Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 sierpnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR (del.) Paweł Duda

Protokolant: sekretarz sądowy Arkadiusz Połaniecki

po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w P.

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad

o zapłatę

I.  zasądza od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w P. kwotę 2.544.818,28 zł (dwa miliony pięćset czterdzieści cztery tysiące osiemset osiemnaście złotych dwadzieścia osiem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 28 grudnia 2012 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

II.  zasądza od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w P. kwotę 108.717 zł (sto osiem tysięcy siedemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

III.  nakazuje pobrać od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych
i Autostrad na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 3.574,86 zł (trzy tysiące pięćset siedemdziesiąt cztery złote osiemdziesiąt sześć groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt XXV C 566/14

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 sierpnia 2016 r.

Pozwem z dnia 18 kwietnia 2016 r. (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
z siedzibą w P. wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwoty 2.544.818,28 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia
28 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu powód wskazał, że w dniu 16 czerwca 2011 r. zawarł z pozwanym umowę o roboty budowlane na realizację zadania publicznego o nazwie „Budowa drogi ekspresowej (...) od G. W.. do węzła M. (...) (...) i 3 od km 18+040 do km 37+146”. Strona pozwana zobowiązała się do zapłaty wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane w wysokości 424.994.111,36 zł brutto. Wynagrodzenie to miało charakter obmiarowy, co oznacza, że rozliczenie wynagrodzenia za wykonane prace następowało według rzeczywistych ilości wykonanych robót, a jego wartość ustalono poprzez przemnożenie ilości faktycznie wykonanych robót przez ceny jednostkowe wskazane
w ofercie. W trakcie realizacji robót w okolicy obiektu (...) (...) w miejscu przeznaczonych na budowę nasypu drogi stwierdzono występowanie gruntów słabonośnych między km 1+300
a km 1+390, czego nie stwierdzała dokumentacja projektowa. Specyfikacja techniczna również nie zakładała prac związanych ze wzmocnieniem podłoża przy obiekcie (...) (...). Inżynier Kontraktu polecił powodowi wykonanie robót dodatkowych polegających na wymianie gruntu słabonośnego oraz przekazał powodowi projekt wzmocnienia podłoża przy obiekcie (...) (...). W dniu 27 sierpnia 2012 r. powód zakończył wymianę gruntów słabonośnych w okolicy w/w obiektu. Inżynier Kontraktu odebrał i potwierdził następujące ilości robót związanych z przedmiotową wymianą gruntów słabonośnych: Wykonanie nasypu wymiana gruntu – 15.388,77 m ^{( 3)}, Wykonanie wykopu wymiana gruntu – 16.152,37 m ^{( 3)}. Przedmiotem roszczenia powoda jest żądanie zapłaty za te roboty obliczone zgodnie
z kontraktem według cen jednostkowych przewidzianych w kontrakcie dla robót drogowych.
Zdaniem powoda, wymiana gruntu pod nasyp drogowy jako nieprzewidziana w kontrakcie stanowiła robotę dodatkową i stanowiła zmianę w sensie kontraktowym, która powinna być objęta poleceniem zmiany zgodnie z subklauzulą 13 Warunków Kontraktu, a nie – jak twierdził Inżynier – wyłącznie zwiększeniem przedmiaru robót ziemnych pod fundamenty związanych z obiektem (...) (...). Nawet gdyby przyjąć, że ta wymiana gruntu jest zwiększeniem przedmiaru, to robotami, które uległy zwiększeniu są roboty drogowe wykonane według specyfikacji drogowej (...)02.01.01 „Wykonanie wykopów w gruntach nieskalistych” i (...)02.03.01 „Wykonanie nasypów”, a ich rozliczenie powinno nastąpić zgodnie z subklauzulą 12.3 Warunków Kontraktu według cen jednostkowych zatwierdzonych dla robót drogowych, tj. poz. 36 Kosztorysu ofertowego „Wykonanie wykopów –
do wymiany gruntów” – 21,60 zł i poz. 42 kosztorysu ofertowego „Wykonanie nasypów –
do wymiany gruntów” – 171,11 zł. Wartość łączna tych robót wyliczona w oparciu
o wskazane stawki wynosi 2.982.063,62 zł netto, w tym Wykonanie wykopów – do wymiany gruntów (poz. 36) 348.891,19 zł netto i Wykonanie nasypów – do wymiany gruntów (poz. 42) 2.643.329,03 zł netto. Inżynier z tego tytułu w Przejściowym Świadectwie Płatności uznał kwotę 913.105,67 zł wyliczając ją według innych pozycji kosztorysowych. Kwotę tę zamawiający zapłacił powodowi w dniu 28 grudnia 2012 r. Powód dochodzi zapłaty różnicy pomiędzy należną mu kwotą 2.982.063,62 zł netto i wypłaconą przez zamawiającego kwotą 913.105,67 zł netto, co daje kwotę 2.068.957,96 zł netto, tj. 2.544.818,28 zł brutto
(z podatkiem VAT).

Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Pozwany podniósł, że powód nie udowodnił dochodzonego roszczenia ani co do zasady, ani co do wysokości oraz zakwestionował twierdzenie powoda, że rozliczenie robót wykonanych przez powoda powinno zostać dokonane w oparciu o ceny jednostkowe Kosztorysu ofertowego „Roboty drogowe – droga ekspresowa (...)”. Wskazał,
że w dokumentacji projektowej rzeczywiście nie było ujęte wzmocnienie podłożona przy obiekcie (...) (...), ale zaznaczono występowanie w pobliżu gruntów słabonośnych
(Nm – namuły, T – torfy, aż do głębokości 7,2 m) – było to przedstawione na rysunku przekroju podłużnego drogi (...). Ponadto wykonawca ujął wymianę gruntu
w zatwierdzonym Programie, co świadczy o tym, że miał świadomość występowania gruntów słabonośnych. Zakres prac, który był konieczny do wykonania wymiany gruntów słabonośnych pod przyczółkiem obiektu (...) (...) oraz bezpośrednio pod projektowanym nasypem i na przylegającym do niego obszarze obejmowała zarówno podstawa płatności za roboty związane z wykonaniem wykopów i nasypów do wymiany gruntów zawarta
w (...)02.01.01 i (...)02.03.01 (poz. kosztorysowa 36 dla wykonania wykopów
i poz. 42 dla wykonania nasypów), jak i podstawa płatności za roboty związane
z wykonaniem wykopów i ich zasypaniem zawarta w (...).11.01.01 (poz. kosztorysowa 6.1 dla wykonania wykopów oraz 7.1 dla wykonania nasypów). W ocenie Inżyniera Kontraktu prace wykonane przez powoda były zwiększeniem przedmiaru robót ziemnych pod fundamentów związanych z obiektem (...) (...) będącym wiaduktem w ciągu drogi krajowej
DK-24, które pierwotnie były planowane tylko pod przyczółkiem tego obiektu – również na teren pod przylegającym nasypem. Powód zobowiązał się zrealizować zadanie inwestycyjne polegające na budowie drogi ekspresowej na odcinku obwodnicy miasta S. od km 18+040 do km 25+500 o długości 7,460 km wraz z łącznikiem drogi krajowej nr (...)
o długości około 4,180 km. Dla robót polegających na wykonaniu projektowanego odcinka DK (...) zostały ustalone osobne ceny jednostkowe. Nie było zatem podstaw, aby do wyceny wykonanych przez niego na DK (...) robót przyjąć ceny z kosztorysu ofertowego dla drogi ekspresowej (...). Wobec tego Inżynier polecił wykonawcy rozliczyć wymianę podłoża gruntowego pod nasyp drogowy w oparciu o ceny jednostkowe z kosztorysu ofertowego dla robót dotyczących DK (...) (Roboty Mostowe obiekt (...) (...)): poz. 6.1 – Wykop z wywozem urobku i utylizacją, poz. 7.1 – Zasypanie wykopów gruntem piaszczystym z dowozu
z zagęszczeniem wraz z kosztami zakupu. Zakres rzeczowy robót z tych pozycji kosztorysowych odpowiada zakresowi rzeczowemu prac wykonanych przez powoda, mimo że zgodnie z podstawą płatności opisaną w pkt. 9 (...)11.01.01 pozycje te dotyczą robót związanych z wykonywaniem wykopów pod fundamenty obiektów mostowych. Specyfika tych robót jest podobna i były one wykonywane przy podobnych nakładach. Ponadto cena
z poz. 42 wielokrotnie przekracza cenę rynkową dla takich robót, jest zaś zbieżna z ceną poz. 7.1. W niniejszej sprawie brak jest też podstaw do dochodzenia przez powoda od pozwanego odsetek ustawowych za opóźnienie, ponieważ dochodzone przez powoda roszczenie jest bezzasadne.

