Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 131/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa F. L. Spółki Akcyjnej w G.
przeciwko A. P. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 września 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
G. utrzymujący w całości nakaz zapłaty z dnia 13 marca 2013 r. kwoty 117.481,81
zł w stosunku do pozwanej A. P. z tytułu poręczenia weksla i powództwo w
stosunku do tej pozwanej oddalił.
Sąd drugiej instancji ustalił, że powodowa spółka w dniu 24 kwietnia 2008 r.
wypowiedziała ze skutkiem natychmiastowym umowę leasingu zawartą z M. S., w
której strony określiły wartość początkową przedmiotu umowy na 61.726 zł,
wysokość i terminy płatności rat leasingowych oraz przewidziały możliwość
wypowiedzenia umowy ze skutkiem natychmiastowym w razie zwłoki z zapłatą co
najmniej jednej raty i ustaliły, że w takim wypadku leasingobiorca zapłaci zaległą
opłatę i inne należności wraz z odsetkami ustawowymi w podwójnej wysokości za
opóźnienie w zapłacie. Jako zabezpieczenie roszczeń powódki leasingobiorca
wystawił weksel, który poręczyła pozwana. Powódka żądała zapłaty należności z
umowy leasingowej oraz kary umownej za każdy dzień opóźnienia w zwrocie
pojazdu i ograniczyła wymiar tej kary do wartości początkowej pojazdu tj. kwoty
61.726 zł. Po wypełnieniu weksla powodowa spółka pismem z dnia 31 marca 2011
r. wezwała pozwanych do wykupienia weksla w terminie do dnia 20 kwietnia 2011 r.
za sumę 117.481,81 zł lecz nie został on wykupiony.
Sąd pierwszej instancji, odnosząc się do zarzutu przedawnienia roszczenia
wekslowego, stwierdził, że nie minęły terminy wymienione w art. 70 w zw. z 103
ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 ze zm.;
dalej pr. weksl.). Zarzut wywodzony z przedawnienia roszczenia ze stosunku
podstawowego zakwalifikował jako oparty na art. 10 pr. weksl., a więc zarzut
wypełnienia weksla in blanco niezgodnie z warunkami porozumienia wekslowego.
Wskazał, że termin przedawnienia tego roszczenia wynosi trzy lata (art. 118 k.c.),
początek jego biegu nastąpił w dniu wypowiedzenia umowy tj. 24 kwietnia 2008 r.
zaś weksel został uzupełniony w dniu 31 marca 2011 r., przed upływem terminu
przedawnienia, co czyni zarzut pozwanej niezasadnym. Nie podzielił też zarzutu
rażącego zawyżenia kary umownej, której wysokość wynika z § 8 ust. 8 OWU
i która została ograniczona do wartości początkowej pojazdu.
3
Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu prawnego Sądu Okręgowego
w przedmiocie przedawnienia roszczenia powódki. Wskazał, że pozwana nie
zarzucała przedawnienia roszczenia wekslowego ani nie zarzucała, że weksel
in blanco został uzupełniony po upływie terminu przedawnienia roszczeń
wynikających ze stosunku podstawowego, lecz zarzuciła, że wszystkie roszczenia
powódki wynikające z umowy leasingu uległy przedawnieniu, ponieważ stały się
wymagalne w dacie rozliczenia umowy tj. 24 kwietnia 2008 r. Z tej przyczyny za
istotny dla rozstrzygnięcia uznał upływ terminu od daty wymagalności roszczeń ze
stosunku podstawowego do daty wniesienia pozwu, a nie do daty wypełnienia
weksla. Za daty wymagalności roszczeń z tytułu rat leasingowych oraz kosztów
windykacji uznał dzień 24 kwietnia 2008 r., roszczeń z tytułu odsetek ustawowych
i odsetek skapitalizowanych dzień 20 kwietnia 2008 r. i roszczenia z tytułu kary
umownej dzień 10 czerwca 2008 r. Ponieważ pozew został wniesiony w dniu
13 grudnia 2012 r., wszystkie roszczenia ze stosunku podstawowego uległy
przedawnieniu.
W skardze kasacyjnej powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i orzeczenie co do istoty sprawy ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła
naruszenie przez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art.
117 § 2 w zw. z 118 i 123 k.c. oraz błędną wykładnię oraz niezastosowanie art. 10
w zw. z 70 pr. weksl. i w zw. z art. 65 k.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stanowisko Sądu drugiej instancji zostało zdeterminowane błędną
kwalifikacją zarzutu pozwanej w wyniku, jak można przypuszczać, zaakceptowania
zaprezentowanego w apelacji wadliwego wyjaśnienia pojęcia „przeniesienia sporu
na płaszczyznę ze stosunku podstawowego”.
