Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 98/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Skarbowi Państwa - Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w
K.
o zapłatę uposażenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 października 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach procesu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 11 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy w K. w pkt 1.
zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Okręgowego Inspektoratu Służby
2
Więziennej w K. na rzecz powódki A. S. kwotę 109.146 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 2 września 2011 r.; w pkt 2. zasądził od pozwanego na rzecz powódki
kwotę 8.158 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego strona pozwana zaskarżyła apelacją.
Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2013 r., Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego z 11 lipca 2012 r. w całości i oddalił powództwo oraz zasądził od
powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego za obie instancje.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego powódka zaskarżyła skargą kasacyjną.
Wyrokiem z dnia 13 marca 2014 r., sygn. akt I PK 218/13, Sąd Najwyższy
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Wyrokiem z dnia 27 października 2014 r., Sąd Apelacyjny - po ponownym
rozpoznaniu sprawy - w pkt 1. oddalił apelację pozwanego Skarbu Państwa -
Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w K. od wyroku Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy w K. z dnia 11 lipca 2012 r.; w pkt 2. zasądził od pozwanego na rzecz
powódki kwotę 19.015 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny ustalił, że powódka pełniła służbę jako funkcjonariusz Służby
Więziennej na stanowisku radcy prawnego. W związku z postawieniem jej zarzutu
popełnienia przestępstwa z art. 286 § 3 k.k., decyzją personalną z dnia 3 lipca
2008 r. została obligatoryjnie zawieszona w czynnościach służbowych na okres
trzech miesięcy w trybie określonym w ustawie z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie
Więziennej (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 ze zm.; dalej również
jako: „ustawa z 1996 r.”). W okresie zawieszenia w czynnościach służbowych od
dnia 1 sierpnia 2008 r. powódce zawieszono wypłatę połowy uposażenia. Kolejną
decyzją personalną z dnia 2 października 2008 r. okres zawieszenia powódki w
czynnościach służbowych został przedłużony od 4 października 2008 r. do czasu
prawomocnego zakończenia postępowania karnego i w dalszym ciągu powódce
zawieszono wypłatę połowy uposażenia. W dniu 13 maja 2011 r. zapadł wyrok
Sądu Rejonowego w J., II K …/09, warunkowo umarzający postępowanie karne
przeciwko powódce. Orzeczenie to uprawomocniło się z dniem 27 czerwca 2011 r.
W tej samej dacie uchylono zawieszenie powódki w czynnościach służbowych i
3
rozpoczęto wypłatę jej uposażenia w pełnej wysokości. Za cały okres zawieszenia
w czynnościach służbowych (od 3 lipca 2008 r. do 8 lipca 2011 r.) powódce nie
wypłacono wstrzymanej połowy uposażenia.
Według Sądu kwestia sporna w sprawie sprowadzała się do ustalenia prawa
powódki do części zawieszonego jej uposażenia, a w konsekwencji do wykładni
art. 95 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. z 2014 r.,
poz. 1415 dalej jako: „ustawa” lub „ustawa o Służbie Więziennej”). Sąd podkreślił,
że warunkowe umorzenie postępowania karnego nie stanowi skazania w
rozumieniu przepisów prawa karnego, co w konsekwencji sprowadza się do
wniosku, że oceniając zasadność żądania powódki w świetle tylko ust. 2 art. 95
ustawy o Służbie Więziennej powództwo należałoby uwzględnić. Pozostaje jednak
do rozważenia kwestia wzajemnych relacji regulacji określonych w art. 95 ust. 2,
ust. 3 i ust. 4 powołanej ustawy pod kątem ewentualnego wyłączenia prawa
powódki do zawieszonego jej uposażenia. W ocenie Sądu drugiej instancji dla
rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie będzie miał znaczenie przepis art. 94 ustawy o
Służbie Więziennej dotyczący kwestii zawieszenia funkcjonariusza w czynnościach
służbowych. Zgodnie z art. 94 ust. 1 funkcjonariusza zawiesza się w czynnościach
służbowych w razie tymczasowego aresztowania. Natomiast ust. 2 stanowi,
że funkcjonariusza można zawiesić w czynnościach służbowych w przypadku
wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego o przestępstwo umyślne
ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe albo
postępowania dyscyplinarnego. W ust. 3 wskazano, że zawieszenie może nastąpić
na czas nie dłuższy, niż 3 miesiące. W szczególnie uzasadnionych przypadkach
okres zawieszenia w czynnościach służbowych można przedłużyć na czas nie
dłuższy, niż 12 miesięcy. W przepisie art. 94 określono przesłanki będące
podstawą zastosowania tej instytucji wobec funkcjonariusza Służby Więziennej
(jedną obligatoryjną i trzy fakultatywne). W ustawie o Służbie Więziennej okres
zawieszenia w czynnościach służbowych jest ograniczony do trzech miesięcy.
