Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 listopada 2016 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa I. W.

przeciwko (...) w B.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 29 lutego 2016 r. sygn. akt V GC 144/14

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I, w punkcie II w części oddalającej powództwo co do kwoty 56.685 (pięćdziesiąt sześć tysięcy sześćset osiemdziesiąt pięć) zł i w punkcie III, sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Olsztynie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

(...)

UZASADNIENIE

I. W. po ostatecznym sprecyzowaniu żądań pozwu domagała się zasądzenia od (...)w B. kwoty 153.308,35 zł z ustawowymi odsetkami od kwot: 25.074,75 zł nieuiszczonego zadłużenia z zawartej ugody) od dnia 31 grudnia 2013 r., 72.997,06 zł zatrzymanych kaucji gwarancyjnych, 1.108,16 zł z odsetkami od dnia 11 kwietnia 2013 r. wynikającej z faktury (...), 8.489,73 zł z odsetkami od dnia 2 maja 2013 r. wynikającej z faktury (...), 19.065 zł z odsetkami od dnia 13 czerwca 2013 r. wynikającej z faktury (...), 12.915 zł z odsetkami od dnia 9 sierpnia 2013 r. wynikającej z faktury (...), 4.171,18 zł z odsetkami od dnia 8 marca 2014 r. wynikającej z faktury (...), 9.148,74 zł z odsetkami od dnia 8 marca 2014 r. wynikającej z faktury (...), 153,75 zł z odsetkami od dnia 1 marca 2014 r. wynikającej z faktury (...), 184,50 zł z odsetkami od dnia 23 maja 2014 r. wynikającej z faktury (...). Podała, że w ramach łączącej strony współpracy wykonała na rzecz pozwanej szereg robót, za które nie otrzymała w całości należnego wynagrodzenia.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc, że wykonała w całości ugodę. Podała, że kwota 167.000 zł została zapłacona w formie przelewów na rachunek bankowy powódki, natomiast kwota 25.074,75 zł została rozliczona poprzez potrącenie wierzytelności z tytułu kar umownych za opóźnienia w wykonaniu umów oraz uporczywe uchylanie się od usuwania usterek. Nadal przysługuje jej wobec powódki wierzytelność w wysokości ponad 1.200.000 zł z tytułu kar umownych za opóźnienie w zakończeniu robót, nieterminowego usuwanie usterek lub nie usuwanie ich i związane z tym koszty wykonawstwa zastępczego. Jest rozliczona z powódką w całości z wymagalnych kaucji gwarancyjnych (wysokość kaucji wynosiła 119.227,71 zł, z której zapłacono powódce przelewem 19.758 zł, a pozostałą część rozliczono do 38.460,28 zł poprzez dokonane potrącenia. 61.009,14 zł stanowi kaucje niewymagalne bądź zatrzymane przez inwestora). Na wypadek nie uznania przez za skuteczne tych potrąceń, zgłosiła ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności dochodzonych pozwem z własną wierzytelnością - 1.236.127,52 zł, wynikającą z not księgowych nr (...), obejmujących należności z tytułu opóźnień w realizacji umów i usuwaniu usterek.

Wyrokiem z dnia 29 lutego 2016 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 96.623,96 zł z ustawowymi odsetkami od kwot: 25.074,75 zł od dnia 31 grudnia 2013 r., 38.460,57 zł od dnia 13 sierpnia 2014 r., 1.108,64 zł od dnia 2 kwietnia 2013 r., 19.065 zł od dnia 13 czerwca 2013 r., 12.915 zł od dnia 9 sierpnia 2013 r., oddalił powództwo w pozostałej części oraz zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

