Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 746/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy O.
przeciwko E. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 20 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu wraz z
rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 20 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w O. oddalił apelację
pozwanej E. G. od wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia 26 września 2012 r.,
którym zasądzona została od pozwanej na rzecz powódki Gminy O. kwota
61 640,81 złotych, jako część roszczenia wynikającego z obowiązku zwrotu
bonifikaty udzielonej przy zakupie mieszkania. Oddalając apelację Sąd drugiej
instancji podzielił w całości ustalenia i argumentację prawną zawartą w motywach
zaskarżonego wyroku. Argumentacja ta miała podstawę w art. 68 ustawy z dnia 21
sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej jako u.g.n.), według którego
obowiązek zwrotu przez osobę bliską kwoty równej zwaloryzowanej bonifikacie
udzielonej przy nabyciu nieruchomości powstaje – niezależnie od celu takiego
nabycia i osoby nabywcy – lub wykorzystania nieruchomości na inny cel
uzasadniający udzielenie bonifikaty, jeśli to nastąpiło przed upływem wskazanego
terminu. Jak podkreślił Sąd, lokal mieszkalny został sprzedany przez gminę w
okresie, gdy nie obowiązywały ograniczenia zbycia lokalu mieszkalnego przez
osobę bliską, która uzyskała lokal w drodze darowizny. Jednak stosunek ten wygasł
w chwili spełnienia świadczenia stron, a odrębnym stosunkiem obligacyjnym jest
umowa sprzedaży zawarta dnia 30 kwietnia 2008 r. przez pozwaną z nabywcami
lokalu, a więc w czasie, gdy obowiązywały już ograniczenia w czasie dotyczące
zbycia nieruchomości przez osobę bliską.
Z niekwestionowanych ustaleń faktycznych wynika, że aktem notarialnym
z dnia 16 sierpnia 2007 r. T. G. kupił do majątku osobistego lokal mieszkalny w O.
Nabywcy udzielona została bonifikata w wysokości 60 970 złotych, z zastrzeżeniem
w umowie, że jeżeli zbędzie lokal przed upływem pięciu lat od dnia zawarcia
umowy lub wykorzysta go na inne cele niż te, które uzasadniają udzielenie
bonifikaty, to zgodnie z art. 68 ust. 2 u.g.n. jest zobowiązany do zwrotu bonifikaty.
Dnia 19 września 2007 r. T. G. darował wymieniony lokal swojej siostrze E. G., a
siostra aktem notarialnym z dnia 30 kwietnia 2008 r. sprzedała ten lokal
wymienionemu w umowie małżeństwu. E. G. została wezwana przez Prezydenta
Miasta O. o zwrot zwaloryzowanej kwoty bonifikaty, czego odmówiła, tłumacząc to
3
zbyciem lokalu na jej rzecz przez brata, przed wejściem w życie znowelizowanych
przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Według stanowiska Sądu Okręgowego, ze względu na uchwalenie ustawy
zmieniającej niekorzystnie dla pozwanej przepisy ustawy o gospodarce
nieruchomościami, co nastąpiło dnia 24 sierpnia 2007 r., a więc przed dokonaniem
darowizny mieszkania przez brata na rzecz pozwanej, powinna mieć ona
świadomość, że wraz z wejściem tej ustawy w życie dnia 22 października 2007 r.
obejmie ją ograniczenie w dotychczas swobodnym dysponowaniu lokalem
korzystającym z bonifikaty. Skoro zbycie lokalu przez pozwaną nastąpiło już dnia
30 kwietnia 2008 r., to przepisy w nowym brzmieniu, zdaniem Sądu, miały
zastosowanie do skutków zbycia nieruchomości nabytej uprzednio od gminy przez
najemcę korzystającego z bonifikaty, jeśli to zbycie nastąpiło, tak jak
w rozpoznawanej sprawie, po wejściu w życie ustawy zmieniającej. Sąd Okręgowy
nie uwzględnił również zarzutu pozwanej odnośnie nie zastosowania w sprawie art.
