Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie IV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Krystyna Gromek

Protokolant: sekretarz sądowy Kamila Osica

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2015 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy:

z powództwa Z. S.

przeciwko R. G.

o zachowek

orzeka:

1.  Oddala powództwo w całości.

2.  Zasądza od powódki Z. S. na rzecz pozwanego R. G. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

3.  Przejmuje na rachunek Skarbu Państwa nieuiszczoną opłatę sądową od pozwu, od której uiszczenia powódka Z. S. była zwolniona.

Transkrypcja wygłoszonego uzasadnienia do wyroku wydanego dniu 29 stycznia 2015 roku przez Sąd Okręgowy w Warszawie, IV Wydział Cywilny w sprawie IV C 117/13

[ Przewodniczący 00:00:00.448]
Uzasadnienie według nowej, nowych zasad. Uzasadnienie. Dnia 28 stycznia 2013 roku na biuro podawcze tutejszego Sądu, wpłynął pozew Z. S. przeciwko R. G., w którym powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 95.000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi, liczonymi od dnia wniesienia pozwu, do dnia zapłaty, tytułem zachowku, oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania według norm przepisanych. Tego samego dnia strona powodowa osobnym pismem wniosła o zwolnienie jej od kosztów sądowych, karta 9,10, uzupełnione pismem z dnia 25 lutego 2013 roku, karta 17, 21. W wyniku powyższego referendarz sądowy w sądzie okręgowym w Warszawie, IV Wydział Cywilny, 28 lutego 2013 roku, postanowił zwolnić powódkę od kosztów sądowych w części, to jest od wpłaty od pozwu w całości, zgodnie z jej wnioskiem, karta 23.

Pozwany pismem z dnia 16 lipca 13 roku przedstawił odpowiedź na pozew, wnosząc o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych. Na rozprawie w dniu 18 lipca 13 roku, pełnomocnik powoda poparł powództwo, pełnomocnik pozwanego natomiast wniósł o jego oddalenie, karta 45, 46. Pismem z dnia 7 sierpnia 13 roku, data prezentaty, pełnomocnik powódki wniósł o uwzględnienie powództwa, zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na rozprawie w dniu 14 maja 14 roku, pełnomocnicy stron nie dokonali modyfikacji swoich stanowisk swoich mocodawców w sprawie, karta 107 do 110. Na rozprawie w dniu 15 stycznia 15 roku, pełnomocnicy stron podtrzymali dotychczasowe stanowiska w sprawie, karta 183 do 186. Sąd ustalił następujący stan faktyczny. W dniu 23 listopada 2006 roku, zmarł mąż powódki A. S., zamieszkały ostatnio w W., przy ulicy (...), mieszkania (...). Spadek po nim nabył na podstawie odręcznie sporządzonego testamentu z dnia 12 marca 1994 roku, wnuk zmarłego R. G.. Testament spadkodawcy został ogłoszony w Sądzie Rejonowym dla Miasta Stołecznego Warszawy, Wydział I Cywilny w dniu 14 lutego 2012 roku. Na mocy powyższego testamentu R. G. odziedziczył połowę wyżej wymienionego mieszkania, wraz z urządzeniami i meblami, które to stanowiły masę spadkową, karta 2 do 7, karta 43, 44, akta w sprawie I Ns 802/11 Sądu Rejonowego dla Miasta Stołecznego Warszawy, I wydział Cywilny w Warszawie. Powódka nie została uwzględniona w testamencie. Powódka wstąpiła ze spadkodawcą w związek małżeński 30 stycznia 1977 roku, karta 7. Nie posiadali wspólnych dzieci. Spadkodawca miał córkę z pierwszego małżeństwa J. G., z domu S., obecnie matkę pozwanego, a powódka dwoje dzieci, córkę M. M. i syna K. B., karta 40, karta 43. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, wchodzące w skład masy spadkowej, zostało nabyte do majątku wspólnego małżonków dnia 6 kwietnia 1984 roku, na podstawie zawartej pomiędzy Z. S. i J. H., umowy zamiany lokali, karta 64, 65. Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu numer (...), położonego w budynku 4a, przy ulicy (...) w W., została przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego oszacowana na dzień sporządzenia opinii na 306.900 złotych, karta 123 do 141. Małżonkowie Z. i A. S. zadecydowali, że każde z nich przekaże należną mu część majątku wnukom przy jednoczesnym zrzeczeniu się wszelkich roszczeń odnośnie spadku na korzyść spadkobiercy. Wolę tę wielokrotnie wyrażali na spotkaniach rodzinnych, powyższe ustalenia nie zostały spisane, karta 107 do 110, karta 183 do 186.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie swobodnych spójnych i logicznych zeznań świadków J. G., M. G. (1), K. M., B. K., karta 107 do 110, oraz zeznań stron, strony pozwanej karta 183 do 186, jak również zaprezentowanych w sprawie dokumentów, które Sąd zaliczył na poczet materiału dowodowego oraz opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, w sprawie dokonania wyceny wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu numer (...), położonego w budynku 4a, przy ulicy (...) w W., karta 123 do 141.

