Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 września 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Andrzej Dyrda

Sędziowie: SO Gabriela Sobczyk (spr.)

SO Marcin Rak

Protokolant Beata Michalak

po rozpoznaniu w dniu 7 września 2016 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z wniosku I. B.

z udziałem M. B. (1), G. B. i M. B. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku po Z. B. (B.)

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 24 marca 2015 r., sygn. akt I Ns 2293/14

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, iż stwierdzić, że spadek po Z. B. (B.) zmarłym w dniu 4 czerwca 2014 r. w P., ostatnio zamieszkałym w K. nabył na podstawie testamentu ustnego sporządzonego dnia 4 czerwca 2014 r. jego syn I. B., syn G. w całości;

2.  oddalić wnioski uczestników postępowania M. B. (1) i M. B. (2) o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Marcin Rak SSO Andrzej Dyrda SSO Gabriela Sobczyk

UZASADNIENIE

Wnioskodawca I. B. wniósł o stwierdzenie, że spadek po Z. B. zmarłym w dniu 4 czerwca 2014 roku w P., ostatnio stale zamieszkałym w K., nabył na podstawie testamentu ustnego sporządzonego w P. dnia 4 czerwca 2014 roku jego syn I. B.. W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał, że zmarły w dniu sporządzenia testamentu przebywał w szpitalu w P.. Spadkodawca był ciężko chory, jego stan zdrowia uległ znacznemu pogorszeniu, wystąpiła obawa rychłej śmierci.

Wnioskodawca wskazał, że Z. B. oświadczył, iż do całości spadku powołuje swojego syna I. B.. Oświadczenie to złożył w obecności 3 świadków, a to K. M., K. K. i D. K.. Kilka godzin po wyrażeniu ostatniej woli testator zmarł.

W tym samym dniu J. B. spisała protokół sporządzenia testamentu ustnego Z. B..

Na rozprawie w dniu 24 marca 2015 roku wnioskodawca oświadczył, że wnosi jak we wniosku. Uczestnik M. B. (1) oświadczył, że zgadza się z wnioskiem, uznaje testament za ważny. Oświadczył, że J. B. jest jego żoną.

Pozostali uczestnicy G. B. i M. B. (2) nie zajęli stanowiska w sprawie.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 marca 2015r. Sąd Rejonowy w Gliwicach

stwierdził, że spadek po Z. B., zmarłym dnia 04 czerwca 2014 roku w P., ostatnio stale zamieszkałym w K. na podstawie ustawy nabyli jego synowie I. B., M. B. (2), M. B. (1) i G. B. (synowie Z. i G.) po 1/4 (jednej czwartej) części;

Jednocześnie kosztami postępowania obciążył wnioskodawcę i uczestników postępowania w zakresie przez nich poniesionym.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca Z. B. zmarł w dniu 4 czerwca 2014 roku w P.. Ostatnio stale zamieszkiwał w miejscowości K.. W chwili śmierci był wdowcem. Spadkodawca miał czworo dzieci: I. B., M. B. (2), M. B. (1) i G. B.. Innych dzieci, w tym pozamałżeńskich ani przysposobionych nie miał.

Nikt nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po zmarłym, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia i nie zrzekł się dziedziczenia w umowie ze zmarłym.

Spadkodawca w ostatnim okresie życia czuł się coraz gorzej. Na kilka dni przed śmiercią został przyjęty do szpitala w P., jego stan się pogarszał. Lekarze informowali członków rodziny, że trzeba „liczyć się z najgorszym”.

Z. B. przez cały czas twierdził, że nic mu nie będzie i dopiero na dzień przed śmiercią powiedział wnioskodawcy, że sporządzi testament, którym przepisze majątek na niego.

W dniu 4 czerwca 2014 roku spadkodawca był przytomny, rozumiał co się dzieje. Jednakże z uwagi na stan zdrowia i osłabienie nie było możliwe, by mógł udać się do notariusza. Nie było także czasu, aby przywieźć notariusza do szpitala.

Wnioskodawca i żona M. J. K.-B. skontaktowali się z notariuszem, który wytłumaczył im, jak należy sporządzić testament. I. B. i J. B. jadąc do szpitala przygotowali pisemny protokół sporządzenia testamentu ustnego.

Ponadto J. B. poprosiła jako świadków testamentu pracowników restauracji w P., należącej do wuja wnioskodawcy i uczestników - K. M., K. K. i D. K., które są osobami obcymi dla wnioskodawcy.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 4 czerwca 2014 roku w szpitalu (...) oświadczył swoją ostatnią wolę. Powiedział, że chce przekazać cały majątek synowi I. B..

