Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 233/15
POSTANOWIENIE
Dnia 10 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)
SSA del. do SN Jerzy Skorupka
Protokolant Anna Janczak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz-Śliwy,
w sprawie T. K.
w przedmiocie odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 10 grudnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości na korzyść skazanego
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 marca 2015 r.,
utrzymującego w mocy postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 12 stycznia 2015 r.,
1. uchyla zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w
mocy postanowienie Sądu Okręgowego i na podstawie art. 15 § 1
kkw umarza postępowanie wykonawcze w przedmiocie
odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia
udzielonego T. K. postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 16
lipca 2012 r.;
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
T. K. został skazany:
2
1. wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego z dnia 26 września 2003
r. za czyn z art. 338 § 2 k.k. na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności,
2. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 14 czerwca 2005 r. za czyny z art.
286 § 1 k.k. oraz 270 § 1 k.k. na karę 4 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności,
3. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 października 2007 r. w sprawie
za czyny z art. 278 § 1 k.k. oraz art. 62 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
na karę 2 lat pozbawienia wolności.
Wymienione kary wykonywane były odrębnie. Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 16 lipca 2012 r., udzielił T. K. warunkowego zwolnienia,
określając okres próby na 2 lata, licząc od daty zwolnienia, tj. do dnia 16 lipca 2014
r.
W okresie próby, tj. w dniach 3 lipca 2013 r., 22 lipca 2013 r., 26 lipca 2013 r.
T. K. dopuści! się trzech czynów zakwalifikowanych z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art.
64 § 1 k.k. oraz czynu z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1
k.k., co zostało stwierdzone wyrokiem Sądu Rejonowego 3 z dnia 6 lutego 2014 r.,
na mocy którego T.K. został skazany na karę łączną 5 lat pozbawienia wolności.
Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 21 lipca 2014 r.
Postanowieniem z dnia 12 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy orzekając w
sprawie o sygn. akt XI Kow …/14 odwołał warunkowe przedterminowe zwolnienie
udzielone T. K. i zarządził wykonanie reszty nieodbytych przez skazanego kar
pozbawienia wolności.
Na powyższe postanowienie zażalenie złożył skazany. Sąd Apelacyjny po
rozpoznaniu zażalenia postanowieniem z dnia 4 marca 2015 r., sygn. akt II Akzw
…/15, utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie Sądu I instancji.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Apelacyjny stwierdził, że fakt
upływu 6 miesięcznego terminu przewidzianego w art. 82 § 1 k.k. przed wydaniem
tegoż postanowienia nie ma wpływu na możliwość orzeczenia odwołania
warunkowego zwolnienia i zarządzenia wykonania kary . Sąd przywołał przy tym
tylko orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2007 r., sygn. akt V KK
275/07. Nie dostrzegł jednak przy tym tego, iż Sąd Najwyższy w tym postanowieniu
opublikowanym w OSNwSK 2007/1/2186 przyjął, że przepis art. 75 § 4 k.k.
wskazuje okres, w którym możliwe jest zarządzenie wykonania kary warunkowo
3
zawieszonej. Jest nim oznaczony w wyroku okres próby i dalsze 6 miesięcy,
biegnące od jego zakończenia. W tym okresie konieczne jest nie tylko podjęcie
decyzji o zarządzeniu wykonania kary warunkowo zawieszonej, lecz również jej
uprawomocnienie się. Tym samym Sąd Najwyższy zaprezentował w tym
orzeczeniu pogląd przeciwny do tego, który został wyrażony w zaskarżonym
postanowieniu. Postanowieniem z dnia 9 marca 2015 r. Sąd Apelacyjny sprostował
oczywistą omyłkę pisarską we wskazaniu orzeczenia Sądu Najwyższego, które
miało wyrażać przyjęty przez niego pogląd prawny w zaskarżonym postanowieniu,
w ten sposób, że wskazał, iż stanowi je postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9
października 2013 r., sygn. akt V KK 177/13. Zostało ono opublikowane w bazie
LEX nr 1400154, w którym stwierdzono, że: Termin 6 miesięczny przewidziany w
art. 75 § 4 k.k. jest zachowany, jeżeli przed jego upływem nastąpiło wydanie,
choćby nieprawomocnego postanowienia o zarządzeniu wykonania kary
pozbawienia wolności.