Roszczenie z weksla i roszczenie ze stosunku podstawowego (umowy
leasingu) są dwoma odrębnymi roszczeniami opartymi na różnych podstawach
faktycznych i prawnych. Zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c. żądanie powoda, uzasadnione
przytoczonymi okolicznościami, wiąże sąd i wyznacza granice rozstrzygnięcia.
W sprawie niniejszej powód oparł żądanie wyłącznie na wekslu i nie odwoływał się
4
do okoliczności dotyczących stosunku podstawowego, a więc podstawa ta
wyznaczała zakres badania jego zasadności w oparciu o przepisy prawa
wekslowego. Odwołanie się, tak jak w niniejszej sprawie, przez pozwanego
w zarzutach od nakazu zapłaty, do stosunku podstawowego wobec dochodzonego
od niego roszczenia wekslowego, prowadzi do uwzględnienia również tego
stosunku w ramach oceny zasadności roszczenia wekslowego, natomiast nie
prowadzi do zmiany ani podstawy faktycznej ani prawnej żądania powoda.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 311/10
(OSNC - ZD z 2011 r., nr 3, poz. 66, Biul. SN z 2011 r., nr 7, poz. 12, M. Prawn.
z 2012 r., s. 375 - 378), z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 549/08 i z dnia 3 czerwca
2015 r. V CSK 550/14 (nie publ.) nadal przedmiotem sporu jest roszczenie
wekslowe z tą różnicą, że przy uwzględnieniu także stosunku podstawowego.
W takiej sytuacji nie następuje zastąpienie dotychczasowego sporu dotyczącego
stosunku wekslowego stosunkiem cywilnoprawnym podlegającym rozpoznaniu na
podstawie powszechnego prawa cywilnego, mimo że bywa nazywane
przeniesieniem sporu z płaszczyzny prawa wekslowego na płaszczyznę prawa
cywilnego. Ocena materiału dowodowego powinna więc prowadzić do stwierdzenia,
czy w ramach stosunku podstawowego istniało i w jakiej wysokości roszczenie
powódki zabezpieczone wekslem, czy miała ona w konkretnych okolicznościach
faktycznych, z uwagi na treść umowy i deklaracji wekslowej, uprawnienie do
wypełnienia weksla i czy uprawnienie to zostało, w świetle przepisów prawa
wekslowego, wykonane bez ich naruszenia.
Inną kwestią jest powołanie się przez powoda, obok wierzytelności
wekslowej, na fakty i dowody usprawiedliwiające roszczenie cywilnoprawne,
co w razie wadliwości weksla może uzasadniać rozstrzygnięcie w oparciu o drugą
wskazaną przez powoda podstawę faktyczną na podstawie przepisów prawa
cywilnego, rozważenie zarzutów pozwanego odnoszących się do tej podstawy
faktycznej i uwzględnienie roszczenia wynikającego ze stosunku podstawowego
i utrzymanie nakazu zapłaty w mocy lub jego uchylenie w razie stwierdzenia
niezasadności powództwa opartego na tej podstawie. W tej sprawie, jak wskazano
wyżej, powódka takiej podstawy faktycznej i prawnej w pozwie nie wskazała.
Granice dopuszczalnych zarzutów pozwanej wyznaczają natomiast przepisy prawa
5
wekslowego, wobec czego wskazanie przez pozwaną w zarzutach od nakazu
zapłaty, że powołuje się na zawartą umowę leasingu i wobec przedawnienia
roszczeń wynikających z tego stosunku prawnego doszło do przedawnienia jej
zobowiązań z poręczenia wekslowego, należy zakwalifikować jako zarzut
zgłoszony w oparciu o art. 10 prawa wekslowego. Zgłoszenie przez pozwaną
zarzutu przedawnienia ze stosunku podstawowego ma więc znaczenie tylko o tyle,
o ile wpływa na ocenę przesłanek przedawnienia roszczenia wekslowego
określonych w art. 70 ust. 1 pr. weksl. Gdyby twierdzenia pozwanej potraktować
jako oderwane od wskazanych przepisów prawa wekslowego, sąd w ogóle nie
powinien tego zarzutu merytorycznie rozpoznawać rozstrzygając o żądaniu opartym
na wekslu.