W piśmie procesowym z dnia 31 sierpnia 2014 r. (k. 809-816) powód zaprzeczył twierdzeniu pozwanego, że mógł ująć w cenie ofertowej wzmocnienie gruntu przy obiekcie (...) (...), ponieważ takiego wzmocnienia (w tym wskazania technologii wzmocnienia) nie przewidywał projekt budowlany. Inżynier Kontraktu w sposób dowolny dokonał rozliczenia robót, ponieważ dokonał ich odbioru według specyfikacji drogowej D-02.01.01 i D.02.03.01, ale roboty te rozliczył już nie według specyfikacji drogowych, lecz zgodnie z pozycjami wskazanymi w specyfikacjach mostowych M.11.01.01 i M.11.01.04. Zakres robót w obu specyfikacjach różni się. Roboty wykonane przez powoda nie mogą być traktowane jako zwiększające przedmiar przy wykonaniu fundamentów obiektu (...) (...), gdyż powód nie wykonał większej ilości robót wykonując fundamenty i zasypując je (fundamenty nie zmieniły swoich rozmiarów). S. 12.3 nie ogranicza przy rozliczaniu robót używania cen jednostkowych dla podobnej roboty tylko z wyodrębnionej części kosztorysu ofertowego. Pozycje Kosztorysu ofertowego nr 26 i 42 posiadają o wiele więcej znamion podobieństwa do przedmiotowych robót niż pozycje 6.1 i 7.1: mają adekwatną nazwę (wykonanie wykopów do wymiany gruntu, wykonanie nasypów – do wymiany gruntu) i mają przypisane adekwatne specyfikacje techniczne. Powód nie zgodził się również z twierdzeniem pozwanego,
że nakłady w postaci robocizny i materiałów dla robót drogowych i mostowych są na tym samym poziomie, bowiem pozwany pominął istotny czynnik wykonania, jakim jest sprzęt, który odgrywa ważną rolę w robotach ziemnych. Ponadto główną różnicą w specyfikacjach drogowych dotyczących nasypów i mostowych dotyczących zasypania fundamentów jest możliwość używania różnych materiałów (nasypy – różne rodzaje gruntu, zasypanie fundamentu – piasek). Występują też różne wymagania jakościowe – ostrzejsze dla nasypów niż dla zasypki fundamentów.

W piśmie procesowym z dnia 9 stycznia 2015 r. (załącznik do protokołu rozprawy –
k. 1027) pozwany wskazał, iż nie przyznał w odpowiedzi na pozew, że dokumentacja projektowa nie określała obowiązku wzmocnienia gruntu. Podniósł, że dokumentacja projektowa – przekrój podłużny drogi DK (...) przewidywała zarówno wzmocnienie korpusu nasypów, jak i wymianę gruntu w okolicach obiektu (...) (...).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16 czerwca 2011 r. Skarb Państwa – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych
i Autostrad, jako zamawiający, i (...) Sp. z o.o., jako wykonawca, zawarli w trybie zamówienia publicznego umowę, na podstawie której zamawiający powierzył a wykonawca zobowiązał się do wykonania robót pn. „Budowa drogi ekspresowej (...) od G. W.. do Węzła M. (...)”, (...) i 3: od km 18+040 do km 37+146”, zwaną dalej (...) lub „kontraktem”. Integralną część kontraktu stanowiły: Umowa, Szczególne Warunki Kontraktu, „Warunki kontraktu na budowę dla robót budowlanych i inżynieryjnych projektowanych przez Zamawiającego” (tłumaczenie (...) pierwszego wydania (...) 1999) (zwanych dalej „Ogólnymi Warunkami Kontraktu”), Instrukcja dla Wykonawców – Tom I Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, Specyfikacje techniczne wykonania
i odbioru robót budowlanych, Dokumentacja Projektowa, Oferta Wykonawcy z dnia 14.03.2011 r. wraz z załącznikami, Wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu wraz z załącznikiem „Potencjał kadrowy”. Zaakceptowana Kwota Kontraktowa wynosiła zgodnie
z ofertą wykonawcy 345.523.667,77 zł netto plus 23% podatek VAT, co łącznie stanowiło kwotę brutto 424.994.111,36 zł, a maksymalna wartość zobowiązania wynosiła 107% kwoty brutto, co stanowi 454.743.699,16 zł. ( umowa nr (...) z dnia 16.06.2011 r. – k. 47-49).

Teren budowy został przekazany przez zamawiającego wykonawcy protokołem z dnia 14 lipca 2011 r. Wtedy przekazano wykonawcy również m.in . Projekt budowlany, Projekt wykonawczy i dokumentację geologiczno-inżynierską. ( protokół przekazania terenu budowy z 14.07.2011 r. wraz z załącznikami – k. 290-302).

Kontrakt był kontraktem obmiarowym, co oznaczało, że w przypadku przekroczenia ilości robót z poszczególnych pozycji przedmiarowych wykonawca otrzymać powinien zapłatę za ilości faktycznie wykonane. Obmiary i wycena robót następowały zgodnie
z klauzulą 12 Warunków Kontraktu (tj. Ogólnych Warunków Kontraktu ze zmianami wprowadzonymi Szczególnymi Warunkami Kontraktu). W myśl subklauzuli 12.1 [Obowiązkowe obmiary Robót] Warunków Kontraktu:

„Roboty winny być mierzone i wyceniane zgodnie z niniejszą klauzulą oraz zgodnie
z wymaganiami Specyfikacji Technicznych.

Kiedy tylko Inżynier wymaga, aby jakakolwiek część Robót została zmierzona, to uprzedza
o tym Przedstawiciela Wykonawcy, który winien: (a) niezwłocznie wziąć udział lub wysłać wykwalifikowanego zastępcę, który pomoże Inżynierowi w dokonaniu pomiarów; oraz
(b) dostarczyć wszelkich szczegółowych informacji, żądanych przez Inżyniera.

Jeżeli Wykonawca nie stawi się ani nie przyśle zastępcy, to pomiary dokonane przez Inżyniera lub w jego imieniu będą uznane za wierne.

Z wyjątkiem przypadków, kiedy w Kontrakcie ustalono inaczej, gdziekolwiek ilości Robót Stałych mają być ustalone na podstawie zapisów, tam te zapisy mają być sporządzone przez Inżyniera. Wykonawca winien brać udział w wyznaczonym czasie i miejscu, zbadać
i uzgodnić z Inżynierem te zapisy, a następnie podpisać je, jeśli zostaną uzgodnione.

Jeżeli Wykonawca zbada i nie zgodzi się z zapisami czy też nie podpisze zapisów jako uzgodnionych, to powinien zgłosić Inżynierowi swoje zastrzeżenia co do tego, w jakiej części kwestionuje zapisy jako niedokładne. Po otrzymaniu takiego zgłoszenia Inżynier winien sprawdzić te zapisy i potwierdzić je lub zmienić. Jeżeli wykonawca nie zgłosi Inżynierowi swego sprzeciwu w ciągu 14 dni od otrzymania wezwania do sprawdzenia zapisów, to zostaną one uznane za wierne.

Wykonawca będzie prowadził rejestr obmiarów w Książce Obmiarów, w której będzie zamieszczał rysunki i obliczenia niezbędne do ustalenia ilości wykonanych Robót. Wykonawca będzie na bieżąco dokonywał zapisów pomiarów wykonanych wspólnie
z Inżynierem, w szczególności wszystkich Robót zanikających i ulegających zakryciu. Inżynier wraz z Wykonawcą wspólnie uzgodnią sposób prowadzenia Książki Obmiarów tak, aby była ona podstawą wystąpienia o Przejściowe Świadectwo Płatności zgodnie z klauzulą 14.3 [Wnioski o Przejściowe Świadectwa Płatności].”

Zgodnie z subklauzulą 12.2 [Metody obmiaru] Warunków Kontraktu:

„Niezależnie od miejscowych zwyczajów, z wyjątkiem przypadków ustalonych w inny sposób w Kontrakcie: (a) obmiary mają być dokonane w ilościach netto każdej pozycji Robót Stałych, oraz (b) obmiar ma dokonany zgodnie z pozycjami Przedmiaru Robót lub innych odpowiednich Wykazów.”

Stosownie do subklauzuli 12.3 [Wycena] Warunków Kontraktu:

„Jeżeli w Kontrakcie nie ustalono inaczej, to w celu uzgodnienia lub ustalenia Ceny Kontraktowej Inżynier winien postępować zgodnie z klauzulą 3.4 [Ustalenia] przez wycenę każdej pozycji Robót, stosując pomiary ustalone zgodnie z powyższymi klauzulami 12.1
i 12.2 oraz odpowiednie stawki lub ceny dla danej pozycji.

Odpowiednia stawka lub cena dla każdej pozycji Robót winna być taka, jaka została zatwierdzona w Kontrakcie dla tej pozycji lub, jeśli takiej nie ma”, to ustalona dla podobnej roboty. Nowa stawka będzie ustalana dla każdej pozycji Robót, jeśli łącznie zachodzą warunki: a) praca jest objęta poleceniem na mocy rozdziału 13 [Zmiany i korekty], b) dla danej pozycji nie jest przewidziana w Kontrakcie żadna stawka ani cena, c) żadna stawka ani cena nie są odpowiednie, gdyż dana praca nie ma podobnego charakteru, albo nie jest wykonywana w warunkach podobnych do żadnej innej w Kontrakcie.