1 sierpnia 2008 r. strony zawarły umowę nr (...), na mocy której powódka zobowiązała się do dostawy i montażu stolarki okiennej i drzwiowej w (...) w L. - w terminie do 31 sierpnia 2008 r. - za wynagrodzeniem 144.000 zł netto. Ustalono, że tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy, jako kaucję gwarancyjną, inwestor zatrzyma z płatności każdej faktury kwotę 5% wartości netto. Z kaucji tej, 50% miało zostać zwrócone w ciągu 30 dni od daty usunięciu wad i usterek stwierdzonych podczas odbioru końcowego, zaś pozostałe 50% w terminie 14 dni po upływie okresu gwarancji, który wynosił 3 lata, licząc od dnia podpisania protokołu zdawczo-odbiorczego kończącego prace, w przypadku usunięcia wszystkich zgłoszonych wad i usterek. 30 sierpnia 2008 r. powódka za wykonane prace wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 165.844,80 zł netto, tj. 175.680 zł brutto. Na poczet kaucji pozwana zatrzymała kwotę 7.200 zł oraz potrąciła tytułem udziału w kosztach budowy dodatkowo 2.635,20 zł.

2 września 2008 r. strony zawarły umowę nr (...) na dostawę i montaż stolarki i ścianki w centrum handlowym w Z. - w terminie do 12 listopada 2008 r. - za wynagrodzeniem 91.802,08 zł netto. Tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy oraz płatności kar umownych, pozwana miała prawo zatrzymać 5% wartości netto wynagrodzenia. Zatrzymane kwoty miały zostać zwrócone w terminie 12 miesięcy od dnia podpisania bezusterkowego protokołu przekazania obiektu. 3 października 2008 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 57.585 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 61.000 zł brutto. Z tego zatrzymano 5% kaucji tj. 2.500 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 915 zł. 31 października 2008 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 4.567,64 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 4.838,52 zł brutto. Z tego zatrzymano 5% kaucji tj. 198,30 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 72,58 zł. 17 grudnia 2008 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 60.315,72 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 63.892,66 zł brutto. Z tego zatrzymano 5% kaucji tj. 2.618,55 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 958,39 zł.

6 października 2008 r. strony zawarły umowę nr (...) na dostawę i montażu stolarki okiennej i drzwiowej w (...) w O. przy ul. (...) - w terminie do 20 listopada 2008 r. - za wynagrodzeniem 137.533,60 zł netto. Ustaliły, że tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy, jako kaucję gwarancyjną inwestor zatrzyma z płatności każdej faktury kwotę 5% wartości netto. Z tej kaucji 50% miało zostać zwrócone w ciągu 30 dni po usunięciu wad i usterek stwierdzonych podczas odbioru końcowego, a pozostałe 50% w terminie 14 dni po upływie okresu gwarancji, który wynosił 3 lata, licząc od dnia podpisania protokołu zdawczo-odbiorczego kończącego prace, w przypadku usunięcia wszystkich zgłoszonych wad i usterek. 29 listopada 2008 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) za na kwotę 167.746,94 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 177.694,94 zł brutto. Z tego zatrzymano 5% kaucji tj. 7.282,58 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 2.665,42 zł.

5 stycznia 2009 r. zawarto umowę nr (...) na dostawę i montaż stolarki okiennej i drzwiowej w(...) w M. przy ul. (...) - w terminie do 5 lutego 2009 r. - za wynagrodzeniem 105.000 zł netto. Tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy, jako kaucję gwarancyjną inwestor mógł zatrzymać z płatności każdej faktury kwotę 5% wartości netto. 50% kaucji miało zostać zwrócone w ciągu 30 dni po usunięciu wad i usterek stwierdzonych podczas odbioru końcowego, pozostałe 50% w terminie 14 dni po upływie okresu gwarancji, który wynosił 3 lata, licząc od dnia podpisania protokołu zdawczo-odbiorczego kończącego prace. 18 lutego 2009 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 134.732,87 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 142.723,02 zł brutto. Z tego zatrzymano 5% kaucji tj. 5.849,30 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 2.140,85 zł.

2 września 2009 r. strony zawarły umowę (...) na dostawę i montażu stolarki okiennej i drzwiowej w budynku przeznaczonym na sklep (...) w O. przy ul. (...) w terminie do 20 października 2009 r. za wynagrodzeniem 103.000 zł netto. Tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy, jako kaucję gwarancyjną inwestor zatrzyma z płatności każdej faktury kwotę 5% wartości netto. 40% kaucji miało zostać zwrócone w ciągu 30 dni po usunięciu wad i usterek stwierdzonych podczas odbioru końcowego, pozostałe 60% w terminie 14 dni po upływie okresu gwarancji, w przypadku usunięcia wszystkich zgłoszonych wad i usterek.

