Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 306/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gierszon (sprawozdawca)
SSN Jarosław Matras
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie B. K.
ukaranego z art. 115 § 1 kw w zw. z art. 115 § 2 kw
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 stycznia 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich,
od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w O.
z dnia 9 września 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i uniewinnia B. K. od zarzucanego
mu czynu, a kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Wyrokiem nakazowym z dnia 9 września 2013 r., Sąd Rejonowy w O. uznał
obwinionego B. K. za winnego tego, że: jako ojciec małoletniego M. K. urodzonego
15 maja 1996 r., zobowiązany był na mocy ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, do wypełnienia
obowiązku poddania dziecka szczepieniom ochronnym, w zakresie szczepienia
2
p/tężcowi i błonicy pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, do
chwili obecnej zobowiązany nie wykonał obowiązku - to jest popełnienia
wykroczenia z art. 115 § 2 k.w. i na podstawie art. 115 § 1 k.w. w związku z art.115
§ 2 k.w. wymierzył mu karę 200 zł. grzywny; na podstawie art. 119 k.p.w. w zw. z
art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił obwinionego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa
kosztów sądowych.
Wyrok ten nie został przez nikogo zaskarżony i uprawomocnił się w dniu 7
listopada 2013 r.
Kasację od wyżej przywołanego wyroku nakazowego na korzyść
obwinionego wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zaskarżył ten wyrok w całości i zarzucił mu:
rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa materialnego, to jest
art. 115 § 2 k.w. polegające na jego błędnym zastosowaniu w sytuacji, gdy czyn
przypisany ukaranemu, nie wyczerpywał znamion tego wykroczenia i wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz uniewinnienie B. K. od przypisanego mu
wykroczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
Wskazanie szczegółowych powodów takiej oceny skargi należało poprzedzić
przywołaniem tych zaszłości, które spowodowały najpierw kolejne obwinienie, a
następnie ukaranie B. K. za przedmiotowy czyn.
Czyniąc to zauważyć wypada, co następuje.
Ponowny wniosek o ukaranie B. K. za wspomniany czyn Państwowy Powiatowy
Inspektor Sanitarny w O. (zwany dalej: PPIS) skierował do Sądu Rejonowego w
dniu 18 lipca 2013 r. Dołączył do niego materiał dowodowy z którego wynika, że
Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej […] w dniu 21 maja 2010 r. powiadomił
PPIS o tym, iż B. K. pomimo wezwań nie zgłosił się z synem M. K. urodzonym 15
maja 1996 r. na szczepienia ochronne przeciwko tężcowi i błonicy. W związku z
tym PPIS w dniu 31 maja 2010 r. wszczął postępowanie administracyjne, o czym
zawiadomił obwinionego i poinformował go o obowiązku poddania syna szczepieniu
ochronnemu przeciwko tężcowi i błonicy , wynikającemu z treści art. 5 ust. 1 pkt 1
ppkt b i ust. 2 w zw. z art. 17 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz
3
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570 ze zm. -
zwaną dalej: ustawą o zapobieganiu). Wobec bezskuteczności tych działań PPIS w
dniu 9 lipca 2010 r. wydał decyzję administracyjną w której nakazał obwinionemu
poddanie swojego syna obowiązkowym szczepieniom. Obwiniony nie wykonał tego
obowiązku. W celu przymuszenia go do jego wykonania PPIS w dniu 19 sierpnia
2010 r. skierował do obwinionego - w oparciu o treść art. 15 § 1 ustawy z dnia 17
czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2005 r., nr
229, poz. 1954 ze zm., zwaną dalej: u.p.e.a.) - upomnienie i wezwał go do
niezwłocznego wykonania wspomnianego obowiązku. Obwiniony wciąż tego jednak
nie zrealizował, stąd PPIS w dniu 10 września 2010 r., na podstawie art. 26 § 1 i 2
u.p.e.a., wystawił w stosunku do obwinionego tytuł wykonawczy nr 4/2010, którym
stwierdził, że obowiązek wynikający z w/w decyzji administracyjnej jest wykonalny i
wszczął postępowanie egzekucyjne w administracji w celu przymuszenia do
wykonania. Tego samego dnia PPIS postanowieniem nr 4/2010 wobec
niewykonania przez obwinionego obowiązków wymienionych w tytule
wykonawczym, na podstawie art. 12 ust. 1 u.p.e.a., nałożył na obwinionego
grzywnę w celu przymuszenia. Następnie postanowieniami: nr 2/2011 z dnia 11
marca 2011 r., nr 5 /2011 z dnia 11 maja 2011 r. i nr 11/2011 z dnia 11 lipca 2011 r.
