Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Z. Ł. (1)

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 15 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 1867/15 oraz zażalenia strony pozwanej od zawartego w tym orzeczeniu rozstrzygnięcia o kosztach procesu

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie IV poprzez nadanie mu brzmienia:

„IV. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.520 zł (dwa tysiące pięćset dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu”;

2.  oddala apelację;

3.  zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 2.430 zł (dwa tysiące czterysta trzydzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSA Robert Jurga SSA Jan Kremer SSA Grzegorz Krężołek

Sygn. I ACa 489/16

I ACz 639 /16

UZASADNIENIE

W częściowym uwzględnieniu żądania powoda Z. Ł. (1) , domagającego się przyznania zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną śmiercią matki, potrąconej m przez sprawcę ubezpieczonego u strony pozwanej , (...) SA , Sąd Okręgowy w Kielcach :

- zasądził na rzecz pokrzywdzonego kwotę 31 000 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 9 stycznia 2015r [ pkt I ] ,

- w pozostałej części powództwo oddalił [ pkt II ] ,

- zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 1 365 zł , tytułem zwrotu części opłaty od uwzględnionej części powództwa [ pkt III ] ,

- zniósł wzajemnie pomiędzy miedzy stronami koszty zastępstwa procesowego[ pkt IV sentencji orzeczenia ]

Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty istotne dla rozstrzygnięcia :

W dniu 16 grudnia 1999 r. matka powoda, w miejscowości Ć., została potrącona przez samochód osobowy marki R. nr rej. (...) kierowany przez S. P..

W wyniku wypadku i doznanych obrażeń poszkodowana zmarła.

S. P. został uznany za winnego popełnienia przestępstwa z art. 177 § 2 kk i skazany na 2 lata pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby, wynoszącej 4 lata.

Z. Ł. (1) jest jednym z trojga dzieci swoich rodziców.

W 1993 r. ożenił się. Początkowo mieszkał wraz z żoną i z rodzicami w Ć., a następnie wyprowadził się, zamieszkując w niewielkiej odległości od niego.

Pracował jako konwojent w (...) Spółdzielni (...), jego żona natomiast w zakładzie porcelany w Ć.. Często odwiedzali rodziców powoda. Spotkaniom tym towarzyszyła miła atmosfera, wspólnie żartowali. Interesował się sprawami rodziców, którzy zawsze chętnie gościli ich u siebie.

Powód był bardzo zżyty z matką, łączyły ich bliskie relacje. Zawsze mógł na nią liczyć, pomagała mu i wspierała go, uczestniczyła w codziennym życiu syna.

Sprawowała codzienną opiekę nad dziećmi stron, początkowo starszym synem, a następnie pomagała w opiece nad młodszym, niepełnosprawnym z powodu wady serca , dzieckiem powoda. Często gotowała obiady dla rodziny, wyręczała w pracach domowych. Zdarzało się ze mieszkała u syna dłużej , nieprzerwanie przez tydzień czy miesiąc. Zawsze wspólnie spędzali święta, które matka zazwyczaj organizowała dla całej rodziny u siebie w domu.

W chwili śmierci I. Ł. miała 66 lat, cieszyła się dobrym zdrowiem. W dacie wypadku matki powód przebywał na urlopie wychowawczym związanym z opieką nad młodszym synem . Pobierał zasiłek wychowawczy. Głównym dochodem jego rodziny była wówczas pensja żony.

O wypadku, w którym zginęła matka , powód dowiedział się od ojca , który do niego zadzwonił i poinformował o zdarzeniu. Powód był w szoku. Później odczuwał smutek, żal, miał poczucie niesprawiedliwości. Był załamany.

Dodatkowo miał trudności z pracą, z której ostatecznie został zwolniony. Przez 6 lat korzystał z urlopu wychowawczego, po tym czasie podejmował prace dorywcze.

Poczucie smutku i przygnębienia pogłębiały pytania dzieci – wówczas w wieku 3 i 6 lat - o babcię i jej powrót ze szpitala.

Od czasu wypadku powód zmuszony był korzystać z pomocy osób trzecich w opiece nad dziećmi – okresowo zatrudniał opiekunkę, korzystał też z pomocy teścia. Obecnie synowie powoda, już dorośli studiują – jeden w W., drugi w K..

Jak ustala ponadto Sąd Okręgowy z upływem czasu negatywne emocje związane ze śmiercią I. Ł. u powoda wygasły.