5 października 2009 r. zawarły umowę (...)/ (...), na mocy której powódka zobowiązała się do wykonania robót budowlanych polegających na dostarczeniu i zamontowaniu kompletnej stolarki drzwiowej i okiennej na potrzeby budowy (...) handlowego (...) wraz z infrastrukturą towarzyszącą na nieruchomościach położonych w K. - w terminie do 7 listopada 2009 r. - za wynagrodzeniem ryczałtowym 153.800 zł netto. Powódka miała być obciążona kosztami ogólnymi umowy w wysokości 1,5% wartości robót netto przy każdej fakturze. W § 7 umowy strony ustaliły, że podwykonawca ustanowi zabezpieczenie należytego wykonania umowy w formie kaucji gwarancyjnej w wysokości 6% wartości netto. Miała zostać utworzona w wyniku obniżenia kwoty wynikającej z wystawionej przez powódkę faktury końcowej. Kaucja miała zostać przeznaczona na usunięcie usterek i wad ujawnionych w przedmiocie umowy, jeżeli podwykonawca nie usunie ich w terminach i na warunkach określonych w umowie jak również kosztów zlecenia wykonania zastępczego przedmiotu umowy. Kwota odpowiadająca 70% kaucji miała zostać zwrócona w terminie 30 dni od dnia podpisania bezusterkowego protokołu odbioru końcowego, a pozostała część w terminie 35 dni od dnia sporządzenia protokołu potwierdzającego dokonanie odbioru pogwarancyjnego. W § 10 ust. 2 umowy ustalono, że podwykonawca zobowiązany jest do zapłaty kary umownej za każdy dzień przekroczenia terminu zakończenia realizacji umowy oraz terminu zakończenia budowy w wysokości 0,5% wynagrodzenia netto, karą umowną w wysokości 0,5% wynagrodzenia należnego za niezrealizowaną część przedmiotu umowy miał zostać obciążony podwykonawca za spowodowanie przerwy w realizacji robót z przyczyn od niego zależnych trwającą dłużej niż 10 dni. Zobowiązany był również do zapłaty kary umownej za każdy dzień opóźnienia, liczonego od ostatniego dnia terminu uzgodnionego przez strony na usunięcie zawinionych przez podwykonawcę wad, usterek lub braków stwierdzonych przy odbiorach lub ujawnionych w okresie gwarancji w wysokości 0,5% wynagrodzenia netto. 7 grudnia 2009 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 175.593,46 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 187.636 zł brutto. Z tego zatrzymano 6% kaucji tj. 9.228 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 2.814,54 zł.

16 czerwca 2010 r. strony zawarły umowę nr (...) na wykonanie w (...) handlowym (...) w N. robót polegających na dostarczeniu i zamontowaniu kompletnej stolarki drzwiowej i okiennej wraz z dostarczaniem dokumentacji odbiorowej w terminie do 14 sierpnia 2010 r. za wynagrodzeniem 184.903,23 zł. Ustalono, iż pozwany obciąży powódkę fakturą VAT tytułem kosztów ogólnych budowy w wysokości 1,5% wartości robót netto. Przyjęto również, że z wynagrodzenia zatrzymane będzie 6% kaucji gwarancyjnej na okres 5 lat i jednego miesiąca. Zwrot kaucji miał nastąpić w terminie 30 dni od dnia sporządzenia protokołu potwierdzającego dokonanie odbioru pogwarancyjnego. W § 10 ust. 1 strony ustaliły obowiązek zapłaty przez powódkę kary umownej w wysokości 0,3% wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy, maksymalnie 5% jej wartości. 22 września 2010 r. wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 211.104,02 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 225.581,94 zł brutto. Z tego zatrzymano 6% kaucji tj. 11.094,19 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 3.383,73 zł.