Każda nowa stawka lub cena winna być pochodną pozycji odnośnych stawek lub cen ustalonych w Kontrakcie z uzasadnionymi korektami dla uwzględnienia spraw opisanych powyżej. Jeżeli dla wyprowadzenia nowej stawki lub ceny brak jest podstaw w Kontrakcie,
to należy ją wyliczyć na mocy uzasadnionego Kosztu wykonania takiej roboty wraz
z umiarkowanym zyskiem, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności towarzyszące.

Inżynier ustali tymczasową stawkę lub cenę dla wystawienia Przejściowego Świadectwa Płatności zanim odpowiednia stawka lub cena zostanie uzgodniona lub ustalona”.

( Szczególne Warunki Kontraktu – k. 51-69, Ogólne Warunki Kontraktu – k. 70-152, pismo (...) z 14.05.2010 r. – Wyjaśnienia treści SIWZ, odpowiedzi na pytania nr 443
i 444 – k. 640-641).

Projekt obejmował budowę drogi ekspresowej (...) na odcinku m. S. od km 18+040 do km 25+500 o dł. 7,460 km wraz z łącznikiem drogi krajowej nr (...) o dł. około 4,180 km. Wśród odcinków przeznaczonych do wzmocnienia podłoża nie wskazano
w projekcie wykonawczym odcinka budowanej drogi krajowej nr (...) w okolicy obiektu (...) (...) (przejścia dla zwierząt). ( Projekt wykonawczy – Tom 1. Części drogowa – k. 175-197,
s. 12-13 i 26 Projektu). Natomiast na przekrojach podłużnych drogi DK (...) w Projekcie budowlanym i w Projekcie wykonawczym zaznaczono wymianę gruntu o śr. gr. 1,00 m od km 1+340 do km 1+400. W Kosztorysie ofertowym – w jego części dotyczącej DK (...) – brak było pozycji dotyczących wymiany gruntu pod nasyp drogi krajowej nr (...). ( przekroje podłużne DK-24: Projekt budowlany, tom 2 – Obiekty mostowe, tom 2/1.13 (...) (...) – k. 849 – rysunek „Obiekt (...) (...)9 N.” oraz Projekt wykonawczy Część drogowa – tom 1, droga krajowa nr (...), tom 1.4/1 – rysunek „Przekrój podłużny od km 1+000,00 do km 2+000,00 – zapisany na płycie CD – k. 724 i wydruk na k. 1028, zeznania świadków: J. W. –
k. 1070-1073, S. K. – k. 1073-1074, B. P. – k. 1075-1076).

Obiekt (...) (...) to przejście dla zwierząt średnich, leżące w ciągu DK (...). ( zeznania świadków: J. M. – k. 1038-1040, J. W. – k. 1070-1073, S. K. – (...)- (...), J. Z. – k. 1074-1075, B. P. – k. 1075-1076).

W trakcie realizacji robót podczas prowadzenia kontrolnych badań geologicznych
i geotechnicznych w rejonie obiektu (...) (...) w ciągu projektowanej DK (...) wykonawca stwierdził występowanie warstw gruntów słabonośnych. O fakcie tym wykonawca poinformował Inżyniera Kontraktu pismem z dnia 10 października 2011 r., wnosząc
o stanowisko w tej sprawie, w szczególności wskazanie zakresu wymiany gruntu,
a w przypadku wydania polecenia wykonania wymiany gruntu w rejonie (...) (...) o rozliczenie pozycji obmiarowo na podstawie poz. nr 36 i 42 Kosztorysu ofertowego „Roboty drogowe – droga ekspresowa (...)”. ( pismo wykonawcy z 10.10.2011 r. wraz z wynikami próbnych badań geologicznych i geotechnicznych w rejonie (...) (...) – k. 261-276).

W odpowiedzi Inżynier Kontraktu w piśmie z dnia 19 października 2011 r. zalecił wykonawcy wykonanie wymiany gruntów organicznych zgodnie z zakresem przedstawionym na mapie załączonej do pisma. Wskazał również, iż w związku z faktem, że Projekt wykonawczy uwzględnia wymianę gruntu w rejonie (...) (...), a wykonawca nie zadał pytania w trakcie trwania procedury przetargowej co do sposobu rozliczenia wymiany gruntów organicznych na DK (...), Inżynier uznaje, że powyższa wymiana została skalkulowana przez wykonawcę w poz. nr 10 Wykonanie wykopów wg Kosztorysu ofertowego – roboty drogowe DK (...). W związku z tym rozliczenie wymiany nastąpi obmiarowo na podstawie poz. nr 10, 11 i 12 Kosztorysu ofertowego – roboty drogowe DK (...). ( pismo Inżyniera Kontraktu
z 19.10.2011 r. wraz z załączoną mapą – k. 277-278).

Wykonawca pismem z dnia 3 listopada 2011 r. na podstawie klauzuli 20.1 Warunków Kontraktu zawiadomił Inżyniera Kontraktu o wystąpieniu okoliczności dającej podstawę do roszczenia o dodatkową płatność z tytułu rozliczenia wymiany gruntów słabonośnych
w rejonie (...) (...) wskazując, że projektant nie zaprojektował wymiany gruntu w rejonie obiektu (...) (...) i wnosząc o zgodę Inżyniera na rozliczenie wymiany gruntu w rejonie tego obiektu z poz. nr 36 i 42 Kosztorysu ofertowego „Roboty drogowe – droga ekspresowa (...)”. ( pismo wykonawcy z 03.11.2011 r. – k. 279-283).

Inżynier Kontraktu pismem z dnia 16 listopada 2011 r. skierowanym do Kierownika Projektu przekazał informację o stwierdzonym błędzie projektowym polegającym na braku rozwiązania wzmocnienia korpusu nasypu na DK (...) odcinek od km. 1+326 do km 1+410
i braku prawidłowego określenia zakresu wymiany gruntu (zaprojektowano wymianę gruntu średnio na głębokość 1,0 m. a badania geotechniczne wykazały występowanie piasków pylastych, torfów i namułów do gł. 7,0 m.) oraz zwrócił się z prośbą o pilne skierowanie wezwania do projektanta w celu uzupełnienia stwierdzonych braków. ( pismo Inżyniera Kontraktu z 16.11.2011 r. – k. 285). Kolejnym pismem z dnia 10 stycznia 2012 r. Inżynier zwrócił się do wykonawcy o wykonanie dodatkowych badań geologicznych i przedstawienie profilu podłużnego i przekroju poprzecznego odcinka 1+340 do 1+400 DK (...) w celu określenia wielkości wymiany gruntu i ewentualnego wzmocnienia podłoża dla tego odcinka. ( pismo Inżyniera Kontraktu z 10.01.2012 r. – k. 286-287).

(...) Sp. z o.o. w odpowiedzi na zapytanie Inżyniera Kontraktu w piśmie z dnia
11 stycznia 2012 r. poinformowała, że na etapie przygotowania oferty wykonawca nie posiadał dokumentacji geotechnicznej, zaś informacje z projektu wykonawczego były niewystraczające do stwierdzenia, czy w rejonie (...) (...) będzie konieczna wymiana gruntu, gdyż dostępne na etapie przygotowania oferty dokumenty wskazywały na brak takiej konieczności. W związku z tym wykonawca nie skalkulował wymiany gruntu na DK-24.
Po podpisaniu kontraktu wykonawca otrzymał 14 lipca 2011 r. dokumentację geologiczno-inżynierską i na tej podstawie założył wymianę gruntu na DK-24, co znalazło odzwierciedlenie w Programie z 25 sierpnia 2011 r., umieszczając zachowawczo
w harmonogramie rezerwę czasową na wymianę gruntu na DK (...). ( pismo Inżyniera Kontraktu z 28.11.2012 r. – k. 284, pismo wykonawcy z 11.01.2012 r. – k. 288-289).

W lutym i marcu 2012 r. (...) Sp. z o.o. przeprowadziła badania geotechniczne na odcinku budowanej drogi wskazanym przez Inżyniera Kontraktu. Badania wykazały występowanie gruntów słabonośnych w obszarze DK (...) w km 1+300 do 1+350 oraz
w fundamentu obiektu (...) (...) do głębokości 8,8 m ppt. Wyniki tych badań zostały przesłane Inżynierowi Kontraktu 16 lutego 2012 r. i 26 marca 2012 r. ( Raport z badań geotechnicznych w rejonie drogi ekspresowej (...) w km 1+342 z lutego 2012 r. – k. 314-323, Raport z badań geotechnicznych w drodze (...) DK (...) (...) z marca 2012 r. – k. 325-366, pisma wykonawcy z 16.02.2012 r. – k. 313 i z 26.03.2012 r. – k. 324).

