Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 lipca 2016 roku

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, Wydział III Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Ewa Dietkow

Protokolant: protokolant stażysta Anna Banasiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 lipca 2016 roku w Warszawie

sprawy z powództwa A. C. (1)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna
z siedzibą w W. na rzecz powódki A. C. (1) kwotę 68.000,00 PLN (sześćdziesiąt osiem tysięcy złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 29 stycznia 2015 roku do dnia zapłaty;

2.  w pozostałej części powództwo oddala;

3.  zasądza od pozwanego (...) Spółka Akcyjna
z siedzibą w W. na rzecz powódki A. C. (1) kwotę 8.017,00 PLN (osiem tysięcy siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

III C 961/15

UZASADNIENIE

Powódka A. C. (1) w pozwie z 16 czerwca 2015 roku wnosiła o zasądzenie od pozwanego (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwoty 88.000,00 PLN wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 29 stycznia 2015 roku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia zgodnie z art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. oraz zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 3.600,00 PLN wraz z opłatą skarbową w wysokości 17,00 PLN, ewentualnie zasądzenie kosztów postępowania sądowego według spisu kosztów, który zostanie złożony na rozprawie.

Pozwany (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 21 października 2007 roku w miejscowości D. woj. (...) R. M., kierujący samochodem marki O. (...), numer rejestracyjny (...), około godziny 4:25 poruszając się z nadmierną prędkością oraz nie dostosowując techniki jazdy do warunków drogowych i atmosferycznych doprowadził do czołowego zderzenia z samochodem T. (...), kierowanym przez J. O. – dowód – postanowienie k. 88. W wyniku zderzenia pojazdów śmierć ponieśli kierujący tymi pojazdami, a także pasażerowie samochodu O. (...): J. K., E. M. i R. C. (1) – dowód – postanowienie k. 88. Postępowanie karne prowadzone przez Prokuraturę Rejonową w Garwolinie w sprawie Ds. 2649/07/Sp 7 lutego 2008 roku zostało umorzone wobec śmierci sprawcy czynu – dowód – postanowienie k. 88. W toku postępowania biegły z zakresu medycyny sądowej stwierdził obecność alkoholu etylowego o różnym stężeniu we krwi pasażerów samochodu O. (...), dodatkowo w organizmie R. C. (1) stwierdził obecność amfetaminy: we krwi w stężeniu 2,52 ug/ml i w moczu w stężeniu 57,74 ug/ml, w organizmie kierowców R. M. i J. O. nie stwierdził obecności ani alkoholu etylowego, ani substancji psychotropowych – dowód – postanowienie k. 88verte-89. R. M., J. K. i E. M. mieli po 19 lat – dowód – notatka policyjna k. 91verte. W chwili śmierci R. C. (1) miał 25 lat, mieszkał z rodzicami – powódką i ojcem A., a także z dwoma braćmi, z których najstarszy do chwili obecnej mieszka w dobudówce – dowód – zeznania świadka M. C. k. 130verte-131. R. C. (1) porzucił naukę w szkole zawodowej, wagarował, nie miał żadnego zawodu, pracował dorywczo „w budowlance”, lubił się bawić – dowód – zeznania świadka M. C. k. 130verte-131. Od 1 września 2007 roku do śmierci 21 października 2007 roku pracował w (...) S.A. w W. – dowód – informacja PIT-11 k. 92verte-93. W domu ułożył płytki i pomógł przynieść drzewo na opał – dowód – zeznania powódki k. 134, zeznania świadka M. C. k. 130verte. R. C. (1) nie miał żadnych planów zawodowych, życiowych, rodzina niewiele wiedziała o wysokości jego zarobków, sposobie spędzania wolnego czasu, kolegach, przyjaciołach – dowód – zeznania świadka A. C. (2) k. 130-130verte, zeznania powódki k. 133, 129verte. Powódka odwiedza grób syna na cmentarzu w W. raz, dwa razy w tygodniu – dowód – zeznania powódki k. 133. Powódka pracuje od wielu lat nieprzerwanie jako szwaczka, nie korzystała z pomocy psychologa lub psychiatry po śmierci syna – dowód – zeznania powódki k. 133, 129verte. Wraz z mężem żyją bardzo skromnie, po otrzymaniu zadośćuczynienia i odszkodowania od pozwanego spłacili długi, pozostał do spłacenia kredyt zaciągnięty na pomnik syna – dowód – zeznania powódki k. 133-134. Kierujący samochodem O. (...) w dacie wypadku posiadał u pozwanego obowiązkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych – dowód – polisa k. 79verte, okoliczność przyznana przez pozwanego. Pozwany przyznał i wypłacił powódce 28 stycznia 2015 roku zadośćuczynienie w kwocie 12.000,00 PLN na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. – dowód – informacja pozwanego adresowana do powódki k. 103verte-104.

Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego:

Nie były kwestionowane przez strony okoliczności faktyczne, stanowiące podstawę rozstrzygnięcia. Strony były zgodne co do okoliczności śmierci syna powódki, a także co do uprawnienia powódki do zadośćuczynienia wskutek utraty więzi z synem, skoro pozwany uznał i wypłacił powódce z tego tytułu 12.000,00 PLN. Na podstawie art. 229 k.p.c. nie wymagały dowodu okoliczności przyznane i bezsporne.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadków: A. C. (2) i M. C., a także zeznaniom powódki co do istnienia naturalnej więzi między powódką, a jej synem R. C. (2). Zeznania świadków co do istnienia takiej więzi były zgodne z doświadczeniem życiowym. R. C. (1) mieszkał z rodziną, ale nie miał z nią bliskiego kontaktu. Sąd nie dał wiary zeznaniom świadków i powódki co do wyjątkowości osoby R. C. (1), jego stałej pomocy świadczonej rodzinie. Niewiarygodne były zeznania świadka A. C. (2) co do tego, że syn pół roku przed śmiercią podjął pracę „w plastikach”. Z zeznania podatkowego PIT-11 wynika, że pracował tam niespełna dwa miesiące. Ani powódka, ani A. C. (2), ani M. C. nie zeznawali o planach R. na przyszłość, o jego kolegach, przyjaciołach, wysokości zarobków. Z ich zeznań wynika, że R. C. (1) gdzieś dorywczo pracował w budowlance, pracował gdzieś w plastikach, w domu ułożył płytki i przyniósł drewno na opał, wykonywał remonty mieszkania (co oznaczało, że malował ściany, ale nie wiadomo jak często i w ilu pomieszczeniach), czasami przyprowadzał dziewczyny, nie był domatorem i nie zwierzał się. Jest to obraz nie najmocniej związanego z matką i rodziną młodego człowieka bez planów oraz marzeń. Wynikało to także z zeznań M. C., że jego brat wagarował w szkole i dlatego jej nie skończył oraz lubił się bawić. Opis w pozwie syna, który miał być „podporą matki, zdolnym i pracowitym uczniem” kłóci się z faktami, które są obiektywne. Wykonywanie prac związanych z utrzymaniem gospodarstwa domowego takich jak przygotowanie drewna na opał, czy ułożenie płytek, nie wiadomo ilu i nie wiadomo w jakim pomieszczeniu, nie jest w przypadku 25 letniego, dorywczo pracującego domownika czymś nadzwyczajnym, a tak było przez powódkę i świadków opisywane. Sąd dał wiarę powódce co do jej przeżyć, jako matki po śmierci syna. Jej więź z synem była typowa dla więzi matka – dziecko. Powódka nie dowiodła, że syn darzył ją bezgraniczną miłością, że matka była dla R. C. (1) wyjątkowa. Powódka nie znała miejsca pracy syna „przy plastikach”, nie znała wysokości jego dochodów, nie znała jego przyjaciół, nie znała jego życiowych planów, a to dowodzi nikłej wiedzy powódki o życiu syna. Sposób na życie zmarłego syna powódki, który nie zdobył żadnego zawodu, porzucił szybko szkołę, wagarował, nie miał stałej pracy, żadnych planów życiowych i zawodowych oraz nie był szczególnie związany z matką, a w chwili śmierci był pod wpływem alkoholu i amfetaminy, miał wpływ na wysokość zadośćuczynienia przyznanego powódce.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Stosownie do art. 822 § 1 k.c., powstanie obowiązku zapłaty przez zakład ubezpieczeń (ubezpieczyciela) odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zakłada powstanie odpowiedzialności ubezpieczonego, czyli samego ubezpieczającego lub osoby, na której rzecz ubezpieczający zawarł umowę ubezpieczenia, za szkody wyrządzone osobom trzecim. Zobowiązanie do zapłaty odszkodowania z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ma więc ze swej istoty charakter akcesoryjny. Tylko zatem wtedy, gdy ubezpieczony stanie się zgodnie z przepisami prawa cywilnego odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, dochodzi do powstania odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń wobec tej osoby z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Zakres odpowiedzialności ubezpieczonego wobec osoby trzeciej wyznacza co do zasady zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (dla porównania np. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2005 roku, III CZP 99/04, OSNC 2005, nr 10, poz. 166 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2002 roku, II CKN 353/99, publ. LEX nr 53301).