Termin ten jest terminem wynikającym z założenia przyjętego przez ustawodawcę,
że okres ten jest wystarczający, by przełożony funkcjonariusza zorientował się,
czy istnieją przesłanki umożliwiające wymierzenie kary dyscyplinarnej wydalenia ze
służby lub czy zachodzi „szczególnie uzasadniony przypadek” i wtedy będzie mógł
4
wydać decyzję o przedłużeniu okresu zawieszenia, tak by w sumie trwało ono 12
miesięcy, a po upływie tego okresu będzie mógł zwolnić zawieszonego
funkcjonariusza na podstawie art. 96 ust. 2 pkt 7 ustawy o Służbie Więziennej.
Na gruncie poprzedniej regulacji - ustawy z 1996 r. w szczególnie uzasadnionych
przypadkach okres zawieszenia w czynnościach służbowych można było
przedłużyć z uwagi na trwające postępowanie karne toczące się przeciwko
funkcjonariuszowi do czasu jego prawomocnego zakończenia (taka też sytuacja
miała miejsce w przypadku powódki). Natomiast, zgodnie z przepisem art. 94 ust. 3
obowiązującej ustawy o Służbie Więziennej, czas zawieszenia z powodu
prowadzenia postępowania dyscyplinarnego, karnego lub karnego skarbowego,
trwa nie dłużej, niż 12 miesięcy. Oznacza to, że w przypadku, gdy długość
postępowania przekroczy 12 miesięcy, funkcjonariusz albo powinien powrócić do
służby (np. jeżeli przełożony uzna, że wszystko wskazuje na to, iż postępowanie,
którego wszczęcie stanowiło podstawę zawieszenia, zakończy się uniewinnieniem
lub umorzeniem), albo powinien zostać z niej zwolniony na podstawie
wspominanego wyżej przepisu (np. gdy istnieje prawdopodobieństwo graniczące z
pewnością, że postępowanie toczące się przeciwko funkcjonariuszowi zakończy się
jego skazaniem). Potwierdza to treść art. 96 ust. 2 pkt 7 ustawy o Służbie
Więziennej, w którym upływ 12-miesięcznego okresu zawieszenia może być
powodem zwolnienia funkcjonariusza ze służby. Według Sądu drugiej instancji
upływ 12 miesięcznego zawieszenia w czynnościach służbowych stanowi
fakultatywną podstawę zwolnienia funkcjonariusza ze służby. Oznacza to,
że podjęcie decyzji w przedmiocie zwolnienia należy do właściwego podmiotu, który
jednak nie ma obowiązku dokonania zwolnienia ze służby. W jego gestii będzie
pozostawała ocena wpływu wystąpienia tej przesłanki na służbę funkcjonariusza,
przy uwzględnieniu interesu samej służby i to w istocie powinno zaważyć na
decyzji, czy powinno dojść do zwolnienia ze służby, czy też w konkretnych
okolicznościach nie istnieje taka potrzeba.
Regulacja określona w art. 95 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej
niewątpliwie będzie miała zastosowanie, jeśli nastąpi uchylenie zawieszenia w
czynnościach służbowych funkcjonariusza i nastąpi to zarówno, gdy uchylenie
zawieszenia będzie miało miejsce przed upływem 12-miesięcznego okresu
5
zawieszenia, jak również po upływie tego okresu, a funkcjonariusz nie został
zwolniony ze służby. W tym momencie pojawia się wątpliwość wynikająca z
uregulowania ust. 4 i ust. 3 art. 95 ustawy o Służbie Więziennej, a sprowadzająca
się do pytania, czy w sytuacji warunkowego umorzenia postępowania karnego
funkcjonariusz, wobec którego uchylono zawieszenie, nie utraci prawa do
zawieszonej części uposażenia. W ocenie Sądu drugiej instancji przepis art. 94 ust.
