Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 254/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Maciej Pacuda
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z wniosku S. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość kapitału początkowego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 9 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 grudnia 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego
kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 13 lutego 2013 r. ustalił
ubezpieczonemu S. G. kapitał początkowy, przyjmując do ustalenia jego wartości
2
podstawę wymiaru w kwocie 1.912,28 zł. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału
początkowego oraz wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat
kalendarzowych, to jest od dnia 1 stycznia 1975 r. do dnia 31 grudnia 1984 r.
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 156,63%.
Kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. stanowił kwotę 209.846,45
zł. Do wyliczenia wysokości kapitału początkowego organ rentowy uwzględnił 30 lat
i 26 dni okresów składkowych.
Kolejną decyzją z dnia 14 lutego 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
ponownie ustalił ubezpieczonemu kapitał początkowy. Jego wartość uległa
przeliczeniu z uwagi na dodanie do okresów składkowych okresu równego różnicy
pomiędzy wiekiem emerytalnym a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę
ubezpieczonego.
Odwołania od powyższych decyzji wniósł ubezpieczony S. G. zarzucając, że
organ rentowy do wyliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału
początkowego błędnie ustalił podstawę wymiaru składek za rok 1976 w kwocie
69.557 zł. Powinien przyjąć wysokość wynagrodzenia za rok 1976 w kwocie nie
niższej niż za rok 1975 , czyli w wysokości 121.690 zł.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. wyrokiem z
dnia 23 stycznia 2014 r. oddalił odwołania.
Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony S. G. w dniu 31 grudnia 2012 r.
złożył do organu rentowego wniosek o przyznanie mu emerytury. Od dnia 8 lipca
1968 r. do dnia 15 lipca 1972 r. oraz od dnia 20 września 1972 r. do dnia 28
czerwca 1976 r. ubezpieczony zatrudniony był w Stoczni […]na stanowisku
montera ślusarskiego wyposażenia okrętowego. Stosunek pracy ubezpieczonego
został rozwiązany z dniem 28 czerwca 1976 r. bez wypowiedzenia z powodu
ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych, w szczególności
za brak dyscypliny społecznej i aktywne uczestnictwo przy wprowadzaniu chaosu i
dezorganizowanie pracy na swoim stanowisku w dniu 25 czerwca 1976 r.
Terenowa Komisja Odwoławcza do Spraw Pracy orzeczeniem z dnia 3 sierpnia
1976 r. oddaliła żądanie ubezpieczonego o przywrócenie do pracy, a następnie
Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 14 października
3
1976 r. (P …/76) oddalił odwołanie ubezpieczonego od powyższego orzeczenia. W
myśl porozumień sierpniowych rozwiązanie stosunku pracy ubezpieczonego z
dniem 28 czerwca 1976 r. bez zachowania okresu wypowiedzenia zostało uznane
za bezzasadne. Ubezpieczony otrzymał nowe świadectwo pracy z adnotacją o
rozwiązaniu stosunku pracy na mocy porozumienia pracodawców. Z tytułu
zatrudnienia w Stoczni a od dnia 1 stycznia 1976 r. do dnia 28 czerwca 1976 r.
ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie w kwocie 53.306 zł oraz z tytułu
zatrudnienia w M. od dnia 23 września 1976 r. do dnia 31 grudnia 1976 r.
wynagrodzenie w kwocie 16.271 zł. Daje to łącznie kwotę 69.577 zł, która stanowi
podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne za rok 1976. Dokumentacja
płacowa pracowników Stoczni […] z lat 1962-1978 nie została zachowana.
Natomiast w dostępnej dokumentacji płacowej, począwszy od 1979 r., brak jest
jakiejkolwiek dokumentacji dotyczącej ubezpieczonego.
Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe ustalenia stwierdził, że
ubezpieczony nie wykazał, aby w 1976 r. zostały mu wypłacone jeszcze inne kwoty,
które powinny zostać uwzględnione w podstawie wymiaru składki za ten rok. Nie
jest wystarczające w tej kwestii twierdzenie ubezpieczonego, że na skutek
podpisania porozumień sierpniowych oraz na podstawie obowiązujących wówczas
regulacji prawnych rozwiązanie z nim umowy o pracę bez zachowania okresu
wypowiedzenia uznano za bezprawne i ustalono, że umowa o pracę została
rozwiązana za porozumieniem pracodawców (Stoczni oraz M. S.A.) z
jednoczesnym przyznaniem mu prawa do wynagrodzenia za okres pozostawania
bez pracy od dnia 29 czerwca do dnia 22 września 1976 r. w wysokości zarobków
osiąganych średnio miesięcznie u poprzedniego pracodawcy oraz z wyrównaniem
różnic pomiędzy tymi średnimi zarobkami u poprzedniego pracodawcy a zarobkami
uzyskiwanymi u nowego pracodawcy za okres równy okresowi wypowiedzenia,
który powinien wynosić trzy miesiące.