W czasie oświadczania woli przez spadkodawcę obecni byli I. B. i J. B.. Świadkowie K. M., K. K. i D. K. nie byli jednocześnie – w tym samym czasie - obecni podczas oświadczania ostatniej woli przez Z. B.. Z uwagi na stan zdrowia Z. B. świadkowie wymieniali się, tzn. jeden świadek wchodził do sali w szpitalu, gdzie przebywał spadkodawca, po czym opuszczał pomieszczenie i wówczas wchodził kolejny świadek. Świadkowie w obecności spadkodawcy podpisywali przygotowany protokół, a spadkodawca przy każdym świadku potwierdzał jedynie, że zgadza się z podpisywanym dokumentem. Z. B. nie oświadczał przy każdym świadku, że przepisuje cały swój majątek synowi, gdyż był zbyt osłabiony. Następnie świadkowie między sobą potwierdzili, że usłyszeli to samo.

Tego samego dnia kilka godzin później Z. B. zmarł. Innych testamentów spadkodawca nie sporządził.

Sąd Rejonowy wskazał, że stan faktyczny ustalił w oparciu o okoliczności niesporne, dokumenty oraz dowody z zeznań świadka J. B. oraz przesłuchania wnioskodawcy i uczestnika postępowania, jak również zapewnienie spadkowe wnioskodawcy i uczestnika. Sąd Rejonowy uznał dowody te za wiarygodne.

Sąd Rejonowy wskazał, że oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań dalszych świadków (świadków testamentu ustnego), jako zbytecznych, wobec wiarygodnych i szczerych zeznań J. B..

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 670 kpc, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku Sąd bada, kto jest spadkobiercą oraz w oparciu o jaki tytuł powołania następuje dziedziczenie – celem tego postępowania jest więc ustalenie, kto dziedziczy spadek (art.670 kpc).

Z art. 926 § 1 i 2 k.c. wynika, że jeżeli został sporządzony ważny i skuteczny testament, w którym spadkodawca powołał spadkobiercę lub spadkobierców do całości spadku, to spadek jest dziedziczony na podstawie testamentu. Sąd Rejonowy uznał w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe, że sporządzony w dniu 4 czerwca 2014 roku przez Z. B. testament ustny nie jest ważny, jako że nie odpowiada, z uwagi na swoje cechy i okoliczności sporządzenia, wymogom przewidzianym dla testamentów ustnych, regulowanym treścią przepisów art. 952 k.c. w zw. z art. 957 k.c.

Sąd Rejonowy przywołał treść art. 952 § 1 kc i art. 957§ 1 k.c. Wskazał, że przewidziana w art. 952 k.c. forma testamentu jest formą testamentu szczególnego. Testamenty szczególne mogą zostać sporządzone jedynie w wyjątkowych, ściśle określonych w ustawie, okolicznościach. Podał, że sporządzenie testamentu ustnego uzasadniają dwie okoliczności. Po pierwsze, może on zostać sporządzony, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Po drugie, testament ustny może być sporządzony, jeżeli - wskutek szczególnych okoliczności - zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Każda z tych okoliczności stanowi samodzielną (odrębną) przesłankę sporządzenia testamentu ustnego.

Takie ustne oświadczenie woli spadkodawcy powinno być złożone przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Świadkiem jest osoba, do której spadkodawca kieruje swoje oświadczenie i która to oświadczenie przyjmuje, gdyż niezbędnym warunkiem istnienia testamentu ustnego jest życzenie spadkodawcy złożenia oświadczenia ostatniej woli oraz fakt przywołania osób, które zostały następnie wskazane jako świadkowie w celu wysłuchania jego oświadczenia o rozrządzeniu posiadanym majątkiem.

Sąd Rejonowy wskazał, że przepisy kodeksu cywilnego dotyczące testamentów są przepisami bezwzględnie obowiązującymi ( ius cogentis), które ustawodawca wprowadził mając na względzie doniosłość i szczególność sytuacji związanej z dziedziczeniem.

