Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 67/15
UCHWAŁA
Dnia 21 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Uniwersytetu w P.
przeciwko K. M.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 21 października 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 22 maja 2015 r.,
"Czy do przedawnienia roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za
studia, wynikającego z umowy o warunkach odpłatności za studia,
o której mowa w art. 160 ust. 3 ustawy z 27 lipca 2005 r.
o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym 1 października
2009 r. (Dz.U. 2005/164/1365 ze zmianami), zawartej przed dniem
wejścia w życie ustawy z 11 lipca 2014 roku o zmianie ustawy - prawo
o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014
poz. 1198), wymagalnego przed 1 października 2014 r., ma
zastosowanie art. 751 pkt. 1 albo 2 kodeksu cywilnego, czy art. 118
kodeksu cywilnego?"
podjął uchwałę:
Do przedawnienia roszczenia o opłatę za studia określoną
w umowie zawartej na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia
27 lipca 2005 roku Prawo o szkolnictwie wyższym w brzmieniu
obowiązującym w dniu 1 października 2009 roku ( Dz. U. z 2005 r.,
2
Nr 164, poz. 1365), w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy
z dnia 11 lipca 2014 roku o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie
wyższym oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. 2014 , poz. 1198),
miał zastosowanie dziesięcioletni termin przewidziany w art.118
k.c.
3
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2013 r., Sąd Rejonowy oddalił powództwo
Uniwersytetu w P. przeciwko K. M. o zasądzenie kwoty 2 380 zł z ustawowymi
odsetkami: od kwoty 1 700 zł od dnia 16 października 2009 r. oraz od kwoty 680 zł
od dnia 16 marca 2010 r. do dnia zapłaty, podzielając podniesiony przez pozwaną
zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia wynikającego z umowy z dnia 1
października 2009 roku w sprawie opłaty za studia niestacjonarne. Zgodnie z tą
umową pozwana zobowiązała się do uiszczenia, ustalonej w drodze zarządzenia
rektora powodowej uczelni, opłaty za studia w terminie do dnia 15 października
każdego roku akademickiego za semestr zimowy i do dnia 15 marca każdego roku
akademickiego za semestr letni. Pozwana nie uiściła tych opłat. Sąd Rejonowy
uznał, że strony zawarły umowę nienazwaną o świadczenie usług edukacyjnych, do
której, na podstawie art. 750 k.c., znajduje zastosowanie art. 751 pkt 1 k.c.
przewidujący dwuletni termin przedawnienia roszczeń związanych z zawodową
działalnością powoda w zakresie usług edukacyjnych. Uczelnia wniosła pozew
w dniu 19 grudnia 2012 r., a więc już po upływie dwuletniego terminu
przedawnienia dochodzonego roszczenia, liczonego od wskazanych wyżej dat
wymagalności opłaty za semestr zimowy i opłaty za semestr letni.
Przy rozpoznawaniu apelacji powoda od wyroku Sądu pierwszej instancji Sąd
Okręgowy powziął wątpliwości prawne przedstawione w postanowieniu z dnia
22 maja 2015 roku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pytanie prawne Sądu Okręgowego dotyczy wysoce spornej i niejednolicie
rozwiązywanej w dotychczasowym orzecznictwie sądów powszechnych, kwestii
terminu przedawnienia roszczenia publicznej uczelni wyższej o zapłatę przez
studenta opłat za studia niestacjonarne, w świetle przepisów ustawy z dnia 27 lipca
2005 roku - Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej p.s.w.) w brzmieniu
obowiązującym przed datą nowelizacji p.s.w. ustawą z dnia 11 lipca 2014 roku
o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. z 2014 r., poz.1198). Nowela ta wprowadziła - z dniem 1 października
2014 roku - do ustawy o szkolnictwie wyższym, nowy przepis art. 160a, który
w ustępie 7 stanowi, że roszczenia wynikające z umowy między uczelnią
4
a studentem o warunkach pobierania opłat związanych z odbywaniem studiów lub
opłat za usługi edukacyjne przedawniają się z upływem trzech lat. Tym samym
termin przedawnienia tego rodzaju roszczeń został jednoznacznie określony przez
ustawodawcę, który w normie intertemporalnej zawartej w art. 32 ustawy
nowelizującej przewidział ponadto, że nowy przepis art. 160a ust. 7 stosuje się do
umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi edukacyjne zawartych
przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc przed dniem
1 października 2014 roku. Mimo treści tej normy międzyczasowej, rozstrzygnięcie
przez Sąd Najwyższy przedstawionego zagadnienia prawnego ma znaczenie dla
wyniku sprawy z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu postanowienia Sądu
Okręgowego.