W ocenie Sądu Okręgowego, tylko jednoznacznie udowodnione kwoty, które
podlegały oskładkowaniu mogą stanowić podstawę obliczenia wskaźnika wysokości
podstawy wymiaru kapitału początkowego. Tym samym wysokość wynagrodzenia
będącego podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 1976 r.
została przez organ rentowy ustalona prawidłowo na podstawie dostępnych
4
zaświadczeń o zatrudnieniu i wynagrodzeniu. W żaden sposób ubezpieczony nie
udowodnił, aby wraz ze zmianą podstawy prawnej rozwiązania z nim stosunku
pracy przez ówczesną Stocznię przyznano mu i wypłacono wynagrodzenie za
okres pozostawania bez pracy w wysokości zarobków osiąganych średnio
miesięcznie w Stoczni oraz z wyrównaniem różnic pomiędzy tymi średnimi
zarobkami a zarobkami uzyskiwanymi u nowego pracodawcy (M. S.A.) za okres
równy okresowi trzymiesięcznego wypowiedzenia. Innymi słowy, nie jest możliwe i
nie ma podstaw prawnych, aby do podstawy wymiaru składek za 1976 r. przyjąć,
zgodnie z żądaniem ubezpieczonego, udokumentowane wynagrodzenie ze Stoczni
za 1975 r.
Ubezpieczony wniósł apelację od tego wyroku zarzucając naruszenie prawa
procesowego, a mianowicie sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zebranego w
sprawie materiału polegającą na uznaniu, że nie udowodnił, aby jego
wynagrodzenie za 1976 r. stanowiło wynagrodzenie z 1975 r. w kwocie 121.690 zł.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 5
grudnia 2014 r. oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia faktyczne oraz ocenę prawną,
jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji i uznał ją za wyczerpującą. W uzupełnieniu
prawidłowych rozważań Sądu pierwszej instancji wskazał, że nie znalazł
materialnej podstawy rozstrzygnięcia zgodnie z żądaniem odwołania. Z niespornej
okoliczności sprostowania świadectwa pracy nie można przypisać porozumieniom
sierpniowym mocy samodzielnej podstawy materialnoprawnej skutkującej
przyjęciem obowiązku wypłaty kwot podawanych przez ubezpieczonego tytułem
wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy oraz dodatku wyrównawczego.
Ubezpieczony przyznał, że w związku ze zmianą sposobu rozwiązania stosunku
pracy na podstawie porozumień sierpniowych, co znalazło odzwierciedlenie w
wydanym mu w 1981 r. nowym świadectwie pracy, nie zostało mu wypłacone z
tego tytułu jakiekolwiek dodatkowe wynagrodzenie.
Sąd Apelacyjny podniósł, że zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) osoba ubiegającą się o emeryturę
musi wykazać wysokość przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na
5
ubezpieczenie społeczne, a jeżeli była pracownikiem wysokość wynagrodzenia.
Warunkiem koniecznym do uwzględnienia danych kwot przy wyliczeniu wysokości
podstawy wymiaru składki jest ich faktyczna wypłata na rzecz ubezpieczonego. Nie
jest możliwe uwzględnienie do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne wynagrodzeń, które nie zostały wypłacone przez pracodawcę.
Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną wniesioną
przez ubezpieczonego. W skardze zarzucono naruszenie prawa materialnego, a
mianowicie:
a) art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ich
niezastosowanie, podczas gdy w związku ze zmianą podstawy rozwiązania
stosunku pracy na mocy porozumień sierpniowych przy obliczaniu kapitału
początkowego należało wziąć pod uwagę okres niewykonywania pracy po ustaniu
zatrudnienia z dniem 28 czerwca 1976 r., pomimo niewypłacenia odszkodowania z
tytułu niezasadnego rozwiązania stosunku pracy z winy pracownika;
b) art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z
art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych
osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową,
przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172; dalej jako ustawa z dnia
24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych) przez ich niezastosowanie,
podczas gdy ubezpieczony był pracownikiem uspołecznionego zakładu pracy, z
którym stosunek pracy został rozwiązany w związku z przekonaniami politycznymi i
w konsekwencji niepotraktowanie okresu pozostawania bez pracy pomiędzy dniem
29 czerwca 1976 r. a dniem 22 września 1976 r. jako okresu składkowego, który
należy uwzględniać przy obliczaniu kapitału początkowego.