Projektant przedmiotowej drogi – (...) Sp. z o.o. w ramach nadzoru autorskiego sporządził i przekazał w dniu 30 kwietnia 2012 r. Inżynierowi Kontraktu projekt wykonawczy wzmocnienia podłoża gruntowego na odcinku projektowanej drogi krajowej (...) od km 1+290 do km 1+400 wraz z projektem wykonawczym zamiennym pali – obiekt
(...) (...). Projekt ten przewidywał wzmocnienie podłoża gruntowego na tym odcinku drogi poprzez całkowitą wymianę gruntów organicznych i zastąpienie ich mineralnym gruntem niespoistym o dobrej zagęszczalności (kruszywem mineralnym) do głębokości około 9.0 m. ( pismo (...) Sp. z o.o. z 30.04.2012 r. – k. 369, Projekt wykonawczy wzmocnienia podłoża przy obiekcie (...) (...) z kwietnia 2012 r. – k. 370-381, Projekt wykonawczy zamienny pali – obiekt (...)29 – k. 382-389).

Pismem z dnia 30 kwietnia 2012 r. Inżynier Kontraktu przekazał wykonawcy w/w projekt wzmocnienia podłoża pod nasypem drogi w rejonie obiektu (...) (...) w celu podjęcia niezbędnych działań. Po otrzymaniu tych dokumentów spółka (...) pismem z dnia 22 maja 2012 r. skierowanym do Inżyniera Kontraktu zaproponowała następujący sposób rozliczenia robót wykonanych na podstawie tego projektu: wykonawca wykona wymianę mechaniczną
w technologii zgodnej ze wszystkimi wymaganiami określonymi w (...) dla wykopów
i nasypów do wymiany a rozliczenie tych robót nastąpi według pozycji Kosztorysu ofertowego „Roboty drogowe – droga ekspresowa (...)” – Wykonanie wykopów – do wymiany gruntu – 21,60 zł za m ³, Wykonanie nasypów – do wymiany gruntu – 171,11 zł za m ³, Wykonanie wykopów z przeznaczeniem do wbudowania – 4,73 zł za m ³, Wykonanie nasypów z pozyskaniem z dokopu i transportem gruntu – 6,30 zł za m ³. W odpowiedzi Inżynier Kontraktu pismem z dnia 31 maja 2012 r. potwierdził, że zakres robót opisany na przekroju poprzecznym dołączonym do projektu zamiennego należy wykonać jako wymianę mechaniczną w technologii zgodnej ze wszystkimi wymaganiami określonymi w (...) dla wykopów i nasypów do wymiany, a rozliczyć te roboty według cen jednostkowych kosztorysu ofertowego „Roboty drogowe – droga ekspresowa (...)”. ( pismo Inżyniera Kontraktu z 30.04.2012 r. – k. 368, pismo wykonawcy z 22.05.2012 r. – k. 390-391, pismo Inżyniera Kontraktu z 31.05.2012 r. – k. 392).

Pismem z dnia 9 lipca 2012 r. Inżynier Kontraktu zwrócił się do Kierownika Projektu z ramienia zamawiającego o uzgodnienie wykonania robót wymiany gruntu w rejonie obiektu (...) (...) w ilości około 23.170 m ³ z poz. 36 „Wykonanie wykopów do wymiany” i poz. 42 „Wykonanie nasypów do wymiany” wskazując, że roboty te wygenerują dodatkową kwotę wielkości około 4.370.000 zł. W odpowiedzi Kierownik Projektu w piśmie z dnia 3 sierpnia 2012 r. potwierdził konieczność dokonania wymiany gruntu, lecz poinformował, że nie akceptuje przedstawionej propozycji rozliczenia robót w oparciu o wskazane pozycje oraz że rozliczenie robót proponuje dokonać jako przekroczenie przedmiaru robót w oparciu o stawki określone w Kosztorysie ofertowym – rozdział Roboty mostowe – obiekt (...) poz. 6.1 „Wykop z wywozem urobku i utylizacją” (18,86zł/m ³) i poz. 7.1 „Zasypanie wykopów gruntem piaszczystym z dowozu z zagęszczeniem wraz z kosztami zakupu” (39,54 zł/m ³). ( pismo Inżyniera Kontraktu z 09.07.2012 r. – k. 398, pismo Kierownika Projektu
z 03.08.2012 r. – k. 399).

W piśmie z dnia 7 sierpnia 2012 r. Inżynier Kontraktu poinformował wykonawcę
o stanowisku Kierownika Projektu oraz stwierdził, że ceny jednostkowe dotyczące robót ziemnych na obiekcie (...) (...) uwzględniają wszystkie czynności i wymagania składające się na wykonanie dodatkowych wymian w obrębie (...) (...) zgodnie z projektem wzmocnienia podłoża. W związku z tym do rozliczenia przedmiotowych robót należy stosować ceny jednostkowe z poz. 6.1 i 7.1 dla wykonania robót ziemnych na obiekcie (...) (...).
Po otrzymaniu pisma Inżyniera Kontraktu spółka (...) pismem z dnia 21 sierpnia 2012 r. na podstawie subklauzuli 20.1 Warunków Kontraktu zawiadomiła Inżyniera o wystąpieniu okoliczności dającej podstawę do roszczenia o dodatkową płatność w zakresie sposobu rozliczenia wzmocnienia podłoża przy obiekcie (...) (...). ( pismo Inżyniera Kontraktu
z 07.08.2012 r. – k. 397, pismo wykonawcy z 21.08.2012 r. – k. 400-403).

Roboty w zakresie wymiany gruntu na DK (...) w rejonie obiektu (...) (...) od km 1+300 do km 1+390 zostały rozpoczęte przez (...) Sp. z o.o. w dniu 3 lipca 2012 r. i zakończone w dniu 27 sierpnia 2012 r. Spółka (...) w związku z wymianą gruntu na tym odcinku drogi wykonała roboty ziemne w ilości 16.152,37 m ³ w zakresie wykopu i 15.388,77 m ³ w zakresie nasypu. Wymiana gruntu została wykonana przez wykonawcę do głębokości 7 metrów pod poziomem terenu. Polegała na wykopaniu nienośnego gruntu rodzimego i jego wywiezieniu oraz na przywiezieniu gruntu nośnego i zasypaniu nim wykopu oraz zagęszczeniu gruntu.
Na tym wymienionym gruncie był następnie budowany nasyp drogowy. ( kopia części dziennika budowy nr (...), tom IV – k. 393-396, operat pomiarowy – inwentaryzacja wymiany gruntu – k. 430-449, zeznania świadków: J. M. – k. 1038-1040, J. W. – k. 1070-1073, S. K. – (...)- (...), J. Z. –
k. 1074-1075, B. P. – k. 1075-1076).

W dniu 25 września 2012 r. wykonawca wystąpił do Inżyniera Kontraktu z wnioskiem o zatwierdzenie robót w zakresie wymiany gruntu na DK (...) w ramach (...).03.01.02
z poz. 36 Wykonanie wykopów – do wymiany gruntów w ilości 16.152,37 m ³ i z poz. 42 Wykonanie nasypów – do wymiany gruntów w ilości 15.388,77 m ³, w celu wystawienia Przejściowego Świadectwa Płatności nr 11. Inżynier Kontraktu odmówił zatwierdzenia powyższych robót, ponieważ wskazane w kartach obmiaru robót pozycje kosztorysowe 36
i 42 były niezgodne ze stanowiskiem Inżyniera Kontraktu. ( karty obmiary robót
z 25.09.2012 r. do (...) nr 11 – k. 450 i 453).

W dniu 16 października 2012 r. wykonawca wystawił Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad fakturę na kwotę 9.769.319,94 zł brutto za okres od 1 września 2012 r. do 30 września 2012 r. za roboty objęte zestawieniem do (...) nr 11. Faktura ta została doręczona zamawiającemu 22 października 2012 r. ( faktura VAT nr (...)
z 16.10.2012 r. – k. 555, pismo wykonawcy z 18.10.2012 r. – 556 i 569).

Pismem z dnia 18 października 2012 r. (...) Sp. z o.o. powiadomiła Inżyniera Kontraktu o roszczeniu przejściowym w trybie klauzuli 20.1 Warunków Kontraktu z tytułu okoliczności dającej podstawę do roszczenia o dodatkową płatność, tj. niezgodnej
z kontraktem propozycji rozliczenia wymiany gruntu przy obiekcie (...) (...) według stawek nieodpowiednich dla tego rodzaju robót. ( pismo wykonawcy z 18.10.2012 r. – k. 557).

Pismem z dnia (...) października 2012 r. Inżynier poinformował wykonawcę,
że podtrzymuje swoje stanowisko, iż roboty dotyczące wzmocnienia podłoża gruntowego przy obiekcie (...) (...) należy traktować jako zwiększenie przedmiaru i rozliczyć na podstawie cen jednostkowych z pozycji Kosztorysu ofertowego dla tego obiektu. ( pismo Inżyniera Kontraktu z (...).10.2012 r. – k. 564-565).

