Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 347/15
POSTANOWIENIE
Dnia 16 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Gierszon
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 16 grudnia 2015 r.,
sprawy D. K.
skazanego z art. 160 § 1 k.k. i art. 160 § 3 k.k., art. 156 § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art.
156 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
z powodu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 4 maja 2015 r.
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Z.
z dnia 31 października 2014 r.
p o s t a n o w i ł:
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną;
2. obciążyć skazanego kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 31 października 2014 r., sygn. akt […] Sąd Rejonowy w Z.
uznał D. K. za winnego tego, że: w okresie od dnia 15 lutego 2005 r. do dnia 1
października 2008 r. w G. nie dopełnił ciążącym na nim z racji pełnienia funkcji
wicedyrektora Szkoły Podstawowej nr […] w G. obowiązków w odniesieniu do
zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków korzystania z budynku
placówki w ten sposób, że zaniechał dostosowania klatki schodowej prowadzącej
na II piętro budynku szkoły do przepisów nakazujących zabezpieczenie otwartej
przestrzeni między biegami schodów, działając tym samym na szkodę małoletniego
2
K. M. i nieumyślnie narażając go na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia,
czym nieumyślnie spowodował u niego na skutek upadku z barierki schodów
prowadzących na II piętro budynku Szkoły Podstawowej nr […] w G. obrażenia w
postaci złamania wieloodłamowego trzonu kości goleni lewej, złuszczenia nasad
dalszych kości przedramienia lewego, rany okolicy czołowej lewej, złamania stropu
oczodołu prawego, złamania przedniego dołu czaszki, uszkodzenia nerwu
wzrokowego prawego co skutkowało ciężkim kalectwem w postaci ślepoty prawego
oka, to jest przestępstwa z art.160 § 1 k.k. i art. 160 § 3 k.k., art. 156 § 1 pkt 2 k.k.
w zw. z art.156 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na podstawie art. 156 § 2 k.k.
w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności,
której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k., art. 70 § 1 pkt 1 k.k. warunkowo
zawiesił na okres lat trzech i na podstawie art. 71 § 1 k.k. orzekł wobec
oskarżonego karę grzywny w wymiarze 40 stawek dziennych, określając wysokość
jednej stawki dziennej na 20 zł.
Apelację od tego wyroku – w zakresie który dotyczył D. K. – wniósł jego
obrońca, zarzucając temu orzeczeniu: obrazę przepisów prawa procesowego, tj.
art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. we zw. z art. 17 § 1 pkt 9 i 11 k.p.k., która nastąpiła wobec
tzw. konsumpcji skargi oskarżyciela publicznego wskutek nie zaskarżenia na
niekorzyść co do winy (w całości) wyroku Sądu Rejonowego w Z. z dnia 14 stycznia
2011 r., sygn. akt […], a nadto zarzucił obrazę art. 443 k.p.k., a także art. 392 § 1
k.p.k.
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 4 maja 2015 r., sygn. akt […] uznał tą
apelację obrońcy oskarżonego D. K. za oczywiście bezzasadną i zaskarżony nią
wyrok – wobec tego oskarżonego – utrzymał w mocy.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. wniósł obrońca skazanego D. K.
Zaskarżył on ten wyrok w odniesieniu do tego skazanego w całości,
zarzucając mu: rażące naruszenie prawa, mające istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku Sądu II instancji, w postaci obrazy przepisów postępowania,
a to art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. poprzez utrzymanie w
mocy wyroku Sądu Rejonowego w Z. z dnia 31 października 2014 r., sygn. akt […],
w sytuacji gdy wobec skazanego doszło do konsumpcji skargi oskarżyciela
publicznego na skutek nie zaskarżenia w całości na niekorzyść pierwotnego wyroku
3
Sądu Rejonowego w Z. z dnia 14 stycznia 201q1 r., sygn. akt […], a która to
okoliczność skutkowała wystąpieniem bezwzględnej ujemnej przesłanki procesowej
uniemożliwiającej merytoryczne orzekanie na niekorzyść w toku dalszego
postępowania, co winno skutkować uchyleniem przez sąd odwoławczy wyroku
Sądu I instancji i umorzeniem postępowania w stosunku do w/w skazanego i wniósł
o uchylenie w całości wyroku w stosunku do D. K. oraz umorzenie postępowania w
sprawie wobec wystąpienia negatywnych przesłanek procesowych.