Odnosząc te rozważania do niniejszej sprawy Sąd Rejonowy uznał, że sporządzony w dniu 4 czerwca 2014 roku testament ustny Z. B. jest nieważny (art. 958 k.c.), nie zostały bowiem zachowane szczególne warunki przewidziane w powołanych powyżej przepisach. Spadkodawca nie oświadczył swojej woli w jednoczesnej obecności trzech świadków w rozumieniu art. 952 § 1 k.c. w zw. z art. 957 § 1 k.c. W tym zakresie Sąd Rejonowy oparł się na zeznaniach świadka J. B., która poprosiła trzech pracowników wuja swego męża o pełnienie funkcji świadków testamentu ustnego Z. B., jednakże świadkowie ci nie byli jednocześnie obecni przy oświadczaniu przez spadkodawcę ostatniej woli. Wskazał, że z zeznań tego świadka wynika, że testator nie był w stanie przy każdym ze świadków wyrazić swej woli (powiedzieć, że przekazuje swój majątek I.), a jedynie potwierdzał, że zgadza się z treścią dokumentu podpisywanego przez świadków.

Przy tym Sąd Rejonowy wskazał, że obecni cały czas przy testatorze wnioskodawca i J. B. to osoby niezdolne do pełnienia roli świadka, w rozumieniu art. 957 § 1 k.c. Sąd Rejonowy wskazał, że oceniłby testament ustny jako ważny, gdyby I. B. i J. B. nie podlegali wyłączeniom z art. 957 § 1 k.c.: pierwszy jako osoba, która została powołana jako spadkobierca (a więc została dla niego przewidziana korzyść), druga zaś jako bratowa spadkobiercy testamentowego. Gdyby nie to wyłączenie od możliwości bycia świadkiem testamentu ustnego, obecność wnioskodawcy i J. B. wraz ze świadkiem z kręgu pracowników restauracji oznaczałaby, że doszło do oświadczenia ostatniej woli w jednoczesnej obecności trzech świadków.

Opisane wywody doprowadziły Sąd Rejonowy do wniosku, że nie została spełniona przewidziana w treści art. 952 § 1 k.c. przesłanka nakazująca jednoczesną obecność co najmniej trzech świadków. Z tych względów testament Z. B. w ocenie Sądu Rejonowego jest nieważny (art. 958 k.c.).

Sąd Rejonowy wskazał, że wobec ustalenia niespełnienia ustawowej przesłanki dotyczącej jednoczesnej obecności wymaganej liczby świadków testamentu ustnego bez znaczenia pozostawały dalsze okoliczności wymagane dla ważności testamentu ustnego, w tym związane ze sporządzeniem protokołu testamentu ustnego (względnie – stwierdzeniem jego treści zeznaniami świadków przed sądem), w tym osoby, która protokół ten sporządziła.

Sąd Rejonowy wskazał, że skoro testament ustny Z. B. z dnia 4 czerwca 2014 roku jest nieważny, zaś spadkodawca nie pozostawił innych testamentów, dziedziczenie nastąpiło zgodnie z przepisami o dziedziczeniu ustawowym - w myśl przepisu art. 931 § 1 k.c. Przepis ten stanowi, że w pierwszej kolejności powołane z ustawy do spadku są dzieci i małżonek zmarłego, które dziedziczą w częściach równych (art. 931 § 1 k.c.).

Wobec powyższego, Sąd Rejonowy stwierdził nabycie spadku po spadkodawcy, który w chwili śmierci był wdowcem, przez jego synów, a to I. B., M. B. (2), M. B. (1) i G. B. po ¼ części.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od tego postanowienia wniósł wnioskodawca. Zarzucił temu postanowieniu błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść ostatecznego rozstrzygnięcia, a polegający na bezzasadnym uznaniu, że sporządzony w dniu 4 czerwca 2014r. testament ustny Z. B. jest nieważny. Zarzucił też naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233§1kpc polegające na fragmentarycznym oraz niewystarczającym rozważeniu materiału dowodowego polegające w szczególności na nieprzesłuchaniu bezpośrednio przed Sądem świadków sporządzenia testamentu ustnego przez spadkodawcę Z. B. w wyniku wybiórczego potraktowania istniejącego w sprawie materiału dowodowego bez wszechstronnej oceny dowodów w efekcie prowadzącej od przekroczenia swobodnej oceny dowodów, co doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych.