27 grudnia 2010 r. zawarto umowę nr (...) na dostawę i montaż stolarki wewnętrznej w sklepie (...) w O. przy ul. (...) - w terminie do 25 stycznia 2011 r. za wynagrodzeniem 59.300 zł netto. Tytułem zabezpieczenia należytego wykonania umowy pozwana miało prawo zatrzymać z każdej faktury 10% wartości netto - na okres do dnia podpisania końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego oraz zatrzymania 50% z sumy kwot już potrąconych na okres 3 lat od dnia podpisania końcowego protokołu zdawczo-odbiorczego. Pozostała cześć zostanie zwrócona wraz z zapłatą za faktury wystawionej po dokonaniu oceny prac przez inspektora nadzoru, potwierdzonej protokołem odbioru. 27 maja 2011 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 65.914,92 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 72.939 zł brutto. Z tego zatrzymano gwarancje w wysokości 5.930 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 1.094,09 zł.

19 sierpnia 2011 r. zawarto umowę nr (...) na wykonanie (...)w B. robót polegających na dostawie i montażu stolarki drzwiowej i okiennej - w terminie do 20 października 2011 r. - za wynagrodzeniem w kwocie 222.000 zł netto. Powódka miała być obciążona fakturą VAT z tytułu kosztów ogólnych budowy w wysokości 0,5% wartości robót netto, przy każdej fakturze. Przejęto też, że z wynagrodzenia ostatecznego netto, zatrzymane będzie 10% kaucji gwarancyjnej terminowego i należytego wykonania umowy, na okres 5 lat i jednego miesiąca. Zwrot 50% kaucji miał nastąpić po wolnym od wad i usterek odbiorze obiektu. Zwrot pozostałej kwoty miał nastąpić w terminie 30 dni od dnia sporządzenia protokołu potwierdzającego dokonanie odbioru pogwarancyjnego. W § 11 strony przewidziały, że powódka zapłaci pozwanemu karę umowną w wysokości 1% wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia w wykonaniu przedmiotu umowy, maksymalnie 20% jej wartości. 22 grudnia 2011 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 49.898,94 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wynosi 54.612 zł brutto. Z tego zatrzymano 10% kaucji tj. 4.440 zł oraz potrącono z tytułu udziału w kosztach budowy kwotę 273,06 zł.

12 grudnia 2011 r. strony zawarły umowę nr (...), w której pozwana oświadczyła, że zawarła z (...) Sp. z o.o. jako inwestorem umowę, której przedmiotem jest odbudowa, remont, przebudowa i rozbudowa obiektu w celu wybudowania nowego centrum (...) w G.. W umowie tej powódka jako podwykonawca zobowiązała się do dostawy i montażu stolarki i ślusarki wewnętrznej i zewnętrznej oraz wymiany szkleń - w terminie do 28 lutego 2012 r. za wynagrodzeniem 328.156,32 zł netto. Strony zobowiązały się do zawarcia umowy cesji, na mocy której wykonawca przeleje na powódkę jako podwykonawcę przyszłą wierzytelność z tytułu wynagrodzenia należnego od inwestora w wysokości wynagrodzenia należnego podwykonawcy. Wynagrodzenie miało być płatne w terminie 35 dni od doręczenia do siedziby pozwanego faktury VAT. Powódka miała zostać obciążona kosztami ogólnymi budowy w wysokości 1,5% wartości faktury netto, przy każdej fakturze. Ponadto ustalono, iż pozwana zatrzyma z każdej faktury 10% jej wartości kaucji gwarancyjnej. Kaucja miała zostać zwrócona po upływie 18 miesięcy od daty odbioru robót budowlanych. W § 8 strony przewidziano obowiązek zapłaty przez powódkę kary umownej za każdy dzień zwłoki w wysokości 0,4% wartości wynagrodzenia w razie niedotrzymania terminu zakończenia prac budowlanych i innych prac na obiekcie w stopniu umożliwiającym wykonawcy oraz inwestorowi przekazanie poszczególnych lokali handlowo-usługowych ich przyszłym najemcom do indywidualnego wykańczania, w wysokości 0,2% wynagrodzenia w razie niedotrzymania terminów wskazanych w harmonogramie robót zakończenia któregokolwiek z pozostałych etapów inwestycji, wynikającego z harmonogramu podwykonawcy stanowiącego załącznik do umowy, w wysokości 0,4% wynagrodzenia, w razie niedotrzymania przez podwykonawcę terminu zakończenia wszelkich robót budowlanych i innych prac, w wysokości 0,1% wynagrodzenia w razie niedotrzymania terminów reakcji na zgłoszenie inwestora lub wykonawcy dotyczącego wady, awarii lub usterki.