Zakres odpowiedzialności pozwanego wobec powódki wyznaczony został przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych oraz odpowiedzialność sprawcy wypadku na podstawie przepisów art. 436 § 2 k.c. w związku z art. 435 § 1 k.c.. Pozwany w toku procesu nie kwestionował swojej, wynikającej z przepisu art. 822 § 1 k.c. odpowiedzialności co do zasady za skutki wypadku z dnia 21 października 2007 roku, odmówił uznania wyższego zadośćuczynienia, niż wypłacone w kwocie 12.000,00 PLN.

Śmierć syna powódki nastąpiła 21 października 2007 roku, a więc w okresie poprzedzającym dodanie do art. 446 k.c. § 4 tego przepisu przewidującego możliwość przyznania najbliższym członkom rodziny zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę doznaną w wyniku śmierci członka rodziny. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiskiem, spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 roku - tak uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, OSNC-ZD 2011, z. B, poz. 42 i z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSNC 2012, z. 1, poz. 10 oraz wyroki z dnia 14 stycznia 2010 r., IV CSK 307/09, OSNC-ZD 2010, z. C, poz. 91, z dnia 25 maja 2011 r., II CSK 537/10, LEX nr 846563, z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 248/10, OSNC 2011-ZD, z. B, poz. 44, oraz z dnia 15 marca 2012 r., I CSK 314/11, LEX nr 1164718.

W pierwszej kolejności należy rozważyć jakie dobro osobiste powódki zostało naruszone, czy jest to wskazywana utrata więzi rodzinnej, emocjonalnej i uczuciowej na skutek śmierci syna R. C. (1). Odnosząc się do tej kwestii należy zauważyć, że katalog dóbr osobistych określony w art. 23 k.c. ma charakter otwarty. W orzecznictwie i w piśmiennictwie przyjmuje się zgodnie, że ochrona przewidziana w art. 23 i 24 k.c. objęte są wszelkie dobra osobiste rozumiane jako pewne wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego, które w życiu społecznym są uznawane za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. Nie ma już obecnie wątpliwości, że do tego otwartego katalogu zalicza się także więzi rodzinne. Szczególna w tym znaczeniu, że jest to więź emocjonalna między członkami rodziny, zwłaszcza jak w niniejszej sprawie, między matką, a synem, pozostaje pod ochroną przewidzianą w art. 23 i 24 k.c. W cytowanej uchwale z dnia 13 lipca 2011 roku w sprawie III CZP 32/11 Sąd Najwyższy podkreślił: „trzeba się zgodzić z poglądem, że śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym. Nie każdą więź rodzinną niejako automatycznie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie rodzi poczucie krzywdy. Osoba dochodząca roszczenia na podstawie art. 448 k.c. powinna zatem wykazać istnienie tego rodzaju więzi, stanowiącej jej dobro osobiste podlegające ochronie. Osoba dochodząca zadośćuczynienia za spowodowanie śmierci osoby najbliższej nie jest poszkodowana jedynie pośrednio. Nie może być kwestionowane, że ten sam czyn niedozwolony może wyrządzać krzywdę różnym osobom. Źródłem krzywdy jest czyn niedozwolony, którego następstwem jest śmierć poszkodowanego. Krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich zaś jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Również wiec osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 k.c. może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego”. Sąd przedstawione stanowisko judykatury w całości akceptuje. Wina kierowcy samochodu O. (...), którego pasażerem był R. C. (1), spowodowania zderzenia pojazdów, w następstwie którego zmarł syn powódki nie była kwestionowana tak przez organ prowadzący postępowanie karne, jak i pozwanego. Powódka odczuwała oraz nadal odczuwa ból i cierpienie wywołane stratą syna. Tak reaguje każda matka po stracie dziecka bez względu na jego wiek i tryb życia. Jest to naturalne, bo ma związek z relacją matka – dziecko. Matce także trudno pogodzić się ze stratą nawet dorosłego dziecka, bo nie jest to naturalna kolejność umierania. Zerwanie więzi rodzinnej łączącej matkę z synem zostało spowodowane przez sprawcę wypadku, za którego odpowiada pozwany. Powódka dowiodła, że naruszone zostało jej dobro osobiste w postaci zerwania więzi z jej synem.