Stawiając te zarzuty skarżący wniósł o zmianę postanowienia Sądu I instancji i stwierdzenie że spadek po zmarłym Z. B. nabył na podstawie testamentu ustnego jego syn I. B. w całości, ewentualnie o uchylenie tego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji celem bezpośredniego przesłuchania wskazanych we wniosku świadków sporządzenia testamentu ustnego.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że kilka godzin przed śmiercią jego ojciec wyraził jednoznacznie swą ostatnią wolę. Testament ustny sporządzony został w sposób prawidłowy i ważny. Zostały przy tym wyczerpane wszystkie przesłanki sporządzenia tego testamentu: spadkodawca był ciężko chory, w ostatnich dniach przed jego śmiercią doszło do znacznego pogorszenia jego stanu zdrowia. Spadkodawca wcześniej według relacji rodziny wierzył, że jego stan zdrowia nie jest tak poważny. Dopiero przebywając w szpitalu, na skutek pogorszenia stanu zdrowia podjął decyzję o potrzebie sporządzenia testamentu. Wcześniej tej potrzeby nie dostrzegał. Stan spadkodawcy był na tyle poważny i ciężki, że nie było możliwości umówienia wizyty u notariusza lub sprowadzenie go do szpitala. Testator przy tym był na tyle słaby, że nie wchodziła w grę pisemna forma testamentu. Mimo złego stanu zdrowia spadkodawca zdawał sobie sprawę z podjętych na jego życzenie czynności, w ramach których poproszono osoby trzecie. Najbliżsi spadkodawcy podjęli wszelkie kroki, aby jego wola została wyrażona w sposób ważny i skuteczny. Został też sporządzony protokół testamentu ustnego.

Skarżący wywodził, że wszelkie wymogi dotyczące testamentu ustnego spadkodawcy zostały zrealizowane.

W ocenie skarżącego, poczynienie ustaleń co do ważności sporządzenia testamentu ustnego jedynie na podstawie zeznań świadka J. B. jest prawidłowe, bowiem Sąd nie dokonał oceny całego materiału dowodowego, a wyciągnięte przez niego wnioski co do nieważności testamentu ustnego są co najmniej przedwczesne. Podniósł, że okoliczności zdarzenia: nagłość sytuacji, brak wiedzy co do koniecznych do podjęcia czynności i wymogów prawnych oraz szybka śmierć spadkodawcy spowodowały po stronie najbliższych dla zmarłego stres. Silne emocje i przeżycia w ocenie skarżącego mogły mieć też wpływ na proces zapamiętywania poszczególnych zdarzeń w dniu 4 czerwca 2014r., w tym istotnych szczegółów. Zdaniem skarżącego Sąd powinien brać pod uwagę możliwość zaistnienia takich sytuacji przy ocenie wiarygodności zeznań świadka. Zdaniem skarżącego Sąd powinien dokonać przesłuchania obiektywnych świadków. Rezygnacja z przesłuchania świadków testamentu ustnego była w tych okolicznościach pochopna.

Uczestnicy postępowania M. B. (1) i M. B. (2) wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz tych uczestników postępowania kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja odniosła skutek.

Sąd Okręgowy podzielił argumentację skarżącego co do tego, że pochopnie oddalono wnioski dowodowe o przesłuchanie świadków zawnioskowanych we wniosku. Podnieść przy tym należy, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, iż zeznania wnioskodawcy oraz świadka J. B. nie były zgodne w zakresie tego, kto był obecny przy oświadczeniu spadkodawcy co do treści jego ostatniej woli, a Sąd Rejonowy nie przytoczył w uzasadnieniu argumentów co do tego, dlaczego zeznaniom wnioskodawcy odmówił wiary( art. 328§2kpc).

W tym stanie sprawy, zważywszy na charakter niniejszego postępowania, Sąd Okręgowy przeprowadził w postępowaniu odwoławczym dowód z zeznań świadków – osób postronnych przywołanych do czynności sporządzenia testamentu ustnego spadkodawcy.

Z zeznań tych świadków : K. S. ( poprzednio (...)), K. K. i D. K., jak i z zeznań świadka Z. L., który przywiózł w/w świadków do szpitala i był również obecny na sali szpitalnej, na której leżał spadkodawca wynika, że oświadczył on swoją ostatnią wolę w jednoczesnej obecności ich wszystkich, J. B. oraz wnioskodawcy. Wskazani świadkowie ze szczegółami oraz zgodnie przedstawili przebieg zdarzeń, opisali salę szpitalną, w której leżał spadkodawca oraz wskazali, że w sposób wyraźny, swoimi słowami – w odpowiedzi na pytanie - spadkodawca oświadczył wolę przekazania swego majątku synowi I. B.. W tym stanie materiału dowodowego Sąd Okręgowy zdecydował o przeprowadzeniu konfrontacji pomiędzy świadkiem J. B. a pozostałymi świadkami.