W skardze zarzucono również naruszenie przepisów postępowania, które to
uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak rozważenia
zarzutu apelacji co do mocy obowiązującej porozumień sierpniowych.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
6
Apelacyjnemu. W uzasadnieniu skargi podniesione zostało, że Sąd Apelacyjny nie
rozpoznał zarzutu, iż wraz ze zmianą podstawy prawnej rozwiązania stosunku
pracy z ówczesną Stocznią u nowego pracodawcy skarżącemu przysługiwał
dodatek wyrównawczy, który powinien zostać wliczony do ustalenia podstawy
wymiaru kapitału początkowego. Obowiązkiem Sądu było rozstrzygnięcie kwestii,
czy skarżącemu na podstawie porozumień sierpniowych przysługiwał dodatek
wyrównawczy, czy też odszkodowanie z tytułu bezprawnego rozwiązania stosunku
pracy. Skarżący wskazał, że obwiązujące w chwili rozwiązania stosunku pracy
przepisy nie regulowały kwestii jak traktować okres pomiędzy bezprawnym
rozwiązaniem stosunku pracy a momentem podjęcia zatrudnienia u nowego
pracodawcy. Niezależnie od tego, na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24
maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych w związku z art. 6 ust. 2 pkt 6a
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okres ten
obecnie zaliczany jest jako składkowy, który należy uwzględniać przy ustalaniu
prawa do emerytury. Tą kwestią nie zajmował się ani organ rentowy, ani Sądy obu
instancji, co uzasadnia wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku.
Organ rentowy w odpowiedzi na skargę wniósł o jej oddalenie oraz
zasądzenie skarżącego na jego rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. W pierwszej kolejności z uwagi na
zarzuty skargi stwierdzić należy, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadał się w
kwestii dopuszczalności skutecznego powołania się w skardze kasacyjnej na zarzut
wadliwego uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji (art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c.). W orzecznictwie dotyczącym tego zagadnienia
ugruntował się pogląd, zgodnie z którym sporządzenie uzasadnienia w sposób nie
w pełni odpowiadający stawianym mu wymaganiom może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej wyjątkowo wtedy, gdy przedstawione
w nim motywy nie pozwalają na przeprowadzenie kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia. W sytuacji gdy, istnieje możliwość jednoznacznej rekonstrukcji podstaw
rozstrzygnięcia, na podstawie analizy uzasadnienia wyroku, to nie sposób twierdzić,
7
że uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostało sporządzone z naruszeniem
wymagań konstrukcyjnych przewidzianych w art. 328 § 2 k.p.c. (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 3 października 2012 r., II PK 64/12, LEX nr 1243026; z dnia
19 marca 2008 r., I PK 238/07, OSNP 2009 nr 15-16, poz. 191; z dnia 13 grudnia
2007 r., I PK 133/07, LEX nr 863912; z dnia 28 lutego 2006 r., III CSK 149/05,
LEX nr 182956; z dnia 7 października 2005 r., IV CK 122/05, LEX nr 187124; z dnia
18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, LEX nr 109420). Wskazując na naruszenie
art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. skarżący zarzuca, iż Sąd drugiej
instancji nie rozstrzygnął o mocy prawnej porozumień sierpniowych uznając, że jest
to kwestia irrelewantna dla rozpatrywanej sprawy. Ze stanowiskiem takim nie
sposób się zgodzić bowiem Sąd drugiej instancji jednoznacznie stwierdził, że
porozumienia sierpniowe nie zawierały szczegółowych postanowień w kwestii
wypłaty dodatku wyrównawczego, którego skarżący nota bene nigdy nie otrzymał.
W wydanym skarżącemu w 1981 r. świadectwie pracy widnieje jedynie zapis, że „w
myśl Porozumień Gdańska i Szczecina rozwiązanie stosunku pracy uznano za
bezzasadne i umowa o pracę została rozwiązana na zasadzie porozumienia
pracodawców”.
Bezzasadne są także zarzuty prawa materialnego. Po pierwsze w sprawach
z ubezpieczenia społecznego zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza
przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym
do sądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11,
LEX nr 844747 i powołane tam orzecznictwo). A zatem przeniesienie sprawy na
drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza
się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza
tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., II UK 84/10, LEX nr 661518).
Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że
skarżący odwołał się od decyzji ustalających kapitał początkowy, kwestionując
wyłącznie obliczenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału
początkowego poprzez nieuwzględnienie za rok 1976 kwot wynagrodzeń, które w
jego ocenie powinien otrzymać z uwagi na niezgodne z prawem rozwiązanie
stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia. Nie kwestionował
8
prawidłowości zaskarżonych decyzji odnośnie pozostałych wartości wpływających
na wysokość kapitału początkowego. Tym samym Sądy obu instancji ograniczyły
ustalenia faktyczne i rozważania prawne do prawidłowości przyjętego przez organ
rentowy wysokości wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne za 1976 r. Jak zaznaczono powyżej, Sąd drugiej instancji
odniósł się w tej kwestii do porozumień sierpniowych wskazując, że ustalenia
dotyczące punktu czwartego 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu
Strajkowego z dnia 17 sierpnia 1980 r. nie stanowiły podstawy do uwzględnienia
przy wyliczaniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego za
1976 r. wynagrodzenia wypłaconego skarżącemu w 1975 r. W protokole
porozumienia zawartego przez Komisję Rządową i Międzyzakładowy Komitet
Strajkowy w G. z dnia 31 sierpnia 1980 r. zapis w sprawie punktu czwartego
stanowi o niezwłocznym zbadaniu zasadności zwolnień z pracy po strajkach w
1970 r. i 1976 r. We wszystkich zgłoszonych przypadkach, w razie stwierdzenia
nieprawidłowości, przewidziano natychmiastowe przywrócenie do pracy, jeżeli
zainteresowani będą sobie tego życzyć, z uwzględnieniem nabytych w
międzyczasie kwalifikacji (por. Protokół porozumienia zawartego przez Komisję
Rządową i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w G. z dnia 31 sierpnia 1980 r.,
www.wikipedia.pl oraz uchwałę Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 21
listopada 1980 r. w sprawie realizacji porozumień Rządu z załogami robotniczymi,
M.P. nr 27, poz. 144 i 145). Skarżący przyznał, że w związku ze zmianą sposobu
rozwiązania umowy o pracę nie otrzymał wynagrodzenia za okres pozostawania
bez pracy, ani odszkodowania za bezzasadne rozwiązanie stosunku pracy (od 29
czerwca 1976 r. do 23 września 1976 r.), ani dodatku wyrównawczego do
wynagrodzenia u nowego pracodawcy (M. S.A.).
Zwrócić należy uwagę, iż zgodnie z art. 174 ust. 3 w związku z art. 15
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych warunkiem koniecznym ustalenia wskaźnika wysokości podstawy
wymiaru kapitału początkowego jest wykazanie przychodu, od którego została
uiszczona składka na ubezpieczenie społeczne. Jedynie gdy nie można ustalić
podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym
do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek
9
przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia
pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu
pracy (art. 15 ust. 2a). Przepis ten ma zastosowanie także do repatriantów (art. 15
ust. 2b). Zarówno ustawa z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw
pracowniczych, jak i ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie zawierają regulacji umożliwiających
wliczanie do podstawy wymiaru składek kwot wynagrodzeń nie wypłaconych
osobom, które utraciły zatrudnienie za działalność związkową, samorządową,
przekonania polityczne i religijne. Z tych względów Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
15 lutego 2012 r., I UK 239/11 (OSNP 2013 nr 1-2, poz. 19) przyjął, że przepis
art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych nie
uprawnia do uwzględnienia przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury
wynagrodzenia za okres, w którym ubezpieczony nie wykonywał zatrudnienia ze
względu na ukrywanie się z powodów politycznych, mimo iż okres ten został
zaliczony do stażu pracowniczego. Warto również zauważyć, że ustawa z dnia 24
maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym
zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i
religijne została uchwalona w czasie obowiązywania ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r. Nr
40, poz. 267 ze zm.), która nie regulowała kwestii zaliczania okresów pozostawania
bez pracy. Uregulowanie takie zostało zawarte w ustawie z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytura i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) i powtórzone w obecnie
obowiązującej ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, która w sposób całościowy reguluje zasady przyznawania i ustalania
emerytury, w tym wysokości kapitału początkowego. Tym samym art. 11 ust. 2
ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych nie daje
podstaw do uwzględnienia okresu pozostawania bez pracy do ustalenia wartości
kapitału początkowego oraz uwzględnienia wynagrodzeń, które w tym czasie
mógłby otrzymać ubezpieczony, gdyby pozostawał w zatrudnieniu.