W dniu (...) października 2012 r. Inżynier Kontraktu odebrał od wykonawcy roboty
z zakresu wykonania wykopu do wymiany gruntu – (...) w ilości 16.152,37 m ³ i z zakresu wykonania nasypu do wymiany gruntu w ilości poz. 15.388,77 m ³. Powyższe roboty zostały odebrane na podstawie Specyfikacji (...).02.03.01. Odbierając powyższe roboty Inżynier Kontraktu zaznaczył na kartach obmiaru, że zaproponowane przez wykonawcę pozycje kosztorysowe nr 36 i 42 niezgodne są ze stanowiskiem Inżyniera Kontraktu wyrażonym w piśmie z dnia (...) października 2012 r. ( protokoły odbiory robót z (...).10.2012 r. – k. 558 i 561, karty obmiary robót do (...) nr 12 – k. 559 i 560, zeznania świadka J. M. – k. 1038-1040).

Pismem z dnia 5 listopada 2012 r. wykonawca powiadomił Inżyniera Kontraktu
o roszczeniu przejściowym dotyczącym sposobu rozliczenia podłoża przy obiekcie (...) (...) wskazując, że kwota niesłusznie nieuznana wykonawcy przez Inżyniera wynosi
2.982.097,84 zł oraz że po upłynięciu terminu zapłaty faktury nr (...) dotyczącej (...) nr 11 rozpocznie naliczanie odsetek ustawowych od niesłusznie niezapłaconej kwoty. Powiadomienia o tym roszczeniu były kontynuowane w kolejnych pismach wykonawcy
z 20 listopada 2012 r., z 6 grudnia 2012 r., w którym wykonawca złożył kompletne roszczenie dotyczące braku zapłaty za roboty, z 20 grudnia 2012 r., z 18 stycznia 2013 r., z 18 lutego 2013 r. i z 20 marca 2013 r. ( pisma wykonawcy z 05.11.2012 r. – k. 566-567, z 20.11.2012 r. – k. 572, z 06.12.2012 r. – k. 245-260, z 20.12.2012 r. – k. 173-174, z 18.01.2013 r. – k. 156-157, z 18.02.2013 r. – k. 202-203, z 20.03.2013 r. – k. 204-205).

Inżynier Kontraktu w piśmie z dnia 10 stycznia 2012 r. potwierdził zakres i ilość robót dodatkowych polegających na wymianie podłoża gruntowego pod nasyp drogowy w rejonie obiektu (...) (...), jednak nie zgodził się na sposób rozliczenia przedstawiony przez wykonawcę i uznał, że zasadnym do rozliczenia przedmiotowych robót jest przyjęcie cen jednostkowych zaproponowanych przez Kierownika Projektu (wywiedzionych z Kosztorysu dla robót na drodze krajowej DK (...) – poz. 6.1 Wykop z wywozem gruntu, poz. 7.1 – Zasypanie wykopów gruntem piaszczystym z dowozu z zagęszczeniem wraz z kosztami zakupu), zgodnie z którym wartość robót dodatkowych wynosi 913.105,67 zł netto. W piśmie tym wskazano, że Inżynier w (...) nr 14 dokonał rozliczenia tych robót w uznanej wysokości
i wykonawca nie ma podstaw do roszczenia o dodatkową płatność. Stanowisko to Inżynier podtrzymał w kolejnym piśmie z dnia 25 lutego 2013 r. wskazując, że płatność za w/w roboty w kwocie 913.105,67 zł została zrealizowana przez zamawiającego w dniu 28 grudnia 2012 r. ( pisma Inżyniera Kontraktu z 10.01.2013 r. – k. 165-172 i z 25.02.2013 r. – k. 153).

Zamawiający zapłacił wykonawcy za wskazaną wyżej wymianę gruntu na DK-24
w rejonie obiektu (...) (...) kwotę 913.105,67 zł netto, obliczoną na podstawie stawek wywiedzionych z Kosztorysu ofertowego dla robót ziemnych pod fundamenty przejścia dla zwierząt – (...) (...)9 określonych w poz. 6.1 „Wykop z wywozem urobku i utylizacją” i w poz. 7.1 „Zasypanie wykopów gruntem piaszczystym z dowozu z zagęszczeniem wraz z kosztami zakupu”. Pozwany nie uwzględnił żądania wykonawcy co do zapłaty za te roboty dalszej kwoty 2.068.957,96 zł netto. ( okoliczności uznane za ustalone na podstawie art. 230 k.p.c. – podane przez powoda w pozwie i niezakwestionowane przez pozwanego, potwierdzone zeznaniami świadków: J. M. – k. 1038-1040, J. W. – k. 1070-1073, S. K. – (...)- (...), J. Z. – k. 1074-1075, B. P. – k. 1075-1076).

Według specyfikacji drogowej (...)02.01.01 „Wykonanie wykopów w gruntach nieskalistych” cena wykonania 1 m ³ wykopów w gruntach nieskalistych z przeznaczeniem do wymiany obejmuje:

-

prace pomiarowe i roboty przygotowawcze,

-

oznakowanie robót,

-

wykonanie wykopu z transportem urobku i utylizacja nieprzydatnych gruntów, obejmujący: odspojenie, przemieszczenie, załadunek, przewiezienie i wyładunek oraz utylizacja,

-

odwodnienie wykopu na czas jego wykonywania,

-

profilowanie dna wykopu, rowów, skarp,

-

zagęszczenie powierzchni wykopu,

-

przeprowadzenie pomiarów i badań laboratoryjnych wymaganych w specyfikacji technicznej,

-

rozplantowanie urobku na odkładzie,

-

wykonanie, a następnie rozebranie dróg dojazdowych,

-

rekultywację terenu.

( Wyciąg z SST D.02.01.01 Wykonanie wykopów w gruntach nieskalistych – k. 574-577).

Według specyfikacji drogowej SST D-02.03.01 „Wykonanie nasypów” cena wykonania 1 m ³ nasypów z pozyskaniem gruntu z dokopu do wymiany obejmuje:

-

prace pomiarowe,

-

oznakowanie i zabezpieczenie terenu robót,

-

pozyskanie gruntu z dokopu, jego odspojenie i załadunek na środki transportowe,

-

transport urobku z dokopu na miejsce wbudowania,

-

przygotowanie podłoża pod budowę nasypu,

-

wbudowanie dostarczonego gruntu w nasyp,

-

zagęszczenie gruntu,

-

wyprofilowanie skarp dokopu,

-

rekultywację dokopu i terenu przyległego do drogi,

-

odwodnienie terenu robót,

-

wykonanie dróg dojazdowych na czas budowy a następnie irch rozebranie,

-

przeprowadzenie pomiarów i badań laboratoryjnych wymaganych w specyfikacji technicznej,

-

uprzątnięcie terenu robót.

( Wyciąg z SST D.02.03.01 Wykonanie nasypów – k. 578-587).

Według specyfikacji mostowej M.11.01.01 „Wykopy pod fundamenty w gruncie niespoistym bez umocnienia” cena wykonania 1 m ³ wykopu z wywozem urobku i utylizacją obejmuje:

-

sporządzenie Programu Zapewnienia Jakości (PZJ) wraz z uzyskaniem akceptacji Inżyniera,

-

prace pomiarowe i roboty przygotowawcze,

-

oznakowanie i zabezpieczenie robót,

-

wykonanie wykopu obejmujące odspojenie i przemieszczenie urobku w obrębie placu budowy,

-

załadunek urobku na środki transportu,

-

odwiezienie i utylizacja nieprzydatnego do wbudowania gruntu,

-

wyładunek urobku na wysypisku,

-

pokrycie kosztów utylizacji,

-

odwodnienie wykopu na czas jego wykonywania,

-

zgrubne profilowanie dna wykopu, skarp,

-

uporządkowanie terenu po zakończeniu robót,

-

przeprowadzenie pomiarów i badań laboratoryjnych wymaganych w Szczegółowej Specyfikacji Technicznej.

( Wyciąg z SST M.11.01.01 Wykopy pod fundamenty w gruncie niespoistym bez umocnienia – k. 592-596).

Według specyfikacji mostowej M.11.01.04 „Zasypanie wykopów wraz
z zagęszczeniem” cena jednostkowa 1 m ³ zasypania wykopów gruntem z zakupu i dowozu obejmuje:

-

sporządzenie Programu Zapewnienia Jakości (PZJ) wraz z uzyskaniem akceptacji Inżyniera,

-

zakup gruntu z dowiezieniem na miejsce wbudowania,

-

przygotowanie i wbudowanie w stanie optymalnej wilgotności materiału (z zakupu),

-

zagęszczenie i uformowanie przewidzianego w projekcie kształtu zewnętrznego zasypki,

-

zużycie wody do zagęszczania w ilości niezbędnej do prawidłowego wykonania robót,

-

plantowanie skarp i korony nasypów,

-

uporządkowanie terenu wokół ław podpór,

-

przeprowadzenie pomiarów i badań laboratoryjnych wymaganych w SST,

-

usunięcie i utylizacja materiałów niepotrzebnych i odpadów.

( Wyciąg z SST M.11.01.04 Zasypywanie wykopów wraz z zagęszczeniem – k. 597-600).

