Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 186/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
w Warszawie
przeciwko T. W. i B. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 10 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 11 grudnia 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża pozwanych kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 30 maja 2014 r.
zasądził solidarnie od pozwanych T. W. i B. W. na rzecz powodowej Agencji
Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie kwotę 50.000,00 zł z
odsetkami i kosztami postępowania, przy czym należność główną rozłożył na dwie
raty: pierwszą w kwocie 30.000,00 zł, płatną w terminie 6 miesięcy od
uprawomocnienia się wyroku i drugą w kwocie 20.000,00 zł, płatną w terminie 18
miesięcy od uprawomocnienia się wyroku.
W uzasadnieniu wskazał - jako okoliczność bezsporną - że syn pozwanych
S. W. nie przedłożył w ustalonym w umowie z dnia 28 maja 2005 r. terminie
dokumentów potwierdzających spełnienie warunków uzyskania dofinansowania, w
tym uzupełnienia wykształcenia oraz żywotności ekonomicznej prowadzonego
gospodarstwa rolnego. Przyjął, że S. W. nie spełnił wymogu uzupełnienia
wykształcenia, gdyż nie ukończył szkoły, do której uczęszczał. Bez znaczenia -
zdaniem Sądu - było, że posiadał on doświadczenie zawodowe z uwagi na
wieloletnią pomoc w gospodarstwie; warunek posiadania kwalifikacji zawodowych
miał być spełniony przez uzupełnienie wykształcenia. Zawarta przez S. W. z
powodową Agencją umowa o dofinansowanie realizacji projektu w ramach
Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich w 2004-2006” jasno precyzowała,
jakie dokumenty i w jakim terminie miały zostać złożone przez beneficjenta w
oddziale Agencji; termin ten jednak upłynął bezskutecznie, co - zgodnie z § 6
umowy - zrodziło obowiązek zwrotu otrzymanego świadczenia wraz z odsetkami.
Sąd Rejonowy uznał za nietrafny zarzut przedawnienia roszczenia i nie
dostrzegł podstaw do uznania, że dochodzenie roszczenie stanowi nadużycie
prawa w rozumieniu art. 5 k.c.
Sąd Okręgowy w L. wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację pozwanych od wyroku Sądu Rejonowego, podzielając w całości przyjęte
za podstawę tego orzeczenia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
3
Sąd Okręgowy podkreślił, że syn pozwanych we wniosku o dofinansowanie
realizowanego projektu złożył oświadczenie, że na dzień jego złożenia nie spełniał
kryterium kwalifikacji zawodowych i zobowiązał się do uzupełnienia wykształcenia
w okresie 5 lat od dnia rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa rolnego. Ponadto,
na dzień złożenia wniosku jego gospodarstwo nie spełniało wymogów żywotności
ekonomicznej. S. W. był zatem - zgodnie z § 5 ust. 7 i § 5 ust. 9 umowy -
zobowiązany do spełnienia w okresie 5 lat od rozpoczęcia prowadzenia
gospodarstwa kryterium żywotności ekonomicznej gospodarstwa oraz do
uzupełnienia wykształcenia w celu spełnienia wymagania dotyczącego kwalifikacji
zawodowych. Zgodnie z § 5 ust. 2 pkt 3 umowy, dokumentem potwierdzającym
spełnienie wymogu z ust. 9 miała być kopia dokumentu poświadczającego
wykształcenie. Zdaniem Sądu Okręgowego, obowiązek uzupełnienia wykształcenia
średniego rolniczego wynikał bezpośrednio z powołanych postanowień umowy.
Tymczasem z niekwestionowanych dowodów zgromadzonych w sprawie wynika,
że S. W. nie uzupełnił wykształcenia rolniczego, gdyż nie ukończył nawet pierwszej
klasy 3-letniego Technikum Uzupełniającego dla Dorosłych i w dniu 17 września
2007 r. został skreślony z listy słuchaczy. Sąd Okręgowy zauważył, że kwestia
stażu pracy w gospodarstwie rolnym była badana na dzień złożenia wniosku o
dofinansowanie i nie podlegała ponownej ocenie po zawarciu umowy. Podkreślił
również, że syn pozwanych przed dniem 25 lutego 2009 r. nie przedłożył stronie
powodowej dokumentów potwierdzających spełnienie warunków w zakresie
żywotności ekonomicznej gospodarstwa i brak jest dowodów pozwalających uznać,
że taki wymóg został przez niego – na ten dzień – spełniony. Pozwani nie wskazali
żadnych obiektywnych przeszkód, usprawiedliwiających uchybienie przez syna
obowiązkom wynikającym z umowy.
