Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2012 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie :

Przewodniczący SSO Marzena Głuchowska

Protokolant Barbara Wypych

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2012 r. w Kaliszu

odwołania K. J.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

z dnia 3 września 2010 r. Nr (...)

w sprawie K. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o podleganie ubezpieczeniu społecznemu

Oddala odwołanie

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 03.09.2010 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Oddział w P., stwierdził, iż K. J. nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą zawartej z (...) Sp. z o.o. w P. w okresie od 01.09.2007 r. do 09.03.2009 r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła K. J., wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, iż w spornym okresie podlegała ubezpieczeniu z tytułu umowy o pracę nakładczą zawartej z (...) Sp. z o.o. w P., podnosząc, iż skoro istniała taka możliwość, to skorzystała z takiej formy ubezpieczenia i nie można mu zarzucić pozorności ani obejścia przepisów prawa. Sąd wezwał do udziału w sprawie jako zainteresowanego (...) Sp. z o.o. w P.. Spółka jednak nie podejmowała wezwań i nie zajęła stanowiska w sprawie. Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu ustalił co następuje:

Odwołująca K. J. w okresie od 01.09.2007 r. do 09.03.2009 r. prowadziła działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej wyrobów tekstylnych, odzieży i obuwia na straganach i targowiskach. Z tego tytułu dokonała jedynie zgłoszenia do ubezpieczenia zdrowotnego.

Odwołująca K. J.w okresie od 01.09.2006 r. do 09.03.2009 r. została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego przez (...) Sp. z o.o.w P., jako osoba wykonująca pracę nakładczą na rzecz tej spółki. Wykonywana przez K. J.praca miała polegać na badaniu rynku i opinii publicznej, w szczególności ankietowaniu i sporządzaniu ankiet. Osoba wykonująca umowę miała wykonać co najmniej 5 ankiet. Za każdą ankietę przysługiwało wynagrodzenie wynoszące 8 zł. Z tytułu wykonanej pracy odwołująca została zgłoszona do ubezpieczenia społecznego od podstawy wymiaru 40 zł miesięcznie, poza styczniem 2009 r., kiedy podstawa ta wyniosła 0, oraz marcem 2009 r. – kiedy wyniosła 16 zł. Odwołująca sama decydowała o czasie, miejscu i przebiegu badania. Rozliczenie nastąpiło przez dostarczenie ankiet pracodawcy. Odwołująca zawarła umowę ubezpieczenia na życie w firmie (...). Umowa została zawarta przez (...) Sp. z o.o.Odwołująca z tytułu pracy w ramach umowy o pracę nakładczą wykazała w (...) Urzędzie Skarbowym w K.przychód wynoszący : w roku 2007 – 160 zł rocznie, w roku 2008 – 480 zł rocznie, w roku 2009 r. – 56 zł rocznie. Jednocześnie z tytułu działalności gospodarczej odwołująca wykazała przychód: w 2007 r. – 17420 zł rocznie, w 2008 r. – 13365 zł rocznie, w 2009 r. – 13025 zł rocznie. Powodem zawarcia przez odwołującą z zainteresowanym umowy o pracę nakładcza była tylko i wyłącznie chęć skorzystania z możliwości płacenia niższych składek i osiągnięcia korzyści finansowych z tego tytułu poprzez osiągnięcie zysku z działalności gospodarczej (dowód: protokół kontroli ZUS, częściowo zeznania odwołującej, informacje z (...)Urzędu Skarbowego w K.).

Sąd odmówił wiary zeznaniom odwołującej co do tego, iż strony łączyła ważna umowa o pracę nakładczą oraz, iż z tytułu wykonywania umowy o pracę nakładczą osiągała okresowo przychody rzędu 1000 i więcej zł miesięcznie i to z przyczyn podanych niżej.

W myśl art.6 ust. 1 pkt. ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr.7 z 2007 r., poz.74) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym podlegają osoby fizyczne, które wykonują pracę nakładczą. Zgodnie z art. 8 ust. 3 cyt. ustawy za osobę wykonującą pracę nakładczą uważa się osobę zatrudniona w oparciu o umowę o prace nakładczą. W myśl art. 9 ust. 2 ustawy wymienionej wyżej osoby, spełniające warunki do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi z kilku tytułów, o których mowa w art. 6 ust 1 pkt. 2,4-6 i 10, są objęte obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał wcześniej. Mogą jednak dobrowolnie, na swój wniosek być objęte ubezpieczeniami emerytalno-rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów, lub zmienić tytuł ubezpieczenia.

