Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 sierpnia 2016 r.

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2016 r. w G.

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. Inspektorat w G.

o zapłatę

I.  Oddala powództwo

II.  Zasądza od powódki J. K. na rzecz pozwanego Zakładu

(...) Oddział w G. Inspektorat w G. kwotę 1200,00 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sygnatura akt: I C 726/16

UZASADNIENIE

Powódka J. K. wniosła pozew przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. Inspektorat w G. domagając się ustalenia, że w wyniku prowadzenia przeciwko niej postępowania egzekucyjnego i skierowania zajęcia do wierzytelności z tytułu świadczenia emerytalnego pozwany ma obowiązek dokonywania każdorazowo potrąceń dla organu egzekucyjnego kwot w wysokości 25 % wartości tego świadczenia po potrąceniu podatków i opłat należnych z mocy ustawy, a także domagała się zasądzenia od pozwanego zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w wysokości 1.500 zł.

W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, iż w toku prowadzonych postępowań egzekucyjnych zostały skierowane zajęcia do przysługującej jej emerytury w części przekraczającej kwotę zwolnioną z zajęcia z mocy prawa. Powołując się na przepisy art. 834 k.p.c. w zw. z art. 833 § 3 k.p.c. w zw. z art. 142 i 140 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych powódka wskazała, że potrącenia w zajęciu egzekucyjnym powinny być wyliczane po potrąceniu podatków i opłat należnych z mocy ustawy tj. od kwoty netto. Wbrew temu pozwany dokonuje każdorazowo potrąceń wyliczając je bez uprzedniego potrącania podatków i opłat, biorąc za podstawę kwotę świadczenia brutto, co oznacza, że do komornika wpływa suma zawyżona o ponad 100 zł. W odpowiedzi na pismo powódki pozwany stwierdził, iż potrącenia są dokonywane zgodnie z prawem. Zdaniem powódki posiada ona interes prawny w ustaleniu innego sposobu dokonywania potrąceń albowiem nie ma innego środka prawnego na przekonanie pozwanego, aby we właściwy sposób stosował prawo. Nadto, w ocenie powódki w wyniku bezprawnych działań pozwanego zostały naruszone jej dobra osobiste, gdyż przy każdej wypłacie emerytury pozbawiona jest części przysługujących jej pieniędzy, co przekłada się na uszczuplenie jej możliwości finansowych, w tym na uszczuplenie wydatków na wyżywienie, leki, życie towarzyskie, dobra kultury. Zdaniem powódki dodatkowym czynnikiem bezprawności postępowania pozwanego jest odmowa działania zgodnie z prawem, mimo odpowiedniego wezwania. Ponadto, w ocenie powódki, pozwany nie powinien doszukiwać się usprawiedliwienia dla możności naruszania praw powódki ani nie powinien twierdzić, że skoro powódka spłaca co miesiąc na poczet swego zadłużenia więcej niż wynika to z przepisów to nie poniosła szkody, albowiem zawyżanie wpłat do komornika nie służy interesom powódki, skoro głównie zaspokaja to nieuprawnione spłaty i nadużycia innych organów publicznych. Jak wskazuje powódka wysokość zadośćuczynienia jest umiarkowana w świetle długotrwałych skutków w postaci uszczuplenia prawa do dysponowania mieniem i pozbawienia realizacji potrzeb i możliwości życiowych.

(pozew k. 2-6)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa. W ocenie pozwanego powódka nie wykazała interesu prawnego w ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, gdyż ZUS w niniejszej sprawie nie tworzy ani nie kształtuje stosunku prawnego czy prawa. Pozwany jest dłużnikiem wierzytelności i zobowiązany jest do dokonywania potrąceń z emerytury powódki, a to komornik jest organem kształtującym stosunek prawny. Nadto, stanowisko powódki – w ocenie pozwanego – nie znajduje uzasadnienia w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS ani w orzecznictwie. W szczególności przytoczony w pozwie art. 139 ust. 1 ustawy nie może być traktowany w oderwaniu od całościowego brzemienia tego przepisu. W ocenie pozwanego nie można interpretować art. 139 tej ustawy jako podstawy do wyliczania maksymalnego obciążania dla danego świadczenia, gdyż regulacja w tym zakresie została zawarta w art. 140 ustawy. Przepis art. 140 mówi o wysokości świadczenia nie różnicując tej kwoty świadczenia na brutto czy netto. Ustawodawca wymaga, aby w przypadku niektórych wierzytelności wysokość potrąceń nie przekroczyła pewnych progów. Literalna wykładnia tego przepisu nie daje natomiast podstaw do zastosowania metody wyliczenia maksymalnych wysokości potrąceń zaproponowanych przez powódkę. Zdaniem pozwanego, gdyby ustawodawca chciał różnicować kwotę na świadczenie bez potrąceń i z potrąceniami to zapisałby to w treści ww. przepisu. Pozwany zwrócił też uwagę, iż ww. stanowisko prezentuje też Sąd Okręgowy w Ostrołęce w wyroku z dnia 6 listopada 2013r., III U 873/13.