5 k.c. uznając, że to pozwana pozostaje w niezgodzie z zasadami współżycia
społecznego, skoro pierwotny nabywca uzyskując dzięki bonifikacie znaczną
korzyść finansową niemal od razu darował lokal pozwanej, która w nim nie
zamieszkując sprzedała go z zyskiem.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie
przez wydanie zaskarżonego wyroku przepisów prawa materialnego, tj. art. 68 ust.
1 i ust. 3 w związku z art. 68 ust. 4 u.g.n. i art. 68 ust. 2b w związku z art. 68 ust. 1
u.g.n. przez błędną ich wykładnię; art. 68 ust. 4 w związku z art. 68 ust. 3 u.g.n.
przez niezastosowanie; art. 2, art. 7, art. 10 w związku z art. 8 ust. 2 Konstytucji RP
przez wkroczenie władzy sądowniczej w kompetencje władzy ustawodawczej; art. 5
k.c. w związku z art. 68 u.g.n. przez błędną wykładnię. W razie niepodzielenia tych
zarzutów skarżąca zarzuciła naruszenie przez Sąd Okręgowy przepisów
postępowania, tj. art. 378 i art. 382 w związku z art. 328 § 2 i art. 391 k.p.c. oraz
naruszenie prawa materialnego, tj. art. 68 ust. 2b w związku z art. 68 ust. 2 i 2a pkt
1 u.g.n. w związku z art. 10 ustawy z dnia 21 sierpnia 2007 r. o zmianie u.g.n. przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. W wypadku niepodzielenia i tych
zarzutów skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 1 i 2
w związku z art. 39 ust. 1 i art. 11a ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r.
4
o samorządzie gminnym w związku z art. 68 ust. 1 i art. 4 pkt 9 i 9b u.g.n. ze
względu na przekroczenie kompetencji gminy i zastosowanie bonifikaty niezgodnie
z prawem. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części
oddalającej apelację pozwanej i orzeczenie co do istoty sprawy i oddalenie
powództwa, ewentualnie po uchyleniu tego wyroku przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę strona powodowa wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do rozpoznawania głównych zarzutów skargi kasacyjnej
należy poczynić ogólną uwagę co do skuteczności ustalonego w sprawie udzielenia
T. G. bonifikaty w związku z nabywanym lokalem mieszkalnym, który został przez
niego z bonifikatą kupiony, a następnie skutecznie podarowany pozwanej, będącej
jego siostrą. Dopiero kolejną czynnością było sprzedanie tego mieszkania przez
siostrę pierwotnego nabywcy osobom trzecim. Twierdzenie zatem, że zwrot
bonifikaty się nie należy dlatego, że powódka świadczyła tę bonifikatę T. G.
nienależnie i w takim razie nie ma uprawnienia, niezależnie od innych podstaw
prawnych, do domagania się jej zwrotu - jest niezasadne. Tym samym chybione są
zarzuty pozwanej odnoszące się do naruszenia przepisów ustawy o samorządzie
gminnym.
Przechodząc do podstawowych kwestii podniesionych w skardze kasacyjnej
pozwanej, rozważenia wymaga czasowy zakres stosowania powołanych w skardze
przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, a zwłaszcza art. 68 ust. 2b tej
ustawy. Przepis ten, w wyniku nowelizacji u.g.n. obowiązującej od dnia
22 października 2007 r. stanowi, że obowiązek zwrotu zwaloryzowanej bonifikaty
udzielonej nabywcy lokalu mieszkalnego stosuje się odpowiednio do osoby bliskiej,
która zbyła ten lokal przed upływem pięciu lat, licząc od dnia pierwotnego nabycia.