Podczas tej konfrontacji świadkowie K. S., K. K., D. K. i Z. L. podtrzymali swe zeznania, zeznania swe podtrzymała też J. B.. W odpowiedzi na pytanie o motywy jakie kierują pozostałymi świadkami co do odmiennego przedstawienia przebiegu zdarzenia niż ona je przedstawia, nie potrafiła ona podać żadnego takiego motywu.

W tym stanie materiału dowodowego w ocenie Sądu Okręgowego zasady doświadczenia życiowego nakazują zmianę ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy poprzez ustalenie, że spadkodawca wyraził swą ostatnią wolę w jednoczesnej obecności większej ilości niż trzech świadków, z których trójka na pewno nie podlegała wyłączeniu z grona świadków testamenty ustnego jako osoby obce spadkodawcy i została w tym charakterze przywołana.

Odnośnie swobodnego i świadomego wyrażenia woli przez spadkodawcę, z zeznań świadków wynika, że była ona zachowana. Spadkodawca nie był pytany przez swego syna, lecz przez jednego ze świadków co do treści swej ostatniej woli. Ponadto odpowiadał prawidłowo na pytania obojętne (o dzień tygodnia), poznał te osoby spośród przybyłych, które wcześniej znał (D. K. i Z. L.). Nikt z przesłuchanych osób w żaden sposób nie wskazywał na to, że spadkodawca nie był świadomy sytuacji, w jakiej się znalazł. Wręcz przeciwnie, z ich zeznań wynika, że zarówno osoby przywołane jako świadkowie, jak i spadkodawca zdawali sobie sprawę, że w zaistniałej sytuacji dochodzi do sporządzenia testamentu.

Oceniając jako wiarygodne zeznania świadków K. S., K. K., D. K. i Z. L. Sąd Okręgowy zważył, że są oni osobami postronnymi, które nie odniosły żadnej korzyści, ani osobistej ani majątkowej z faktu sporządzenia testamentu przez spadkodawcę. Ponadto dobór K. S., K. K., D. K. jako świadków testamentu był przypadkowy, wynikał z faktu ich zatrudnienia w restauracji, znanej J. B. i I. B. oraz tego, że były osobami obcymi wobec spadkodawcy. Nadto za uznaniem zeznań tych świadków za wiarygodne przemawiał sposób składania tychże zeznań, wskazujący na szczerość, z przytoczeniem szeregu szczegółów nieistotnych z punktu widzenia treści ostatniej woli spadkodawcy, jak i pozytywny odbiór przez tych świadków postawy J. B. przy czynnościach sporządzenia testamentu jako synowej spadkodawcy, która z własnej woli pomagała wnioskodawcy (swemu szwagrowi) w trudnej sytuacji.

Tym samym Sąd Okręgowy nie dał wiary zeznaniom J. B., których treść była sprzeczna z zeznaniami w/w świadków. Nie można przeoczyć, że świadek ta jest żoną brata wnioskodawcy, który został pominięty przez ojca w spadkobraniu. Ona sama pytana o motywy swego postępowania (pomoc udzieloną wnioskodawcy w sprowadzeniu świadków oraz sporządzeniu protokołu testamentu), podała, że w zaistniałej sytuacji kierowały nią emocje, nie przemyślała i nie „przegadała” tej sprawy ze swoim mężem i braćmi męża.

Zgodnie z art. 952 kc, jak zasadnie wskazał Sąd Rejonowy, wymogami ważności treści testamentu ustnego poza złożeniem przez spadkodawcę oświadczenia przy jednoczesnej obecności trzech świadków jest zaistnienie jednej z dwóch przesłanek: zaistnienia obawy rychłej śmierci albo sytuacji, w której wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

W ocenie Sądu Okręgowego zaistniały obie wskazane przesłanki. Mimo, że spadkodawca chorował na chorobę nowotworową, dopiero kilka dni przed 4 czerwca 2014r. jego stan zdrowia się znacznie pogorszył. Znalazł się w szpitalu. Był bardzo słaby, zatem zachowanie przez niego zwykłej formy testamentu było co najmniej znacznie utrudnione. Do zwykłych form testamentu należy testament własnoręczny, testament notarialny oraz testament alograficzny (sporządzony wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego w obecności dwóch świadków). Stan zdrowia spadkodawcy, jak wynika to z materiału sprawy był na tyle poważny, że uniemożliwiał jego stawiennictwo w kancelarii notarialnej czy urzędzie samorządu terytorialnego. Nie było czasu na umówienie wizyty notariusza. Zapoznanie się z podpisem spadkodawcy na protokole wskazuje na co najmniej znaczne utrudnienie w własnoręcznym sporządzeniu testamentu (podpis spadkodawcy jest nie do końca czytelny, wskazuje na niepewną rękę piszącego, wynikającą zapewne z jego stanu chorobowego).