Nie korzystał z pomocy specjalistycznej psychologa czy psychiatry w okresie , kiedy negatywne przeżycia wywołane następstwami zdarzenia z 16 grudnia 1999r były szczególnie intensywne. . Do dzisiaj wspomina matkę, odczuwa jej brak, szczególnie w okresach świątecznych. Kultywuje pamięć zmarłej, odwiedza jej grób.

Z. Ł. (1) zgłosił ubezpieczycielowi sprawcy wypadku swoje roszczenie pismem z dnia 4 listopada 2014r., domagając się wypłaty kwoty 80 000 zł tytułem zadośćuczynienia, a (...) SA nie później aniżeli w dniu 9 grudnia 2014 r. została o nich poinformowana.

Ubezpieczyciel , nie negując zasady swojej odpowiedzialności, uznał to roszczenie do kwoty 9 000 złotych i taka też sumę pokrzywdzonemu wypłacił , uznając , iż w pełni rekompensuje ona doznany przezeń uszczerbek niemajątkowy wywołany zgonem I. Ł..

W ramach rozważań prawnych , po przedstawieniu normatywnej podstawy odpowiedzialności strony pozwanej za wyrównanie krzywdy , której doznał syn zmarłej , którą z uwagi na datę zdarzenia , była norma art. 448 kc w zw z art. 24 §1 kc , Sąd Okręgowy stanął na stanowisku , że zważywszy na zakres wykazanej w postępowaniu krzywdy powoda , jej niewymierność oraz to , że jednak zbiegiem czasu jej realna intensywność ulegała ograniczeniu , a powód w chwili obecnej poradził sobie z negatywnymi następstwami traumy spowodowanej tragiczną i niespodziewaną śmiecia matki , iż właściwą wielkością świadczenia wyrównującego ten uszczerbek jest w przypadku Z. Ł. (1) kwota 40 000 złotych.

Skoro dotąd otrzymał on z tego tytułu od strony pozwanej 9 000 złotych , to zasadnym jest przyznanie mu [ dodatkowo ] sumy 31 000 złotych.

W pozostałej części żądanie powoda , jako wygórowane , Sąd I instancji oddalił.

Rozstrzygając o odsetkach , Sąd Okręgowy ocenił , że zważywszy na datę w której ubezpieczyciel sprawcy wypadku dowiedział się o zgłoszeniu roszczenia przez powoda , o stanie opóźnienia w jego spełnieniu można mówić po upływie 30 dni od tej daty,. Zatem początkową datą ich płatności jest 9 stycznia 2015r

Podstawą rozstrzygnięcia o kosztach postępowania była norma art. 100 kpc.

W apelacji od tego wyroku powód , zaskarżając je w zakresie punktu II sentencji, co do kwoty 10 000 złotych , domagał się w jej wniosku zmiany rozstrzygnięcia z dnia 15 grudnia 2015r , w ten sposób aby kwotę przyznanego skarżącemu świadczenia podwyższyć właśnie o dalsze 10 000 złotych.

Środek odwoławczy został oparty na następujących zarzutach :

- naruszenia prawa procesowego , w sposób mający istotny wpływ na wynik sprawy , a to art. 233 §1 kpc , w następstwie przekroczenia przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów i zastąpienia jej oceną dowolną , w ramach której nie została należcie doceniona doniosłość poszczególnych dowodów , co w konsekwencji doprowadziło do wadliwego przyjęcia , iż kwota przyznana [ dodatkowo] przez Sąd realizuje właściwie funkcję kompensacyjną zadośćuczynienia za doznaną przez skarżącego krzywdę , zważywszy na okoliczności jakie towarzyszyły przeżywaniu jej , w sytuacji osobistej Z. Ł. (1) , w której jego więzi z tragicznie zmarłą matką były szczególnie silne.

- naruszenia prawa materialnego tj. art. 448 kc w zw z art. 24 §1 kc , jako konsekwencji uznania , że kwota świadczenia przyznana przez Sąd I instancji właściwie wyrównuje doznany przez powoda uszczerbek.

W motywach środka odwoławczego Z. Ł. (1), w istocie powtarzając argumenty dotąd powoływane w sprawie i eksponujące szczególną więź z matką , która do czasu niespodziewanego zgonu w sposób szczególny pomagała mu w życiu codziennym , w szczególności w opiece nad dziećmi , w tym jednym wymagającym dodatkowej troski ze względu na stan zdrowia oraz na to , jak ogromnym szokiem była wiadomość o jej śmierci , która wymagała również przeorganizowania sposobu realizacji codziennych czynności związanych z funkcjonowaniem rodziny. Wobec teg[o skarżący uznawał , że dopiero kwota łączna 50 000 złotych , a nie 40 000 zł , jak ocenił to Sąd Okręgowy , właściwie wypełni w jego przypadku , funkcję wyrównawczą zadośćuczynienia.