W skardze kasacyjnej pozwani wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zarzucili naruszenie art.
4 rozporządzenia Komisji (WE) nr 817/2004, ustanawiającego szczegółowe zasady
stosowania rozporządzenia nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów
wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej EFOGR (Dz.U.
UE L 2004 r., nr 153, poz. 30 ze zm.; dalej: „rozporządzenie Komisji nr 817/2004")
w związku z art. 91 ust. 3 Konstytucji, art. 249TWE i art. 2 Traktatu podpisanego
4
w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r. dotyczącego przystąpienia Rzeczypospolitej
Polskiej do Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864 zał.) oraz art. 8 ust. 1
rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie
wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji
i Gwarancji Rolnej (EFOGR) oraz zmieniającym i uchylającym niektóre
rozporządzenia (Dz.U. UE L 1999 r., nr 160, poz. 80 ze zm.; dalej: "rozporządzenie
nr 1257/1999") poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
przepisów prawa polskiego, niezgodnych z wymienionymi normami prawa
wspólnotowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga podlegała oddaleniu, pomimo że podniesionemu w niej zarzutowi
nie można odmówić słuszności.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że warunek
ustanowiony w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
z dnia 8 września 2004 r. w sprawie Uzupełnienia Sektorowego Programu
Operacyjnego "Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz
rozwój obszarów wiejskich 2004 - 2006" (Dz.U. Nr 207, poz. 2117), zgodnie
z którym uzupełnienie - w okresie pięciu lat od rozpoczęcia działalności - braku
odpowiednich kwalifikacji zawodowych może nastąpić wyłącznie przez uzyskanie
wykształcenia określonego w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia, a nie przez
uzyskanie stażu pracy w gospodarstwie rolnym, jest niezgodny z wymaganiami
ustanowionymi w rozporządzeniu nr 1257/1999 (zob. wyrok z dnia 23 stycznia
2014 r., II CSK 188/13, OSNC 2014, nr 12, poz. 125). W uzasadnieniu tego
stanowiska wskazano, że w celu ułatwienia młodym rolnikom podejmowania
działalności w rolnictwie, w art. 8 ust. 1 rozporządzenia przewidziano m.in.,
że pomoc może być przyznawana pod warunkiem, że rolnik ma mniej niż 40 lat,
posiada odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe oraz rozpoczyna
prowadzenie gospodarstwa rolnego po raz pierwszy. Zgodnie z art. 37 ust.
4 rozporządzenia, państwa członkowskie mogą ustanowić dalsze lub bardziej
restrykcyjne warunki przyznawania wsparcia Wspólnoty na rzecz rozwoju obszarów
wiejskich, pod warunkiem jednak, że będą one zgodne z celami i wymaganiami
5
ustanowionymi w niniejszym rozporządzeniu. Natomiast szczegółowe zasady
stosowania rozporządzenia nr 1257/1999 zostały określone w rozporządzeniu
Komisji nr 817/2004. Stosownie do art. 4 tego rozporządzenia, warunki dotyczące
pomocy w podejmowaniu działalności przez młodych rolników ustanowione w art. 8
ust. 1 rozporządzenia nr 1257/1999 muszą być spełnione w chwili podjęcia
indywidualnej decyzji o przyznaniu wsparcia; okres nieprzekraczający pięciu lat
od rozpoczęcia działalności może być przyznany w celu spełnienia wymogów
odnoszących się do umiejętności i kompetencji zawodowych, rentowności
ekonomicznej i minimalnych norm dotyczących ochrony środowiska, higieny
i dobrostanu zwierząt, jeśli młody rolnik potrzebuje okresu dostosowawczego,
w którym podejmie działalność lub zrestrukturyzuje gospodarstwo.
