Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2016 r. w Szczecinie

sprawy Z. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o przyznanie emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 listopada 2015 r. sygn. akt VI U 468/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2.  zasądza od Z. J. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział wG. kwotę 135 zł (sto trzydzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Anna Polak SSA Barbara Białecka SSA Beata Górska

Sygn. akt: III AUa 16/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczony Z. J. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 22 kwietnia 2015 r., w przedmiocie odmowy przyznania mu prawa do emerytury. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczony podał, że pozwany odmówił mu prawa do emerytury uznając, iż nie został przez niego udowodniony wymagany okres pracy w warunkach szczególnych.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie. W uzasadnieniu przyznał, że ubezpieczony Z. J. wystąpił z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury, w którym wskazał, że nie pozostaje on członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Pozwany wskazał również, iż z uwagi na nieudowodnienie przez ubezpieczonego okresu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat odmówił mu prawa do emerytury. Organ rentowy wyjaśnił, iż nie uwzględnił ubezpieczonemu pracy w warunkach szczególnych od dnia 01.09.1970 r. do dnia 15.07.1974 r. kiedy pozostawał zatrudniony w (...) w G., od dnia 01.03.1977 r. do dnia 30.06.1992 r. kiedy ubezpieczony pozostawał zatrudniony w PTS (...) w Z. oraz od dnia 02.01.1997 r. do dnia 31.12.1998 r. kiedy ubezpieczony pozostawał zatrudniony
w (...) w G.. Pozwany wyjaśnił, iż powyższe było wynikiem niepoprawnie wystawionych świadectw pracy.

Wyrokiem z dnia 10 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w G. z dnia 22 kwietnia 2015 r., w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu Z. J. prawo do emerytury od dnia 21 kwietnia 2015 r. poczynając.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Ubezpieczony Z. J. urodził się w dniu (...) Posiada bezsporny ogólny okres ubezpieczenia wynoszący 28 lat, 2 miesiące i 17 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Na dzień złożenia wniosku do organu rentowego
o przyznanie emerytury nie był członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

W okresie od dnia 01.03.1977 r. do dnia 30.06.1992 r. ubezpieczony pozostawał zatrudniony w PTS (...) w Z. z siedzibą
w P. Filia w G. na stanowisku mechanika samochodowego. Ubezpieczony wykonywał pracę mechanika w kanałach remontowych. Do zakresu jego zadań należała naprawa samochodów ciężarowych.
W tym okresie ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W okresie od dnia 21.09.1992 r. do dnia 31.12.1998 r. ubezpieczony pozostawał zatrudniony w (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w G., początkowo na stanowisku mechanika naprawy pojazdów samochodowych, a od dnia 02.01.1997 r. jako ładowacz-mechanik pojazdów samochodowych. W okresie od dnia 21.09.1992 r. do dnia 01.01.1997 r. ubezpieczony pracował na dwie zmiany w warsztacie samochodowym, gdzie były cztery kanały. Ubezpieczony dokonywał napraw samochodów w kanale. Od dnia 02.01.1997 r. ubezpieczony wykonywał obowiązki ładowacza samochodu wywożącego odpady. W w/w okresach ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Do pozwanego organu rentowego z dnia 24.03.2015 r. wpłynął wniosek ubezpieczonego o ustalenie uprawnień do emerytury w tzw. obniżonym wieku emerytalnym. Decyzją z dnia 22.04.2015 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury, z uwagi na nieudowodnienie 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy do dnia 1 stycznia 1999 r.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego oraz art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.; powoływana dalej jako: ustawa emerytalna) i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.) Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonego zasługiwało na uwzględnienie.

Przenosząc powyższe regulacje na grunt rozpoznawanej sprawy Sąd zważył, iż ubezpieczony wykazał w toku niniejszego procesu, że posiada 15-letni staż pracy
w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy uznał, że praca ubezpieczonego w okresie od dnia 01.03.1977 r. do dnia 30.06.1992 r., kiedy ubezpieczony pozostawał zatrudniony w PTS (...) w Z. z siedzibą w P. Filia w G. na stanowisku mechanika samochodowego była pracą w szczególnych warunkach.