Sąd dał wiarę zeznaniom J. G. i M. G. (2) oraz pozwanego, w zakresie istotnym dla niniejszej sprawy, a to zrzeczenia się przez powódkę roszczenia o zachowek ze spadku po A. S.. Wolę taka pozwana wyrażała wielokrotnie podczas rozmów z członkami rodziny, karta 108, 109, karta 185, 186. Sąd pominął treść zeznań K. B. oraz B. K., jako nie przydatne dla wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie z uwagi na nieposiadanie przez nich wiedzy o faktach istotnych dla niniejszego postępowania, karta 109, 110. Autentyczność zaliczanych na poczet materiału dowodowego dokumentów, nie była kwestionowana przez strony. Stanowią one dowód faktów przywołanych na ich poparcie. Opinia rzeczoznawcy majątkowego w dniu, z dnia 12 czerwca 13 roku, sporządzona przez S. O., biegłego rzeczoznawcę majątkowego, w zakresie ustalenia aktualnej ceny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego przy ulicy (...), mieszkania (...) w W. jest w ocenie Sądu jasna, kompletna oraz w sposób wyczerpujący wyjaśnia okoliczności, dla których klaryfikacji została przedstawiona, karty 123 do 141.

Sąd Okręgowy uznał, co następuje.

W ocenie Sądu powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Zgodnie z artykułem 991 paragraf 1 kc. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, albo, jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, dwie trzecie udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału, zachowek. Przy obliczaniu wysokości zachowku, należy ustalić czystą wartość spadku. Wartość ta, to różnica między wysokością aktywów wchodzących w skład spadku, a wysokością długów spadkowych. Punktem odniesienia przy ustalaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku, będąca chwilą śmierci spadkodawcy. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. Zasada ta zapewnia uprawnionemu utrzymanie realnej wartości, otrzymanie realnej wartości zachowku. Ponieważ w skład spadku wedle przedstawionych przez strony dowodów, chodzi jedynie udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu numer (...) w budynku przy ulicy (...), którego to wielkość wynosiła jedną drugą całości, a w przedstawionej przez biegłego opinii, wartość rzeczowego prawa wynosi 306.900 złotych na dzień jej sporządzenia, to wartość masy spadkowej, udziału spadkodawców w prawie do orzeczonego mieszkania, wynosi 153.450 złotych.