PPIS nakładał na obwinionego grzywny w celu przymuszenia wykonania
obowiązków wymienionych w tytule nr 4/2010. Obwiniony wciąż tego nie wykonał,
wobec czego PPIS skierował do Sądu Rejonowego wniosek o ukaranie
obwinionego za wykroczenie z art.115 § 1 k.w., odnośnie którego ten Sąd wydał
postanowienie z dnia 10 września 2012 r. o odmowie wszczęcia postępowania,
uznając brak podstaw do przypisania obwinionemu tego wykroczenia, z uwagi na
niespełnienie przesłanki zastosowania środków egzekucji administracyjnej.
Następnie w dniu 19 listopada 2012 r. PPIS wysłał do obwinionego
upomnienie w związku z dalszym niewykonaniem przez niego obowiązku
zaszczepienia swojego syna, zaś w dniu 3 stycznia 2013 r. wystawił w stosunku do
niego, na podstawie art. 26 § 1 i 4 przywołanej wyżej ustawy o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, tytuł wykonawczy nr 2/2013. W tym samym dniu
postanowieniem nr 2/2013, wobec niewykonania przez B. K. wspomnianego
obowiązku poddania dziecka obowiązkowemu szczepieniu, nałożył na niego
4
grzywnę w celu przymuszenia. Taki sam środek egzekucyjny stosowano wobec
obwinionego następnie postanowieniami nr 8/2013 i 13/2013, każdorazowo
nakładając na niego grzywny w wysokości po 100 zł. w celu przymuszenia
wykonania wspomnianego obowiązku.
Na tle takich właśnie zaszłości faktycznych należało dokonać oceny
zasadności zarzutu rozpoznawanej kasacji. W związku z tym wypada stwierdzić, że
trafnie Rzecznik Praw Obywatelskich podniósł, iż jednym ze znamion wykroczenia
z art. 115 § 2 w zw. z art. 115 § 1 k.w. jest uprzednie nieskuteczne zastosowanie
środków egzekucji administracyjnej w celu wykonania ciążącego na sprawcy
obowiązku poddania osoby małoletniej obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu.
Przytoczone powyżej fakty wykazują, że (formalnie oceniając) takie środki zostały
wobec obwinionego zastosowane. Niemniej jednak brak jest podstaw prawnych do
uznania, iż uczyniono to w sposób prawidłowy, bez naruszenia prawa, a więc w
konsekwencji, stwierdzenia legalności tych zastosowanych środków.
Przede wszystkim wskazać należy, że obowiązek rodziców poddania
dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym jest obowiązkiem prawnym, od
którego uwolnić mogą jedynie konkretne przeciwwskazania lekarskie do
szczepienia. Z art. 5 ust. 1 ustawy o zapobieganiu wynika wprost, że osoby
przebywające na terytorium kraju są obowiązane, na zasadach określonych w tej
ustawie, do poddania się szczepieniom ochronnym. Analiza przepisów przywołanej
ustawy (jej art. 5 ust. 2 oraz tych zamieszczonych w jej rozdziale 4) pozwala –
ponad wszelką wątpliwość - wyinterpretować normę prawną, która ustanawia
prawną powinność poddania dziecka szczepieniu ochronnemu, tzn. określa
wszystkie istotne cechy tego obowiązku. Wskazuje bowiem podmiot na którym ten
obowiązek ciąży, okoliczności, w których obowiązek ten się aktualizuje oraz jego
zakres. Obowiązek poddania małoletniego obowiązkowym szczepieniom
ochronnym wynika więc z mocy przepisów ustawowych. Brak jest zatem podstawy
prawnej do jego konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej. Przy czym jak
wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 6 kwietnia 2011 r., II OSK
32/11, Lex nr 852219 wykonanie tego obowiązku z mocy prawa zabezpieczone jest
przymusem administracyjnym oraz odpowiedzialnością regulowaną przepisami
ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń. Oznacza to, że wynikający z
5
przepisów obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu jest bezpośrednio
wykonalny. Jego niedochowanie aktualizuje obowiązek wszczęcia postępowania
egzekucyjnego, którego zamierzonym rezultatem ma być poddanie dziecka
szczepieniu ochronnemu. Zaniechanie poddania się obowiązkowemu szczepieniu,
mimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej rodzi odpowiedzialność