Odnosząc się natomiast do zarzutu naruszenia art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z
art. 6 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
10
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w pierwszej kolejności wskazać należy, że
przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczeniu ich wysokości uwzględnia
się, z zastrzeżeniem ust. 2-5, okresy składkowe, o których mowa w art. 6. Takim
okresem jest okres niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, jeżeli za te
okresy na podstawie przepisów Kodeksu pracy zostało wypłacone wynagrodzenie
lub odszkodowanie. Z ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego
orzeczenia, którymi Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.) wynika, że
skarżący na skutek zmiany sposobu rozwiązania stosunku pracy nie otrzymał
wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy ani odszkodowania. Nie wykazał
też, aby takie świadczenia zostały mu przyznane. Zatem sporny okres nie mógł być
na tej podstawie uwzględniony do okresów składkowych. Samo uwzględnienie
danego okresu do okresu składkowego nie przesądza również o obowiązku
wliczenia danej kwoty do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.
Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) podstawy wymiaru składek
nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z
tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub
niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez
wypowiedzenia, skrócenia okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub
wydania niewłaściwego świadectwa pracy.
Niezależnie od tego wskazać trzeba, że skarżący nie kwestionował okresów
uwzględnionych do wyliczenia wysokości kapitału początkowego przez organ
rentowy w zaskarżonych decyzjach. Dlatego też Sądy orzekające w sprawie, mając
na względzie, że przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza żądanie zgłoszone w
odwołaniu wniesionym do sądu, oceniały prawidłowość zaskarżonych decyzji w
zakresie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego.
Zauważyć ponadto należy, że w stanie prawnym obowiązującym do dnia 31
grudnia 2013 r., osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową,
samorządową, przekonania polityczne i religijne, okres pozostawania bez pracy
(nie więcej niż w wymiarze 5 lat) wliczał się, na podstawie art. 7 pkt 4 ustawy o
11
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wyłącznie do
okresów nieskładkowych (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 kwietnia 2006 r.,
II UK 180/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 106; z dnia 12 sierpnia 2009 r., II UK 391/08,
LEX nr 1341673; z dnia 5 lipca 2011 r., I UK 5/11, M.Pr.Pracy 2011 nr 9, s. 45;
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 13/06, OSNP 2007 nr
13-14, poz. 198 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 lipca 2010 r.,
III AUa 174/10, OSA 2011 nr 3, s. 68-79). Wobec tego organ rentowy wydając
decyzje ustalające wysokość kapitału początkowego nie mógł spornego okresu
uwzględnić do okresów składkowych. Dopiero ustawą z dnia 22 listopada 2013 r. o
zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz.U. z 2013 r., poz. 1734, dalej jako ustawa nowelizująca z dnia 22 listopada
2013 r.) do art. 6 ust. 2 pkt 6 dodano punkt 6a, stosownie do którego okresy
niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji
politycznych uważa się za okresy składkowe. Jednocześnie ustawodawca uchylił
pkt 4 art. 7 ustawy o emeryturach i rentach zaliczający te okresy do okresów
nieskładkowych. Ustawa nowelizująca z dnia 22 listopada 2013 r. weszła w życie z
dniem 1 stycznia 2014 r. W myśl art. 2 tej ustawy, ponowne ustalenie wysokości
świadczenia, przy uwzględnieniu okresów składkowych, które przed dniem wejścia
w życie ustawy nowelizującej były okresami nieskładkowymi, następuje na wniosek
uprawnionego.
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada oceny
prawidłowości decyzji według stanu istniejącego w dacie jej wydania. Mimo, że sąd
ubezpieczeń społecznych rozpoznaje sprawę na nowo, to jednak jako organ
kontrolny wobec organu rentowego ma obowiązek odnieść się do stanu rzeczy
istniejącego w dacie wydania decyzji (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3
grudnia 2014 r., II UK 76/14, LEX nr 1777882). W dacie wydania decyzji o ustaleniu
kapitału początkowego stan prawny nie dawał możliwości uwzględnienia do
okresów składkowych okresu niewykonywania pracy przed dniem 4 czerwca
1989 r. na skutek represji politycznych i takiego żądania skarżący nie zgłosił w
odwołaniu, ani w czasie toczącego się postępowania sądowego. Z tych względów
całkowicie bezzasadny jest zarzut niezastosowania przez Sąd drugiej instancji
art. 5 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 6 ust. 2 pkt 6a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
12
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art. 11
ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom
pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania
polityczne i religijne.
Podsumowując powyższe Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39814
k.p.c. oraz
art. 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
kc