Od powyższego postanowienia kasację na korzyść skazanego wniósł
Minister Sprawiedliwości zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść
postanowienia naruszenie przepisu prawa karnego materialnego, tj. art. 82 k.k.,
polegające na utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego
w Warszawie w przedmiocie odwołania wobec T. K. warunkowego
przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia wolności,
udzielonego skazanemu postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 16 lipca 2012
r., w sytuacji, gdy w dacie orzekania przez Sąd II instancji upłynął już okres próby
wyznaczony do dnia 16 lipca 2014 r. oraz okres 6 miesięcy od jej zakończenia, co
winno skutkować uznaniem przez Sąd Apelacyjny, że kara pozbawienia wolności
na którą, został skazany T. K. została przez niego odbyta z chwilą warunkowego
zwolnienia. W konkluzji kasacji wniesiono o uchylenie zaskarżonego postanowienia
Sądu Apelacyjnego oraz utrzymanego nim w mocy postanowienia Sądu
Okręgowego i umorzenie na podstawie art. 15 § 1 k.k.w. prowadzonego wobec T.
K. postępowania wykonawczego w przedmiocie odwołania warunkowego
przedterminowego zwolnienia, udzielonego postanowieniem Sądu Okręgowego z
dnia 16 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
Nie ulega wątpliwości, że problematyka objęta treścią zarzutu kasacji w
przeszłości była niejednolicie rozstrzygana. W okresie obowiązywania Kodeksu
karnego z 1969 r. powszechnie przyjmowano, iż odwołanie warunkowego
przedterminowego zwolnienia (zgodnie z treścią art. 97 tego Kodeksu, będącego
odpowiednikiem art. 82 § 1 k.k. z 1997 r.) może nastąpić, gdy postanowienie w tym
przedmiocie zostanie wydane przez sąd w okresie trwania próby oraz dalszych 6
miesięcy. Bez znaczenia było przy tym to, czy postanowienie - w tym okresie –
stawało się prawomocne, czy też nie. To przekonanie było powszechnie wyrażane,
tak w orzecznictwie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1972 r.,
sygn. akt VI KZP 70/71, LEX nr 18407), jak i w piśmiennictwie (por. W. Świda [w:]
Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Prawnicze 1973 r., s. 338; K. Buchała
[w:] Komentarz do Kodeksu karnego. Część ogólna, Wydawnictwo Prawnicze 1990
r., s. 366). Dopiero w schyłkowym okresie obowiązywania Kodeksu karnego z 1969
r. nastąpiła zasadnicza zmiana orzecznictwa – w tym zakresie. Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 30 stycznia 1996 r. sygn. akt I KZP 34/95, LEX nr 24706 stwierdził,
iż: Użyte w art. 97 k.k. określenie „nie odwołano warunkowego zwolnienia” odnosi
się do sytuacji, gdy w okresie 6 miesięcy po upływie okresu próby nie wydano
prawomocnego postanowienia w tym przedmiocie.
To przekonanie stało się dominujące w piśmiennictwie pod rządami obecnie
obowiązującego Kodeksu karnego (J. Skupiński [w:] Kodeks karny komentarz, red.
R. Stefański, 2015 r., s. 541; P. Hofmański i L. Paprzycki [w:] Kodeks karny
komentarz pod red. M. Filara, 2012 r., s. 452 - 453; A. Zoll [w:] Kodeks karny.
Część ogólna. Komentarz 2012 r., s. 1008; A. Marek [w:] Kodeks karny komentarz,
2010 r., s. 251; M. Kalitowski [w:] Kodeks karny komentarz, tom I, 2005 r., s. 676)
Również taki pogląd Sąd Najwyższy stanowczo wyrażał w kolejnych
orzeczeniach wydanych po wejściu w życie Kodeksu karnego z 1997 r. (por.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 3 listopada 2003 r., sygn. akt IV KK
373/03 LEX nr 82302; 12 maja 2009 r., sygn. akt 88/09, LEX nr 599415; 17 maja
2011 r., sygn. akt III KK 92/11, LEX 795786).