(odpowiedź na pozew k. 13-13v)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Z wniosku wierzyciela Centrali (...) S.A. z siedzibą w W. na podstawie tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 9 marca 2004r. wydanego w sprawie o sygnaturze VI GNc 766/04 zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 17 czerwca 2004r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Gdyni J. D. prowadzi przeciwko powódce J. K. postępowanie egzekucyjne pod sygnaturą akt Km 1186/13. W toku tego postępowania Komornik dokonał zajęcia świadczenia emerytalnego powódki.

(okoliczność bezsporna ustalona w oparciu o pismo komornika z dnia 3 stycznia 2014r. k. 7, przesłuchanie powódki J. K. płyta CD k. 22)

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych oblicza wysokość potrąceń od kwoty brutto świadczenia emerytalnego i taką kwotę przekazuje Komornikowi.

(okoliczności bezsporne)

Pismem z dnia 10 lutego 2016r. powódka reprezentowana przez pełnomocnika A. J. wezwała pozwanego do zmiany sposobu wyliczania potrąceń poprzez wyliczanie ich od kwoty emerytury netto oraz wezwała go do przedstawienia propozycji konkretnego odszkodowania i zadośćuczynienia jako rekompensaty za dotychczasowe działanie. W odpowiedzi na powyższe wezwanie, pismem z dnia 17 marca 2016r. pozwany wskazał jedynie, że potrącenia są realizowane zgodnie z art. 140 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o pismo powódki z dnia 10 lutego 2016r. k. 9, pismo pozwanego z dnia 17 marca 2016r. k. 10)

Powódka nie kwestionowała sposobu dokonania zajęć w trybie administracyjnym ani też nie wzywała pozwanego do zawarcia ugody w przedmiocie zwrotu potrąconych należności.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o przesłuchanie powódki J. K. płyta CD k. 22)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedłożonych przez powódkę oraz na podstawie dowodu z przesłuchania powódki.

W ocenie Sądu orzekającego brak było jakichkolwiek podstaw do odmowy dokumentom dołączonym do akt sprawy wiarygodności i mocy dowodowej, albowiem żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności tych dokumentów, prawdziwości twierdzeń w nich zawartych, ani też nie zaprzeczyła, że osoby podpisane pod nimi nie złożyły oświadczeń w nich zawartych. Natomiast co do oceny zeznań powódki, to należało uznać je za wiarygodne co do okoliczności prowadzenia egzekucji z jej świadczenia emerytalnego, wysokości potrąceń komorniczych czy też braku wzywania pozwanego do zawarcia ugody w przedmiocie zwrotu należności. W powyższym bowiem zakresie zeznania powódki korelują z treścią dowodów z dokumentów. W pozostałym zakresie, w szczególności co do naruszenia dóbr osobistych przez pozwanego, zeznania powódki pozostają całkowicie gołosłowne.

Na mocy art. 227 k.p.c. Sąd oddalił wniosek powódki o dopuszczenie dowodu z dokumentacji medycznej leczenia, albowiem okoliczności na jakie powyższy dowód miał zostać przeprowadzony nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszego postępowania.