Z ustaleń Sądu wynika, że strony zawarły w dniu 1 października 2009 roku
pisemną umowę o zasadach odpłatności za studia niestacjonarne podjęte przez
pozwaną na powodowej uczelni. Obowiązujący w tej dacie art. 99 ust. 1 pkt p.s.w.
przewidywał, że uczelnia publiczna może pobierać opłaty za świadczone usługi
edukacyjne związane z kształceniem studentów na studiach niestacjonarnych, zaś
stosownie do art. 160 ust. 3 p.s.w., warunki odpłatności za studia określała umowa
zawarta między uczelnią a studentem w formie pisemnej. Prawo o szkolnictwie
wyższym nie zawierało w dacie zawarcia tej umowy, odrębnej regulacji dotyczącej
terminu przedawnienia roszczeń uczelni o zapłatę tego rodzaju opłat (czesnego),
co oznacza stosowanie w tym zakresie przepisów kodeksu cywilnego
o przedawnieniu, a więc art. 118 k.c., przewidującego, że jeśli przepis szczególny
nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń
o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej - trzy lata.
Analizę przedstawionego przez Sąd Okręgowy zagadnienia prawnego
należy rozpocząć od rozważenia, czy w odniesieniu do przedawnienia roszczeń
publicznej uczelni wyższej o zapłatę czesnego wchodzi w grę przepis szczególny,
o którym mowa w art. 118 in principio k.c., a jeśli tak, to jaki ewentualnie, co z kolei
implikuje konieczność ustalenia charakteru prawnego umowy zawartej przez strony,
a także szerzej - charakteru stosunku prawnego łączącego publiczną uczelnię
wyższą ze studentem studiów niestacjonarnych. Rozważenia wymaga w pierwszym
5
rzędzie to, czy umowa o warunkach odpłatności za studia niestacjonarne jest
umową o świadczenie usług, która nie jest uregulowana innymi przepisami i do
której w związku z tym stosuje się, zgodnie z art. 750 k.c., odpowiednio przepisy
o zleceniu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażane jest stanowisko, że
granicę stosowania art. 750 k.c. stanowi określony stopień intensywności
uregulowania określonego stosunku prawnego w przepisach odrębnych,
wystarczający do zidentyfikowania co najmniej elementów przedmiotowo istotnych
tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2007 roku, IV CSK
267/06, OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 14, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja
2009 roku, III CZP 20/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 12 i z dnia 22 listopada 2007 roku,
III CZP 109/07, OSNC 2008, nr 11, poz. 128).
Prawo o szkolnictwie wyższym jest aktem prawnym normującym system
szkolnictwa wyższego, w tym między innymi kwestie dotyczące tworzenia
i likwidacji uczelni wyższych, ustroju uczelni, praw i obowiązków pracowników
uczelni oraz studentów, a także przedmiotu, organizacji i toku studiów. Stosunek
prawny łączący studenta studiów niestacjonarnych z publiczną uczelnią wyższą jest
więc regulowany w sposób kompletny przepisami tej ustawy i ma mieszany
charakter, zawierając w sobie zarówno elementy administracyjnoprawne, jak
i cywilnoprawne. Przykładowo akty przyjęcia (odmowy przyjęcia) na studia
akademickie są uznawane za indywidualne akty administracyjne (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 września 2002 roku, III CKN 4566/00, nie publ.).
Organizację i tok studiów, a także prawa i obowiązki studentów konkretnej uczelni
wyższej określają przy tym regulamin studiów oraz plany studiów i programów
nauczania (art. 160 ust. 1 i 2 p.s.w.). Wskazana w art. 160 ust. 3 p.s.w.,
obowiązującym w dacie zawarcia prze strony umowy z dnia 1 października
2009 roku, umowa o zasadach uiszczania opłat za świadczone usługi edukacyjne
związane z kształceniem studentów na studiach niestacjonarnych, regulowała
wycinek relacji między uczelnią i studentem w zakresie wysokości czesnego,
terminu i sposobu jego wnoszenia i kształtowała wraz z przepisami prawa
o szkolnictwie wyższym oraz aktami o charakterze administracyjnym treść
stosunku prawnego między studentem a uczelnią wyższą, a więc także między
powodem i pozwaną. Regulowała ona warunki odpłatności za studia niestacjonarne,
6
a nie warunki świadczenia na rzecz studenta przez uczelnię usług związanych ze
studiami niestacjonarnymi.
Umowa o warunkach odpłatności za studia niestacjonarne zawarta między
publiczną uczelnią wyższą a studentem nie stanowi więc umowy o świadczenie
usług, nieuregulowanej innymi przepisami, do której stosuje się na podstawie art.
750 k.c., odpowiednio przepisy o zleceniu. W związku z tym, do umów tych,
a ściślej do wypływających z nich roszczeń uczelni o zapłatę czesnego za studia
niestacjonarne, nie stosuje się przepisów art. 751 k.c. określających w sposób
szczególny terminy przedawnienia roszczeń wymienionych w tym przepisie,
wynikających z umów zlecenia i umów o świadczenie usług, o których mowa w art.