W pisemnej odpowiedzi na kasację obrońcy skazanego prokurator
Prokuratury Okręgowej w Ł. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest bezzasadna i to w stopniu oczywistym.
Taka jej ocena pozwoliła rozpoznać ją w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
Wykazanie szczegółowych powodów tego rozstrzygnięcia należy poprzedzić
uwagami natury ogólnej, które miały znaczenie dla zakresu kontroli kasacyjnej
zaskarżonego orzeczenia, jak też jej wyniku, tj. oceny zasadności przedmiotowej
skargi.
Nie ulega wszak wątpliwości , że wobec orzeczenia w stosunku do
skazanego kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania
, kasację na jego korzyść obrońca mógł wnieść tylko z powodów uchybień
wymienionych w art. 439 k.p.k. (art. 523 § 2 k.p.k. w zw. z art. 523 § 4 pkt 1 k.p.k.).
Oznacza to, że – zgodnie z tymi przepisami i art. 536 k.p.k., który określa granice
rozpoznania kasacji – sąd kasacyjny był obligowany w niniejszym postępowaniu
rozważyć tylko, czy zaskarżony kasacją wyrok jest dotknięty uchybieniem
stanowiącym tzw. bezwzględną podstawę (przyczynę) odwoławczą. Tą wskazaną
przez obrońcę skazanego w kasacji, czy też inną - dostrzeżoną z urzędu. Poza
zakresem kontroli kasacyjnej pozostały więc wszystkie inne (ewentualne)
uchybienia nie wskazane w art. 439 k.p.k.
Równie bezsporne jak powyższe jest i to, że skutkujące bezwzględnym
nakazem uchylenia orzeczenia niezależnie od wpływu uchybienia na jego treść,
wskazane w art. 439 k.p.k. bezwzględne przyczyny odwoławcze stanowią katalog
zamknięty. Stąd też niedopuszczalna jest ich rozszerzająca interpretacja. Nadto
zachodzą one tylko wtedy, gdy wskazane w tym przepisie uchybienia wystąpiły w
4
rzeczywistości, a nie pozornie (por. J. Izydorczyk, Granice orzekania sądu
odwoławczego w polskiej procedurze karnej, Łódź 2010, s. 216; postanowienie
Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2010 r., III KK 186/09, Prok. I Pr. 2010, Nr 9, poz.
6; wyrok Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2013 r., II KK 59/12, Lex nr 1288664).
Oznacza to, iż nie można pod pozorem uchybień określanych jako bezwzględne
przyczyny odwoławcze skutecznie zaskarżyć orzeczenia sądu odwoławczego,
jeżeli ich zaistnienie nie wynika z okoliczności, które dają podstawy do stwierdzenia
tego rodzaju naruszenia prawa. Jedynie formalne powołanie się na uchybienie
przewidziane w art. 439 § 1 k.p.k. i bezpodstawne określenie jego mianem
rzeczywistej sytuacji procesowej, która bez wątpienia nie stanowi tegoż rodzaju
naruszenia prawa determinuje ocenę o oczywistej bezzasadności takiej kasacji.
W rozpatrywanej sprawie tego rodzaju sytuacja procesowa wystąpiła.
Obrońca skazanego jako podstawę kasacji wskazał określoną w art. 439 § 1
pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. bezwzględną przyczynę odwoławczą
nazwaną przez niego mianem konsumpcji skargi oskarżyciela publicznego.
Tymczasem okoliczności prawne i faktyczne, którymi tak zakwalifikowane
(rzekome) naruszenie prawa procesowego uzasadnił, nie uprawniają wnioskowania
o zaistnieniu tego rodzaju zarzucanej bezwzględnej przyczyny odwoławczej. Co
więcej, jednoznacznie (wręcz) nie wykazują (nawet tylko formalnej) poprawności
takiego zarzutu.