W piśmie procesowym, zawierającym stanowisko ubezpieczyciela wobec apelacji, (...) SA domagał się jej oddalenia jako pozbawionej usprawiedliwionych podstaw oraz obciążenia przeciwnika procesowego kosztami postępowania apelacyjnego.

Ponadto ubezpieczyciel sprawcy wypadku , składając zażalenie na rozstrzygnięcie o kosztach procesu, zawarte w punkcie IV sentencji orzeczenia Sądu Okręgowego, zakwestionował poprawność wzajemnego zniesienia pomiędzy stronami kosztów zastępstwa procesowego . Domagał się przyznania na swoja rzecz , w następstwie zmiany tej części rozstrzygnięcia, kwoty 2520 złotych oraz obciążenia powoda kosztami postępowania zażaleniowego.

Zażalenie zostało oparte na zarzucie naruszenia art. 100 kpc.

Jego realizacji strona pozwana upatrywała w tym , że stosując tę normę , Sąd Okręgowy nie uwzględnił faktu , iż Z. Ł. wykazał zasadność swojego roszczenia jedynie w 30 % w powstałej części ulegając w sporze.

Wobec tego zniesienie kosztów zastępstwa pomiędzy stronami nie było, zdaniem (...) SA uzasadnione , a to w jakiej części koszty te powinny być stronie pozwanej przez niego zwrócone , wyznacza właśnie relacja stosunkowa wymiaru w jakim roszczenie powoda , określone , także pod względem ilościowym, przez profesjonalnego pełnomocnika pokrzywdzonego , okazało się być uzasadnione.

Odpowiadając na zażalenie powód domagał się jego oddalenia jako nietrafnego oraz obciążenia żalącego się kosztami wywołanymi jego wniesieniem.

Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny rozważył :

Środek odwoławczy powoda nie jest uzasadniony i podlega oddaleniu.

W szczególności nie można podzielić żadnego z zarzutów na których opiera się jej konstrukcja.

Zgodnie z utrwalonym , podzielanym przez Sąd Apelacyjny, w składzie rozstrzygającym sprawę , stanowiskiem Sądu Najwyższego dotyczącym wykładni normy art. 233 §1 kpc , skuteczne postawienie zarzutu jej naruszenia wymaga od strony wykazania , w odniesieniu do zindywidualizowanych dowodów, na czym polega nieprawidłowość postępowania Sądu , w zakresie dokonanej oceny i opartych na niej ustaleń faktycznych.

Strona - autorka zarzutu- ma dowieść dlaczego w określony sposób oceniając konkretne dowody , Sąd naruszył zasady doświadczenia życiowego i [ lub ] reguły logicznego rozumowania. Nie jest przy tym wystarczające , dla uznania tego zarzutu za usprawiedliwiony , by poprzestała na przedstawieniu własnej wersji oceny i ustaleń , odmiennych od tych na których opierał się Sąd podejmując rozstrzygniecie , które uznaje ona za poprawne i zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy.

/ por. w tej materii , powołane jedynie dla przykładu , judykaty Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2001 , sygn. IV CKN 970/00 i z 6 lipca 2005, sygn. III CK 3/05 , obydwa powołane za zbiorem Lex ]

Analiza uzasadnienia omawianego zarzutu , którym posłużył się skarżący aby go umotywować uzasadnia wniosek , że ogranicza się ono właśnie wyłącznie do opisanego wyżej przeciwstawienia bez jakichkolwiek elementów rzeczowej polemiki z oceną i ustaleniami Sądu Okręgowego.

W istocie , stanowisko skarżącego sprowadza się do zaprezentowania przezeń odmiennego wniosku co do wysokości należnego świadczenia wyrównawczego Nie ma, w tak zbudowanej polemice , żadnego elementu mogącego stanowić rzeczywiste usprawiedliwienie dla tezy , że Sąd I instancji popełnił błąd w zakresie wnioskowania z treści dowodów , które zostały przeprowadzone.

Wobec tego zarzut ten należy odeprzeć, a ma to m. in. i tę konsekwencję , iż ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy , jako kompletne i dokonane poprawnie , Sąd II instancji przyjmuje za własne.