Na okoliczność wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych w w/w okresie Sąd orzekający dopuścił dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym akt osobowych ubezpieczonego oraz dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego. Jednocześnie Sąd ten dopuścił dowód z przesłuchania ubezpieczonego w charakterze strony oraz zeznań świadka Z. Z..

Sąd I instancji po analizie akt osobowych ubezpieczonego, ustalił, że we wszystkich dokumentach jego stanowisko było określane jako mechanik samochodowy oraz mechanik naprawy pojazdów samochodowych. Ponadto, ze świadectwa szkolnego ubezpieczonego wynikało, że posiadał on wykształcenie jako mechanik. Z kolei w świadectwach pracy ubezpieczonego i umowach o pracę wskazano, iż ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Jednocześnie Sąd wziął pod uwagę zeznania świadka Z. Z., który jednoznacznie wskazał, że ubezpieczony w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pozostawał zatrudniony na podstawie umowy o pracę w PTS (...) w Z. z siedzibą w P. Filia w G.. Wyjaśnił, że ubezpieczony w spornym okresie pracował w warsztacie w kanale remontowym dokonując napraw samochodów ciężarowych. Świadek wskazał jednocześnie, że czynności wykonywane poza kanałem miały charakter marginalny i polegały m.in. na wyjściu po części. Świadek podał, że ubezpieczony często wykonywał pracę w nadgodzinach.

Powyższe okoliczności potwierdził ubezpieczony, który wskazał, że od dnia 01.03.1977 r. do dnia 30.06.1992 r. pracował jako mechanik w kanałach remontowych. Wyjaśnił, że jego praca polegała na naprawie silników, zawieszenia, resorów, sprzęgła, skrzyni biegów, tylnych mostów oraz wałów pędnych. Przy czym najczęściej wykonywał prace polegające na naprawie skrzyni biegów w samochodach marki J., S. i J.. Ubezpieczony wskazał również, że warunki szczególne polegały na dużym zawilgoceniu, nieprzyjemnym zapachu, braku ogrzewania zimą
i konieczności pracy z podniesionymi rękoma. Jednocześnie wyjaśnił, że od pracodawcy otrzymywał dodatek w postaci zupy regeneracyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe dowody pozwoliły na ustalenie, iż ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace mechanika
w kanale remontowym. Sąd orzekający wyjaśnił, iż niewątpliwie, aby praca mogła zostać uznana za pracę w warunkach szczególnych musi być wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że praca wykonywana jest stale, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze a także kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny. Z powyższego Sąd I instancji wywnioskował, że nie jest konieczne wykonywanie pracy w warunkach szczególnych przez 100% czasu pracy, gdyż jest to praktycznie niemożliwe w żadnym procesie technologicznym. Jak wskazują poglądy Sądu Najwyższego, w ramach pracy w warunkach szczególnych wykonuje się także inne czynności mające związek z taką pracą. Sąd wziął pod uwagę w tym zakresie, że czynności poboczne polegające na wyjściu po części czy też wyniesieniu zużytych części pozostawały bez znaczenia w okolicznościach niniejszej sprawy.

Mając na uwadze, że w wykazie A załącznika do w/w rozporządzenia, jako prace wykonywane w szczególnych warunkach wymienione zostały m.in. prace mechanika w kanałach remontowych (poz. 16 Działu XIV) Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczony w okresie od dnia 01.03.1977 r. do dnia 30.06.1992 r. pracował
w warunkach szczególnych.

Zaliczenie w/w okresu jako pracy w warunkach szczególny pozwoliło Sądowi na ustalenie, że ubezpieczony posiada staż pracy w warunkach szczególnych
w wymiarze 15 lat i 4 miesięcy.

Następnie, po dokonaniu analizy dokumentów, Sąd I instancji uznał również, że w okresie od dnia 21.09.1992 r. do dnia 02.01.1997 r. ubezpieczony wykonywał pracę w (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w G. na stanowisku mechanika naprawy pojazdów samochodowych
w kanałach remontowych, która to praca jest pracą w warunkach szczególnych.
Z dokumentów stanowiących akta osobowe ubezpieczonego oraz znajdujących się
w aktach organu rentowego wynikało, że ubezpieczony pracował w w/w okresie stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy jako mechanik samochodowy i otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szczególnych. Jednocześnie również zeznania świadka R. S. i przesłuchanie ubezpieczonego potwierdziły w/w okoliczności, a także pozwoliły na ustalenie, że ubezpieczony pracował w kanałach remontowych.