karnoadministracyjną przewidzianą w art. 115 § 1 k.w. Tej samej odpowiedzialności
podlega też ten, kto sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo
zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej określonemu
szczepieniu ochronnemu (art.115 § 2 k.w.). Stwierdzenie, iż poddanie małoletniego
obowiązkowym szczepieniom ochronnym stanowi obowiązek wynikający wprost z
przepisów ustawowych skutkuje koniecznością wskazania organów właściwych do
prowadzenia postępowania egzekucyjnego w zakresie jego przymusowego
wykonania. Stosownie do utrwalonego i (obecnie) dominującego w orzecznictwie
poglądu (por. wyroki: NSA w Warszawie z dnia 6 kwietnia 2011 r., II OSK 32/11,
Lex nr 852219; WSA w Krakowie z dnia 14 lutego 2013 r., III SA/Kr 46012, Lex nr
1343450; WSA w Kielcach z 21 lutego 2013 r., III SA/Ke7/13, Lex nr 1340290;
WSA w Poznaniu z 21 marca 2013 r., IISA/Po 96/13, Lex nr 1301191; NSA w
Warszawie z 1 sierpnia 2013 r., II OSK 745/12, Lex nr 1360426) organem
uprawnionym do egzekucji obowiązku poddania dziecka szczepieniu ochronnemu,
nie jest organ inspekcji sanitarnej (powiatowy inspektor sanitarny). Stosownie do
przepisu art. 20 § 1 pkt 4 u.p.e.a. kierownik powiatowej służby, inspekcji lub straży
jest organem egzekucyjnym w zakresie obowiązków o charakterze niepieniężnym
jedynie w odniesieniu do obowiązków wynikających z wydawanych w zakresie
swojej właściwości decyzji i postanowień. Tymczasem – jak to już odnotowano –
obowiązek poddania małoletniego dziecka szczepieniom ochronnym wynika
bezpośrednio z przepisów ustawy, czyli z mocy prawa, stąd i nie ma podstaw do
wydawania w tym przedmiocie przez organy inspekcji sanitarnej decyzji
administracyjnej. W konsekwencji, uprawnionym organem egzekucji w zakresie
tych obowiązków jest wojewoda (art. 20 § 1 pkt 1 u.p.e.a.). Analiza przepisów tej
ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji wskazuje, że kierownicy
wojewódzkich (i powiatowych) służb, inspekcji i straży – do których należy też
zaliczyć organy inspekcji sanitarnej – są organami egzekucyjnymi jedynie w
6
odniesieniu do obowiązków wynikających z wydanych przez te organy decyzji i
postanowień (art. 20 § 1 pkt 3 i 4 u.p.e.a.). W ramach przyznanych przepisami
ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych kompetencji powiatowy inspektor sanitarny
jest uprawniony do wydawania decyzji nakładającej obowiązki na osobę zakażoną
lub chorą na chorobę zakaźną albo osobę podejrzaną o zakażenie lub chorobę
zakaźną, lub osobę, która miała styczność ze źródłem biologicznego czynnika
chorobotwórczego (art. 5 pkt 4 u.z.z.ch.z.). Ustawa ta nie przewiduje możliwości
wydania przez ten organ decyzji dotyczącej szczepień ochronnych, bowiem – jak to
już stwierdzono - obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu wynika
wprost z ustawy i nie musi być potwierdzony decyzją administracyjną. Regulacja
ustawy z 2008 r. nie daje organom sanitarnym podstaw do wydawania w tym
przedmiocie decyzji administracyjnej. Wobec powyższego brak jest też przesłanek
do uznania, aby organem właściwym do prowadzenia egzekucji obowiązku
poddania dziecka szczepieniu ochronnemu, stanowiącego obowiązek niepieniężny
w rozumieniu art. 20 § 1 u.p.e.a., był powiatowy inspektor sanitarny (por. uchwała 7
sędziów NSA z 29 marca 2006 r., II GPS 1/06, Kacper Tybuszewski – ABC
nr.203063, System Informacji Prawnej Lex; Piotr Pietrasz, Komentarz do art. 20
ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, System Informacji Prawnej
Lex).
Omawiane ograniczenie determinujące sposób określenia organu
właściwego do realizacji czynności egzekucyjnych wobec obowiązku dotyczącego
poddania dziecka szczepieniom ochronnym nie dotyczy wojewody. Jest on bowiem
organem właściwym do prowadzenia egzekucji obowiązków o charakterze
niepieniężnym, wynikających zarówno z wydanych przezeń rozstrzygnięć (decyzji,
postanowień), jak i wprost z mocy przepisów prawa.