Przechodząc do szczegółowych rozważań należy wskazać, że jednym z żądań powódki było żądanie ustalenia, iż pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek dokonywania potrąceń z jej świadczenia emerytalnego w wysokości 25 % wartości tego świadczenia po potrąceniu należności publicznoprawnych (tj. od świadczenia w kwocie netto, a nie brutto). Powództwo w powyższym zakresie zostało oparte na przepisie art. 189 k.p.c. który stanowi, iż powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Podkreślić należy, że interes prawny stanowi merytoryczną przesłankę powództwa o ustalenie, która decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje lub nie istnieje. Stanowi zatem przesłankę dopuszczalności powództwa. Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, choć zawsze konieczna jest ocena istnienia interesu prawnego do wytoczenia tego powództwa na tle okoliczności faktycznych konkretnej sprawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2007 r., III AUa 1518/05, LEX nr 257445). Należy jednak zauważyć, iż zgodnie z poglądami judykatury interes prawny uzasadniający wniesienie powództwa o ustalenie nie zachodzi wówczas, gdy możliwe jest w istniejącej sytuacji powództwo o świadczenie (por. orzeczenie SN z dnia 13 kwietnia 1965r. II CR 266/64, OSPiKA 1066/6-8/166) lub gdy zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (por. wyrok SN z dnia 22 listopada 2002r, IV CKN 1519/00, LEX nr 78333, por. też: wyrok SN z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, M. Prawn. 1998/2/3, wyrok SN z dnia 21 stycznia 1998 r., II CKN 572/97, wyrok SN z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 333/00, Prok. i Pr. 2002/2/43). W świetle podniesionych powyżej okoliczności należało uznać, że powódka nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego, albowiem swoje roszczenia przeciwko pozwanemu może realizować w drodze powództwa o świadczenie. Skoro bowiem powódka wywodzi, iż pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonuje obliczenia wysokości potrąceń egzekucyjnych w sposób niezgodny z przepisami prawa i przekazuje komornikowi prowadzącemu egzekucję z jej świadczenia emerytalnego kwotę wyższą aniżeli kwota należna, to w pierwszej kolejności powódka powinna żądać od pozwanego zwrotu tych nienależnie potrąconych należności. W toku takiego postępowania sąd byłby zobligowany do badania, czy pozwany zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa obliczył wysokość potrąceń i w konsekwencji czy przekazane Komornikowi środki pieniężne były należne czy też nie. W świetle zeznań powódki nie budzi wątpliwości, że powódka nie domagała się zwrotu ww. środków ani na drodze administracyjnej ani też w procesie cywilnym. Zatem, reasumując tę część rozważań należy stwierdzić, że we wskazanych w pozwie okolicznościach powódce przysługuje dalej idące powództwo o świadczenie, co przesądza o braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia stosunku prawnego, a w rezultacie o oddaleniu powództwa.