Z uwagi na powyższe, zdaniem Sądu orzekającego, ubezpieczony niewątpliwie posiada ponad 15-letni staż pracy w warunkach szczególnych, tym samym Sąd ten odstąpił od badania dalszych spornych okresów pracy ubezpieczonego.

Ustalając stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy w pełni dał wiarę zeznaniom świadków i ubezpieczonego, które w jego ocenie korespondowały z aktami osobowymi ubezpieczonego. Dokonując ustaleń w sprawie Sąd oparł się również na dokumentach zgromadzonych w aktach sprawy oraz przedłożonych przez organ rentowy; wiarygodność oraz moc dowodowa tych dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu, ani też nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Sąd I instancji zwrócił również uwagę, iż w postępowaniu sądowym bez znaczenia pozostaje czy świadectwo pracy zawiera informację o tym, że praca wykonywana była w warunkach szczególnych. Decydujące bowiem znaczenie ma charakter i wymiar wykonywanej pracy, a nie przedłożenie odpowiedniego świadectwa pracy w szczególnych warunkach, ze wskazaniem nazwy stanowiska pracy określonej w wykazie prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Jak zauważył Sąd Najwyższy, określanie dla celów emerytalnych stanowisk pracy jako „pracy wykonywanej w szczególnych warunkach” w rozumieniu wykazów stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie należy do kompetencji pracodawcy (vide: wyrok z dnia 22 czerwca 2005r., sygn. akt IUK 351/04, OSNP 2006/5-6/90).

W konsekwencji, na gruncie przywołanych przepisów Sąd Okręgowy stwierdził, iż ubezpieczony spełnił wszystkie przesłanki, od których uzależnione jest przyznanie prawa do emerytury. Posiada bowiem wymagany okres ubezpieczenia wynoszący 28 lat, 2 miesiące i 17 dni okresów składkowych i nieskładkowych oraz staż pracy w warunkach szczególnych, nie pozostaje członkiem OFE oraz ma ukończone 60 lat.

Z powyższym wyrokiem w całości nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c., polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w wyniku błędnego przyjęcia, że ubezpieczony w spornych okresach, tj. od 01.03.1977 r. do 30.06.1992 r. w PTS (...) w Z. z/s. w P. Filia
w G. W.. oraz od 21.09.1992 r. do 02.01.1997 r. w (...) Sp.
z o.o. w G. W.. wykonywał pracę w warunkach szczególnych na stanowisku mechanika naprawy pojazdów samochodowych w kanałach remontowych, w sytuacji gdy takich podstaw nie było – w tym zakresie: pominięcie istotnej treści dowodów
w postaci: świadectwa pracy PTS (...) w Z. z dnia 30.06.1992 r., świadectwa pracy (...) Sp. z o.o. w G. z dnia 31.01.2002 r. oraz zaświadczenia ZUS Rp-7 (...) Sp. z o.o. w G. z 06.06.2003 r., wskazujących na zajmowane przez ubezpieczonego stanowiska mechanika samochodowego i oparcie zaskarżonego wyroku na zeznaniach świadków Z. Z., zatrudnionego do 1986 r. i R. S., pozostających w sprzeczności z treścią w/w dokumentacji pracowniczej zawartej
w przedłożonych do sprawy aktach organu rentowego, co skutkowało nie rozpoznaniem przez Sąd istoty sprawy, które to w/w uchybienia miały istotny wpływ na jej wynik.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania

ewentualnie

- uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego jej rozpoznania,

- zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że Sąd I instancji dopuścił się naruszenia dyspozycji przepisów art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. i orzekł dowolnie w wyniku błędnego przyjęcia, że sporne okresy zatrudnienia ubezpieczonego potwierdzają wykonywanie pracy w szczególnych warunkach przez wymagany okres 15 lat.