2 oraz ust. 3 i 4 (powinno być art. 95 ust. 2, ust. 3 i ust. 4) reguluje dwie odrębne
sytuacje dotyczące prawa funkcjonariusza służby więziennej do zawieszonej części
uposażenia, spowodowanej zawieszeniem go w czynnościach służbowych z uwagi
na toczące się postępowanie karne i zakończeniem tego postępowania. Pierwsza
sytuacja dotyczy przypadku, gdy w chwili zakończenia postępowania karnego
funkcjonariusz jest nadal zawieszony w czynnościach służbowych i wtedy, jeśli
zostaje to zawieszenie uchylone, a funkcjonariusz nie jest skazany prawomocnym
wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne z oskarżenia publicznego lub umyślne
przestępstwo skarbowe z oskarżenia publicznego lub umyślnie popełnione
przestępstwo skarbowe lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby,
to nabywa on prawo do zawieszonej części uposażenia. Druga sytuacja dotyczy
przypadku, kiedy funkcjonariusz nie pozostaje w zawieszeniu w czynnościach
służbowych i jeśli postępowanie karne o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe
zostało umorzone lub został uniewinniony prawomocnym wyrokiem sądu,
to nabywa prawo do zawieszonej części uposażenia i to niezależnie, czy nadal
pozostaje w stosunku służbowym, czy nie. Jedynie w przypadku warunkowego
umorzenia postępowania karnego - nie nabędzie prawa do zawieszonej części
uposażenia. Według Sądu drugiej instancji powyższa wykładnia znajduje również
historyczne uzasadnienie w przepisach poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej, w której została odrębnie uregulowana
kwestia nabycia prawa do zawieszonej części uposażenia w sytuacji uchylenia
zawieszenia w obowiązkach służbowych (art. 120), a sytuacje dotyczące umorzenia
postępowania karnego określono w art. 121 tej ustawy. Z powyższych regulacji
ustawy z 1996 r. wynika, że prawo do zawieszonej części uposażenia związane
było tylko z niezwolnieniem funkcjonariusza ze służby ze wskazanych przyczyn
(co wynikało z art. 120). Jeśli więc stosunek służbowy trwał po uchyleniu
6
zawieszenia, to funkcjonariusz nabywał prawo do zawieszonej części uposażenia.
Natomiast zakończenie postępowania karnego umorzeniem, uniewinnieniem i
prawo do zawieszonej części uposażenia dotyczyło tylko przypadku uprzedniego
tymczasowego aresztowania funkcjonariusza, nawet jeśli funkcjonariusz został
zwolniony ze służby (art. 121 ustawy).
W aktualnie obowiązujących przepisach ustawy o Służbie Więziennej zapisy
te zostały „skomasowane” w jednym przepisie art. 95, z tym wyjątkiem, że nie
wyodrębniono przypadku tymczasowego aresztowania.
Biorąc pod uwagę powyżej przedstawioną argumentację Sąd drugiej
instancji uznał, że regulacje zawarte w ust. 4 i ust. 3 art. 95 ustawy o Służbie
Więziennej nie mają zastosowania do ust. 2 stanowiącego pełną regulację
przypadku, kiedy to funkcjonariusz pozostający w zawieszeniu w czynnościach
służbowych nie zostaje skazany za określone w przepisie przestępstwo i następuje
uchylenie zawieszenia. Będzie to się wiązało również z sytuacją, kiedy pomimo
upływu terminów zawieszenia, stosunek służbowy funkcjonariusza będzie nadal
trwać, albowiem w ocenie podmiotu decyzyjnego, zarzucany mu czyn nie będzie
takiej wagi, która pozostawałaby w sprzeczności z interesem Służby Więziennej.
Wówczas, w konsekwencji pozostania w służbie i uchylenia zawieszenia,
funkcjonariusz nabywa prawo do zawieszonej części uposażenia, jeśli tylko nie
zostanie skazany w postępowaniu karnym za określone w art. 95 ust. 2 ustawy o
Służbie Więziennej przestępstwa, czy też nie otrzyma kary dyscyplinarnej
zwolnienia ze służby.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego (w całości) zaskarżyła skargą
kasacyjną strona pozwana zastępowana przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa. Skargę oparto na pierwszej podstawie kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c.) zarzucając błędną wykładnię: 1. art. 95 ust. 2 ustawy o Służbie Więziennej
przez przyjęcie, że przepis ten odnosi się także do funkcjonariuszy, wobec których
postępowanie karne zostało umorzone warunkowo, 2. art. 95 ust. 4 w związku z art.