W Kosztorysie ofertowym dla robót ziemnych dotyczących drogi ekspresowej (...) określonych w (...)02.01.01 w poz. 36 „Wykonanie wykopów – do wymiany gruntu” wykonawca wskazał cenę jednostkową 21,60 zł za m ³ (ogólnie w przedmiarze przewidziano 104.705 m ³ robót z tej pozycji), natomiast dla robót określonych w SST D-02.03.01
w poz. 42 „Wykonanie nasypów – do wymiany gruntu” wykonawca wskazał cenę jednostkową 171,11 zł za m ³ (ogólnie w przedmiarze przewidziano 104.705 m ³ robót z tej pozycji). ( Kosztorys ofertowy – Roboty drogowe – droga ekspresowa (...) – k. 648-654).

W Kosztorysie ofertowym dla robót ziemnych pod fundamenty przejścia dla zwierząt – (...) (...)9 określonych w (...).11.01.01 w poz. 6.1 „Wykop z wywozem urobku
i utylizacją” wykonawca wskazał cenę jednostkową 18,86 zł za m ³ (ogólnie w przedmiarze przewidziano 500 m ³ robót z tej pozycji), natomiast dla robót określonych w (...).11.01.04 w poz. 7.1 „Zasypanie wykopów gruntem piaszczystym z dowozu z zagęszczeniem wraz
z kosztami zakupu” wykonawca wskazał cenę jednostkową 39,54 zł za m ³ (ogólnie
w przedmiarze przewidziano 1450 m ³ robót z tej pozycji). ( Kosztorys ofertowy – Przejście dla zwierząt – (...) (...)9 – k. 712).

W Kosztorysie ofertowym dla robót drogowych dotyczących DK (...) brak było pozycji elementów rozliczeniowych dotyczących wymiany gruntu. Występowały natomiast pozycje
w postaci „Wykonania wykopów” (poz. 10) i „Wykonanie nasypów z pozyskaniem z dokopu i transportem gruntu” (poz. 12). (Kosztorys ofertowy – Roboty drogowe – droga krajowa DK (...) – k. 650-660).

Wymiana gruntu pod nasyp korpusu drogi DK (...) przy obiekcie (...) (...) między
km 1+300 a km 1+390 nie była pierwotnie przewidziana w dokumentacji projektowej przedmiotowego kontraktu. Dopiero wyniki uzupełniających badań gruntów wykonanych
w fazie realizacji kontraktu wskazały na bezwzględną konieczność wzmocnienia podłoża
w rejonie obiektu mostowego (...) (...) na odcinku nasypów drogi dojazdu – dłuższym niż bezpośrednie sąsiedztwo fundamentów obiektu mostowego. Na podstawie przekroju podłużnego drogi (profilu niwelety drogi) nie jest możliwe określenie zakresu, rodzaju, sposobu i ilości wymiany gruntu, gdyż jest on tylko rzutem osi drogi na płaszczyznę pionową, zaś droga jest strukturą stereometryczną. Na podstawie przekroju podłużnego nie można przewidywać żadnych zakresów robót drogowych, lecz wyłącznie uplasowanie rzędnych niwelety drogi wobec rzędnych terenu. Zakres rzeczowy robót ulepszania i wzmacniania podłoża drogowej budowli ziemnej (nasypu jak i wykopu) odpowiada pojęciu robót drogowych, nie zaś fundamentowych robót mostowych. Z punktu widzenia technologicznego zapis poz. 36 Kosztorysu ofertowego „Wykonanie wykopów – do wymiany gruntów” powinien być rozumiany jako wykonanie niezbędnych wykopów wynikających
z zaprojektowanej niwelety drogi i określonej budowli ziemnej wykopu, a także głębiej, jeżeli taka potrzeba wynika z przewidzianej w danym miejscu koniecznej głębokości wymiany słabonośnych gruntów podłoża naturalnego. Zapis poz. 42 Kosztorysu ofertowego „Wykonanie nasypów – do wymiany gruntów” technologicznie oznacza wykonanie nasypów do wysokości przewidzianej jako niweleta budowli ziemnej nasypu, a także nasypów stanowiących grunt nasypowy, niezbędnej do wymiany gruntów podłoża rodzimego, jeśli taka wymiana następuje. Natomiast roboty fundamentowe obiektów mostowych, obok wykonania właściwego fundamentu (najczęściej betonowego) jako części obiektu mostowego, polegają także na wykonaniu wykopów lub nasypów pozwalających na właściwe i stabilne posadowienie na gruncie. Dokumentacja projektowa obiektu (...) (...) przewiduje fundamenty w postaci betonowych bloków przyczółkowych ram fundamentu bezpośredniego
i odpowiednie palowanie fundamentów pośrednich. Ich wykonaniu w każdym przypadku towarzyszy wykonanie wykopów wraz z ewentualnym wywozem, a później zasypywanie wykopów odpowiednim gruntem. Są to roboty budowlane, które powinny być wykonane niezależnie od kolejności wykonywania nasypów drogi czy obiektu mostowego. Zakres robót wchodzących w skład robót fundamentowych obiektu mostowego jest znacznie mniejszy od robót fundamentowych posadowienia odcinków nasypu drogowego, także w strefach odcinków przyczółkowych. Wobec tego wykonana przez powoda wymiana gruntu słabonośnego pod nasyp przy obiekcie (...) (...) odpowiadała swoim zakresem rzeczowym robotom określonym w w/w pozycjach 36 i 42 Kosztorysu ofertowego i nie odpowiadała robotom określonym w w/w pozycjach 6.1 i 7.1. Nie odpowiadała również robotom określonym w w/w poz. 10 i 12 Kosztorysu ofertowego, które dotyczyły wykonywania budowli ziemnych bez wymiany gruntów w podłożu.

Na wolnym rynku usług i materiałów budowlanych występuje znaczne zróżnicowanie stawek stosowanych przez różnych dostawców i wykonawców robót i dzieł budowlanych.
W ten sposób wartość robót i dzieł budowlanych jest kształtowana w znacznej mierze przez wykonawców w poszczególnych etapach przygotowania inwestycji. Za ceny rynkowe usług
i dzieł budowlanych należy uznać ceny wynikające ze stawek jednostkowych przewidzianych w pozycjach kosztorysów ofertowych stanowiących później szczegółowe warunki wykonania umowy i faktycznego wykonania ilościowego przemieszczeń objętości mas gruntowych.
Wobec tego za wartość według cen rynkowych robót polegających na wzmocnieniu gruntu pod nasyp przy obiekcie (...) (...) na odcinku projektowanej drogi krajowej (...) należy przyjąć wartość referowaną przez wykonawcę (...) Sp. z o.o. w kwocie 2.928.063,62 zł, wynikającą z naliczonych stawek jednostkowych uzysku i transportu mas gruntu przewidzianych dla drogowych robót budowlanych w zakresie wzmocnienia podłoża
i faktycznego ilościowego wykonania przemieszczeń mas gruntu.

( opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa lądowego K. G. – zasadnicza wraz z opiniami uzupełniającymi – k. 1150-1155,1183-1187,1233-1235, 1272-1274).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd dał wiarę obiektywnym dowodom z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności i nie były kwestionowane przez żadną ze stron.

Sąd uznał zeznania świadka J. M. za wiarygodne w całości,
a zeznania świadków J. W., S. K., J. Z., B. P. za wiarygodne w części, w których świadkowie ci wskazali, jaką funkcję pełnił obiekt (...) (...) i gdzie był zlokalizowany, potwierdzili wykonanie przez powodową spółkę robót wymiany gruntu w ciągu DK (...) w rejonie tego obiektu i sposób ich rozliczenia przez zamawiającego oraz opisali, na czym polegała ta wymiana gruntu. W tym zakresie zeznania wszystkich wymienionych osób korespondowały wzajemnie ze sobą i z dowodami
z dokumentów, składając się wraz z nimi na spójną i logiczną całość, obrazującą opisany wyżej stan faktyczny sprawy, zatem nie budziły wątpliwości.

Sąd nie dał natomiast wiary zeznaniom świadków J. W., S. K., J. Z., B. P. w tej części, w której wskazywali oni,
że wykonane przez powoda prace w zakresie wymiany gruntu pod nasyp drogi DK (...)
w rejonie obiektu (...) (...) były tym samym rodzajem robót, co roboty w zakresie wymiany gruntu pod fundamenty obiektu (...) (...) przewidziane w Kosztorysie ofertowym dla tego obiektu. Teza taka jest nielogiczna, skoro sam świadek S. K. wyjaśnił
w zeznaniach, że wymiany drogowe są wymianami liniowymi a wymiany mostowe są wymianami obiektowymi, zaś wykonana przez powoda wymiana gruntu, której dotyczy spór, dotyczyła dłuższego odcinka pod nasyp DK-24, a nie tylko fundamentów obiektu (...) (...). Takie stanowisko zostało podważone również w opinii biegłego, która wyjaśnia charakter
i różnice technologiczne pomiędzy obydwoma rodzajami robót.