Zdaniem apelującego Sąd orzekający błędnie ustalił, że ubezpieczony pracował w spornych okresach w szczególnych warunkach na stanowisku mechanika
w kanałach remontowych. Przedmiotowej konkluzji Sądu przeczy jednoznaczna treść zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności świadectwo pracy PTS (...) w Z. z dnia 30.06.1992 r., z którego wprost wynika, że w spornym okresie od 01.03.1977 r. do 30.06.1992 r. ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku mechanika samochodowego. Pracodawca nie potwierdził w w/w świadectwie pracy wykonywania przez ubezpieczonego pracy w kanałach remontowych. W ocenie skarżącego powyższego nie zmienia zaoferowane „świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach” wystawione przez (...) Urząd Wojewódzki w G. W.. z dnia 30.09.1999 r., albowiem w/w Urząd nie posiada statusu pracodawcy względem ubezpieczonego i jest wyłącznie przechowawcą dokumentacji po zlikwidowanym zakładzie pracy (bezsporne). Zdaniem apelującego również przyjęta przez Sąd Okręgowy za podstawę rozstrzygnięcia, dokumentacja pracownicza ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. w G. nie potwierdza wykonywania pracy w szczególnych warunkach. W tym zakresie skarżący wskazał, że świadectwo pracy (...) Sp. z o.o. w G.. z 31.01.2002 r. i zaświadczenie ZUS Rp-7 (...) Sp. z o.o. z 06.06.2003 r. potwierdzają zatrudnienie ubezpieczonego od 21.09.1992 r. do 02.01.1997 r. na stanowisku mechanika naprawy pojazdów samochodowych bez wskazania na pracę w kanałach remontowych.
W ocenie skarżącego zeznania świadków Z. Z. i R. S. nie mogą przeczyć w/w oświadczeniom pracodawców uprawnionych do sporządzania wskazanej powyżej dokumentacji. Apelujący wskazał, że w wyroku
z dnia 18.03.2015 r., sygn. akt: III AUa 1788/14, Sąd Apelacyjny w Gdańsku trafnie skonstatował, że „dowód tylko z zeznań świadków, z uwagi na szczególny i wyjątkowy charakter prawa do emerytury w obniżonym wieku, nie może przesądzać o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach, zwłaszcza, gdy fakty wynikające z zeznań świadków nie znajdują potwierdzenia w dokumentacji pracowniczej”. Zdaniem organu rentowego zeznania słuchanych w sprawie świadków, w szczególności Z. Z., zatrudnionego do 1986 r. nie znajdują potwierdzenia w treści dokumentacji pracowniczej ubezpieczonego.

Ponadto skarżący podniósł, że Sąd Okręgowy błędnie zakwalifikował do zakresu pracy mechanika wykonującego pracę w kanałach czynności napraw, jak zeznał świadek R. S., wykonywanych „również na powietrzu”.

Reasumując, apelujący wskazał, że Sąd orzekający pominął w/w istotną treść materiału dowodowego, co skutkowało nie rozpoznaniem istoty sporu w niniejszej sprawie i miało wpływ na jej wynik.

W odpowiedzi na apelację Z. J. wniósł o jej oddalenie w całości jako oczywiście bezzasadnej. Ubezpieczony wskazał, że w toku zeznań świadkowie jasno i wyraźnie opisali charakter wykonywanych przez niego prac, okres tych prac, wymiar i miejsce, zaś przedstawiciel organu rentowego obecny na przesłuchaniach świadków nie wniósł żadnych zastrzeżeń do protokołu. Zdaniem ubezpieczonego argumentacja organu rentowego oparta na własnym przeświadczeniu co do wyższości dowodów i interpretacji ich treści oraz na cytowanej części treści wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku jest uboga, a apelacja powinna zostać oddalona. Z. J. podniósł, że organ rentowy wskazując na prymat świadectw pracy nad zeznaniami świadków zapomina, iż „świadectwo pracy wystawione przez pracodawcę traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (por. wyrok SN z 13 września 2011 r. I UK 107/11, Lex nr 1084700). Jeżeli zaś zachodzą wątpliwości co do stwierdzeń zawartych w świadectwie pracy, konieczne jest ich zweryfikowanie innymi dowodami, szczególnie dokumentami i dowodami osobowymi” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, sygn. akt III AUa 882/13).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługiwała na uwzględnienie, co doprowadziło do zmiany wyroku i oddalenia odwołania.