95 ust. 3 ustawy o Służbie Więziennej przez przyjęcie, że przepisu tego nie stosuje
się do sytuacji, gdy funkcjonariusz, wobec którego umorzono warunkowo
postępowanie karne pozostał w służbie i powrócił do jej czynnego pełnienia po
ustaniu zawieszenia w czynnościach służbowych (uchylenia zawieszenia).
7
Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez
uwzględnienie apelacji i oddalenie powództwa w całości i zasądzenie zwrotu
kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o wydanie
postanowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania;
z ostrożności procesowej powódka wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej oraz o
zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania kasacyjnego
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona.
Nie można jednak w pełni podzielić wszystkich zawartych w niej
argumentów, a zwłaszcza zawartej w niej sugestii, że zaskarżony wyrok pozostaje
w sprzeczności z wykładnią dokonaną w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13
marca 2014 r. w sprawie I PK 218/13 (OSNP 2015 nr 6, poz. 77). W wyroku tym
uznano, że skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu, gdyż „uchylenie zawieszenia”
funkcjonariusza Służby Więziennej w czynnościach służbowych, o którym mowa w
art. 95 ust. 2 ustawy z 2010 r., nie musi sprowadzać się do „uchylenia decyzji o
zawieszeniu” funkcjonariusza w czynnościach (w szczególności na podstawie
powołanych przez Sąd Apelacyjny art. 154 i 155 k.p.a.). W realiach rozpoznawanej
sprawy powódkę zawieszono w czynnościach służbowych na podstawie przepisów
poprzednio obowiązującej ustawy z 1996 r. Zawieszenie funkcjonariusza Służby
Więziennej w czynnościach służbowych mogło wówczas nastąpić na czas nie
dłuższy niż 3 miesiące, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach okres
zawieszenia w czynnościach służbowych można było przedłużyć do czasu
prawomocnego zakończenia postępowania karnego (art. 37 ust. 3 ustawy z
1996 r.). Konsekwencją zawieszenia powódki w czynnościach służbowych było
8
zawieszenie (wstrzymanie) wypłaty połowy uposażenia, jakie przysługiwało jej
przez cały okres zawieszenia w czynnościach służbowych (art. 120 ust. 1 ustawy z
1996 r.). Poza tym w rozpoznawanej sprawie było niesporne, że powódka
zachowała status funkcjonariusza zawieszonego w czynnościach służbowych w
dacie wejścia w życie obowiązującej ustawy z 2010 r., co nastąpiło w dniu 13
sierpnia 2010 r. Zgodnie z przepisami przejściowymi ustawy z 2010 r., wszczęte i
niezakończone przed dniem 13 sierpnia 2010 r. sprawy ze stosunku służbowego,
dotyczące w szczególności zawieszania w czynnościach służbowych i zwalniania
ze służby, powinny być prowadzone na podstawie ustawy z 2010 r. (art. 268 ust. 1
w związku z art. 217 ust. 2 ustawy z 2010 r.). W związku z tym Sąd Najwyższy
zauważył, że do sytuacji prawnej powódki powinien mieć zastosowanie art. 94 ust.
3 zdanie drugie ustawy z 2010 r., zgodnie z którym w szczególnie uzasadnionych
przypadkach okres zawieszenia funkcjonariusza w czynnościach służbowych
można przedłużyć na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy oraz art. 96 ust. 2 pkt 7 tej
ustawy, zgodnie z którym funkcjonariusza Służby Więziennej można zwolnić ze
służby w razie upływu 12-miesięcznego okresu zawieszenia w czynnościach
służbowych. Tymczasem powódka była zawieszona w czynnościach służbowych
przez okres znacznie dłuższy niż 12 miesięcy. W piśmiennictwie trafnie podkreśla
się, że w myśl aktualnie obowiązujących przepisów (które do powódki należało
stosować od 13 sierpnia 2010 r.) upływ 12-miesięcznego terminu zawieszenia
(przed prawomocnym zakończeniem postępowania karnego prowadzonego
przeciwko funkcjonariuszowi) oznacza, że funkcjonariusz albo powinien „powrócić”
do służby (czyli rozpocząć w pełni „normalne” wykonywanie obowiązków
służbowych w zakresie objętym treścią stosunku służbowego), albo powinien
zostać zwolniony ze służby, z tym zastrzeżeniem, że w razie gdyby postępowanie
karne zakończyło się ostatecznie uniewinnieniem lub umorzeniem,
to przysługiwałaby mu możliwość ubiegania się o ponowne przyjęcie do służby na
zasadach przewidzianych w art. 221 ust. 1 pkt 4 ustawy z 2010 r.
