Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 84/15
UCHWAŁA
Dnia 7 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Agnieszka Piotrowska
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa "I." sp. z o.o. w T.
przeciwko P. Przedsiębiorstwu Robót Ogólnobudowlanych i Ziemnych
sp. z o.o. w likwidacji w W.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 7 kwietnia 2016 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w T.
postanowieniem z dnia 27 lipca 2015 r.,
"Czy oświadczenia woli jedynego likwidatora spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w likwidacji o rezygnacji z pełnionej funkcji
złożone jedynemu wspólnikowi tej spółki jest skuteczne?"
podjął uchwałę:
Nie jest skuteczne oświadczenie woli jedynego likwidatora
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w likwidacji
o rezygnacji z pełnionej funkcji złożone jedynemu wspólnikowi
tej spółki.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w T. postanowieniem z dnia 27 czerwca 2015 r. przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wskazane zagadnienie prawne, które
powstało przy rozpoznaniu zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego w T. z
dnia 24 kwietnia 2015 r. w przedmiocie zawieszenia postępowania w sprawie z
powództwa „I.” spółki z o.o. w T. przeciwko P. Przedsiębiorstwu Robót
Ogólnobudowlanych i Ziemnych spółki z o.o. w likwidacji.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, że likwidator
pozwanej spółki poinformował, iż przestał pełnić funkcję likwidatora, gdyż złożył
rezygnację na ręce jedynego wspólnika spółki. Oświadczenie o rezygnacji jest
jednostronną czynnością prawną a jego skuteczność zależy od tego, czy doszło do
właściwej osoby lub organu (art. 61 k.c.). W przypadku braku rady nadzorczej
w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak też, gdy nie powołano
pełnomocnika na podstawie art. 210 § 1 k.s.h., skuteczne jest oświadczenie
złożone jedynemu wspólnikowi tej spółki. Ponieważ w wyniku złożonej w ten
sposób rezygnacji likwidatora pozwana spółka pozbawiona została organu
(przedstawiciela) uprawnionego do jej reprezentacji, Sąd na podstawie art. 174 § 1
pkt 2 k.p.c. zawiesił postępowanie w sprawie.
Rozstrzygnięcie przez Sąd Okręgowy zażalenia wymagało przesądzenia,
czy oświadczenie likwidatora złożone jedynemu wspólnikowi pozwanej spółki
wywołało skutek prawny. Sąd Okręgowy zwracając uwagę na odpowiednie
zastosowanie do likwidatorów przepisów dotyczących członków zarządu (art. 280
k.s.h.) wskazał, że w doktrynie w kwestii adresata oświadczenia o rezygnacji
członka w zarządzie, scilicet likwidatora, prezentowane jest całe spektrum
poglądów od uznania, że adresatem oświadczenia zarządcy jest organ uprawniony
do powołania nowego piastuna, przez przyjęcie legitymacji rady nadzorczej
lub specjalnego pełnomocnika, o których mowa w art. 210 § 1 k.s.h., aż do
przesądzenia kompetencji zarządu lub pełnomocnika zgodnie z zasadami
reprezentacji biernej spółki. Sąd Okręgowy przytoczył także szereg orzeczeń Sądu
Najwyższego potwierdzających rozbieżność poglądów na ten temat.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 280 k.s.h., o ile przepisy rozdziału 6 Kodeksu spółek
handlowych poświęconego rozwiązaniu i likwidacji spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością nie stanowią inaczej, do likwidatorów stosuje się przepisy
dotyczące członków zarządu (podobne rozwiązanie zostało przyjęte w art. 466 k.s.h.
w odniesieniu do spółek akcyjnych). Ustawodawca, poza uregulowanymi
w rozdziale 6 Kodeksu spółek handlowych przypadkami odwołania likwidatorów,
nie wyłączył stosowania wobec likwidatorów art. 202 § 4 k.s.h. Likwidator może
zatem rezygnować z funkcji a do złożenia rezygnacji, przez odesłanie zawarte
w art. 202 § 5 k.s.h. ma zastosowanie art. 746 § 2 k.c. dotyczący wypowiedzenia
zlecenia przez przyjmującego zlecenie. Z jego treści wynika, że oświadczenie
o rezygnacji jest jednostronną czynnością prawną adresowaną do spółki, która
musi zostać jej zakomunikowana, gdyż do niej odnosi się zawarty w art. 61 k.c. -
mający zastosowanie w związku z art. 2 k.s.h. - nakaz złożenia oświadczenia woli
w taki sposób, aby adresat mógł zapoznać się z jego treścią. Jest to konieczny
a zarazem wystarczający warunek dojścia do skutku oświadczenia woli składanego
innej osobie.