25 lutego 2014 r. pozwana wpłaciła na rachunek powódki kwotę 19.758 zł tytułem zwrotu kaucji B. G..

27 sierpnia 2012 r. strony zawarły ugodę, w której oświadczyły, że (...) posiada wymagalną i bezsporną wierzytelność w kwocie 192.074,75 zł z tytułu wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez I. W.. Stwierdzono też, że w zabezpieczeniach z tytułu podpisanych umów znajduje się kwota 119.227,71 zł, z której w dniu podpisania ugody wymagalna jest kwota 31.639,28 zł. Strony ustaliły, że spłata kwoty 192.074,75 zł nastąpi w ratach: 20.000 zł do 30 sierpnia 2012 r., 10.000 zł do 30 września 2012 r., 20.000 zł do 30 października 2012 r., 20.000 zł do 30 listopada 2012 r., 20.000 zł do 30 grudnia 2012 r., zaś pozostałe 11 rat po 11.000 zł każda miały być płatne do końca 30 dnia każdego kolejnego miesiąca. Termin płatności ostatniej raty w wysokości 12.714,03 zł został wyznaczony na 30 grudnia 2013 r. W ugodzie tej strony oświadczyły też, że wyczerpuje ona wszelkie roszczenia wynikające z umów łączących strony.

Pozwana spółka w wykonaniu ugody wpłaciła na rzecz powódki łączną kwotę 167.000 zł.

14 września 2012 r. zawarto umowę nr (...), na mocy której powódka jako podwykonawca zobowiązała się do dostawy i montażu stolarki i ślusarki drzwiowej w pawilonie (...) w terminie do 31 października za wynagrodzeniem 168.000 zł netto. Miało być płatne po dokonaniu odbioru robót przez inwestora i wykonawcę, na podstawie częściowych faktur wystawianych raz w miesiącu. Powódka miała zostać obciążona kosztami ogólnymi budowy w wysokości 0,75% wartości brutto robót. Ponadto ustalono, że z wynagrodzenia częściowego będzie potrącane 10% kaucji gwarancyjnej. Po odbiorze końcowym bez usterek oraz dostarczeniu inwestorowi oświadczenia podwykonawcy o zaspokojeniu wszelkich roszczeń z tytułu wykonanych robót wykonawca zwolni 2/3 kaucji. Pozostała część kaucji miała zostać zwolniona nie wcześniej niż po usunięciu usterek wskazanych w protokole rocznym po przeglądzie gwarancyjnym. W § 14 ust. 1 strony przewidziały obowiązek zapłaty przez powódkę kary umownej w wysokości 0,2% wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia, w odniesieniu do terminu zakończenia wszystkich prac oraz jeżeli do wykonania umowy niezbędne było sporządzenie harmonogramu robót w wysokości 0,2% wartości poszczególnych grup robót, za każdy dzień opóźnienia w odniesieniu do poszczególnych grup robót określonych harmonogramem. Za opóźnienie w usunięciu usterek powódka zobowiązana była do zapłaty kary umownej w wysokości 1% wartości robót, nie mniej niż 1.000 zł za każdy dzień opóźnienia (§14 ust. 5 i 6). W tym samym dniu strony zawarły umowę cesji, na mocy której pozwana przeniosła na powódkę przyszłą wierzytelność w kwocie 206.640 zł brutto, jaka miała jej przysługiwać od inwestora, tj. (...) sp. z o.o.