Chodzi więc o to, czy przepis ten powinien mieć zastosowanie do każdej umowy
sprzedaży nieruchomości, w której jako nabywca występuje wskazana w nim osoba
bliska, czy też tylko do tych wypadków, w których do udzielenia bonifikaty doszło
już pod rządem zmienionych - wskazaną ustawą - przepisów u.g.n. Do odpowiedzi
5
na to pytanie, ze względu na brak przepisów międzyczasowych w ustawie
wprowadzającej nowy art. 68 ust. 2b u.g.n. należy posłużyć się ogólnymi regułami
intertemporalnymi, jakie dla prawa prywatnego zawierają przepisy wprowadzające
kodeks cywilny. Zgodnie z nimi, do stosunków zobowiązaniowych ma z zasady
zastosowanie reguła dalszego działania ustawy dotychczasowej. Może ona jednak
doznać w rozpoznawanej sprawie pewnego zachwiania, gdyż wyodrębnienia
wymagają w niej trzy powstałe stosunki prawne. Pierwszy, zwany także w u.g.n. -
pierwotnym dotyczy sprzedaży lokalu mieszkalnego bratu pozwanej z udzieleniem
mu 90% bonifikaty od ustalonej ceny, z zastrzeżeniem w umowie obowiązku zwrotu
tej bonifikaty, jeśli we wskazanych w umowie warunkach prawnych zostanie zbyty
przed upływem pięciu lat. Drugi, to umowa darowizny uczynionej dwa miesiące po
„pierwotnym” nabyciu mieszkania przez T.G. na rzecz siostry oraz trzeci stosunek
prawny, którym była umowa sprzedaży, zawarta pół roku później przez pozwaną z
osobami kupującymi od niej to mieszkanie. Ten trzeci stosunek prawny został
zawiązany po spełnieniu świadczenia i wygaśnięciu zobowiązań wynikających z
obu wcześniejszych umów. Można zatem twierdzić, że każdy z wymienionych
stosunków prawnych powinien zostać z punktu widzenia reguł prawa
międzyczasowego rozpatrzony osobno i w konsekwencji do każdego z nich
miałyby zastosowanie przepisy obowiązujące w chwili jego powstania (według
reguły tempus regit actum). Do kwestii tej przyjdzie jeszcze powrócić w dalszej
części uzasadnienia.
Obecnie należy stwierdzić, że poczyniona konstatacja nie rozwiązuje
problemu ze względu na to, iż wszystkie trzy umowy są połączone wspólnym
elementem, jakim jest bonifikata udzielona przy zawarciu pierwszej z nich, która
w razie bezpośredniego zastosowania art. 68 ust. 2b u.g.n. powinna zostać
zwrócona przez osobę bliską na rzecz gminy. Uwzględnienie reguły tempus regit
actum miałoby ten skutek, że mogłyby zostać zmienione powinności w odniesieniu
do zwrotu bonifikaty już po jej udzieleniu i wygaśnięciu związanego z tym stosunku
prawnego między gminą a pierwotnym nabywcą lokalu mieszkalnego. Przyjęcie
zatem w normalnym toku czynności obowiązku zwrotu bonifikaty na podstawie art.
68 ust. 2b u.g.n. mogłoby godzić w interesy osób bliskich, zaskakując je
koniecznością zwrotu bonifikaty w sytuacji, gdy nabywając nieruchomość ze
6
zwrotem takim nie liczyły się. Potrzebnego wyjaśnienia motywów zamieszczenia
nowego ust. 2b w art. 68 u.g.n. nie znajdzie się w uzasadnieniu projektu nowelizacji
u.g.n., poza wnioskami wyprowadzonymi ze stwierdzenia, że chodzi o zapobieżenie
wykorzystywaniu sytuacji, w której ma miejsce sprzedaż mieszkania z bonifikatą
i po podarowaniu go osobie bliskiej, ponowna sprzedaż go z zyskiem,
stanowiącym różnicę między ceną z bonifikatą zapłaconą gminie a ceną rynkową
uzyskaną od kolejnego nabywcy.