W takim stanie prawnym podejmowane wobec obwinionego B. K. przez
PPIS czynności związane z kierowaniem upomnień i wystawieniem tytułu
wykonawczego jako podjęte przez organ do tego nieuprawniony należy uznać za
prawnie nieskuteczne, zaś zrealizowane czynności egzekucyjne w postaci
postanowień o nałożeniu grzywien w celu przymuszenia za nieważne (art.156 § 1
pkt 2 k.p.a. w zw. z art. 126 k.p.a. w zw. z art. 18 u.p.e.a.). W konsekwencji, należy
przyjąć, że nie doszło do spełnienia znamienia uprzedniego zastosowania środków
7
egzekucji administracyjnej koniecznego dla bytu wykroczenia z art. 115 § 2 k.w. Nie
można mieć bowiem wątpliwości, że odnosi się ono tylko do środków egzekucji
administracyjnej podjętych przez organ do tego uprawniony i opartych na należytej
podstawie prawnej. Trafnie zauważa skarżący, że Sąd orzekający nie dostrzegł
prawnej nieskuteczności podjętych środków egzekucji administracyjnej, choć miał w
świetle zasady samodzielności jurysdykcyjnej z art. 8 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.s.w.
kompetencje do oceny i tej okoliczności.
Zasada jurysdykcyjnej samodzielności sądu karnego została wyrażona in
extenso w przepisie art. 8 § 1 k.p.k. i stanowi że sąd karny rozstrzyga samodzielnie
zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego
sądu lub organu. Wyjątek od tej reguły przewidziany jest w § 2 tego art. 8 k.p.k.,
stosownie do którego prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub
stosunek prawny są jednak wiążące. Treść tego ostatniego – wyjątkowego -
przepisu nie upoważnia do wykładni rozszerzającej, pozwalającej na uznanie, że
nadto bezwzględnie wiążą sąd karny inne – niż konstytutywne – rozstrzygnięcia
sądów, czy też orzeczenia innych organów.
Pominięcie w omawianym przepisie określającym rozstrzygnięcia
bezwzględnie wiążące sąd karny decyzji administracyjnych o charakterze
konstytutywnym było różnie oceniane w doktrynie już na tle przepisu art. 4 § 2
k.p.k. z 1969 r. (por. P. Hofmański, Samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego,
Katowice 1988, s. 181-188). Niemniej jednak przepisy obowiązującego Kodeksu
postępowania karnego z 1997 r. pozostawiły rozwiązanie nie uznające za wiążące
ustaleń zawartych w decyzjach organów administracji, nawet tych o charakterze
konstytutywnym. Sąd karny nie może wprawdzie uchylić decyzji administracyjnej,
ani uznać jej za nieobowiązującą, jednakże ma prawo do oceny jej zasadności i
uwzględnienia tej oceny przy orzekaniu. Sąd karny bowiem musi samodzielnie
dokonać wykładni przepisów potrzebnych dla rozpoznania i rozstrzygnięcia
określonej sprawy, a tym samym rozpoznać wszelkie zagadnienia prawne. Nie ma
znaczenia w jaki sposób zostały one zrozumiane przez organ administracji
publicznej przy rozpoznawaniu sprawy (por. A. Murzynowski, Istota i zasady
procesu karnego, Warszawa 1994, s. 306; Z. Świda, Glosa do wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 1 grudnia 1998 r., IV KKN 492/97, OSP 1997, z. 7-8, s.150;
8
O.M. Piaskowska, Znaczenie rozstrzygnięć administracyjnych w procesie karnym,
2014, s.177). Stąd też w sytuacji – jak ta zaistniała w niniejszej sprawie – kiedy
przypisanie sprawstwa zarzucanego wykroczenia jest uzależnione od
„zastosowania’’ wobec sprawcy „środków egzekucji administracyjnej’’ niewątpliwe
jest, że przedmiotem oceny sądu karnego winna być kwestia realizacji tego
znamienia.
Bezsporne zatem – w świetle wskazanych powyżej zaszłości - jest
stwierdzenie, iż w niniejszej sprawie nie doszło do realizacji wszystkich ustawowych
znamion wykroczenia z art. 115 § 2 k.w., co oznacza, że zaskarżony wyrok wydano
z rażącym naruszeniem prawa materialnego, które w oczywisty sposób wpłynęło na
rozstrzygniecie. Wobec ustalenia, że wystawiony przez PPIS wobec obwinionego
tytuł wykonawczy jest prawnie nieskuteczny, jako bezprzedmiotowe jawi się
badanie, czy został wystawiony wg stosowanego wzoru i czy zawiera wszystkie
niezbędne elementy treści. Stwierdzone naruszenie prawa materialnego jest
wystarczające dla wydania rozstrzygnięcia o uchyleniu zaskarżonego wyroku i –
wobec oczywistej niezasadności skazania – o uniewinnieniu obwinionego od
zarzucanego mu wykroczenia.
Orzeczenie o kosztach uzasadnia treść art.118 § 2 k.p.s.w.
Z tych to względów orzeczono jak wyżej.
kc