Roszczenie o zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej przyznawane na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. jest rodzajowo i normatywnie odmienne od roszczenia zmierzającego do naprawienia szkody majątkowej, opartego na art. 446 § 3 k.c. Inne też musi być zadośćuczynienie za naruszenie takiego dobra osobistego jak spokojne dzieciństwo wolne od obrazu śmierci osoby bliskiej. Zadośćuczynienie jest oderwane od sytuacji majątkowej pokrzywdzonego oraz od konsekwencji, jakie śmierć osoby bliskiej powoduje w szeroko rozumianej sferze interesów majątkowych powódki. Ma na celu złagodzenie cierpienia psychicznego wywołanego śmiercią osoby najbliższej i złagodzenie skutków cierpień psychicznych matki wywołanych stratą syna. Temu celowi służy zadośćuczynienie ustalane samodzielnie przez Sąd. W kwestii kryteriów przyznawania zadośćuczynienia z uwagi na brak jednoznacznych przesłanek dotyczących wysokości zadośćuczynienia Sąd kierował się przesłankami, które wielokrotnie przewijają się w orzecznictwie dotyczącym zadośćuczynienia, o których mowa w art. 445 k.c. Zadośćuczynienie winno mieć charakter kompensacyjny oraz przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość, nie może charakteru stricte symbolicznego, a nadto powinno stanowić przynajmniej w części zaspokojenie poczucia straty osoby bliskiej, a także zaspokojenie poczucia krzywdy z jaką zmaga się powódka. Poza powyższym przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia winno się brać pod uwagę stopień nasilenia cierpień psychicznych, ich długotrwałość, a także wiek powódki oraz rodzaj więzi jaka łączyła ją z osobą zmarłą. Relacja powódki z synem R. była typowa dla relacji matka - syn, nie była jednak wyjątkowa, jedyna w swoim rodzaju i szczególna, jak to wynikałoby z zeznań świadków A. C. (2) i M. C.. R. C. (1) był 25-letnim człowiekiem z życiowymi problemami. Nie skończył żadnej szkoły poza podstawową, nie miał zawodu, stałej pracy, pracował dorywczo na budowach, lubił się bawić, nie był domatorem, nie był silnie związany z matką. O zmarłych nie mówi się źle, zatem zeznania jego ojca, brata i powódki nie mogą wskazywać na to, że R. C. (1) miał problemy. O tym świadczy nie ukończona szkoła zawodowa, brak stałej pracy i tryb życia. Tuż przed śmiercią nie tylko pił alkohol, ale także zażywał amfetaminę. Powódka po śmierci syna idealizuje go, a pamięć o nim upiększa, opłakuje jednak swoje zmarłe dziecko i cierpi po jego stracie bez względu na jego problemy. Powódka ma obecnie 56 lat i pracuje zawodowo. Zdaniem Sądu, na ocenę rozmiaru krzywdy i cierpienia powódki po stracie syna powinna wpływać słaba więź syna z matką i jego tryb życia. Zdaniem Sądu stosowne zadośćuczynienie w tych okolicznościach nie mogłoby stanowić żądanej kwoty 100.000,00 PLN. Trudno jest ocenić rozmiar cierpienia powódki po stracie syna. Sąd jednak powinien tej oceny dokonać w oparciu o wszystkie okoliczności sprawy. Zdaniem Sądu, bardziej cierpi matka syna, któremu się w życiu wiodło, który miał plany życiowe, zawodowe, który był związany z matką i o nią się troszczył. Krzywda matki po stracie rzeczywiście wyjątkowego syna jest bardziej dotkliwa. Na rozmiar bólu i cierpienia po stracie syna, na żałobę odczuwaną po jego śmierci musiał wpłynąć czas. Od śmierci syna powódki do daty wyrokowania minęło niemal 9 lat. Powódka nie korzystała z pomocy specjalisty, nieprzerwanie pracuje zawodowo, raz, dwa razy w tygodniu odwiedza grób syna. Powódka ma jeszcze dwóch synów, którzy jej pomagają. Sąd uznał, że stosowne zadośćuczynienie należne powódce za zerwanie więzi rodzinnej z synem przyznane na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c. powinno stanowić kwotę 80.000,00 PLN, od której należało odjąć wypłacone powódce przez pozwanego zadośćuczynienie w kwocie 12.000,00 PLN i zasądzić 68.000,00 PLN.