Według przyjmowanych koncepcji jako odrębną ujemną przesłankę
procesową faktycznie traktuje się tzw. konsumpcję skargi publicznej. Zarówno w
orzecznictwie, jak i piśmiennictwie przyjmuje się, że stanowi ją sytuacja, w której
oskarżyciel traci prawo do oskarżenia. Instytucja ta związana jest zawsze z
określonym działaniem oskarżyciela publicznego i przejawiać się może w dwóch
aspektach. W pierwszym z nich ta ujemna przesłanka procesowa polega na
wygaśnięciu prawa do oskarżenia na skutek prawomocnego umorzenia
postępowania przygotowawczego w stosunku do danego podejrzanego, jeżeli nie
zachodzi możność wznowienia tego postępowania (art. 327 § 2 k.p.k.), albo jeżeli
nie nastąpi uchylenie postanowienia umarzającego przez Prokuratora Generalnego
(art. 328 k.p.k.). Wówczas tego rodzaju sytuacji procesowej nie traktuje się jako
przesłanki ujemnej „powagi rzeczy osądzonej”, ponieważ jest następstwem
5
orzeczenia wydanego nie przez sąd, lecz przez prokuratora. Stąd używa się
określenia skonsumowania skargi publicznej (por. T. Grzegorczyk i J. Tylman,
Polskie postępowanie karne, Warszawa 2014, s. 190 – 191 i przywołane tam
piśmiennictwo oraz P. Hofmański i St. Zabłocki, Elementy metodyki pracy sędziego
w sprawach karnych- Lex 2011). Zauważyć jednak należy, iż istotą tej przesłanki
jest niemożność wniesienia – w tych wskazanych przypadkach – aktu oskarżenia,
ale i możliwość odzyskania przez prokuratora prawa do oskarżenia przez
zastosowanie instytucji podjęcia, wznowienia (art. 327 k.p.k.) lub uchylenia przez
Prokuratora Generalnego zapadłej decyzji procesowej. Realizacja tych uprawnień
pozwala jednak tylko w pewnych określonych sytuacjach na prowadzenie
postępowania przygotowawczego przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn. W
takim ujęciu co do zasady mamy więc do czynienia z negatywną, ale względną
przesłanką procesową. Jej dostrzeżenie przez prokuratora w toku postępowania
będzie obligować, zgodnie z zasada legalizmu, ten podmiot do podjęcia
określonych działań zmierzających do jej usunięcia. Stąd też z reguły nie będzie
stanowiła podstawy dla umorzenia postępowania przygotowawczego.
Drugi z wspomnianych aspektów omawianej ujemnej przesłanki procesowej
wiąże się z zaskarżeniem postanowienia o umorzeniu postępowania
przygotowawczego wyłącznie na korzyść podejrzanego. Sąd Najwyższy w uchwale
z 26 września 2002 r., I KZP 23/02, OSNKW 2002, z. 11-12. poz. 98 wyraził pogląd,
że: W sytuacji gdy postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
albo o jego umorzeniu zostało zaskarżone wyłącznie na korzyść podejrzanego,
obowiązuje zakaz reformationis in peius, przewidziany w art. 434 § 1 k.p.k. oraz art.
443 k.p.k. W wypadku wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia, mimo że – ze
względu na zakaz reformationis in peius – dochodzenie lub śledztwo powinno być
umorzone, postępowanie sądowe ulega umorzeniu na podstawie art. 17 § 1 pkt 11
k.p.k. Sąd Najwyższy zasadnie przy tym zauważył, iż sytuacja taka nie jest
wprawdzie identyczna z przyjmowaną (wspomnianą) konstrukcją konsumpcji skargi
publicznej, ale stanowi zbliżone do niej rozwiązanie. Podstawową różnicą stanowi
tu bowiem niemożność uchylenia własnym działaniem wcześniejszej decyzji i po
uchyleniu przez organ nadzoru postanowienia zaskarżonego jedynym
rozwiązaniem jest umorzenie postępowania. Co więcej, po takim umorzeniu nie
6
można skutecznie przywrócić prokuratorowi prawa do oskarżenia, bo naruszałoby
to zakaz reformationis in peius. Stąd też słusznie opisywana sytuacja powinna być
uznana za negatywną przesłankę procesową wskazaną w art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k.