(tak F. Radoniewicz [w:] Służba więzienna. Komentarz pod red. M. Mazuryka i
M. Zonia, Warszawa 2013, tezy 27 i 36 do art. 94). Przepis art. 218 ust. 1 pkt 4
ustawy z 2010 r. należy więc rozumieć ściśle (a nawet zwężająco) jako
wymagający wydania decyzji w sprawach dotyczących zawieszenia w
9
czynnościach służbowych, które w bezpośredni sposób rzutują na przebieg służby
funkcjonariusza Służby Więziennej, a więc decyzje o zawieszeniu w czynnościach
służbowych, przedłużeniu okresu zawieszenia (zawieszeniu na dalszy okres),
skróceniu okresu zawieszenia (uchyleniu decyzji o zawieszeniu). W razie ustania
zawieszenia funkcjonariusza Służby Więziennej w pełnieniu czynności służbowych
wskutek prawomocnego zakończenia postępowania karnego wskazanego w decyzji
jako koniec okresu zawieszenia, przełożony wyłącznie stwierdza ten fakt
(nie podejmuje żadnych rozstrzygnięć) i dopuszcza funkcjonariusza do pełnienia
służby. Funkcjonalnie nie ma podstaw, aby tego rodzaju czynność poddać kontroli
sądu administracyjnego. Wydania w takiej sytuacji decyzji nie wymaga również
interes funkcjonariusza ani interes społeczny. Wobec tego należy uznać,
że stwierdzenie wygaśnięcia decyzji o zawieszeniu funkcjonariusza Służby
Więziennej w czynnościach służbowych wskutek jej bezprzedmiotowości z powodu
upływu terminu końcowego zawieszenia, nie wymaga wydania decyzji
administracyjnej. Rozstrzygnięcie w tym przedmiocie powinno nastąpić w formie
pisemnej (art. 217 ust. 1 ustawy z 2010 r.) i zostać wykonane przez dopuszczenie
funkcjonariusza do służby. W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy warunki te
w oczywisty sposób zostały spełnione, skoro przełożony powódki pismem z dnia 8
lipca 2011 r. poinformował ją, że w związku z prawomocnym zakończeniem w dniu
27 czerwca 2011 r. postępowania karnego „od chwili obecnej jest obowiązana do
pełnienia służby na stanowisku radcy prawnego”. Wobec tego w stosunku do
powódki doszło do „uchylenia zawieszenia w czynnościach służbowych” w
rozumieniu art. 95 ust. 2 in principio ustawy z 2010 r. Sąd drugiej instancji nietrafnie
tym samym przyjął, że nie nastąpiło wobec powódki uchylenie zawieszenia w
czynnościach służbowych w rozumieniu art. 95 ust. 2 ustawy z 2010 r., gdyż nie
wydano w tym przedmiocie decyzji administracyjnej. W konsekwencji Sąd
Apelacyjny nie rozważał, czy roszczenie powódki było uzasadnione w kontekście
„całościowej” wykładni art. 95 ustawy z 2010 r., w szczególności, czy uprawnienie
funkcjonariusza Służby Więziennej do otrzymania zawieszonej części uposażenia
jest wyłączone w razie prawomocnego zakończenia postępowania karnego jego
warunkowym umorzeniem. Rozważanie zarzutów skargi kasacyjnej w tym zakresie
Sąd Najwyższy uznał za przedwczesne.
10
W tym stanie rzeczy, w czasie ponownego rozpoznania sprawy,
Sąd Apelacyjny rozstrzygnął sprawę merytorycznie, nie będąc związany
wytycznymi Sądu Najwyższego w zakresie wykładni art. 95 ust. 4 ustawy.
Dokonana w zaskarżonym wyroku subsumcja nasuwa jednak wątpliwości.
Art. 95 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej, obecny
jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1415 ze zm.) zawiera następujące
unormowania:
1. Funkcjonariuszowi zawieszonemu w czynnościach służbowych zawiesza
się, od najbliższego terminu płatności, 50% należnego uposażenia.