W prawie krajowym, odmiennie niż w prawie unijnym, wyłączono możliwość
uzupełnienia przez młodego rolnika wymagania odnoszącego się do umiejętności
i kompetencji zawodowych przez uzyskanie - w pięcioletnim okresie
dostosowawczym - stażu pracy w gospodarstwie rolnym. Przewidziano,
że rolnikowi, który w chwili podjęcia decyzji o przyznaniu wsparcia nie spełnia
wymagań w zakresie kwalifikacji zawodowych określonych w załączniku
do rozporządzenia Ministra Rolnictwa z dnia 8 września 2004 r., pomoc może być
przyznana jedynie pod warunkiem uzupełnienia wykształcenia.
Ograniczenia takiego nie zawierają ani przepisy rozporządzenia nr 1257/1999,
ani rozporządzenia Komisji nr 817/2004. Przeciwnie, z zawartych w nich regulacji
wynika jednoznacznie, że młody rolnik może uzupełnić wymaganie posiadania
"odpowiedniej wiedzy i umiejętności zawodowych", o którym mowa w art. 8
ust. 1 rozporządzenia nr 1257/1999, w okresie pięciu lat od rozpoczęcia
działalności. Ponadto, regulacji wyłączającej możliwość uzupełnienia kwalifikacji
zawodowych przez uzyskanie, w okresie nieprzekraczającym pięciu lat
od rozpoczęcia działalności, wymaganego stażu pracy w gospodarstwie
rolnym nie można pogodzić z celami i wymaganiami określonymi
w rozporządzeniu nr 1257/1999.
Zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego, należało więc odstąpić
od zastosowania tego warunku i przyjąć, że syn pozwanych, o ile w całym okresie
pięciu lat od udzielenia mu pomocy ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji
6
i Gwarancji Rolnej prowadził gospodarstwo, był płatnikiem podatku rolnego
i podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, spełnił wymaganie odpowiedniej
wiedzy i umiejętności zawodowych, o którym mowa w art. 8 ust. 1 rozporządzenia
nr 1257/1999.
Konstatacja ta, wskazująca na trafność zarzutu podniesionego przez
skarżących, nie może jednak prowadzić do uwzględnienia skargi kasacyjnej.
U podstaw zaskarżonego wyroku legło również stwierdzenie, że S. W. był
zobowiązany przed upływem 5 lat od rozpoczęcia prowadzenia gospodarstwa
rolnego tj. do dnia 25 lutego 2009r. spełnić - obok obowiązku uzupełnienia
wykształcenia - także kryterium osiągnięcia co najmniej 4 ESU żywotności
ekonomicznej prowadzonego przez siebie gospodarstwa (§ 5 ust. 1 pkt 7 umowy)
oraz złożyć w oddziale regionalnym ARiMR dokumenty potwierdzające wypełnienie
zobowiązań określonych w pkt 7 – 9 ust. 1 § 5 umowy (pkt 10 ust. 1 § 5 umowy).
Zgodnie z § 6 ust. 1 pkt 3 umowy, zobowiązał się on do zwrotu pomocy wraz z
odsetkami w przypadku niewypełnienia co najmniej jednego z obowiązków, o
których mowa w § 5 ust. 1 umowy. Sąd Okręgowy ustalił, że S. W. nie spełnił
również tego drugiego warunku; pozwani nie przedstawili dowodów pozwalających
uznać, że wymóg osiągnięcia kryterium wymaganej żywotności ekonomicznej
gospodarstwa rolnego został przez beneficjenta spełniony do dnia 25 lutego 2009 r.
Nietrafna jest zatem sugestia skarżących, że Sądy obu instancji uznały za
bezprzedmiotowe badanie, czy beneficjent spełnił inne wymienione w umowie
warunki uzyskania dofinansowania.
W związku z powyższym, choć podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut
pozwanych był zasadny, wobec niespełnienia przez beneficjenta zobowiązań
wynikających z § 5 pkt 7 i 10 umowy, uznanie, że spełnił on zobowiązanie z § 5
ust. 1 pkt 9 umowy nie ma wpływu na prawidłowość rozstrzygnięć wydanych przez
Sądy obu instancji.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie
art. 102 w zw. z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c., biorąc pod uwagę szczególne
okoliczności sprawy, sytuację zdrowotną i majątkową pozwanych, a także fakt,
7
że ich odpowiedzialność za zobowiązania syna wynika z traumatycznych przeżyć
związanych z okolicznościami śmierci S. W.
kc