Przekonanie co do słuszności tego przeważającego w orzecznictwie Sądu
Najwyższego poglądu stanowiło podstawę uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26
5
czerwca 2014 r., w której stanowczo stwierdzono, że: „Użyte w art. 82 § 1 k.k.
wyrażenie "nie odwołano warunkowego zwolnienia” odnosi się do sytuacji, gdy w
okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie wydano prawomocnego
postanowienia sądu w tym przedmiocie” (uchwała SN z dnia z dnia 26 czerwca
2014 r., I KZP 7/14, OSNKW 2014, z. 9, poz. 67). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd
Najwyższy rozważył znaczenie dla omawianej problematyki nowelizacji przepisów
Kodeksu karnego wykonawczego dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011 r.
(Dz. U. z 2011 r., Nr 240, poz. 1431), która dotyczyła także art. 9 § 3 k.k.w.
Stosownie do uregulowania będącego następstwem wspomnianej (obowiązującej
od dnia 1 stycznia 2012 r.) nowelizacji w § 3 art. 9 k.k.w. wprowadzono zasadę, że
postanowienie w postępowaniu wykonawczym staje się wykonalne z chwilą
wydania, chyba że ustawa stanowi inaczej lub sąd wydający postanowienie albo
sąd powołany do rozpoznania zażalenia wstrzyma jego wykonanie. W ocenie Sądu
Najwyższego ta zmiana treści art. 9 § 3 k.k.w. nie dezaktualizuje poglądu o tym, że
użyte w art. 82 § 1 k.k. wyrażenie „w ciągu 6 miesięcy” od zakończenia okresu
próby odnosi się do sytuacji, gdy w okresie 6 miesięcy po upływie okresu próby nie
wydano prawomocnego postanowienia o odwołaniu przedterminowego
warunkowego zwolnienia. Sąd Najwyższy zauważył, iż ustawodawca, mając
wspomnianą możliwości i okazję zaistniałe w związku z wspomniana nowelizacją,
nie wprowadził do treści art. 82 § 1 k.k. warunku nieprawomocności postanowienia
o odwołaniu przedterminowego zwolnienia i uczynił tak w sytuacji, gdy powszechnie
uznawano i uznaje się, że wspomniane wyrażenie „w ciągu 6 miesięcy od jej
zakończenia nie odwołano warunkowego przedterminowego zwolnienia” odnosi się
do orzeczeń prawomocnych, to tym samym taka jest faktyczna treść tej regulacji.
Dopiero wyraźna zmiana art. 82 § 1 k.k. umożliwiłaby stwierdzenie, w oparciu o
dyrektywy semantyczne, że zmianie uległa wyprowadzona zeń norma. Nadto
nieuprawnione jest wskazywanie, że wspomniana zmiana w zakresie wykonalności
postanowień zapadających na etapie postępowania wykonawczego oznacza
zarazem zmianę co do warunku prawomocności dla skutecznego odwołania środka
probacyjnego, a co wynika już z chociażby oczywistego rozróżnienia zagadnienia
prawomocności i wykonalności. Nadto Sąd Najwyższy zwrócił uwagę (w ślad za
uchwałą tego Sądu z dnia 30 stycznia 1996 r., I KZP 34/95) na podobieństwo
6
analizowanych terminów do terminów przedawnienia karalności przestępstw, na tle
których nie było i nie ma wątpliwości, że sąd pierwszej instancji może wydać wyrok
tuż przed ich upływem, podczas gdy sąd odwoławczy, orzekając ex post, będzie
musiał postępowanie karne umorzyć (taka wykładnia była jednomyślnie
prezentowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zob. wyrok z dnia 3 listopada
2003 r., IV KK 373/03, LEX 82302).