(por. M. Kurowski [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Tom I pod
redakcją D. Świeckiego, Warszawa 2015, s. 140 – 141).
To szczegółowe określenie istoty przesłanki procesowej konsumpcji skargi
publicznej było niezbędne dla wykazania całkowitej dowolności zakwalifikowania
przez autora rozpatrywanej kasacji, przedstawionej przez niego sytuacji procesowej
jako tego rodzaju przesłanki.
Nie ulega wszak wątpliwości, że przepis art. 17 § 1 k.p.k. dotyczy przesłanek
procesowych decydujących o prawnej dopuszczalności procesu. Cechą wspólną
wskazanych w tym przepisie przeszkód procesowych jest to, że ich pojawienie się
w procesie powoduje, że postępowanie nie wszczyna się, a wszczęte umarza. Do
takich stanów nie należą jednak następstwa wynikające z obowiązywania zakazu
reformationis in peius, także w konfiguracji, w jakiej (rzekomo – wg. faktycznego
zarzutu skarżącego, wyinterpretowanego w myśl art. 118 k.p.k.) zaistniał w
rozpoznawanej sprawie. Wynikający z art. 443 k.p.k. zakaz oznacza tylko tyle, że w
razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym
postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy
orzeczenie to było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Oznacza to zatem, że
niezaskarżenie orzeczenia na niekorzyść oskarżonego, kiedy został wniesiony
środek odwoławczy wyłącznie na korzyść oskarżonego, w wyniku którego
zaskarżone orzeczenie zostało uchylone i sprawa przekazana do ponownego
rozpoznania, powoduje tylko to, że w tym postępowaniu ponownym sąd nie może
wydać orzeczenia surowszego w porównaniu do zaskarżonego orzeczenia, z
wyjątkiem sytuacji wymienionych w art. 93 i 94 k.k. Tylko taki jest zakres działania
procesowego, wynikającego z art. 443 k.p.k., zakazu. Z pewnością nie kreuje on
przeszkody procesowej skutkującej wygaśnięciem skargi publicznej, ani też
ogranicza prokuratora w prawie do oskarżania w związku z nią w ponownym
postępowaniu. To sąd ponownie rozpoznający sprawę jest obligowany do
respektowania wspomnianych ograniczeń wynikłych z treści przywołanej normy.
Tymczasem skarżący konsumpcji skargi publicznej, inaczej wygaśnięcia prawa
7
oskarżyciela publicznego do oskarżenia skazanego w ponownym postępowaniu,
upatruje (tylko) w (rzekomym) naruszeniu przez sąd zakazu wskazanego w art. 443
k.p.k. (por. s. 3 kasacji). W tym stanie rzeczy skoro w istocie zarzuca on
zaskarżonemu orzeczeniu obrazę tegoż przepisu i brak podstaw do
zakwalifikowania zarzucanego uchybienia jako bezwzględnej podstawy
odwoławczej z art. 439 § 1 k.p.k., a naruszenie przepisu art. 443 k.p.k. stanowi
tylko względny powód odwoławczy, niedopuszczalny w przedmiotowej kasacji z
racji na (wspomniane) uwarunkowania związane z wymierzeniem skazanemu kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania – to należało,
już tylko z tych powodów, oddalić tą kasację obrońcy jako – w tych warunkach –
oczywiście bezzasadną. Z tego też względu nie jest procesowo możliwe, ani przez
to konieczne, merytoryczne rozważanie zasadności – tak odczytanego – zarzutu
kasacji. Jest on bowiem – w zaistniałym układzie procesowym i w tym kształcie –
niedopuszczalny.
Orzeczenie o kosztach uzasadnia treść art. 637a k.p.k. w zw. z art. 636 § 1
k.p.k.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak wyżej.
eb