Sąd uznał za w pełni wiarygodną opinię biegłego sądowego z zakresu budownictwa lądowego K. G.. Biegły w wydanej opinii (zasadniczej
i opiniach uzupełniających) wyjaśnił kwestie nieujęcia w pierwotnej dokumentacji projektowej robót w postaci wymiany gruntu pod nasyp korpusu drogi DK (...) przy obiekcie (...) (...) między km 1+300 a km 1+390, niemożliwości przewidzenia przez wykonawcę na podstawie wyłącznie przekroju podłużnego drogi zakresu, rodzaju, sposobu i ilości tego rodzaju robót, konieczności wzmocnienia podłoża w rejonie obiektu mostowego (...) (...)
na odcinku nasypów drogi dojazdu – dłuższym niż bezpośrednie sąsiedztwo fundamentów obiektu mostowego, charakteru technologicznego robót w zakresie przedmiotowej wymiany gruntu wykonanej przez wykonawcę, który odpowiadał swoim zakresem rzeczowym robotom określonym w pozycjach 36 i 42 Kosztorysu ofertowego a nie odpowiadał robotom określonym w w/w pozycjach 6.1 i 7.1., ani 10 i 12 Kosztorysu ofertowego. Wnioski opinii biegłego zostały szczegółowo, logicznie i rzeczowo wyłożone przez biegłego w opinii zasadniczej, opiniach uzupełniających i w trakcie przesłuchań na rozprawie, z odniesieniem do dokumentów stanowiących materiał dowodowy sprawy. Tok rozumowania biegłego
i wywiedzione wnioski były możliwe do skontrolowania przez Sąd w kontekście zasad logiki i doświadczenia życiowego. Z tych przyczyn nie było żadnych wątpliwości co do wiedzy
i fachowości biegłego oraz rzetelności wydanej przez niego opinii, co pozwalało uznać wnioski końcowe opinii za trafne.

Sąd oddalił jako bezzasadne wnioski pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego niż biegły K. G. lub ewentualnie o dopuszczenie dowodu
z kolejnej opinii uzupełniającej biegłego K. G.. Sąd ma obowiązek dopuszczenia dalszej opinii, gdy opinia, którą dysponuje zawiera istotne luki, bo nie odpowiada na postawione tezy dowodowe, jest niejasna – nienależycie uzasadniona lub nieweryfikowalna, to jest gdy przedstawiona przez eksperta analiza nie pozwala organowi orzekającemu skontrolować jego rozumowania co do trafności jego wniosków końcowych, albo gdy w sprawie zostały wydane sprzeczne opinie biegłych ( tak SN w orz. z 19.08.2009 r.,
III CSK 7/09, LEX nr 533/130, z 27.07.2010 r., II CSK 119/10, LEX nr 603161
i z 01.09.2009 r., I PK 83/09, LEX nr 550988). Potrzeba opinii innego biegłego nie może być jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii, lecz musi być następstwem umotywowanej krytyki dotychczasowej opinii, ponieważ w przeciwnym razie sąd byłby zobligowany do uwzględniania kolejnych wniosków strony dopóty, dopóki nie zostałaby złożona opinia w pełni ją zadowalająca, co jest niedopuszczalne (tak: Sąd Najwyższy w orz. z 10.01.2002 r., II CKN 639/99, LEX nr 53135).
W rozpatrywanym wypadku nie zachodziły wskazane wyżej okoliczności uzasadniające dopuszczenie kolejnej opinii biegłego. Opinie biegłego K. G. nie zawierały luk lub niejasności, które by je dyskwalifikowały, a przedstawione w opiniach wnioski stanowiły logiczną konsekwencję przeprowadzonych i szczegółowo uzasadnionych przez biegłego analiz dokonanych na podstawie materiału dowodowego sprawy i wiedzy fachowej biegłego. Opinie te były w pełni przydatne do dokonania na ich podstawie ustaleń faktycznych i nie było potrzeby prowadzenia dowodu z dalszych opinii biegłego.

Sąd zważył, co następuje:

Oceniając roszczenia dochodzone pozwem przez (...) Sp. z o.o. wskazać należy
w pierwszym rzędzie, iż pomiędzy stronami bezsporna była okoliczność, że powodowa spółka wykonała w ramach Umowy z dnia 16 czerwca 2011 r. „Budowa drogi ekspresowej (...) od G. W.. do Węzła M. (...), (...) i 3: od km 18+040 do km 37+146” roboty budowlane w zakresie wymiany gruntu słabonośnego pod nasyp drogi krajowej nr (...)
w rejonie obiektu (...) (...) – na odcinku od km 1+300 do km 1+390, w tym wykonanie wykopu do wymiany gruntu – w ilości 16.152,37 m ^{( 3)} i wykonanie nasypu do wymiany gruntu w ilości 15.388,77 m ^{( 3)}. Nie ulega wątpliwości, że projekt nie przewidywał pierwotnie na tym odcinku budowanej drogi wymiany gruntu pod nasyp drogi, skoro w projekcie wykonawczym wśród odcinków przeznaczonych do wzmocnienia podłoża nie podano odcinka DK (...) w okolicy obiektu (...) (...), a na podstawie przekroju podłużnego drogi (profilu niwelety drogi) nie było możliwe określenie zakresu, rodzaju, sposobu i ilości wymiany gruntu, gdyż jest on tylko rzutem osi drogi na płaszczyznę pionową i służy uplasowaniu rzędnych niwelety drogi wobec rzędnych terenu, a nie określaniu zakresu robót. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, że dopiero w toku realizacji inwestycji, po przeprowadzeniu dodatkowych badań geotechnicznych gruntu przez wykonawcę, projektant przedmiotowej drogi w ramach nadzoru autorskiego sporządził projekt wykonawczy wzmocnienia podłoża gruntowego na przedmiotowym odcinku DK (...). Z tej przyczyny w Tabeli (...) Rozliczeniowych kosztorysu ofertowego dotyczącego robót drogowych na DK (...) zamawiający nie przewidział pozycji kosztorysowych odnoszących się do wymiany gruntu na tym odcinku. Mimo tego oczywistym jest, że powód – w kontekście regulacji art. 647 k.c. – zobowiązany był wykonać sporną wymianę gruntu, skoro prace te były konieczne, zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, do wykonania nasypu odcinka drogi krajowej nr (...) stanowiącej część obiektu, do którego wykonania zobowiązał się powód zawierając z pozwanym Umowę z dnia 16 czerwca 2011 r. Przy metodzie kosztorysowej ustalania wynagrodzenia (jak było w tym przypadku) zawarte w kosztorysie zestawienie nie może być jednocześnie traktowane jako wykaz czynności ciążących na wykonawcy. Jeżeli w toku wznoszenia obiektu pojawi się konieczność podjęcia działań, które nie są wymienione w kosztorysie, z zasady wykonawca powinien je wykonać. Natomiast odrębną kwestią jest, którą ze stron obciążą koszty działań niewymienionych w kosztorysie ( tak też K. Zagrobelny, Odpowiedzialność inwestora z umowy o roboty budowlane, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013, s. 58).

Podstawowym obowiązkiem inwestora w umowie o roboty budowlane jest – stosownie do art. 647 k.c. – zapłata wykonawcy umówionego wynagrodzenia, przy czym może zostać ono określone wprost w treści umowy, pod postacią określonej sumy pieniężnej lub przez wskazanie metody, która w przyszłości pozwoli wyliczyć jej wysokość. W praktyce przyjęło się je określać jako wynagrodzenie ryczałtowe, które jest należnością ostatecznie ustaloną w konkretnej kwocie w chwili zawierania umowy, albo jako wynagrodzenie kosztorysowe, ustalane przy zawieraniu umowy jedynie orientacyjnie, na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. W przypadku przedmiotowego kontraktu wynagrodzenie zostało ustalone w sposób tzw. obmiarowy, co oznaczało,
że rozliczenie wartości robót z poszczególnych pozycji przedmiarowych (kosztorysowych) następowało na podstawie faktycznej ilości wykonanych robót i stawek jednostkowych wskazanych w Kosztorysie ofertowym, stosownie do cytowanych wyżej zapisów klauzuli 12 Warunków Kontraktu.

W niniejszej sprawie nie była przedmiotem sporu pomiędzy stronami okoliczność,
że powodowi należy się wynagrodzenie za roboty z zakresu wymiany gruntu wykonane na odcinku (...) w rejonie obiektu (...) (...). Pozwany nie kwestionował prawa powoda do wynagrodzenia za te prace, wyliczonego według faktycznych ilości wykonanych robót ziemnych, a nawet część żądanego przez powoda wynagrodzenia zapłacił. Sporna była natomiast kwestia rodzaju stawek jednostkowych, które należało zastosować do rozliczenia tych robót a w konsekwencji wysokość należnego za nie wykonawcy wynagrodzenia.
W Kosztorysie ofertowym dla robót drogowych dotyczących DK (...) brak było pozycji elementów rozliczeniowych z zakresu wymiany gruntu. Występowały wyłącznie pozycje
w postaci „Wykonania wykopów” (poz. 10) i „Wykonania nasypów z pozyskaniem z dokopu i transportem gruntu” (poz. 12), które nie odnosiły się do wymiany gruntów słabonośnych
i zostały wykluczone do rozliczenia spornych robót przez obydwie strony kontraktu. W celu ustalenia właściwej stawki dla rozliczenia spornych robót należało postępować zgodnie
z odpowiednimi zapisami subklauzuli 12.3 Warunków Kontraktu, w myśl których: „Odpowiednia stawka lub cena dla każdej pozycji (...) winna być taka, jaka została zatwierdzona w Kontrakcie dla tej pozycji lub, jeśli takiej nie ma, to ustalona dla podobnej roboty. Nowa stawka będzie ustalana dla każdej pozycji (...), jeśli łącznie zachodzą warunki: a) praca jest objęta poleceniem na mocy rozdziału 13 [Zmiany i korekty], b) dla danej pozycji nie jest przewidziana w Kontrakcie żadna stawka ani cena, c) żadna stawka ani cena nie są odpowiednie, gdyż dana praca nie ma podobnego charakteru, albo nie jest wykonywana w warunkach podobnych do żadnej innej w Kontrakcie”. Podkreślić przy tym należy, że S. 12.3 nie ogranicza przy rozliczaniu wartości robót używania cen jednostkowych dla podobnej roboty tylko z wyodrębnionej części kosztorysu ofertowego.