2. W razie uchylenia zawieszenia w czynnościach służbowych funkcjonariusz
otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz podwyżki tego uposażenia,
wprowadzone w okresie zawieszenia, jeżeli nie został skazany prawomocnym
wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub
umyślne przestępstwo skarbowe z oskarżenia publicznego lub umyślnie popełnione
przestępstwo skarbowe lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.
3. W razie prawomocnego umorzenia postępowania karnego o przestępstwo
lub przestępstwo skarbowe lub uniewinnienia prawomocnym wyrokiem sądu w tej
sprawie, funkcjonariusz otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz podwyżki
tego uposażenia, wprowadzone w okresie zawieszenia, chociażby umorzenie lub
uniewinnienie nastąpiło po zwolnieniu funkcjonariusza ze służby.
4. Przepisu ust. 3 nie stosuje się, w przypadku gdy postępowanie karne o
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, o których mowa w ust. 2, umorzono z
powodu przedawnienia, amnestii, a także w przypadku warunkowego umorzenia
tego postępowania.
W ocenie Sądu Najwyższego zgodnie z przepisem art. 95 ust. 1
funkcjonariusz zawieszony w czynnościach służbowych otrzymuje jedynie połowę
należnego mu uposażenia (rozumianego jako uposażenie zasadnicze wraz z
dodatkami do uposażenia zasadniczego o charakterze stałym - art. 57 ust. 1
ustawy). Wypłata pozostałej części zostaje obligatoryjnie zawieszona.
Na podstawie art. 95 ust. 2 funkcjonariusz może otrzymać zawieszoną część
uposażenia w przypadku uchylenia zawieszenia w czynnościach służbowych, przy
czym - stosownie do cytowanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego - uchylenie to
11
nie musi przybierać postaci decyzji administracyjnej, a wystarczające jest pisemne
jej stwierdzenie i dopuszczenie funkcjonariusza do wykonywania dotychczasowych
obowiązków. Drugim warunkiem wymienionym w tym przepisie jest ustalenie,
że funkcjonariusz nie został skazany ani prawomocnym wyrokiem sądu za
przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślnie popełnione
przestępstwo skarbowe, ani ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.
W art. 95 ust. 3 przewidziano sytuacje, w których funkcjonariusz otrzymuje
zawieszoną część uposażenia oraz podwyżki tego uposażenia, wprowadzone w
okresie zawieszenia, chociażby umorzenie lub uniewinnienie nastąpiło po
zwolnieniu funkcjonariusza ze służby. Następuje to w przypadku prawomocnego
umorzenia postępowania karnego o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe lub
uniewinnienia prawomocnym wyrokiem sądu. Omawiany przepis odnosi się głównie
do art. 96 ust. 2 pkt 7 ustawy, który stanowi, że zwalnia się funkcjonariusza ze
służby z uwagi na upływ 12-miesięcznego okresu zawieszenia w czynnościach
służbowych. Pomimo więc zwolnienia ze służby ekskulpacja od zarzutu popełnienia
przestępstwa umożliwia wypłatę pełnego uposażenia.
Sąd umarza postępowanie karne, gdy stwierdzi okoliczności wyłączające
ściganie (wskazane w art. 17 § 1 k.p.k.). W przypadku, gdy czynu zabronionego nie
popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego
popełnienia (art. 17 § 1 pkt 1 k.p.k.), bądź też czyn nie zawiera znamion czynu
zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa (art. 17 §
1 pkt 2 k.p.k.), sąd wydaje wyrok uniewinniający.
Zdaniem Sadu Najwyższego w art. 95 ust. 4 wskazano trzy sytuacje,
w których nie znajdzie zastosowania unormowanie z przepisu art. 95 ust. 3.
Zachodzi to wtedy, gdy po pierwsze postępowanie karne w sprawie o popełnienie
umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego lub postępowanie
karnoskarbowe w sprawie o popełnienie umyślnego przestępstwa skarbowego
zostało umorzone z powodu przedawnienia, po drugie, gdy powodem umorzenia
była amnestia, po trzecie, gdy postępowanie umorzono warunkowo. Przepis art. 95
ust. 4 należy odczytać jako wyjątek od unormowania art. 95 ust. 3 ustawy.