Ponadto, powódka domagała się zasądzenia zadośćuczynienia za naruszenie jej dóbr osobistych. Podstawę prawną roszczenia powódki stanowiły przepisy art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Zgodnie z treścią przepisu art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, stosuje się przepis art. 445 § 3 k.c. Natomiast jak stanowi art. 24 § 1 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Pokrzywdzony żądający na podstawie art. 448 k.c. kompensaty krzywdy nie musi dowodzić bezprawności naruszenia dobra osobistego. Wobec brzmienia art. 24 § 1 k.c. to ewentualnie adresat roszczeń musiałby dowieść braku bezprawności naruszeń (por. wyrok SN z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 13). W przypadku naruszenia dóbr osobistych na pokrzywdzonym spoczywa natomiast ciężar dowodu winy, chociażby w najlżejszej postaci, ponieważ przesłanką zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych jest krzywda wyrządzona z winy umyślnej lub nieumyślnej, niekoniecznie wskutek rażącego niedbalstwa.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie nie może być mowy o bezprawnym działaniu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Przede wszystkim nie zasługuje na uwzględnienie argumentacja powódki dotycząca sposobu obliczania wysokości potrąceń ze świadczeń emerytalnych. Podkreślić należy, iż zgodnie z treścią art. 833 § 4 k.p.c. świadczenia pieniężne przewidziane w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym podlegają egzekucji w zakresie określonym w tych przepisach. Co prawda, w myśl art. 139 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U.2016.887), sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych podlegają potrąceniu ze świadczeń rentowych i emerytalnych – już po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, niemniej wielkość potrącenia jest wyliczana od kwoty świadczenia przed potrąceniem zaliczki na podatek dochodowy i składki zdrowotnej, tj. od kwoty świadczenia brutto. Stanowi o tym przepis art. 140 ust. 7 powyższej ustawy, zgodnie z którym wysokość części świadczenia podlegającego egzekucjom, o których mowa w ust. 1, oraz wysokość potrąceń, o których mowa w ust. 4, a także wysokość części świadczenia podlegającego potrąceniom, o których mowa w ust. 6 i 6a, oraz ustaloną orzeczeniem sądu, ugodą sądową lub aktem notarialnym procentową wysokość potrąceń ze świadczeń z tytułu należności alimentacyjnych bez wskazania sposobu ich naliczania, ustala się od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Powyższe znajduje potwierdzenie w judykaturze. W uzasadnieniu wyroku z dnia 29 maja 2014r. III AUa 1631/13, Legalis 992920 Sąd Apelacyjny w Gdańsku stwierdził, że granice potrąceń ustala się dla świadczenia brutto, tj. przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podobne stanowisko zajmuje w tej kwestii doktryna (por. M. Bartnicki [w:] K. Antonów (red.), Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, LEX 2014). W konsekwencji kwota, do której można dokonywać potrąceń świadczeń, o których mowa w art. 139 ust. 1 pkt 5 ustawy emerytalnej, stosownie do treści art. 140 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej stanowiąca do 25% wysokości świadczenia emerytalnego wynosiła w przypadku powódki ¼ emerytury brutto. Przyjęty przez pozwanego sposób wyliczenia wysokości potrąceń w żaden sposób nie odbiega od sposobu określonego w powyższych przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym. Podkreślić należy, iż kwestia granic egzekucji ze świadczeń emerytalnych została uregulowana w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w sposób zupełny, stąd nie ma podstaw do stosowania w tym zakresie przepisu art. 834 k.p.c. Zwrócić również należy uwagę, że w postępowaniu egzekucyjnym pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie występuje ani w roli organu egzekucyjnego ani w roli wierzyciela, lecz dłużnika zajętej wierzytelności. ZUS bowiem dokonuje potrąceń na wezwanie komornika i jedynie samodzielnie oblicza jego wysokość na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Zatem, przekazanie obliczonej zgodnie z przepisami części świadczenia stanowi realizację jego ustawowego obowiązku, którego naruszenie wiązałoby się z odpowiedzialnością publicznoprawną pozwanego. Zatem, w świetle podniesionych powyżej okoliczności nie może być mowy o jakimkolwiek bezprawnym działaniu pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Brak bezprawności działania pozwanego czyni bezprzedmiotowym badanie dalszych przesłanek odpowiedzialności. Niemniej, zaznaczyć należy, iż w toku niniejszego postępowania powódka nie wykazała, że wskutek działania pozwanego zostały naruszone jakiekolwiek jej dobra osobiste. Na rozprawie w dniu 11 sierpnia 2016r. powódka sprecyzowała, że pozwany bezprawnie naruszył jej dobro osobiste w postaci zdrowia, wskazując, że wskutek potrącania przez ZUS wyższych kwot aniżeli określone przepisami prawa, nie posiada środków na rehabilitację. W ocenie Sądu nie można jednak przerzucać na pozwanego odpowiedzialności za własne decyzje powódki tj. w zakresie zaciągania zobowiązań, tym bardziej, że zachowanie pozwanego nie jest ani bezprawne ani zawinione. Pozwany nie miał żadnego wpływu na wielkość zadłużenia pozwanej, zaś jak wskazano powyżej obliczanie w określony ustawowo sposób wysokości potrąceń ze świadczenia emerytalnego i przekazanie ich komornikowi stanowiło realizację ustawowego obowiązku pozwanego.

Wobec powyższego Sąd oddalił powództwo na podstawie przepisów art. 189 k.p.c., art. art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. stosowanych a contrario.

O kosztach procesu Sąd orzekł na mocy art. 98 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804) i zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy zasądził od przegrywającej niniejsze postępowanie powódki na rzecz pozwanego kwotę 1.200 zł, którą stanowi opłata za czynności fachowego pełnomocnika pozwanego – radcy prawnego w stawce minimalnej obliczonej od wskazanej w pozwie wartości przedmiotu sporu (2.940 zł).