Na tym tle można prezentować dwa poglądy. Pierwszy, to taki jaki
w rozpoznawanej sprawie przyjęły sądy w toku instancji. Jego istotą jest uznanie,
że pozwana powinna była zdawać sobie sprawę z sankcji jaką jest zwrot bonifikaty,
który to obowiązek objął także ją po wejściu w życie zmienionej u.g.n.; o zmianie tej
było głośno oraz weszła ona w życie w październiku 2007 r., a więc w chwili
sprzedawania mieszkania osobom trzecim już obowiązywała. Drugi pogląd, który
z kolei przedstawia pozwana, to niezasadność dzielenia złożonego zdarzenia
prawnego, jakim było nabycie mieszkania z bonifikatą przez brata pozwanej,
a następnie przez nią pod tytułem darmym, po czym zbycia tego mieszkania
w krótkim czasie, które to czynności miały ze sobą związek. Jak przyznała
pozwana, nie byłoby możliwości sprzedaży przez nią mieszkania, gdyby nie
wcześniejsze jego nabycie przez brata pozwanej w warunkach prawnych z chwili
zawarcia tej umowy, a także dokonania na jej rzecz darowizny poddanej tej samej
regulacji prawnej, a więc bez obowiązku ustawowego zwrotu bonifikaty w razie
sprzedania mieszkania przez upływem pięciu lat.
Ten drugi punkt widzenia posługuje się częściowo argumentacją wywiedzioną
wcześniej z wątpliwości jakie niesie zastosowanie wprost zasady tempus regit
actum. Dodać do niej można i to, że jeżeli między umową sprzedaży mieszkania
przez gminę a dokonaniem darowizny na rzecz pozwanej została uchwalona
ustawa o gospodarce nieruchomościami, wprowadzająca ograniczenie czasowe
zbycia lokalu nabytego z bonifikatą bez konsekwencji finansowych, przy czym
ogłoszenie zmiany tej ustawy oraz wejście jej w życie nastąpiło po dokonaniu
darowizny, to obdarowana nie powinna ponosić ujemnych konsekwencji czynności
prawnej sprzedaży lokalu, pozostającej w ciągu czasowym z uzyskaną własnością
tego lokalu.
7
Nie zostało jednak w sprawie zbadane, czy obdarowana wiedziała
o obowiązku umownym ciążącym na bracie - darczyńcy do niezbywania lokalu
w określonym czasie i o przyczynie tego, leżącej w udzielonej mu, a nie jej -
bonifikacie. Nie wiadomo także, czy wiedziała, pomimo takiego stwierdzenia
w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, ale bez powołania przeprowadzonych
w tym zakresie dowodów, że została uchwalona zmiana umowy i że może jej
dotyczyć nakaz utrzymania mieszkania przez pięć lat pod rygorem zwrotu bonifikaty
udzielonej swojemu darczyńcy. Stwierdzić natomiast można, że z pewnością nie
wiązała jej zmieniona umowa przed jej wejściem w życie, ale obowiązywała ona już
w chwili sprzedawania mieszkania przez pozwaną w kwietniu 2008 r. Świadomość
zatem występowania ograniczenia w swobodnym zbyciu lokalu przez okres pięciu
lat od pierwotnego nabycia mieszkania przez brata pozwanej może mieć znaczenie
dla obciążenia jej obowiązkiem zwrotu.
Z uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji wynika, że nie powinno się
aprobować sytuacji, w której udzielana jest znacząca bonifikata co do ceny za
zakupienie lokalu przeznaczonego na cele mieszkalne, który następnie jest
w pełnej świadomości kupującego darowany osobie bliskiej tylko po to, żeby ona
wykorzystując niejasną sytuację prawną i w ogóle z tego lokalu mieszkalnego nie
korzystając - sprzedała go po kilku miesiącach po cenie odpowiadającej wartości
tego lokalu na rynku, a więc włącznie z kwotą odpowiadającą uzyskanej bonifikacie
(w okolicznościach sprawy odpowiadającej 90% tej wartości).
W orzecznictwie jest wszakże prezentowany pogląd, że powiązanie
wskazanych wcześniej czynności ze sobą sprawia, iż zwrot bonifikaty przez osobę
bliską nabywcy mieszkania powinien obowiązywać ją tylko wtedy, gdy zbycie
mieszkania oraz kolejna sprzedaż nastąpiła już po dniu 22 października 2007 r.