Odwołująca i zainteresowany swoim działaniem naruszyli określoną zasadę współżycia społecznego. W systemie ubezpieczenia społecznego obowiązuje zasada solidaryzmu. Polega ona na tym iż ubezpieczeni uiszczają do tego systemu wkład odpowiadający ich możliwościom. Działania stron spornej umowy zmierzały do tego aby zminimalizować wysokość uiszczanych do systemu wpłat, nieadekwatnie do sytuacji strony, dla której główną działalnością oraz głównym źródłem utrzymania były dochody z działalności gospodarczej. W późniejszym czasie dla oceny długości stażu ubezpieczeniowego tyle samo znaczy miesiąc, za który uiszczono składkę od 40 zł i miesiąc za który uiszczono składkę od dochodu odpowiadającego najniższemu wynagrodzeniu w gospodarce. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest spodziewanie się jednakowego traktowania przy ocenie zdarzeń ubezpieczeniowych przy opłacaniu składek od podstawy co najmniej najniższego wynagrodzenia czy części przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce i przy uiszczeniu składki od kwoty 40 zł. Pomijając fakt wpływu składki na wysokość świadczenia, dla oceny prawa do świadczenia oba zdarzenia ubezpieczeniowe mają ten sam skutek. Ten kto włożył wkład wysoki będzie miał taki sam staż ubezpieczeniowy jak ten, czyj wkład jest minimalny. Naruszoną przez strony zasadę współżycia społecznego określić można jako chęć osiągnięcia wymiernych korzyści za dużo mniejsze koszty, naruszając interes innych ubezpieczonych. Każda działalność człowieka jest celowa. Strony zawierając umowę powinny być zainteresowane skutkami jej realizacji tzn. pozyskaniem klientów w wyniku działań ankietowych osób wykonujących pracę. W niniejszej sprawie działania stron są oderwane od tego celu. Dla stron istotne było obniżenia składki na ubezpieczenie po jednej stronie i uzyskanie klienta w ramach prowadzonej działalności gospodarczej z drugiej strony.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje wyraźnie, iż zawarte umowy, czy to o pracę, o pracę nakładczą, czy zlecenia, podlegają kontroli, mogą być oceniane z punktu widzenia zgodności z prawem i zasadami współżycia społecznego oraz z punktu widzenia wad oświadczeń woli – np. pozorności. Sąd nie przyznaje sobie prawa ograniczania swobodnego kształtowania i zawierania umów przez strony. Art. 353 ¹ KC stanowi, iż strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiła się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jak wyżej wskazano istnieją ograniczenia co do kształtowania przez strony stosunku prawnego i w niniejszej sprawie należy dopatrzyć się przekroczenia przez strony zakreślonych w cytowanym przepisie granic. Analizując art. 9 ust ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych to stwierdzić należy, iż zamiarem ustawodawcy nie było umożliwienie ubezpieczonym omijania przepisów o ubezpieczeniu i należnych składkach. Możliwość wyboru podstawy ubezpieczenia została wprowadzona w sytuacji istnienia dwóch lub więcej równoważnych podstaw ubezpieczenia. Wyraźnie wskazuje na tę intencję kierunek zmian jakie zostały w systemie ubezpieczeń wprowadzone przez ust 2a art. 9 wymienionej ustawy od listopada 2005 r. Wynikały one z sytuacji unikania płacenia składek na ubezpieczenie społeczne, z tytułu działalności gospodarczej, przez zawieranie umów zlecenia na drobne kwoty i powoływaniu się wtedy na wybór podstawy ubezpieczenia. Podobna sytuacja jest obecnie przy zawieraniu umów o wykonywanie pracy nakładczej, czego ustawodawca dokonując nowelizacji od listopada 2005 r. nie przewidział, a uczynił to dopiero w późniejszym okresie. Sąd Najwyższy zajmował się zagadnieniem prób omijania przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne. Wskazywał na to, iż nie można tolerować prób opłacania niższych składek niż to wynika z faktycznie prowadzonej działalności podlegającej ubezpieczeniu społecznego i osiąganych z jej tytułu przychodów. Wskazać należy np. na wyrok z dnia 30.06.2000 r. II UKN 523/1999, wyrok z dnia 06.10.2004 r. IPK 545/2003. Sąd Najwyższy przyjął także tezę o uznaniu za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego umowy o pracę zawartej dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w zamian za składki płacone za krótki okres lub w niskiej wysokości (IIUK 43/05). Ubocznie należy zauważyć, iż Sąd Najwyższy wyraził także pogląd, iż istotnym elementem umowy o pracę nakładczą jest określenie minimalnej miesięcznej ilości pracy, a tym samym zapewnienie wykonawcy określonego wynagrodzenia. Jeżeli zatem strony umowy o pracę nakładczą zawierającą ją z zamiarem niedotrzymania tego warunku, w istocie ich świadczenia woli dotknięte są pozornością (III UK 73/07). Przyjąć należy, iż zawarta umowa o pracę nakładczą, pomiędzy odwołującą a zainteresowanym była od strony formalnej dopuszczalna. Jednakże rzeczywistym zamiarem stron było osiągnięcie korzyści finansowych kosztem całego systemu ubezpieczeń społecznych i innych ubezpieczonych. Różnica w wysokości opłacanych składek na ubezpieczenie z tytułu umów o pracę nakładczą a prowadzonej działalności była znaczna. Odwołująca korzystała wobec uiszczania bardzo niskiej składki bez związku z jej podstawową działalnością oraz z osiąganymi dochodami oraz uzyskując staż ubezpieczeniowy, a zainteresowany uzyskiwał klientów dla swojej działalności.