Nie ma też racji powód , gdy w ramach zarzutu prawnomaterialnego, kwestionuje poprawność zastosowania przez Sąd I instancji normy art. 448 kc w zw z art. 24 §1 kc.

Podnoszonej przez siebie nieprawidłowości upatruje on w nieprawidłowym , jego zdaniem, określeniu wysokości świadczenia kompensacyjnego, które jest należne pokrzywdzonemu , ponad przyznane już uprzednio przez ubezpieczyciela sprawcy wypadku komunikacyjnego , w którym zginęła I. Ł..

W uzasadnieniu tego zarzutu nie znajdujemy , poza wyrazem osobistego przekonania powoda , żadnych argumentów mogących przekonywać , że podwyższenie sumy dodatkowego zadośćuczynienia , na poziomie postulowanym we wniosku apelacji, będzie realizowało zasadniczą dla zadośćuczynienia za doznaną krzywdę ,kompensacyjną funkcję.

Stwierdzenie braku takiej argumentacji pozwala na to , aby Sąd II instancji poprzestał , w ramach oceny omawianego zarzutu , na następujących stwierdzeniach i wnioskach.

Oczywistym jest , że uszczerbek niemajątkowy w postaci krzywdy na charakter niewymierny , a ta niewymierność wynika nie tylko z charakteru tego uszczerbku mającego osobisty charakter i odczuwanego indywidualnie , w różny sposób , zależny od cech osobistych każdego pokrzywdzonego składających się na jego konstrukcję psychiczną ale także stad , że ustawodawca zdecydował się na to aby środkiem jego wyrównywania było niedoskonałe narzędzie z w postaci pieniędzy. Co więcej , zgodnie przyjętymi , w normach stanowiących podstawę przyznawania takich świadczeń jednolitymi uregulowaniami [ por. np. art. 445 §1 ,448 i 446 §4 kc ] ,określona ilość środków pieniężnych ma zrealizować kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia jednorazowo , w warunkach takich , kiedy z natury rzeczy krzywda rozciąga się w czasie , będąc odczuwaną długo po prawomocnym zakończeniu postępowania przed Sądem.

Tym nie mniej , w ramach swobodnego uznania sędziowskiego , stosowanego z uwzględnieniem wszystkich doniosłych z punktu widzenia rozmiarów tego uszczerbku odniesionych do indywidualnej sytuacji osoby pokrzywdzonego, to przede wszystkim Sąd I instancji jest uprawniony określać wysokość tego świadczenia. Ingerencja Sądu II instancji , w ramach kontroli instancyjnej , w jego wymiar jest usprawiedliwiona jedynie wówczas, gdy przyznana kwota jest zupełnie nieadekwatna do poziomu krzywdy uprawnionego do kompensacji. Owa nieadekwatność, przesadzająca o tym , iż kwota ta nie jest „ odpowiednia” : w rozumieniu powołanych przepisów , może przybrać postać bądź to rażącego zawyżenia lub rażącego zaniżenia przyznanego z tego tytułu świadczenia.

Tylko wówczas można mówić o sytuacji, w której doszło do naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego - normy - stanowiącej postawę przyznania świadczenia kompensującego krzywdę .

Nie można też tracić z pola widzenia i nie uwzględniać w ramach oceny poprawności określenia jego właściwej wysokości , że sprawca zdarzenia , które spowodowało wyrównywaną krzywdę, a zatem i ewentualnie [ jak w rozstrzyganej sprawie ] jego ubezpieczyciel, odpowiadają za jego normalne następstwa [ argument z art. 361 §1 kc ]

Zatem i zakres tego obowiązku, w przypadku krzywdy wywołanej zgonem osoby najbliższej, nie może wykraczać poza uznawane za powszechnie występujące przejawy tego uszczerbku wynikające z bólu , cierpienia , poczucia osamotnienia , pustki i zniechęcenia spowodowanych tragicznym i niespodziewanym zgonem osoby najbliższej.