W niniejszej sprawie powódka należy do okręgu osób uprawnionych do zachowku, ponieważ jest jednym z dwóch, obok córki zmarłego J. G., spadkobierców, którzy dziedziczyliby po zmarłym w reżimie dziedziczenia ustawowego. W związku z powyższym uzyskałaby ona jedną drugą spadku o wartości 76.725 złotych. Z uwagi na fakt, że artykuł 991 kc. Stanowi, iż zachowek dla powódki stanowiłby jedną drugą wartości należnego jej udziału w masie spadkowej, przysługiwałoby jej prawo do zachowku w wysokości 38.362,50. W niniejszej sprawie kluczową kwestią było ustalenie, czy powódka skutecznie zrzekła się swojego prawa do zachowku, ze spadku po swoim mężu A. S.. Instytucja zrzeczenia się zachowku nie została uregulowana przez ustawodawcę. Większość piśmiennictwa skłania się ku poglądowi, iż należy wyprowadzić ją w drodze wykładni z treści artykułu 148 kodeksu cywilnego, traktującego o umowie między przyszłymi spa..., przyszłymi spadkodawcą i spadkobiercą, w której ten drugi zrzeka się dziedziczenia po pierwszym. Przyszły spadkobierca może zrzec się prawa do dziedziczenia, łącznie z prawem do zachowku, bądź jedynie dziedziczenia. Niekwestionowany jest, cytuję pogląd, że dopuszczalne jest zrzeczenie się przez spadkobiercę ustawowego, w trybie umowy z artykułu 1048 i następnych kc. jedynie prawa do zachowku. Tak redaktor zet Radwański, System prawa prywatnego tom X, Prawo spadkowe, Warszawa 2009, strona 930, za nawiasem. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Powstaje pytanie, czy dopuszczalne są inne formy zrzeczenia się zachowku. W demokratycznym państwie prawem, jakim jest Rzeczpospolita Polska, artykuł 2 Konstytucji RP, bez względny obowiązek działania w granicach na podstawie prawa, spoczywa tylko na organach władzy publicznej, zgodnie z artykułem 7 Konstytucji RP. A obywatele są zobowiązani jedynie do jego przestrzegania, artykuł 83 Konstytucji RP. W myśl zasady, iż jeśli dane zachowanie, czynność prawna, nie jest przez obowiązujące przepisy zabronione lub w jakikolwiek sposób ograniczone, na przykład poprzez ustalenie formy czynności prawnej, a [ ns 00:08:51.369] Każdy ma pełną swobodę kształtowania swoich stosunków prawnych, wedle własnej woli. Opisana wyżej zasada, swobody umów, stanowi podstawę i fundament polskiego prawa cywilnego, a wyrażona została w artykule 353, prim kodeksu cywilnego. Artykuł 353 prim kodeksu cywilnego wskazuje, że zasada ta może ulec ograniczeniu jedynie ze względu na naturę stosunku prawnego, ustawy lub zasady współżycia społecznego. Żadna z wymienionych w tym artykule przesłanek w ocenie Sądu nie występuje w niniejszej sprawie, jako możliwa przyczyna stwierdzenia niedopuszczalności ukształtowania stosunków prawnych przez powódkę, na podstawie ustnego oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do zachowku, przy milczeniu ustawodawcy odnośnie tej materii.

W niniejszej sprawie powódka istotnie zrzekła się zachowku w formie ustnej, a następnie zmieniła zdanie i wystąpiła z pozwem o jego zasądzenie. W ocenie Sądu zasady współżycia społecznego nie tylko nie stoją na przeszkodzie uznaniu dopuszczalności zrzeczenia się zachowku jedynie w formie ustnej, lecz biorąc pod uwagę ustalony w sprawie stan faktyczny, przemawiają za tym, że wydanie orzeczenia zgodnego z żądaniem powódki stałoby, zostałoby z nimi w sprzeczności. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu artykułu 5 kc. Są, bowiem pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy. Tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2009 roku sygnatura IV CSK 290/09 Lex numer 560607. Za nawiasem. Treść zasad współżycia społecznego nie jest zdefiniowana, przy uwzględnieniu, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasadę sprawiedliwości społecznej, artykuł 2 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 97 roku, należy przyjąć, że odwołanie się do zasad współżycia społecznego oznacza odwołanie się do idei słuszności w prawie i do powszechnie uznawanych wartości w kulturze naszego społeczeństwa. Ujmując rzecz ogólnie, można przyjąć, że przez zasady współżycia społecznego, należy rozumieć podstawowe zasady etycznego i uczciwego postępowania. Tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 roku, sygnatura akt IV CKN 1756/00 Lex numer 80259. Za nawiasem.