W niniejszym postępowaniu okolicznością sporną pozostawało ustalenie, czy ubezpieczony Z. J. spełnia przesłanki konieczne do przyznania emerytury w wieku obniżonym, w szczególności czy legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Należy zaznaczyć, że tylko łączne spełnienie wszystkich przesłanek wymaganych prawem do przyznania emerytury w wieku obniżonym uprawnia do jej otrzymania. Niespełnienie zaś choć jednej z nich powoduje, że dalsze badanie spełnienia innych wymogów staje się bezcelowe.

Przypomnieć należy, że wcześniejsza emerytura jest dla powszechnego systemu świadczeń emerytalnych instytucją wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia uprzywilejowanego kręgu podmiotów, stąd wymaga ścisłej wykładni i pewnego ustalenia przesłanek prawa. Prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego, z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne, szkodliwe warunki lub szczególny charakter pracy. Należy pamiętać, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. (wyrok SN z dnia 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, LEX nr 950426). Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy oznacza zatem, że pracownik nie ma powierzonych innych obowiązków jak tylko te, które dotyczą pracy w szczególnych warunkach.

Dokonując analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd Apelacyjny nie podzielił istotnych ustaleń Sądu I instancji w zakresie, w jakim Sąd ten uwzględnił Z. J. w stażu pracy w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od dnia 1 marca 1977 r. do dnia 30 czerwca 1992 r. w PTS (...) w Z. z siedzibą w P. Filia w G. oraz od dnia 21 września 1992 r. do dnia 2 stycznia 1997 r. w (...) Sp. z o.o. w G.. Przy czym, Sąd Apelacyjny ma także na uwadze, że poza zakwestionowanym ustaleniem, okoliczności faktyczne są bezsporne między stronami i wynikają z dokumentów przedłożonych przez strony.

W tym miejscu wskazać należy, że okoliczności pracy w szczególnych warunkach w postępowaniu sądowym nie doznają żadnego ograniczenia dowodowego. Stanowisko to od lat utrwalone jest w orzecznictwie sądów powszechnych. Jednak zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena wiarygodności i mocy dowodów jest podstawowym zadaniem sądu orzekającego, wyrażającym istotę sądzenia, a więc rozstrzygania kwestii spornych w warunkach niezawisłości, na podstawie własnego przekonania sędziego przy uwzględnieniu całokształtu zebranego materiału (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 lutego 1996 r., II CRN 173/95). Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny
i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. W przypadku, gdy brak jest logiki w związaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 lutego 2007 r., I ACa 1053/06, lex 298433).

W postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązują również ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. z 1983 r., nr 10, poz. 49 ze zm.). Jednak zauważyć należy, że w rozporządzeniu przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia – świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne. W świetle najnowszego orzecznictwa za utrwalony należy uznać pogląd, zgodnie z którym dowód tylko
z zeznań świadków, z uwagi na szczególny i wyjątkowy charakter prawa do emerytury w obniżonym wieku, nie może przesądzać o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach, zwłaszcza, gdy fakty wynikające z zeznań świadków nie znajdują potwierdzenia w dokumentacji pracowniczej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego
w L. z dnia 5 lutego 2014 r. sygn. akt III AUa 1368/13, LEX Nr 1425488.). Z tej zatem przyczyny tylko na takich dowodach nie można oprzeć orzeczenia pozytywnego dla strony. W tej kategorii spraw podkreśla się, że same zeznania świadków czy ubezpieczonego, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy uznać należało, że z zebranego materiału dowodowego Sąd I instancji wyciągnął dowolne i błędne wnioski, przekraczając zasadę swobodnej oceny dowodów. W świetle okoliczności niniejszej sprawy konfrontacja zgromadzonej dokumentacji ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia oraz zeznań zawnioskowanych świadków, wbrew wnioskom ubezpieczonego – nie mogły doprowadzić do ustalenia, że w tym czasie wykonywał on pracę w warunkach szczególnych.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że akta osobowe Z. J. nie potwierdzają, iż w spornych okresach ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach na stanowisku mechanika w kanałach remontowych. Ze świadectwa pracy wystawionego w dniu 30 czerwca 1992 r. przez PTS (...) w Z. wprost wynika, że w okresie od 1 marca 1977 r. do 30 czerwca 1992 r. ubezpieczony był zatrudniony na stanowisku mechanika samochodowego, brak jest natomiast jakiejkolwiek wzmianki o tym, że praca ta była wykonywana w kanałach remontowych. Również świadectwo pracy wystawione w dniu 31 stycznia 2002 r. przez (...) Sp. z o.o. w G. – potwierdzające zatrudnienie ubezpieczonego w spółce w okresie od 21 września 1992 r. do 2 stycznia 1997 r. – nie wskazuje, że Z. J. wykonywał pracę wymienioną w dziale XIV, poz. 16 wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Przy czym, jak słusznie zauważył organ rentowy, dowodu na okoliczność pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach w PTS (...) w Z. we wskazanym okresie nie może stanowić „świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach” wystawione przez (...) Urząd Wojewódzki w G. z dnia 30 września 1999 r. Urząd ten jest bowiem wyłącznie przechowawcą dokumentacji po zlikwidowanym zakładzie pracy, nie posiada zatem statusu pracodawcy względem ubezpieczonego. Wystawiający je referent – archiwista nie wskazał na podstawie jakich dokumentów uznał, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako mechanik samochodowy w kanałach remontowych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, że załączone do akt osobowych świadectwa pracy nie wskazują na to, że ubezpieczony pracował stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy jako mechanik przy naprawie pojazdów mechanicznych w kanałach remontowych. Sąd Apelacyjny nie przeczy, że ubezpieczony mógł dokonywać napraw samochodów również w kanałach remontowych, jednakże nie ma wiarygodnych dowodów na to, że w kanałach pracował stale, przez 15 lat i w pełnym wymiarze czasu pracy, a czynności wykonywane poza kanałami były sporadyczne i miały charakter marginalny.