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 30/13, OSNC
2014, nr 1, poz. 6 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013 r.,
II CSK 140/13, nie publ.). Pogląd ten ma źródło w ogólniejszym twierdzeniu,
że jeżeli osoba bliska nabyła nieruchomość od pierwotnego nabywcy przed dniem
22 października 2007 r., to nie ma obowiązku zwrotu kwoty równej bonifikacie,
niezależnie od tego, kiedy zbyła nieruchomość (uchwała składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2008 r., III CZP 130/07, OSNC 2008,
8
nr 10, poz. 108 i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2008 r., III CZP 24/08,
OSNC- ZD 2009, nr A, poz. 13). Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z
dnia 17 grudnia 2010 r., III CZP 102/10 (OSNC 2011, nr 7-8, poz. 82), która przyjęła
występowanie sygnalizowanego wcześniej złożonego zdarzenia prawnego, na które
składa się udzielenie bonifikaty oraz zbycie nieruchomości przed upływem terminu.
Według Sądu Najwyższego, do oceny skutków prawnych tego zdarzenia należy
stosować ustawę obowiązującą w chwili, gdy zdarzył się ostatni fakt należący do stanu
faktycznego danego zdarzenia, chyba że któryś z elementów ma donioślejsze
znaczenie. Tę podstawową doniosłość ma sprzedaż nieruchomości z udzieleniem
bonifikaty i temu jest podporządkowane zdarzenie, z którego wynika obowiązek zwrotu
bonifikaty. Obowiązek ten występuje tylko w takim zakresie, w jakim występował
w chwili, w której zobowiązana osoba bliska powinna się liczyć się z ograniczeniami
w zbyciu nieruchomości, tj. w chwili jej nabycia. Należy więc te zdarzenia powiązać ze
sobą w taki sposób, że ma się do czynienia z obowiązkiem zwrotu bonifikaty
wynikającym z ustawy, jako odrębnym zdarzeniem od nabycia nieruchomości przez
pierwotnego nabywcę i przekazania jej osobie bliskiej. Jednakże to pierwotne nabycie
nieruchomości jest zdarzeniem wcześniejszym i zbycie przed upływem terminu
ustawowego jest następstwem tego wcześniejszego zdarzenia. Dlatego, według Sądu
Najwyższego nie należy do oceny skutków prawnych tego złożonego zdarzenia
prawnego stosować ustawy, która obowiązywała w dacie zajścia ostatniego elementu,
a ustawę pod rządami której nastąpił fakt o donioślejszym znaczeniu.
Wykładnia językowa przez sformułowanie w art. 68 ust. 2a u.g.n.
„z zastrzeżeniem ust. 2b” zdaje się wskazywać również na obowiązek zwrotu
bonifikaty przez osoby bliskie, które nabyły nieruchomość po nowelizacji z 2007 r.,
wprowadzającej ust. 2b do art. 68 u.g.n. W chwili nabywania własności lokalu
mieszkalnego przez osobę bliską uzyskała więc ona prawo swobodnego nim
dysponowania. Nie ciąży na takiej osobie obowiązek zwrotu bonifikaty, jeśli nie ciążył
on na niej przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, a obowiązek taki powstaje dla
osób, które nabyły nieruchomość i zbyły ją dopiero po wejściu w życie ustawy
nowelizującej u.g.n. Można zatem twierdzić, że co do zasady, skoro nie przewidziane
zostały ani przepisy wprowadzające zmianę u.g.n. w 2007 r., ani przepisy przejściowe
do ustawy nowelizującej u.g.n., a ma się do czynienia ze zbyciem lokalu mieszkalnego
9
dokonanym przez gminę, będącą publiczną osobą prawną udzielającą bonifikaty do
ceny, to obciążanie osoby bliskiej nabywcy obowiązkiem zwrotu tej bonifikaty, jeśli
ograniczenie czasowe zbycia zostało wprowadzone dopiero po uzyskaniu własności
przez taką osobę, nie powinno mieć miejsca. Mogłoby to dotyczyć tylko sytuacji,
w której zarówno nabycie własności nieruchomości (lokalu mieszkalnego) przez osobę
bliską, jak i dalsze zbycie własności tego lokalu nastąpiło pod rządem zmienionej u.g.n.