Przedawnienie roszczenia wekslowego i ze stosunku podstawowego
biegną niezależnie od siebie, przy czym podstawę oceny przesłanek przedawnienia
drugiego z nich stanowią przepisy kodeksu cywilnego, zaś pierwszego przepisy
kodeksu cywilnego zmodyfikowane przez przepisy prawa wekslowego,
które wprowadzają odmienne reguły dotyczące długości i początku biegu
terminu przedawnienia oraz dopuszczalnych zarzutów dłużnika wekslowego.
Wskazana przez wierzyciela podstawa faktyczna i prawna dochodzonego
roszczenia przesądza o tym, które przepisy mają zastosowanie, a sprawie
niniejszej nie może być sporu, że powódka zgłosiła w pozwie żądanie oparte na
zobowiązaniu wekslowym.
Zagadnienie skutków uzupełnienia weksla in blanco wręczonego celem
zabezpieczenia roszczenia, dokonanego przed lub po upływie terminu
przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego było przedmiotem licznych
wypowiedzi doktryny i judykatury (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada
2005 r., IV CSK 236/05, Glosa z 2006 r., nr 4, poz. 24, z dnia 3 listopada 2010 r.,
V CSK 142/10, OSNC - ZD z 2011 r., nr 4, poz. 73, z dnia 15 lutego 2006 r.,
IV CSK 15/05, z dnia 14 lutego 2008 r., II CSK 522/07, z dnia 11 sierpnia 2010 r.,
I CSK 616/09, z dnia 1 grudnia 2010 r., I CSK 181/10, z dnia 4 października 2012 r.,
I CSK 90/12, z dnia 13 grudnia 2012 r., IV CSK 199/12 - nie publ.). Jak wskazał
Sąd Najwyższy, kwestia przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego
w odniesieniu do weksli in blanco, łączona jest z upoważnieniem do wypełnienia weksla.
6
Dominujące jest stanowisko, że treścią tego upoważnienia objęte jest jedynie
uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego
zabezpieczeniu. Wypełnienie weksla po upływie tego terminu jest wypełnieniem
niezgodnym z deklaracją wekslową i wystawca weksla (poręczyciel) może podnieść taki
zarzut w ramach zarzutów przewidzianych w art. 10 pr. weksl. wskazując, że z tego
względu jego zobowiązanie wekslowe nie powstało. Utrwalony jest też pogląd,
że przedawnienie praw z weksla in blanco nie rozpoczyna biegu do czasu jego
wypełnienia i dla odpowiedzialności wekslowej wystawcy weksla niezupełnego
(poręczyciela) wobec remitenta decydujące jest jego wypełnienie przed upływem
terminu przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, a nie przed wniesieniem
pozwu. W razie oparcia bowiem powództwa na zobowiązaniu wekslowym, data
wniesienia pozwu dla tej kwestii pozostaje bez znaczenia, bo stosunek podstawowy nie
jest podstawą roszczenia. Data ta jest istotna wyłącznie przy ocenie przesłanek
określonych w art. 70 zd. 1 w zw. z art. 103 pr. weksl., roszczenie wekslowe przeciwko
poręczycielowi weksla in blanco przedawnia się bowiem z upływem trzech lat od dnia
płatności weksla uzupełnionego zgodnie z upoważnieniem do jego wypełnienia.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie orzekającym nie podziela przeciwnego
jednostkowego poglądu wyrażonego w cytowanym przez Sąd drugiej instancji
wyroku z dnia 23 stycznia 2008 r., V CSK 386/07 (nie publ.).
Oparcie rozstrzygnięcia przez Sąd drugiej instancji na odmiennym poglądzie
spowodowało w rezultacie brak oceny zarzutu uzupełnienia weksla niezgodnie
z porozumieniem w zakresie jego wypełnienia z uwagi na upływ terminu
przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego oraz w zakresie istnienia
wierzytelności zabezpieczonej wekslem w mniejszym rozmiarze (kara umowna),
podniesionego na podstawie art. 10 pr. wekslowego, jak również niedokonanie
oceny przedawnienia roszczenia wekslowego w świetle przesłanek określonych
w art. 70 zd. 1 w zw. z art. 103 pr. weksl.
Z tych względów, mimo zasadności podniesionych zarzutów prawa
materialnego, brak było podstaw do uwzględnienia wniosku skarżącej o orzeczenie
co do istoty sprawy, wobec czego orzeczono jak w sentencji na podstawie
art. 39815
oraz art. 108 § 1 k.p.c.
7
eb