Ponadto należy wskazać, że Sąd Okręgowy, przyznając wnioskodawcy emeryturę, nie wyjaśnił rozbieżności między aktami osobowymi a zeznaniami świadków Z. Z. i R. S., którzy potwierdzili, że w spornych okresach ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach w kanałach remontowych. Sąd I instancji dał wiarę jedynie korzystnym dla ubezpieczonego zeznaniom świadków, pomijając wnioski płynące z materiału dowodowego w postaci akt osobowych, które nie potwierdziły, że Z. J. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych w kanałach remontowych. Sąd Apelacyjny podkreśla, że prawo do wcześniejszej emerytury stanowi odstępstwo od zasady powszechnego wieku emerytalnego i w związku z tym nie można poprzestać tylko na jego uprawdopodobnieniu, musi ono bowiem zostać udowodnione. Dlatego też, w tej kategorii spraw, same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach (wyrok SA w Białymstoku z dnia 22 maja 2013r., III A Ua 952/12, LEX nr: 1327500).

W konsekwencji powyższych ustaleń przyjąć należało, że całokształt materiału dowodowego sprawy z akt osobowych i zeznań świadków nie wykazał, aby ubezpieczony w trakcie zatrudnienia w PTS (...) w Z. w okresie od 1 marca 1977 r. do 30 czerwca 1992 r. oraz w (...) Sp. z o.o. w G. w okresie od 21 września 1992 r. do 2 stycznia 1997 r. wypełniał obowiązki wskazane w załączniku A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Na marginesie Sąd Apelacyjny wskazuje, że powyższej oceny nie może zmienić fakt wydawania pracownikowi przez pracodawcę „zupy regeneracyjnej” oraz wypłacania mu dodatku z tytułu szkodliwych warunków pracy, który nie jest tożsamy z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych, w rozumieniu § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia.

Reasumując, zdaniem Sądu Odwoławczego w niniejszej sprawie ubezpieczony nie udowodnił posiadania co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych tj. pracy w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych. Tym samym nie zostały spełnione wszystkie przesłanki niezbędne do uzyskania przez niego prawa do wcześniejszej emerytury, o których stanowi art. 184 i art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Mając na uwadze dokonane ustalenia i ocenę prawną Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekając co do istoty sprawy oddalił odwołanie.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i w związku z art. 108 § 1 k.p.c. Wysokość kosztów ustalono w oparciu o § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. (Dz. U. z 2013 r. poz. 490 ze zm.).

SSA Anna Polak SSA Barbara Białecka SSA Beata Górska