Jednakże należy zwrócić uwagę również na stanowisko orzecznictwa
modyfikujące takie proste konkluzje. Według uchwały Sądu Najwyższego z dnia
24 lutego 2010 r., III CZP 131/09 (OSNC 2010, nr 9, poz. 118) obowiązek zwrotu
bonifikaty nie wynika z obowiązku przechodzącego z pierwotnego nabywcy na osobę
bliską, lecz z odrębnego stosunku prawnego sprzedaży lokalu w warunkach
obowiązywania ustawy nakazującej zwrot, a dotyczącej osoby bliskiej. Obowiązek
zwrotu ma podstawę w sygnalizowanym wcześniej w uzasadnieniu, odrębnym
stosunku obligacyjnym powstającym w chwili dalszego zbycia nieruchomości przez
osobę bliską bez zachowania warunków określonych w art. 68 ust. 2 u.g.n. (podobnie
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lipca 2010 r., V CSK 15/10, OSNC-ZD 2011, nr 1,
poz. 15 oraz w postanowieniu z dnia 9 listopada 2010 r., II CSK 334/10, nie publ.).
Orzeczenia te nie pozostają w opozycji do przedstawionej wcześniej linii orzecznictwa,
uwypuklają bowiem jedynie trzeci z wyodrębnionych stosunków prawnych, który
powstaje już po wygaśnięciu zobowiązań wynikających z pierwotnej umowy z nabywcą
lokalu mieszkalnego i umowy darowizny tego nabywcy z osobą bliską. Dotyczy on
nowego zobowiązania, które dla osoby bliskiej powstaje dopiero wraz ze spełnieniem
się przesłanek do zwrotu bonifikaty, ze względu na zbycie mieszkania przed upływem
terminu ustawowego i umownego, jak to w rozpoznawanej sprawie dotyczyło
zastrzeżenia w umowie gminy z pierwotnym nabywcą.
Wprawdzie zostało wykazane, że na pozwanej, co do zasady, nie ciążył
ustawowy obowiązek zachowania lokalu mieszkalnego przez pięć lat od uzyskania go
w wyniku darowizny przez brata, a to ze względu na wejście stosownych przepisów
u.g.n. już po kupieniu tego lokalu przez brata i następnie dokonaniu darowizny na
rzecz pozwanej, jednak w związku z treścią skargi i odpowiedzią na nią oraz
uzasadnieniem wyroku Sądu drugiej instancji, bliższego rozważenia wymaga
zastosowanie w okolicznościach sprawy art. 5 k.c. Jest bowiem do ustalenia, czy
10
w zachowaniu darczyńcy, a wcześniej pierwotnego nabywcy lokalu mieszkalnego
z bonifikatą oraz jego siostry nie było działania skierowanego na zupełnie inne cele,
niż wynikałyby z przyznania bonifikaty w maksymalnej wysokości w razie zakupu
takiego lokalu przez brata pozwanej w celu dalszego w nim zamieszkiwania,
a nabycia tego mieszkania z bonifikatą z zamiarem jego zbycia z ominięciem
obowiązku zwrotu bonifikaty przez posłużenie się darowizną na rzecz osoby bliskiej.
Ustalenie w tej mierze mogłoby skutkować wnioskiem o nadużyciu prawa
podmiotowego i z tego względu, a nie na podstawie przepisów wskazanych
wadliwie w zaskarżonym wyroku, obciążenie pozwanej obowiązkiem zwrotu
bonifikaty do gminy. Zbieżność terminów dokonania kolejnych transakcji między
gminą i pierwotnym nabywcą oraz między nim i pozwaną, a następnie
kilkumiesięczny tylko odstęp do zawarcia umowy między pozwaną a osobami
trzecimi, z uchwaleniem i wejściem w życie zmian w u.g.n. może znaleźć
potwierdzenie co do zamiaru skorzystania z prawa do bonifikaty w sposób
sprzeczny z zasadami słuszności. Dowiedzenie tego oznaczałoby, zgodnie
z przyjętą na gruncie polskiego prawa teorią wewnętrzną jego nadużycia,
że korzystający z prawa podmiotowego już go nie wykonuje i działając bezprawnie
nie może ubiegać się o ochronę. Kwestia ta wymagała zbadania w toku
rozpoznawania sprawy.