Brak autonomicznych rozwiązań dotyczących reprezentacji biernej spółki
kapitałowej przy składaniu oświadczenia woli o rezygnacji z pełnienia funkcji przez
likwidatora spółki usprawiedliwia zastosowanie zasad właściwych dla składania
rezygnacji przez członka zarządu tej spółki. Pomimo wyrażanych w piśmiennictwie
wątpliwości co do tego, czy likwidator jest członkiem organu spółki, czy jej
przedstawicielem, na potrzeby składania oświadczeń woli o rezygnacji z pełnionej
funkcji należy dokładnie tak samo traktować likwidatora jak członka zarządu.
W wyroku z dnia 27 stycznia 2010 r. (sygn. akt II CSK 301/02, niepubl.)
Sąd Najwyższy uznał, że do składania oświadczenia woli o rezygnacji do
likwidatorów znajdują zastosowanie te same zasady co do członków zarządu spółki
w zw. z art. 280 k.s.h. - ustawodawca nigdzie bowiem nie wyłączył ich
zastosowania.
Stanowisko to jest zbieżne z przyjmowanym w orzecznictwie Sądu
Najwyższego stosowaniem do likwidatorów w kwestiach spornych przepisów
4
dotyczących członków zarządu, czego wyrazem jest między innymi uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2008 r. (sygn. akt III CZP
91/09, OSNC 2010/6/85) dotycząca kontrowersyjnego, do chwili dodania art.
2991
k.s.h. (z dniem 1 stycznia 2016 r. na podstawie art. 421 pkt 5 ustawy z dnia
15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne Dz. U. z 2015, 978 ze zm.), zagadnienia
odpowiedzialności likwidatora na podstawie art. 299 k.s.h. Kluczowym argumentem
przemawiającym za stosowaniem sankcji przewidzianej w art. 299 k.s.h. do
likwidatorów był art. 280 k.s.h.
W wyniku powyższych rozważań można przede wszystkim postawić tezę,
że do rezygnacji likwidatora spółki kapitałowej stosuje się zasady dotyczące
rezygnacji członka zarządu spółki kapitałowej.
Jednak samo jej uwzględnienie nie daje jasnej odpowiedzi na pytanie
przedstawione przez Sąd Okręgowy w T. Wobec odesłania zawartego w art. 280
k.s.h., o ile rzeczywiście można uznać za niejasne to, kto ma działać w imieniu
spółki przyjmując oświadczenie likwidatora, to wątpliwość ta nie wynika z wady
przepisów dotyczących likwidatorów spółki, lecz przepisów o członkach zarządu
tych spółek.
Na tym tle zarówno w judykaturze jak i piśmiennictwie prezentowane są
różne poglądy; od zastosowania ogólnych zasad dotyczących reprezentacji spółki -
art. 205 § 2 (art. 373 § 2) k.s.h., czy też z uwzględnieniem szczególnej
reprezentacji uregulowanej w art. 201 § 1 (art. 379 § 1) k.s.h., przez zastosowanie
tzw. zasady lustra (adresatem oświadczenia woli o rezygnacji jest ten podmiot,
który jest ten organ spółki, który jest kompetentny do powołania członków zarządu)
aż do stosowania odmiennych reguł w zależności od tego, czy skuteczne złożenie
rezygnacji prowadziłoby do niemożliwości działania spółki w obrocie.
Podniesione zatem w postanowieniu Sądu Okręgowego w T. z dnia 27 lipca
2015 r. wątpliwości istniały, i to nawet w chwili wydawania tego postanowienia.
Przedstawiony problem prawny został jednak rozstrzygnięty uchwałą
powiększonego składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2016 r.
w sprawie III CZP 89/15 (niepubl.). W rzeczywistości tylko pośrednio dotyczył on
tego, jak powinna być reprezentowana biernie spółka przy składaniu oświadczenia
5
woli o rezygnacji przez jej likwidatora, gdyż jego istotą była wątpliwość co do
reprezentacji biernej spółki przy składaniu oświadczenia woli o rezygnacji przez
członka zarządu spółki. Jednak ze wskazanych wyżej przyczyn wyrażony przez
Sąd Najwyższy w wymienionej uchwale pogląd, który podziela Sąd Najwyższy w
niniejszym, składzie ma znaczenie dla rozstrzygnięcia przedstawionego
zagadnienia.
Sąd Najwyższy przyjmując w uchwale z dnia 31 marca 2016 r.,
że oświadczenie członka zarządu spółki kapitałowej o rezygnacji z tej funkcji jest
składane - z wyjątkiem przewidzianym w art. 210 § 2 i art. 379 § 2 k.s.h. - spółce
reprezentowanej w tym zakresie zgodnie z art. 205 § 2 lub 373 § 2 k.s.h. uznał
jednocześnie, iż brak jest podstaw do innych wyłączeń z zakresu reprezentacji
biernej spółki przez zarząd oświadczeń członków zarządu o rezygnacji ze
sprawowania funkcji, w tym także na rzecz rady nadzorczej lub pełnomocnika
powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 210 § 1 k.s.h.), a w przypadku
spółki akcyjnej uchwałą walnego zgromadzenia (art. 379 § 1 k.s.h.).
W ocenie Sądu Najwyższego brak jest też w obowiązującym stanie prawnym
podstaw do stwierdzenia wyjątku od zasady reprezentacji biernej spółki przez
zarząd w zakresie dotyczącym oświadczeń członków zarządu o rezygnacji ze
sprawowania funkcji na rzecz organu uprawnionego do powoływania członków
zarządu. Organy uprawnione do powoływania członków zarządu nie są
przystosowane do wykonywania reprezentacji. Tym samym nie wiadomo, w jaki
sposób miałaby się odbywać reprezentacja spółki przez taki organ. W przypadkach,
w których członków zarządu spółki kapitałowej powołuje podmiot spoza jej struktury,
przyznanie w omawianym zakresie reprezentacji biernej spółki temu podmiotowi
oznaczałoby w istocie zerwanie z wymaganiem złożenia oświadczenia o rezygnacji
z członkostwa zarządu spółce, nie można bowiem w świetle art. 38 k.c. uznać
podmiotu niebędącego elementem struktury spółki kapitałowej za właściwy do jej
reprezentacji, nawet w jakimś tylko niewielkim zakresie. Uzależnienie skuteczności
oświadczenia o rezygnacji z funkcji w zarządzie od jego złożenia w taki sposób, aby
mogły się z nim zapoznać osoby pełniące funkcję organu uprawnionego do
powoływania członków zarządu byłoby przy tym rozwiązaniem jeszcze mniej
funkcjonalnym niż rozwiązanie wyżej odrzucone, wywodzone z art. 210 § 1 i art.
6
379 § 1 k.s.h. Utrudniałoby ze względu na to, że organy uprawnione do
powoływania członków zarządu nie działają stale i nie są przystosowane do
wykonywania reprezentacji, zarówno realizację uprawnienia członka zarządu do
rezygnacji z funkcji, jak i niezwykle ważne dla niego i spółki oraz w ogóle dla obrotu
prawnego, ścisłe ustalenie chwili dojścia rezygnacji do skutku.
W świetle poglądów wyrażonych w uzasadnieniu omawianej uchwały Sądu
Najwyższego nie może być także uznane za skuteczne oświadczenia woli
jedynego likwidatora spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o rezygnacji
z pełnionej funkcji złożone jedynemu wspólnikowi spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością i to także wtedy, gdy w tej spółce uprawnionym do powołania
członka zarządu jest ten wspólnik wykonujący jednoosobowo funkcje zgromadzenia
wspólników.
Mając na względzie możliwe do wystąpienia istotne trudności
w zastosowaniu przyjętej zasady biernej legitymacji spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w likwidacji należy zwrócić uwagę na możliwość zastosowania
szczególnego rozwiązania dotyczącego likwidatorów, przewidzianego w art. 276
§ 4 k.s.h. (art. 463 § 2 k.s.h.). Przepis ten dopuszcza odwołanie likwidatora przez
sąd na wniosek osób mających interes prawny. Za ważny powód, który stanowi
ustawową przesłankę odwołania likwidatora, może być także uznany brak realnej
możliwości złożenia przez likwidatora rezygnacji z funkcji w zwykłym trybie,
przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 31 marca 2016 r.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak wyżej
jw
eb