W ocenie Sądu właściwymi stawkami jednostkowymi do ustalenia wartości spornych robót powinny być wskazane przez powoda stawki przewidziane w Kosztorysie ofertowym dla robót ziemnych dotyczących drogi ekspresowej (...) w poz. 36 „Wykonanie wykopów – do wymiany gruntu” – 21,60 zł za m ³ i w poz. 42 „Wykonanie nasypów – do wymiany gruntu” – 171,11 zł za m ³, a nie zastosowane przez pozwanego stawki przewidziane w Kosztorysie ofertowym dla robót ziemnych pod fundamenty przejścia dla zwierząt – (...) (...)9 w poz. 6.1 „Wykop z wywozem urobku i utylizacją” – 18,86 zł za m ³ i w poz. 7.1 „Zasypanie wykopów gruntem piaszczystym z dowozu z zagęszczeniem wraz z kosztami zakupu” – 39,54 zł za m ³ .

Roboty wykonane przez powoda nie mogą być traktowane jako zwiększające przedmiar przy wykonaniu fundamentów obiektu (...) (...), jak twierdził pozwany, gdyż powód wykonując fundamenty i zasypując je nie wykonał większej ilości robót, niż przewidziane
w dokumentacji projektowej (fundamenty nie zmieniły swoich rozmiarów). Powołując się na opinię biegłego wskazać należy raz jeszcze, że zakres rzeczowy robót ulepszania
i wzmacniania podłoża drogowej budowli ziemnej (nasypu jak i wykopu) odpowiada pojęciu robót drogowych, nie zaś fundamentowych robót mostowych. Z punktu widzenia technologicznego zapis poz. 36 Kosztorysu ofertowego „Wykonanie wykopów – do wymiany gruntów” powinien być rozumiany jako wykonanie niezbędnych wykopów wynikających
z zaprojektowanej niwelety drogi i określonej budowli ziemnej wykopu, a także głębiej, jeżeli taka potrzeba wynika z przewidzianej w danym miejscu koniecznej głębokości wymiany słabonośnych gruntów podłoża naturalnego. Zapis poz. 42 Kosztorysu ofertowego „Wykonanie nasypów – do wymiany gruntów” technologicznie oznacza wykonanie nasypów do wysokości przewidzianej jako niweleta budowli ziemnej nasypu, a także nasypów stanowiących grunt nasypowy, niezbędnej do wymiany gruntów podłoża rodzimego, jeśli taka wymiana następuje. Natomiast roboty fundamentowe obiektów mostowych, obok wykonania właściwego fundamentu jako części obiektu mostowego, polegają także na wykonaniu wykopów lub nasypów pozwalających na właściwe i stabilne posadowienie na gruncie. Ich wykonaniu w każdym przypadku towarzyszy wykonanie wykopów wraz z ewentualnym wywozem, a później zasypywanie wykopów odpowiednim gruntem. Są to jednak roboty budowlane, które powinny być wykonane niezależnie od kolejności wykonywania nasypów drogi czy obiektu mostowego. Zakres robót fundamentowych wchodzących w skład robót fundamentowych obiektu mostowego jest znacznie mniejszy od robót fundamentowych posadowienia odcinków nasypu drogowego, także w strefach odcinków przyczółkowych. Wobec tego wykonana przez powoda wymiana gruntu słabonośnego pod nasyp w rejonie obiektu (...) (...) odpowiadała swoim zakresem rzeczowym robotom określonym
w wymienionych wyżej pozycjach (...) Kosztorysu ofertowego i nie odpowiadała robotom określonym w wymienionych wyżej pozycjach 6.1 i 7.1 Kosztorysu ofertowego. W rezultacie, stosownie do zapisów S. (...)Warunków Kontraktu, do rozliczenia spornych robót wymiany gruntu należało zastosować stawki z pozycji (...) Kosztorysu ofertowego. Pozycje te mają nawet adekwatną nazwę (wykonanie wykopów do wymiany gruntu, wykonanie nasypów – do wymiany gruntu) do tego rodzaju robót oraz mają przypisane adekwatne specyfikacje techniczne odnoszące się do wymiany gruntu ( (...)02.01.01
i (...)02.03.01).

Powód w celu wymiany gruntu na DK (...) wykonał wykopy w ilości 16.152,37 m ³,
co przy stawce jednostkowej 21,60 zł za m ³ (poz. 36 Kosztorysu ofertowego) daje wartość 348.891,19 zł oraz wykonał nasypy w ilości 15.388,77 m ³, co przy stawce jednostkowej 171,11 zł za m ³ (poz. 42 Kosztorysu ofertowego) daje wartość 2.633.172,43 zł. Łączna wartość wskazanych wyżej robót wynosiła 2.982.033,62 zł netto zł (348.891,19 zł + 2.633.172,43 zł), a pozwany uwzględnił i zapłacił powodowi z tego tytułu wynagrodzenie
w kwocie 913.105,67. Do dopłaty na rzecz powoda pozostawała zatem jeszcze część należnego wynagrodzenia w kwocie 2.068.957,95 zł netto (2.982.033,62 zł minus
913.105,67 zł), co po doliczeniu podatku VAT w stawce 23% daje sumę 2.544.818,28 zł brutto. Wobec tego kwotę tę należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda tytułem zaległego wynagrodzenia.

Oprócz zapłaty wskazanej wyżej kwoty głównej, powodowi należą się również odsetki ustawowe za opóźnienie w jej zapłacie przez pozwanego. Stosownie do art. 481 § 1 i 2 k.c., za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, a jeżeli strony nie oznaczyły z góry stopy odsetek, należą się odsetki ustawowe. Powód zgłosił przedmiotowe roboty Inżynierowi Kontraktu (działającemu w imieniu zamawiającego) do zatwierdzenia w celu wystawienia Przejściowego Świadectwa Płatności nr 11 w dniu 25 września 2012 r., lecz Inżynier odmówił bezzasadnie ich zatwierdzenia . Gdyby Inżynier potwierdził je zgodnie z kontraktem,
to powód mógłby uwzględnić ich wartość w fakturze z dnia 16 października 2012 r., która obejmowała roboty objęte (...) nr 11 i była płatna w terminie 30 dni od daty dostarczenia zamawiającemu, stosownie do treści subklauzuli 14.7 Szczególnych Warunków Kontraktu Faktura ta została doręczona zamawiającemu 22 października 2012 r., zatem termin zapłaty upływał z dniem 21 listopada 2012 r. Zasadne było zatem żądanie zasądzenia odsetek ustawowych z tytułu opóźnienia od dnia 28 grudnia 2012 r. – zgodnie z żądaniem pozwu, gdyż w tym dniu pozwany znajdował się już w opóźnieniu w zapłacie dochodzonej pozwem sumy. Z uwagi na zmianę brzmienia przepisu art. 481 § 2 k.c. z dniem 1 stycznia 2016 r., wprowadzoną ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty
w transakcjach handlowych, ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. z 2015 r. poz. 1803), zasądzone odsetki od dnia 1 stycznia 2016 r. należało określić jako „odsetki ustawowe za opóźnienie”.

Z opisanych przyczyn Sąd orzekł jak w pkt. I sentencji wyroku na podstawie powołanych wyżej przepisów.

Orzekając o kosztach postępowania w pkt. II sentencji wyroku Sąd kierował się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. Pozwany jako przegrywający sprawę obowiązany jest zwrócić powodowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia spraw w kwocie łącznej 108.717 zł, na którą składają się uiszczona przez powoda opłata od pozwu w wysokości 100.000 zł, opłata skarbowa od jednego pełnomocnictwa procesowego w wysokości 17 zł i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powoda w wysokości 7.200 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt. 7 w zw.
z § 2 ust.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 490).

Nieuiszczone przez strony koszty sądowe w postaci należności świadków z tytułu stawiennictwa na rozprawie i należności biegłego wyłożone tymczasowo przez Skarb Państwa w wysokości łącznej 3.574,86, ze względu na wskazany wynik sprawy, Sąd
w pkt. III sentencji wyroku na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r., poz. 623) nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie.