Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 152/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku małoletniego G. M. reprezentowanego przez przedstawicielkę
ustawową B. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty rodzinnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 października 2014 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 października 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację B.
M., przedstawicielki ustawowej małoletniego G. M., od wyroku Sądu Okręgowego w
G. z dnia 3 grudnia 2013 r., oddalającego jej odwołanie od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, którą przyznano małoletniemu prawo do renty rodzinnej
2
od dnia 1 lipca 2013 r., tj. od miesiąca, w którym został złożony wniosek o rentę, jak
stanowi art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze
zm.). Matka małoletniego domagała się przyznania prawa do renty rodzinnej od
urodzenia dziecka w dniu 21 września 2012 r. Uprawniony do renty rodzinnej G. M.
– co jest bezsporne – urodził się w dniu 21 września 2012 r. po śmierci Ga. M. w
dniu 26 marca 2012 r., którego ojcostwo zostało ustalone wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 15 maja 2013 r.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że art. 129 ust. 1 w związku z art. 65 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS jednoznacznie wiąże możliwość realizacji
prawa do renty rodzinnej z chwilą złożenia wniosku o to świadczenie, przy czym
można oceniać, czy złożenie wniosku nastąpiło bez zbędnej zwłoki. Wykładnię tych
przepisów, powiązaną z celem renty rodzinnej jako zapewnieniem środków
utrzymania już od dnia śmierci ubezpieczonego, Sąd zastrzegł tylko na wypadek,
gdyby złożenie wniosku nie nastąpiło we właściwym czasie tylko dlatego, że nie
było możliwe. Uwzględniwszy, że skarżąca oceniła złożenie wniosku o przyznanie
świadczenia bez kompletu dokumentów jako zachowanie nieracjonalne, nie
dopatrzył się podstaw do uwzględnienia spóźnienia ani zarzucanych przejawów
dyskryminowania dziecka urodzonego w związku pozamałżeńskim.
Skarga kasacyjna B. M. została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną wykładnię art. 129 ust. 1 w związku z art. 65 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz art. 116 ust. 5 w związku z § 17
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr 237,
poz. 1412), polegającą na uznaniu, że brak aktu urodzenia wskazującego na
ojcostwo zmarłego nie stanowi szczególnego przypadku uniemożliwiającego
wypłatę renty rodzinnej od chwili wcześniejszej niż dzień złożenia wniosku.
Wskazując na wymaganie dołączenia przez wnioskującego o świadczenia
dowodów uzasadniających prawo do świadczeń i ich wysokości, przedstawicielka
ustawowa małoletniego ubezpieczonego wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i orzeczenie co do istoty sprawy zgodnie z żądaniem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Stosownie do art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, renta
rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci
miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub
spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.
Uprawnionym członkiem rodziny jest dziecko (art. 67 ust. 1 pkt 1 ustawy). Dniem
nabycia prawa do renty rodzinnej jest dzień spełnienia wszystkich przesłanek
wymaganych do nabycia tego prawa (art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS), a świadczenie jest wypłacane od tego dnia, jednak nie wcześniej niż od
miesiąca, w którym złożono wniosek lub wydano decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Dniem nabycia prawa do renty rodzinnej
przez dziecko urodzone po śmierci ojca spełniającego warunki do uzyskania renty z
tytułu niezdolności do pracy jest dzień urodzenia się tego dziecka.
Rozstrzygając problem, od kiedy przysługuje wypłata nabytego świadczenia,
trzeba przede wszystkim podkreślić odrębność nabycia prawa do świadczenia od
jego wypłaty i zauważyć, że są to instytucje regulowane odrębnymi przepisami i
mające różne znaczenie w obrocie prawnym. O nabyciu prawa do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, przewidujący powstanie prawa do świadczeń z dniem spełnienia wszystkich
warunków wymaganych do nabycia tego prawa, natomiast o wypłacie - art. 129 ust.
1 ustawy, nakazujący wypłacanie świadczenia od dnia powstania prawa, lecz nie
wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z
urzędu. Wynika stąd, że istnienia prawa do świadczeń, wiążącego się ze
spełnieniem warunków nabycia tego prawa, nie można utożsamiać z przyznaniem
świadczenia. Wszelkie wątpliwości w tym zakresie zostały usunięte przez Sąd
Najwyższy, który stwierdził, że przyznaniem świadczenia jest ustalenie prawa do
jego pobierania, a więc wypłaty (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 27 listopada 1989 r., III UZP 11/89, OSNCP 1990 nr 6, poz. 72 i
wcześniejszą uchwałę z dnia 10 sierpnia 1988 r. III UZP 22/88, OSNCP 1989 nr 12,
poz. 194 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r, III UK 95/06,
niepubl.). Pogląd ten zachował aktualność, a jego przyjęcie oznacza, że powstanie
ipso iure prawa do świadczenia przez stwierdzenie spełnienia jego warunków nie
4
odpowiada przyznaniu świadczenia. Przyznanie świadczenia nie może nastąpić,
jeśli nie zostanie złożony stosowny wniosek przez osobę zainteresowaną.
Wypłata świadczenia wymaga wniosku, więc aby renta rodzinna była
wypłacona od dnia nabycia do niej prawa, pełnomocnik ustawowy powinien złożyć
wniosek już w miesiącu narodzin. Na podstawie § 12 rozporządzenia w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, oprócz wniosku o przyznanie
renty rodzinnej, zawierającego dane osobowe (imię i nazwisko, numer PESEL),
dane adresowe, informacje dotyczące sposobu wypłaty świadczenia oraz podpis
zainteresowanego (lub pełnomocnika), należy złożyć również dokumenty związane
z ustaleniem prawa i wysokości świadczenia osoby zmarłej, o których mowa w § 10
ust. 1 tego rozporządzenia oraz dokument stwierdzający datę urodzenia i datę
zgonu osoby, po której ma być przyznana renta rodzinna (§ 11 ust. 1 pkt 1
wskazanego aktu). Stwierdzenie relacji pokrewieństwa dziecka i zmarłego ojca
wymagało - zgodnie z art. art. 84 § 2 k.r.o. - uzyskania w wyniku postępowania o
ustalenie ojcostwa orzeczenia sądu opiekuńczego i przedstawienia dokumentu
stanu cywilnego wydanego na jego podstawie. Czasowy brak dokumentu
potwierdzającego ojcostwo nie tamował jednak czynności złożenia wniosku o rentę
rodzinną, a wniosek niezupełny, jak każdy wniosek ubezpieczonego skierowany do
organu rentowego, powinien spowodować wszczęcie postępowania (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2009 r., I UK 125/09, niepubl.). Wniosek
złożony bez dowodu potwierdzającego ojcostwo osoby, po której ma być przyznana
renta rodzinna, może być po jego złożeniu uzupełniony po uprawomocnieniu się
wyroku w sprawie ustalenia ojcostwa i wydaniu na ich podstawie odpisu aktu stanu
cywilnego. Do tego czasu postępowanie w sprawie przyznania renty rodzinnej
dziecku powinno zostać zawieszone z urzędu na podstawie art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a.
w związku z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, skoro ustalenie
ojcostwa jedynie konkretyzuje stronę stosunku faktycznego, wywołującego skutki
prawne (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1969 r.,
II CR 512/69, niepublikowane).
Żądanie wypłaty renty rodzinnej za okres poprzedzający złożenie wniosku
dla dziecka urodzonego po śmierci ojca niebędącego mężem matki pozostaje w
sprzeczności z brzmieniem art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
5
a odstąpienie od literalnej treści tego przepisu nie jest uzasadnione, ponieważ od
chwili narodzin dziecka uprawnionego do renty rodzinnej powstała zarówno
możliwość wszczęcia postępowania o ustalenie ojcostwa, jak i możliwość złożenia
wniosku o rentę rodzinną. Z treści skargi kasacyjnej wynika, że strona skarżąca nie
kwestionowała możliwości wcześniejszego złożenia wniosku o rentę rodzinną,
jednak świadomie oceniła wcześniejsze złożenie wniosku jako „działanie
pozbawione logiki wobec konieczności oczekiwania na wyrok sądu w innym
postępowaniu”. Opóźnienie w zgłoszeniu wniosku z tego powodu nie uzasadnia
odstąpienia od treści art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy dostrzegał taką możliwość
wyłącznie wypadkach niemożności wszczęcia postępowania przed upływem 10 lat
od zaginięcia osoby następnie uznanej za zmarłą (np. wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 11 maja 2006 r., I UK 320/05, OSNP 2007 nr 9-10, poz. 143, z dnia 10 lutego
2012 r., II UK 146/11, OSN 2013 nr 1-2, poz. 17, z dnia 3 kwietnia 2013 r., II UK
398/13, niepubl.). Powoływanie się w skardze na przytoczone wyroki w
okolicznościach niniejszej sprawy nie jest zasadne.
Należy zatem skonkludować, że termin złożenia wniosku w imieniu
uprawnionego nie był skutkiem istnienia obiektywnej przeszkody, lecz wynikał ze
świadomej decyzji przedstawiciela ustawowego, co prowadzi do wniosku, że organ
rentowy prawidłowo rozpoczął wypłatę świadczenia od lipca 2013 r.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
kc