U. Nr 30 poz. 192 z późn. zm.);
c) wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Z. z dnia 10 listopada 1960 r., R. B. został
skazany za czyn z art. 163 k.k. na karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności, za
czyn z art. 4 dekretu z dnia 13 VI 1946 r. na karę 1 (jednego) roku więzienia oraz
na podstawie art. 31 k.k. karę łączną 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy
pozbawienia wolności za zaliczeniem na poczet kary okresu tymczasowego
aresztowania od dnia 30 maja 1960 r.,
2) B. S., urodzona 24 grudnia 1942 r.:
a) została oskarżona o to, że: w dniu 30 maja 1960 r. w Z. biorąc udział w
zbiegowisku publicznym i działając z pobudek chuligańskich, rzucała kamieniami do
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, interweniujących celem przywrócenia ładu i
porządku tj. o czyn z art. 133 § 1 k.k. w zw. z art. 4 ustawy z dnia 22 maja 1958 r.
(Dz. U. Nr.34 , poz. 152).
b) wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Z. z dnia 10 listopada 1960 r., B. S. została
skazana za czyn z art. 133 § 1 k.k. na karę 9 miesięcy pozbawienia wolności za
zaliczeniem okresu tymczasowego aresztowania od dnia 30 maja 1960 r. do dnia
3
20 sierpnia 1960 r.
II. ustalił, że odtworzenie akt sprawy w pozostałym zakresie nie jest możliwe.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Wojewódzkiego z dnia 10 listopada
1960 r., w części dotyczącej skazanych R. B. i B. S., na ich korzyść , wniósł
Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zarzucił on wyrokowi:
rażące i mogące mieć istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego
materialnego, to jest :
1) art. 163 k.k. z 1932 r. i art. 4 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach
szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa (Dz. U. z 1946 r., Nr
30, poz.192) polegające na uznaniu, że zachowanie R. B. wyczerpuje znamiona
przestępstw określonych w tych przepisach;
2) art. 133 § 1 k.k. z 1932 r. polegające na uznaniu, że zachowanie B. S.
wyczerpuje ustawowe znamiona przypisanego jej czynu, podczas gdy w jej
działaniu brak jest znamion przestępstwa określonego w tym przepisie,
i wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu Wojewódzkiego oraz uniewinnienie R.
B. i B. S.od popełnienia przypisanych im czynów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest w stopniu oczywistym zasadna i zasługuje na uwzględnienie w
trybie art. 535 § 5 k.p.k. Argumentacja przedstawiona przez Rzecznika Praw
Obywatelskich w uzasadnieniu kasacji jest w pełni trafna i jako taką należało ją
podzielić.
Zdarzenie będące przedmiotem osądu zaskarżonym kasacją wyrokiem
stanowiło podstawę skazania wielu osób, wobec których zapadły już - w wyniku
uwzględnienia wniesionych na ich rzecz kasacji - liczne orzeczenia Sądu
Najwyższego uchylające te skazujące wyroki i uniewinniające te osoby od
popełnienia przypisanych im czynów.
Z dostępnych opracowań historycznych (np. pod red. T. Dzwonkowskiego,
„Wydarzenia Zielonogórskie w 1960 r.”, Zielona Góra, 1995), a także z wiedzy
zdobytej przy okazji rozpoznawania poprzednich spraw wiadomo, że w dniu 30
maja 1960 r. w Z. miejscowa ludność zaprotestowała wobec podjętej przez władze
administracyjne miasta próby odebrania Domu Katolickiego, należącego od 1945 r.,
4
do miejscowej parafii katolickiej pod wyzwaniem […].
Z wspomnianej publikacji historycznej, a także z materiału zgromadzonego i
ujawnionego podczas odtwarzania zaginionych akt sprawy R. B. i B. S. oraz faktów
ustalonych w dotychczasowych postępowaniach prowadzonych przez Sąd
Najwyższy, związanych z tymi tzw. wydarzeniami zielonogórskimi (por. wyroki Sądu
Najwyższego z: 4 czerwca 1998 r., V KKN 187/97m, LEX nr 156470; 14 grudnia
2005 r., V KK 331/05, LEX nr 200699; 7 lutego 2007 r., V KK 413/06, LEX nr
445801; 23 kwietnia 2008 r., V KK 70/08, LEX nr 388615; 14 stycznia 2010 r., V KK
260/09, LEX nr 553761; 6 kwietnia 2011 r., V KK 11/11, LEX nr 795218; 27 lipca
2011 r., V KK 84/11, LEX nr 897777; 9 października 2013 r., V KK 169/13, LEX nr
1379934; 4 września 2014 r., V KK 267/14, LEX nr 15004605) wynika, że były one
w istocie wyrazem społecznego oporu wobec bezprawnej i brutalnej ingerencji
ówczesnych władz godzącej w sferę życia religijnego, a tym samym i w
konstytucyjne regulacje. Obowiązująca wszak wówczas Konstytucja z 1952 r. w art.
70 ust.1 gwarantowała każdemu obywatelowi wolność sumienia i wyznania oraz
swobodne wypełnianie kościołom ich funkcji religijnych.
Siłowe wyprowadzenie z Domu Katolickiego grupy kobiet i brutalne
rozpędzenie zgromadzonego tłumu przez użyte w tym celu oddziały ZOMO,
spowodowało, że protestujący reagowali nie tylko werbalnie, ale i czynnie
przeciwstawili się milicji, obrzucając ją kamieniami i kawałkami cegieł. W wyniku
pacyfikacji zatrzymano ponad 160 osób, którym szybko wytoczono procesy karne,
zakończone już w czerwcu i lipcu 1960 r. wyrokami skazującymi. Wśród tych osób
byli także R. B. i B. S.
R. B. przypisano dwa przestępstwa: udział w zbiegowisku publicznym i
dokonanie zamachu na funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej (z art. 163 k.k. z 1932
r. - opis czynu nie został odtworzony) oraz posiadanie bez zezwolenia i ukrycie
pistoletu sygnałowego (z art. 4 przywołanego już dekretu z 13 czerwca 1946 r.). B.
S. natomiast przypisano udział w zbiegowisku publicznym i działanie z pobudek
chuligańskich (tj. czyn z art. 133 § 1 k.k. z 1932 r.).
Mając na względzie powyżej przytoczone okoliczności dotyczące przebiegu
zdarzeń w których oboje skazani uczestniczyli, cel oraz powód ich ówczesnych
zachowań należy podzielić, wielokrotnie wyrażone już przez Sąd Najwyższy (w
5
przywołanych judykatach), stanowisko o tym, że skazani działali wówczas w
ramach słusznego protestu i oporu brutalnie stłumionego przez siły milicyjne, a to
ich - uznane zaskarżonym wyrokiem za przestępne - zachowanie było wyłącznie
motywowane szczególną sytuacją, która wykluczała przypisanie im winy. Ta
niemożność przypisania winy skazanym zatem wykluczała także i ich skazanie za
te przypisane im przestępstwa.
W tej sytuacji skazanie ich zaskarżonym wyrokiem było oczywiście
niesłuszne w rozumieniu art. 537 § 2 k.p.k. W konsekwencji należało uznać
zasadność kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich, uchylić zaskarżony wyrok oraz
uniewinnić R. B. i B. S. od popełnienia przypisanych im czynów.
O kosztach procesu orzeczono stosownie do treści art. 632 pkt 2 k.p.k.
Z tych to względów orzeczono jak wyżej.