9 listopada 2012 r. zawarto umowę nr (...), na mocy której powódka jako podwykonawca zobowiązała się do dostawy i montażu stolarki i ślusarki drzwiowej w pawilonie (...)w K. w terminie do 31 grudnia 2012 r. za wynagrodzeniem 87.269 zł netto. Miało być płatne po dokonaniu odbioru robót przez inwestora i wykonawcę, na podstawie częściowych faktur wystawianych raz w miesiącu. Powódka miała zostać obciążona kosztami ogólnymi budowy w wysokości 0,75% wartości brutto robót. Ponadto ustalono, iż z wynagrodzenia częściowego będzie potrącane 10% kaucji gwarancyjnej. Ustalono, iż po odbiorze końcowym bez usterek oraz dostarczeniu inwestorowi oświadczenia podwykonawcy o zaspokojeniu wszelkich roszczeń z tytułu wykonanych robót wykonawca zwolni 2/3 kaucji. Pozostała część kaucji miała zostać zwolniona nie wcześniej niż po usunięciu usterek wskazanych w protokole rocznym po przeglądzie gwarancyjnym. W § 14 strony przewidziały obowiązek zapłaty przez powódkę kary umownej w wysokości 0,2% wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia w odniesieniu do terminu zakończenia prac. Za opóźnienie w usunięciu usterek powódka zobowiązana była do zapłaty kary umownej w wysokości 1% wartości robót, nie mniej niż 1.000 zł za każdy dzień opóźnienia. W tym samym dniu strony zawarły umowę cesji, na mocy której pozwana (wykonawca) przeniosła na powódkę (podwykonawcę) przyszłą wierzytelność w kwocie 107.340,87 zł brutto jaka będzie mu przysługiwać od (...) sp. z o.o. (inwestor). 7 listopada 2013 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) za prace zrealizowana na budowie (...)w K. zgodnie z umowa nr (...) z 26 sierpnia 2013 r. na kwotę 115.103,59 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wyniosła 126.321 zł, zatrzymana kaucja i 10% 10.270 zł potrącenie z tytułu udziału w kosztach budowy.

29 sierpnia 2013 r. zawarto umowę nr (...) na dostawę i montaż stolarki drzwiowej oraz bramowej, dostawy i montażu żaluzji elewacyjnych, rolet antywłamaniowych oraz montażu daszku zewnętrznego w (...) handlowym (...) w R. - w terminie do 20 października 2013 r. - za wynagrodzeniem 95.500 zł netto. Wynagrodzenie miało być płatne po dokonaniu odbioru robót przez inwestora i wykonawcę, na podstawie częściowych faktur wystawianych raz w miesiącu. Powódka miała zostać obciążona kosztami ogólnymi budowy w wysokości 0,75% wartości brutto robót. W § 10 ustalono, że z wynagrodzenia częściowego będzie potrącane 10% kaucji gwarancyjnej. Po odbiorze końcowym bez usterek oraz dostarczeniu inwestorowi oświadczenia podwykonawcy o zaspokojeniu wszelkich roszczeń z tytułu wykonanych robót wykonawca zwolni 2/3 kaucji. Pozostała część kaucji miała zostać zwolniona nie wcześniej niż po usunięciu usterek wskazanych w protokole rocznym po przeglądzie gwarancyjnym. W § 14 strony przewidziały obowiązek zapłaty przez powódkę kary umownej w wysokości 0,2% wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia w odniesieniu do terminu zakończenia prac. Za opóźnienie w usunięciu usterek powódka zobowiązana była do zapłaty kary umownej w wysokości 1% wartości robót, nie mniej niż 1.000 zł za każdy dzień opóźnienia. W tym samym dniu strony zawarły umowę cesji, na mocy której pozwana przeniosła na powódkę przyszłą wierzytelność należnej od inwestora ( (...) Sp. z o.o.) w kwocie 117.465 zł brutto.