Pozostał jeszcze do rozważenia problem wielkości kwoty przypadającej do
zwrotu, jeśli uznałoby się, że jednak ten zwrot powinien nastąpić. Wątpliwości co do
wielkości należnej kwoty powstają ze względu na zabytkowy charakter
nieruchomości lokalowej, o którą chodzi w sprawie. Zgodnie z art. 68 ust. 3 u.g.n.
kupującemu nieruchomość należy się bonifikata w wysokości 50% ceny, gdy
przedmiotem sprzedaży przez gminę jest nieruchomość, która w całości lub
w części jest wpisana do rejestru zabytków. Właściwy organ może, za zgodą
odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku, podwyższyć lub obniżyć tę bonifikatę
(art. 68 ust. 3 zdanie drugie u.g.n.), co w niniejszej sprawie nie nastąpiło. Dalsza
bonifikata jest możliwa, ale ma charakter uznaniowy i to w rozpoznawanym sporze
miało miejsce, gdyż powodowa Gmina zastosowała bonifikatę w ogólnej wysokości
90% wartości zbywanej nieruchomości lokalowej. Analizując obowiązek zwrotu
11
bonifikaty należy rozważyć, czy będzie on obejmować całość udzielonej bonifikaty,
czy tylko nadwyżkę ponad 50%.
Z systematyki przepisów może się wydawać, że zwrotu dotyczy tylko
nadwyżka ponad 50%, a to dlatego, że obowiązek zwrotu przez osobę bliską
pierwotnego nabywcy, mający podstawę w art. 68 u.g.n. jest zawarty w nowym ust.
2b. Tymczasem obligatoryjna bonifikata jest w ust. 3, a więc, jak można próbować
interpretować, już poza obowiązkiem zwrotu. Z systematyki przepisów - która
w sytuacjach wątpliwych też musi zostać uwzględniona w ramach wykładni
językowej – wynika, że bonifikata w wypadku budynków zabytkowych należy się
zawsze, przynajmniej do 50% ustalonej ceny, w dodatku ust. 3 w art. 68 u.g.n. był
zawarty w ustawie od początku jej obowiązywania.
Jednakże z systematyki poszczególnych jednostek w ramach tego samego
artykułu nie powinno się wyprowadzać wniosków, które oznaczają nieracjonalność
wykładni. Zwraca uwagę to, że powoływane przepisy nie dzielą bonifikaty na części,
to znaczy na tę, która wynika z obniżenia ceny ex lege oraz tej, która już zależy
wyłącznie od organu decydującego o ostatecznej wysokości bonifikaty.
Przepisy tego nie wymagają i zgodnie z utrwaloną w takich wypadkach praktyką
również Gmina O. określiła jednolicie cenę obowiązującą brata pozwanej za
sprzedawane mu mieszkanie. Wskazała ją na kwotę z 90% bonifikatą, a więc
obniżeniem w stosunku do określonej pełnej ceny. To przekonuje, a mając jeszcze
na uwadze cel bonifikaty oraz przyczyny wprowadzenia obowiązku jej zwrotu
w razie spełnienia odpowiednich przesłanek, że zwrot powinien obejmować całość
udzielonej bonifikaty. Innymi słowy, w razie ustania przyczyn, dla których
występowało uprawnienie do bonifikaty, za sprzedany lokal mieszkalny powinna się
należeć cała określona cena i wymagany zwrot bonifikaty ma do tego doprowadzić.
W tej sytuacji należało na podstawie art. 39815
§ 2 k.p.c. zaskarżone orzeczenie
uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem
o kosztach postępowania na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art.
39821
k.p.c.
kc
12