F. Radoniewicz, w Komentarzu do art. 95 ustawy o służbie więziennej (LEX),
wyraził pogląd, że unormowanie to, będące powtórzeniem treści art. 121 ust. 3
12
ustawy z 1996 r., wynika z przekonania, że we wskazanych wypadkach następuje
przełamanie domniemania niewinności, choć sprawca nie ponosi odpowiedzialności
karnej za przypisany mu czyn. Warunkowe umorzenie jest instytucją prawa
karnego, przewidzianą w przepisie art. 66 k.k. Na jego podstawie sąd może
warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość
czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości,
a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i
warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie,
że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego,
w szczególności nie popełni przestępstwa (art. 66 § 1 k.k.). Warunkowego
umorzenia nie stosuje się wobec sprawcy przestępstwa zagrożonego karą
przekraczającą trzy lata pozbawienia wolności (art. 66 § 2 k.k.). Jednak w wypadku,
gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub
pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, istnieje możliwość
warunkowego umorzenia w stosunku do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą
nieprzekraczającą pięciu lat pozbawienia wolności (art. 66 § 3 k.k.). Wyrok
warunkowo umarzający postępowanie nie jest wyrokiem skazującym. Zastosowanie
tej instytucji musi być poprzedzone stwierdzeniem winy sprawcy oraz brakiem
wątpliwości co do popełnienia przestępstwa. W związku z tym podstawą
warunkowego umorzenia jest ustalenie wszystkich przesłanek odpowiedzialności
karnej (A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. I.
Komentarz do art. 1-116, Kraków 2004, s. 827).
W Kodeksie karnym skarbowym ustawodawca zasadniczo recypował
instytucję warunkowego umorzenia w kształcie zbliżonym do konstrukcji przyjętej w
kodeksie karnym, z pewnymi modyfikacjami związanymi ze specyfiką materii, jaką
jest prawo karne skarbowe. Zostały one zawarte w przepisach art. 41, 41a i 42
k.k.s. (L. Wilk, J. Zagrodnik, Prawo karne skarbowe, Warszawa 2009, s. 150-151).
Podzielając te konstatacje Sąd Najwyższy uznał, że art. 95 ust. 4 jest
przepisem szczególnym, który bezpośrednio odnosi się art. 95 ust. 3 ustawy,
a równocześnie uzupełnia unormowanie art. 95 ust. 2 ustawy, wyłączając
możliwość wypłaty zawieszonej części uposażenia funkcjonariusza w sytuacji, gdy
popełnienie przez funkcjonariusza czynu przestępczego nie budzi wątpliwości;
13
jedynie z uwagi na inne okoliczności nie jest celowe wymierzenie sprawcy
przestępstwa kary, czego konsekwencją staje się warunkowe umorzenie
postępowania karnego. Również w przypadku amnestii, a także (co do ogólnej
reguły) odnośnie do przedawnienia karalności, popełnienie czynu zabronionego, nie
powinno nasuwać wątpliwości jako przyczyna pozbawienia funkcjonariusza 50%
uposażenia.
Zdaniem Sądu Najwyższego celem ustawodawcy było odróżnienie
konsekwencji umorzenia postępowania karnego od konsekwencji warunkowego
umorzenia postępowania karnego. Funkcją art. 95 ust. 4 ustawy jest zastosowanie
wobec funkcjonariusza negatywnych konsekwencji płacowych w sytuacji, gdy
popełnienie przez funkcjonariusza przestępstwa nie budzi wątpliwości. Te naganne
okoliczności implikują potraktowanie funkcjonariusza przez omawiany przepis w
sposób podobny do osoby, która została skazana prawomocnym wyrokiem sądu za
przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo
skarbowe z oskarżenia publicznego lub umyślnie popełnione przestępstwo
skarbowe lub ukarana karą dyscyplinarną wydalenia ze służby.
Rozważania te prowadzą do konkluzji, że w przypadku, gdy postępowanie
karne prowadzone przeciwko funkcjonariuszowi Służby Więziennej umorzono z
powodu przedawnienia, amnestii, a także w przypadku warunkowego umorzenia
tego postępowania, funkcjonariuszowi nie przysługuje zawieszona w okresie
postępowania karnego część uposażenia (art. 95 ust. 4 z związku z art. 95 ust. 3
ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej).
Ponieważ subsumcja dokonana w zaskarżonym wyroku nie była prawidłowa,
skargę kasacyjną należało uwzględnić, o czym Sąd Najwyższy orzekł na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., pozostawiając Sądowi drugiej instancji orzeczenie o kosztach
postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).
kc