Cel zawarcia umowy o pracę nakładczą w postaci osiągnięcia korzyści majątkowych kosztem systemu ubezpieczenia społecznego oraz kosztem innych ubezpieczonych co prawda nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze swoich praw w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Taka umowa jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego w myśl art.58 § 2 KC. Działanie stron umowy podyktowane było jedynie zamiarem osiągnięcia nieuzasadnionych korzyści finansowych.

Analizując przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 31.12.1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz. U. Nr 3 z 1976 r. poz. 19 ze zmianami), stwierdzić należy, iż w § 3 stwierdzono, iż w umowie o pracę nakładczą strony powinny określić miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Minimalna ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniło uzyskanie co najmniej 50 % najniższego wynagrodzenia. Powiązanie treści tego przepisu z przepisami ubezpieczeniowymi dotyczącymi podstawy wymiaru składki z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia emerytalno rentowego, wskazywać mogło, iż obowiązek ubezpieczenia dotyczy umów o pracę nakładczą, w których wynagrodzenie powinno odpowiadać 50 % minimalnego wynagrodzenia. Z treści cytowanego przepisu wysnuć można wniosek, że umowy o pracę nakładczą za wynagrodzeniem niższym niż 50 % najniższego wynagrodzenia w ogóle nie powinny występować. Wtedy w systemie prawa wystąpiłaby spójność regulacji podstawy ubezpieczenia – umowy o pracę nakładczą oraz obowiązku opłacania z tego tytułu składek na obowiązkowe ubezpieczenie emerytalno- rentowe. Przy przyjęciu takiego rozumowania zawartą przez strony umowę o pracę nakładczą można uznać za niezgodną z prawem i jako taka nieważną w myśl art. 58 § 1 KC.

W wyroku z dnia 09.01.2008 r. III UK 73/07 niepublikowanym Sąd Najwyższy stwierdził, iż jeżeli umowa o pracę nakładczą jest zawarta w sposób pozorny przez przedsiębiorcę, a składki na ubezpieczenie liczone są od wynagrodzenia niższego niż połowa pracy minimalnej, ZUS ma prawa odmówić objęcia korzystniejszym ubezpieczeniem. Odwołująca nie osiągnęła połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce, więc i z tego powodu sporządzona umowa może być uznana za pozorną. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż realizacja umowy w minimalnym zakresie nie wyklucza możliwości uznania jej za pozorną i jako taką nieważną. Twierdzenia odwołującej, iż z tytułu realizacji umowy o prace nakładczą osiągała wyższe wynagrodzenia niż połowa wynagrodzenia minimalnego, nie mogą się ostać w świetle tego od jakich kwot odwołująca była zgłoszona do ubezpieczenia społecznego oraz jakie przychody zostały wykazane w zeznaniu podatkowym. W świetle tych dokumentów zbędne było słuchanie świadka na okoliczność osiąganych przez odwołującą przychodów z tytułu umowy o pracę nakładczą. Przedstawione przez odwołującą pisma, w którym wskazywała ile ankiet wykonała miesięcznie nie mogą mieć znaczenia, przy przyjęciu jakie dochody odwołująca wykazała z tytułu umowy o pracę nakładczą w zeznaniach podatkowych. Odwołująca mijała się z prawdą w jednym z tych dokumentów i Sąd przyjmuje, iż było to w pismach wykazujących ilość sporządzanych ankiet.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w sentencji wyroku o oddaleniu odwołania w myśl art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.