W opinii Sądu dochodzenie prawa z zachowku przez powódkę względem pozwanego, w sytuacji, gdy ten, gdy ten mógł się spodziewać, że nabędzie cały spadek po dziadku, bez żadnych obciążeń na rzecz spadkobierców ustawowych, w tym również powódki, ponieważ Z. S. wielokrotnie mówiła, iż z takimi roszczeniami występować nie będzie, godziłoby w podstawowe zasady etyczne, w szczególności zasadę dobrej wiary, uczciwości i sprawiedliwości. Przestrzeganie zasad współżycia społecznego, obowiązuje w każdej sytuacji i choć korzystanie z klauzuli generalnej z artykułu 5 kc. nie może wyprzedzać ani zastępować stosowania przepisów materialno- prawnych, odnoszących się do określonego i stosunku prawnego, to jednak w konkretnych okolicznościach może się okazać, iż wynikająca z tych przepisów niekorzystna sytuacja strony jest następstwem niedającej się zaaprobować z punktu widzenia poczucia sprawiedliwości postawy strony przeciwnej. Tak postanowienie Sądu Najwyższego i z dnia 30 listopada 2007 roku, sygnatura akt IV CSK 276/07 Lex numer 520021. Za nawiasem. Taką postawą w ocenie Sądu jest wprowadzenie w błąd wnuka A. S., co do jego przyszłych zobowiązań, wynikających z przyjęcia spadku przez powódkę, która, na co wskazuje zebrany w sprawie materiał dowodowy, zmieniła zdanie odnośnie dochodzenia swoich praw tytułem zachowku po zmarłym mężu, po jego śmierci, decydując się na wystąpienie z powództwem przeciwko R. D..

Stosowanie artykułu 5 kc. może mieć miejsce jedynie w sytuacjach wyjątkowych, gdy uwzględnienie powództwa wprowadziłoby do sytuacji nieakceptowanej ze względów aksjologicznych i teologicznych. Nie może być ono wymierzone przeciwko treści prawa postrzeganego, jako niesprawiedliwe, lecz musi być następstwem wykonania prawa podmiotowego przez stronę godzącego w fundamentalne wartości, których urzeczywistnieniu ma służyć prawo. Tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 roku, sygnatura akt II CSK 286/12 Lex numer 1293949. Za nawiasem. Postępowanie powódki należy uznać za niehonorowe. Instytucja zachowku stanowi swoiste zabezpieczenie spadkobierców ustawowych przed dowolnym, niearbitralnym, godzącym w przyjęte zwyczaje rozrządzeniem majątkiem przez spadkodawcę. O takich arbitralności w niniejszej sprawie nie może być mowy. Z przeprowadzonego postepowania dowodowego wynika, iż sposób rozrządzenia był dyskutowany między małżonkami i wynika w sposób klarowny z ich sytuacji rodzinnej. Każde z nich miało zobowiązania względem swoich dzieci z wcześniejszych związków. Nie powinno, więc dziwić, że wolą spadkodawcy było pozostawienie swojego majątku zstępnym, w tym wypadku powodowi R. D., pozwanemu R. D.. Wskazać należy, że objęcie przez powoda całości spadku, bez obowiązku wypłaty kwoty należnej jej z tytułu zachowku, nie doprowadzi do pogorszenia jej sytuacji życiowej. Powód nie nosił się z zamiarem dalszego rozporządzania udziałem nabytym w wyniku dziedziczenia, jak również jego wolą było, aby Z. S. mogła swobodnie korzystać ze spornej nieruchomości. Pozwany oczywiście. Jakkolwiek stosowanie artykułu 5 kc. Do instytucji zachowku nie jest [ ns 00:14:15.857]wyłączony, jednak można to czynić tylko w sytuacjach skrajnie rażącego zachowania uprawnionego względem spadkodawcy, bądź tak drastycznej sytuacji zobowiązanego, iż wykonanie uprawnienia do zachowku naraziłoby go na skrajny niedostatek, bądź wręcz niesprawiedliwość. Tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 roku, sygnatura akt I ACA 899/12 Lex numer 1353836. Pozwany ma na utrzymaniu córkę, spłaca zaciągnięty kredyt, mieszka z rodziną u rodziców swojej małżonki, osiąga dochód w wysokości około 3.000 złotych. Objął on spadek w usprawiedliwiony okolicznościami w przekonaniu, że nie będzie zobowiązany do ponoszenia z tytułu spadku dodatkowych kosztów. Żądanie teraz od niego, aby uiścił na rzecz powódki kwotę zachowku w sytuacji, gdy powódka wielokrotnie oznajmiała, że zrzeka się z tytułu spadku po mężu wszelkich roszczeń, byłoby nie tylko rażąco niesprawiedliwe, ale mogłoby narazić również jego na niedostatek. Jedynym wyjściem dla pozwanego byłaby wówczas sprzedaż odziedziczonego udziału w mieszkaniu, celem zebrania dochodzonej sumy.