W konsekwencji nie mogą być traktowane jako wyznaczniki rozmiaru tego obowiązku po stronie zobowiązanego do indemnizacji takiej szkody, te przejawy krzywdy , które w sposób szczególny indywidualizują pokrzywdzonego , który z uwagi na swoją konstrukcję psychiczną subiektywnie bardziej intensywnie lub długotrwale niż ma to miejsce zazwyczaj , w porównywalnych realiach faktycznych , przeżywa doznaną stratę

Biorąc to pod uwagę powiedzieć należy , że w okolicznościach rozstrzyganej sprawy, brak jest dostatecznych podstaw by stwierdzając tak zasadniczy błąd Sądu Okręgowego w określeniu rzeczywistego wymiaru krzywdy Z. Ł. (1) , w ramach rozpoznawania apelacji korygować wymiar należnego mu świadczenia wyrównawczego , tym bardziej w skali określonej we wniosku środka odwoławczego.

Z tych przyczyn , w uznaniu , że żaden z zarzutów apelacji powoda nie jest trafny , Sąd II instancji oddalił ją na podstawie art. 385 kpc w zw z art. 448 i 24 §1 kc.

Przechodząc do oceny zażalenia strony przeciwnej i uwzględniając jego zakres , ograniczony do części rozstrzygnięcia zawartego w punkcie IV sentencji wyroku z 15 grudnia 2015r należy uznać , iż zasadnie kwestionuje ona poprawność zastosowania przez Sąd Okręgowy normy art. 100 kpc jako podstawy , w okolicznościach ustalonych w sprawie , do tego aby usprawiedliwiała ona wzajemne zniesienie pomiędzy stronami kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy , jak trafnie podnosi to skarżący ubezpieczyciel , stosując ten przepis nie wziął pod rozwagę , że Z. Ł. (1) dochodził pozwem kwoty 91 000 złotych , uznając , iż należna mu [ łącznie z już wcześniej otrzymaną ] suma zadośćuczynienia zamyka się w kwocie 100 000 złotych. Jak wynikało z treści dokonanych ustaleń żądanie to było , w sposób zasadniczy zawyżone , a fakt , że było ono określone przez zastępującego powoda profesjonalistę po pierwsze nie uprawnia, na tle stosowania art. 100 kpc do usprawiedliwionego odwołania się do argumentu , iż ostateczne określenie wysokości należnego świadczenia w tej sprawie zależało od oceny Sądu.

Po wtóre fakt ten wyklucza istnienie podstaw do wzajemnego zniesienia , przy takim wyniku sporu , tej części kosztów procesu pomiędzy stronami. Wystarczy wskazać , że zakres wykazania roszczenia i porażki procesowej powoda wyraża proporcja 30 % : 70 %. Wzajemne zniesienie kosztów byłoby uzasadnione wówczas, gdyby proporcja ta oscylowała wokół relacji 50 % : 50 %.

Z tej przyczyny , stosując pierwsza z wymienionych relacji, Sąśd II instancji w następstwie uwzględnienia zażalenia strony pozwanej na podstawie art. 386 §1 kpc w zw z art. 397 §2 kpc, stosownie zmieniając zaskarżona nim część wyroku, zasądził na jej rzecz od powoda z tego tytułu kwotę 2520 złotych , będącą funkcją stawki wynagrodzenia radcy prawnego przy ustalonej w sprawie wartości przedmiotu sporu oraz stopnia w jakim ubezpieczyciel obronił się skutecznie przed żądaniem powoda [3600 zł x 0,7 ]

Konsekwencją oddalenia apelacji i uwzględnienia zażalenia , było rozstrzygniecie o kosztach postępowania odwoławczego , które obcinają, po myśli art. 98 §1 kpc w zw z art. 108 §1 i 391 §1 kpc i wynikającej z niej , dla wzajemnego ich rozliczenia pomiędzy stronami, zasady odpowiedzialności za wynik sprawy , powoda.

Na należną (...) SA z tego tytułu łączną kwotę 2430 złotych złożyły się , wyliczone według stawek wynagrodzenia radcy prawnego z wyboru , obowiązujących od dnia 1 stycznia 2016r - na podstawie §2 pkt 4 w zw z §10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia MS w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015r [ DzU z 2015 poz. 1804] ; kwota 1800 złotych należna za postępowanie apelacyjne przy wskazanej w środku odwoławczym Z. Ł. wartości przedmiotu zaskarżenia , opłata od zażalenia , a także ustalone na podstawie tego samego aktu prawnego [ §2 pkt 3 w zw §10 ust.2 pkt 2 ] , koszty zastępstwa w tym postępowaniu [ 600 zł ] , przy określonej przez pozwaną w tym środku odwoławczym, wartości przedmiotu zaskarżenia [ 2520 zł]

SSA Grzegorz Krężołek SSA Jan Kremer SSA Robert Jurga