Sąd Najwyższy w orzekającym składzie także przychyla się do takiej
wykładni normy art. 82 § 1 k.k. Tym bardziej w sytuacji w której nie ulega
wątpliwości, iż określony w tym przepisie termin ma charakter materialnoprawny i
jako taki nie może być przywrócony, a jego niezachowanie powoduje
bezskuteczność czynności, stąd określany jest mianem terminu prekluzyjnego, czy
stanowczego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30
stycznia 1996 r., I KZP 34/95, OSNKW 1996, z 3 - 4, poz. 14 oraz I. Nowikowski,
Terminy w kodeksie postępowania karnego, Lublin 1988, s. 21 – 25). Ustawa nie
przewiduje też możliwości przerwania biegu tego terminu na skutek dokonania
określonej czynności procesowej. Stąd też zasadnie przyjmowano w orzecznictwie i
doktrynie, że z uwagi na doniosłość skutków w sferze materialnoprawnej, jakie
powodował upływ terminu, o którym mowa w art. 82 § 1 k.k., postanowienie o
odwołaniu przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary pozbawienia
wolności musiało nie tylko zapaść, ale i uprawomocnić się w okresie próby,
względnie w ciągu dalszych 6 miesięcy (por. też Glosa do postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 17 maja 2011 r., III KK 92/11 K. Dąbkiewicza, PS 2013, nr 1, s.
125 – 134).
W niniejszej sprawie okres próby wyznaczonej skazanemu upływał 16 lipca
2014 r., zaś prawomocne postanowienie w przedmiocie odwołania warunkowego
przedterminowego zwolnienia zapadło 4 marca 2015 r. Oznacza to, że
prawomocna decyzja o odwołaniu warunkowego zwolnienia zapadła później niż 6
miesięcy po zakończeniu okresu próby, co tym samym czyniło ją niedopuszczalną.
W tym stanie rzeczy zarzut kasacji jawi się jako oczywiście zasadny. To oznacza
konieczność uchylenia postanowień Sądów obu instancji i umorzenia na podstawie
art. 15 k.k.w. postępowania w przedmiocie odwołania warunkowego zwolnienia.
7
Taką ocenę zarzutu kasacji warunkowały nie tylko przywołane stanowisko
Sądu Najwyższego wspierane przez licznych przedstawicieli piśmiennictwa, ale
przede wszystkim sposób w który Sąd Apelacyjny uzasadnił zaskarżone
postanowienie, który uniemożliwia przyjęcie bezzasadności zarzutu kasacji jako nie
spełniającego wymogu wykazania „rażącego naruszenia prawa” w rozumieniu art.
523 § 1 k.p.k. Sąd Apelacyjny zaniechał bowiem w istocie wskazania dlaczego
odrzucił tą dominującą i (od czasu uchwały z 2014 r.) jedyną linię orzecznictwa
Sądu Najwyższego i sądów powszechnych. Nie wskazał także, dlaczego
przywołane postanowienie Sądu Najwyższego uznał za argument przemawiający
za trafnością swojego rozstrzygnięcia, co było tym bardziej niezbędne w sytuacji w
której zostało ono wydane jeszcze przed wspomnianą uchwałą Sądu Najwyższego
z 2014 r. i dotyczyło wprost zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności.
Dodatkowo zauważyć należy, że w pkt. 3 postanowienia Sądu Okręgowego
utrzymanego w mocy zaskarżonym orzeczeniem, w oparciu o przepis art. 9 § 3
k.k.w. wstrzymano wykonanie orzeczenia, do daty jego uprawomocnienia. To
sprawia, że argumenty które były prezentowane niekiedy w piśmiennictwie i
powtórzone przez Sąd Apelacyjny („nieprawomocny charakter orzeczenia – wobec
treści art. 9 § 3 k.k.w. – nie miał wpływu na bieg terminu, o którym mowa w art. 75 §
4 k.k.”) okazały się wobec wspomnianego rozstrzygnięcia Sądu meriti
bezprzedmiotowe. Postanowienie o odwołaniu warunkowego przedterminowego
zwolnienia nie stało się wszak wykonalne z chwilą jego wydania.
W tym stanie rzeczy należało uznać, że Sąd Apelacyjny – tak procedując –
rażąco uchybił przywołanym w zarzucie kasacji przepisom, co zważywszy na
charakter tego uchybienia i jego procesowe skutki, nie tylko mogło, ale wręcz miało
rażący wpływ na treść zaskarżonego postanowienia.
Orzeczenie o wydatkach uzasadnia treść art. 638 k.p.k.
Z tych wszystkich względów postanowiono jak wyżej.
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji.
kc