Mimo, że wcześniej spadkodawca odmawiał sporządzenia ostatniej woli, w zaistniałej sytuacji wyraził zgodę na jej oświadczenie. Wszyscy najbliżsi spadkodawcy widzieli, że jego stan jest poważny, co potwierdzały wypowiedzi lekarzy. Tym samym istniała w dniu 4 czerwca 2014r. zarówno obiektywna jak i subiektywna obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Zważyć przy tym należy, że przyczyna niemożności zachowania zwykłej formy testamentu nie ustała aż do śmierci spadkodawcy, skoro zmarł on kilka godzin po sporządzeniu testamentu. W ocenie Sądu Okręgowego zatem przeprowadzone postępowanie dowodowe wskazywało, że testament ustny spadkodawcy został sporządzony w sposób ważny.

Zgodnie z art. 952§2kc, treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

W judykaturze wskazano, że osoba trzecia spisująca oświadczenie winna spełniać takie same wymogi, jak świadkowie testamentu ustnego (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2005 r., sygn akt II CSK 8/05). W przypadku J. B. nie zostały one zachowane. Nadto nie sposób nie zauważyć, że protokół dołączony do wniosku jak wynika z zeznań świadków spisany był już przed wyrażeniem przez spadkodawcy swej ostatniej woli w obecności świadków. Jedynie podpisy świadków i spadkodawcy były na nim złożone już po tym oświadczeniu. Jakkolwiek nie można tej okoliczności przypisać nadmiernego znaczenia, skoro zachowany był termin roczny od daty złożenia oświadczenia woli do jego spisania (jeżeli za moment spisania uważać moment złożenia podpisów pod oświadczeniem), to jednak sporządzenie tego protokołu przez osobę, która nie mogła być z mocy art. 957§1 kc świadkiem testamentu ustnego powoduje, że sporządzony protokół nie stanowi prawidłowego stwierdzenia treści testamentu ustnego.

Zgodnie z art. 952§3 kc, w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Odnosząc się do powołanej w tym przepisie możliwości stwierdzenia treści testamentu ustnego, w ocenie Sądu Okręgowego dla zachowania terminu półrocznego, o którym mowa wystarczające jest złożenie w postępowaniu sądowym wniosku o przesłuchanie świadków testamentu ustnego. Wnioskodawca nie ma bowiem żadnego wpływu na tok postępowania Sądowego, w szczególności na jego szybkość i termin wyznaczenia przez Sąd posiedzenia, na jakim zostaną przesłuchani świadkowie. Obciążanie spadkodawcy skutkami wyznaczenia tego terminu przesłuchania po upływie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy było sprzeczne z zasadą poszanowania woli spadkodawcy wyrażonej w ważnym testamencie. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 grudnia 2000r., sygn. I CKN 668/00, OSNC 2001/10/151).

W niniejszej sprawie wnioskodawca złożył wniosek w dniu 7 sierpnia 2014r., a zatem przed upływem 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy i już we wniosku zawarł żądanie przesłuchania świadków testamentu ustnego, wskazał ich dane i adresy umożliwiające ich wezwanie. Tym samym za skuteczne Sąd Okręgowy uznał stwierdzenie treści testamentu ustnego Z. B. poprzez przesłuchanie świadków testamentu ustnego na rozprawie w dniu 24 lutego 2016r.

W tym stanie sprawy, uznając, że spadkodawca pozostawił ważny testament ustny, należało ustalić porządek dziedziczenia zgodnie z treścią jego ostatniej woli – na rzecz I. B.. Z tych powodów zaskarżone postanowienie należało zmienić na podstawie art. 386§1kpc w zw. z art. 13§2kpc.

Jednocześnie wobec wyniku postępowania oddalono wnioski uczestników postępowania o zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania odwoławczego. Orzeczenie to oparto na art. 520§3kpc, przy uwzględnieniu, że wnioskodawca nie domagał się zasądzenie zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Marcin Rak SSO Andrzej Dyrda SSO Gabriela Sobczyk