Zdaniem Sądu, R. C. (1) nie przyczynił się do wypadku, w którym poniósł śmierć. Bez znaczenia była zawartość alkoholu i obecność amfetaminy w organizmie R. C. (1), gdyż to nie on prowadził pojazd, a wiadomo, że kierowca był trzeźwy i nie zażywał narkotyków. Wszyscy pasażerowie byli pod wpływem alkoholu, a więc trzeźwy kierowca był wyborem właściwym dla bezpiecznej podróży z punktu widzenia pasażerów. Inaczej byłoby, gdyby za kierownicą usiadł kierowca będący pod wpływem środków odurzających (alkohol, narkotyki), a pasażerowie wyrazili zgodę na podróż z takim kierowcą.

Powódka reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika nie żądała odsetek za opóźnienie, a tylko odsetek ustawowych. Zatem orzeczenie o odsetkach zostało oparte o przepisy art. 359 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 455 k.c.. Świadczenie pozwanego należało uznać jako bezterminowe w myśl art. 455 k.c. i za datę wymagalności przyjąć dzień następny po najwcześniejszym terminie, kiedy pozwany mógł je spełnić przed wytoczeniem powództwa. Wskazać w tym miejscu należy, że Sąd popiera dominujący w ostatnim czasie w orzecznictwie pogląd, według którego wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie za krzywdę, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie należnego zadośćuczynienia, może się różnie kształtować w zależności od okoliczności sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03 i z dnia 4 listopada 2008 r., II PK 100/08). W świetle tego stanowiska terminem, od którego należą się odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia za krzywdę, może być więc, w zależności od okoliczności sprawy, zarówno dzień poprzedzający wyrokowanie o zadośćuczynieniu, jak i dzień tego wyrokowania. W ocenie Sądu okoliczności niniejszej sprawy uzasadniają zasądzenie odsetek od przyznanego zadośćuczynienia od dnia następnego po przyznaniu powódce przez pozwanego zadośćuczynienia w kwocie 12.000,00 PLN, tj. od 29 stycznia 2015 roku. Jest to także zgodne z żądaniem pozwu.

To wszystko mając na uwadze sąd orzekł jak w wyroku.

Stosując art. 100 k.p.c. Sąd obciążył pozwanego kosztami procesu w całości, gdyż ustalenie należnej powódce sumy zależało od oceny sądu. Na koszty poniesione przez powódkę składały się: opłata od pozwu w kwocie 4.400,00 PLN oraz wynagrodzenie adwokata według stawki minimalnej w kwocie 3.617,00 PLN, zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j. t. Dz. U. z 2013 r., poz. 461), łącznie 8.017,00 PLN.