750 k.c.
Konstatacja ta prowadzi do wniosku, że w dacie zawarcia przez strony
umowy z dnia 1 października 2009 roku, do kwestii przedawnienia roszczeń
publicznej uczelni wyższej o opłatę za studia niestacjonarne miał zastosowanie
przepis ogólny, czyli art. 118 k.c. W związku z tym rozważenia wymaga, czy
roszczenie dochodzone w niniejszej sprawie przez uczelnię jest roszczeniem
o świadczenie okresowe lub roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności
gospodarczej, dla których przepis ten przewiduje trzyletni termin przedawnienia.
Opłata za studia (czesne) nie jest świadczeniem okresowym w rozumieniu
art. 118 in medio k.c. Świadczenie okresowe charakteryzuje się tym, że jego
przedmiotem są pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku; jest ono
realizowane przez zobowiązanego systematycznie, w periodycznych odstępach
czasu w ramach jednego i tego samego stosunku prawnego o charakterze ciągłym;
świadczenia te nie składają się na pewną z góry określoną całość. Do roszczeń
o świadczenia okresowe należą przykładowo roszczenia o zapłatę alimentów,
świadczeń rentowych, z tytułu umowy najmu, dzierżawy, leasingu, o odsetki.
Czesne jest natomiast świadczeniem pieniężnym o oznaczonej z góry przez
właściwy organ uczelni (w niniejszej sprawie rektora) wysokości, które stosownie do
umowy między uczelnią wyższą a studentem może być uiszczone jednorazowo lub
w uzgodnionych między stronami częściach. Rozłożenie tego rodzaju świadczenia
pieniężnego na raty nie czyni go jednak świadczeniem okresowym (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1998 roku, III CKN 578/98, nie publ.
7
i z dnia 6 kwietnia 2005 roku, III CK 656/04, Biuletyn Sądu Najwyższego 2005,
nr 10).
Kodeks cywilny nie zawiera definicji działalności gospodarczej, chociaż
wielokrotnie posługuje się tym pojęciem (por. art. 221
, 431
, 118,355 § 2, 4491
§ 1,
563 § 2). Definicję działalności gospodarczej zawiera natomiast art. 2 ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz.U.
2015 r., poz. 584), zgodnie z którym jest nią zarobkowa działalność wytwórcza,
budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie
kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób
zorganizowany i ciągły.
Stosownie do art. 106 p.s.w., prowadzenie przez uczelnię wyższą
działalności dydaktycznej, naukowej, badawczej, doświadczalnej, artystycznej,
sportowej, rehabilitacyjnej lub diagnostycznej nie stanowi działalności gospodarczej
w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej. Umowa stron z dnia 1 października 2009 roku, będąca źródłem
żądania powoda, dotyczy czesnego, a więc wynagrodzenia przysługującego
powodowi z tytułu prowadzonej przez uczelnię działalności dydaktycznej. Skoro nie
stanowi ona działalności gospodarczej, to zgłoszone roszczenie nie może być
uznane za związane z działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 118 in fine k.c.
Należy przy tym podnieść, że stosownie do art. 7 p.s.w. w brzmieniu
obowiązującym w dacie zawarcia umowy, uczelnia może prowadzić działalność
gospodarczą wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo od działalności, o której
mowa w art. 13 i 14, w zakresie i formach określonych w statucie. Nie budzi
wątpliwości, że roszczenia uczelni powstałe w związku z prowadzeniem takiej
wyodrębnionej działalności gospodarczej podlegają przedawnieniu trzyletniemu,
zgodnie z art. 118 in fine k.c.
W świetle przedstawionych rozważań należy więc uznać, że do
przedawnienia roszczenia uczelni wyższej o opłatę za studia określoną w umowie
zawartej na podstawie art. 160 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku Prawo
o szkolnictwie wyższym w brzmieniu obowiązującym w dniu 1 października
2009 roku (Dz. U. z 2005 r., Nr 164, poz. 1365), w okresie przed dniem wejścia
w życie ustawy z dnia 11 lipca 2014 roku o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie
8
wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2014, poz. 1198), miał zastosowanie
dziesięcioletni termin przewidziany w art. 118 k.c. Ponownie należy przy tym
podkreślić znaczenie normy intertemporalnej zawartej w art. 32 ustawy zmieniającej
p.s.w. z dnia 11 lipca 2014 roku, zgodnie z którym nowy przepis art. 160a ust. 7
stosuje się do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub usługi
edukacyjne zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc
przed dniem 1 października 2014 roku.
Ze wskazanych przyczyn Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
eb