Doświadczenie życiowe wskazuje, że osobą chętną do odkupienia od niego udziału w wyżej wymienionym mieszkaniu mogłaby być powódka, bądź ktoś z jej rodziny. Takie rozwiązanie de fakto [ ns 00:15:29.586] nie kończyłoby zabiegi spadkodawcy, aby rozrządzić przynależnym mu majątkiem zgodnie z jego ugo..., z jego wolą, którą wyraził w testamencie. Również prawdopodobne byłoby zbycie udziału przez pozwanego na rzecz osoby trzeciej, a takie rozwiązanie mogłoby w konsekwencji prowadzić do wyzucia powódki z mieszkania, co niewątpliwie godziłoby w jej interes. Sąd Okręgowy formułując orzeczenie w niniejszej sprawie nie mógł pominąć ani woli spadkodawcy, ani deklaracji samej powódki o zrzeczeniu się zachowku. Sam fakt oświadczenia o zrzeczeniu się zachowku w ocenie Sądu nie pozostawia najmniejszych wątpliwości. Świadkowie zeznający w sprawie w sposób klarowny wskazali, że powódka wielokrotnie mówiła, iż zrzeka się wszelkich roszczeń tytułem spadku po mężu. Oświadczenie takie jest również logiczne z punktu widzenia sytuacji rodzinnej strony. Z. S. nie miała, zatem z A. S. wspólnych dzieci. Partycypacja w schedzie spadkowej, pomiędzy małżonkami, doprowadziłaby do pokrzywdzenia dzieci jednego z nich. Ponadto powódka nie wdała się w spór z pozwanym odnośnie kwestii zrzeczenia się zachowku. Mimo, iż jej stan zdrowia nie stał na przeszkodzie, aby stawić się na wezwanie sądu i złożyć zeznania, w których mogłaby zaprzeczyć twierdzeniom powoda, nie zrobiła tego. Z powyższego wynika, że zgodnie z wypływającą z artykułu 230 kodeksu postepowania cywilnego, zasadą qui tacet, consen..., consen..., consentire vitedur, kto milczy, ten się zgadza, Sąd wobec braku również innych dowodów zaprzeczających twierdzeniom powoda, przyjął je za prawdziwe. Sąd rozstrzygnął o kosztach, w oparciu o artykuł 98 kpc. Z uwagi na powyższe Sąd orzekł, jak w sentencji działając na podstawie wyżej wymienione...
[ koniec 00:17:07.081]

(...)