29 sierpnia 2013 r. strony zawarły umowę nr (...) na dostawę i montaż stolarki drzwiowej oraz bramowej wewnętrznej oraz zewnętrznej, dostawy i montażu żaluzji elewacyjnych, rolet antywłamaniowych oraz montażu daszku zewnętrznego w (...) handlowym (...) w T. w terminie do 20 października 2013 r. za wynagrodzeniem 110.000 zł netto. Miało być płatne po dokonaniu odbioru robót przez inwestora i wykonawcę, na podstawie częściowych faktur wystawianych raz w miesiącu. Powódka miała zostać obciążona kosztami ogólnymi budowy w wysokości 0,75% wartości brutto robót. W §10 ustalono, że z wynagrodzenia częściowego będzie potrącane 10% kaucji gwarancyjnej. Po odbiorze końcowym bez usterek oraz dostarczeniu inwestorowi oświadczenia podwykonawcy o zaspokojeniu wszelkich roszczeń z tytułu wykonanych robót wykonawca miał zwolnić 2/3 kaucji, a pozostałą część nie wcześniej niż po usunięciu usterek wskazanych w protokole rocznym po przeglądzie gwarancyjnym. W § 14 strony przewidziały obowiązek zapłaty przez powódkę kary umownej w wysokości 0,2% wartości przedmiotu umowy za każdy dzień opóźnienia w odniesieniu do terminu zakończenia prac. Za opóźnienie w usunięciu usterek powódka zobowiązana była do zapłaty kary umownej w wysokości 1% wartości robót, nie mniej niż 1.000 zł za każdy dzień opóźnienia. W tym samym dniu strony zawarły umowę cesji, na mocy której pozwany przeniósł na powódkę przyszłą wierzytelność w kwocie 135.300 zł brutto, jaka będzie mu przysługiwać od inwestora ( (...) sp. z o.o.). 6 grudnia 2013 r. powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) za prace zrealizowane na podstawie umowy nr (...) na kwotę 33.623,25 zł. Na fakturze wskazano, iż wartość wykonanych prac wyniosła 36.900 zł, kwota zatrzymanej kaucji 10% - 3.000 zł a potrącenie z tytułu udziałów w kosztach budowy 276,75 zł.

Część prac objęta łączącymi strony umowami została przez powódkę wykonana wadliwie. Pozwana zgłaszała występowanie usterek, domagając się ich usunięcia. Pismem z 18 listopada 2013 r. wezwała powódkę do niezwłocznego zakończenia prac przy pawilonie w T.. Powódka reagowała na większość zgłoszeń reklamacyjnych; część z nich załatwiała odmownie, powołując się na ich niezasadność m.in. na wadliwe użytkowanie zamontowanych przez nią przedmiotów.

Dlatego część prac związanych z usunięciem wad, pozwana zleciła podmiotom trzecim, informując powódkę o obciążeniu jej kosztami w postaci potrąceń z kaucji gwarancyjnych.

Pozwana wystawiła:

- 19 października 2012 r. fakturę nr (...) za parapety z blachy w kwocie 646 zł, w której jako sposób zapłaty wskazano kompensatę FV 31 i ugodę.

- 31 grudnia 2012 r. fakturę nr (...) za parapety z blachy w kwocie 1.001,59 zł jako sposób zapłaty wskazano kompensatę FV 31 i ugodę.

Powódka wystawiła:

- 31 grudnia 2012 r. fakturę VAT nr (...) na kwotę 2.398,50 zł tytułem zapłaty za okna PCV z terminem płatności 21 stycznia 2013 r.,

- 23 stycznia 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 2.805,42 zł za dostawę i montaż rolety i klamki, z terminem płatności 22 lutego 2013 r.,

- 25 marca 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 1.230 zł za wykonanie usługi przerobienia okien na podstawie zamówienia ZK (...), z terminem płatności 1 kwietnia 2013 r.,

- 10 kwietnia 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 184,50 zł za naprawę drzwi w P. M. w B. z terminem płatności 1 maja 2013 r. oraz fakturę nr (...) na kwotę 1.918,80 zł za dostawę i montaż napędu do rolety w P. M. w P., z terminem płatności 10 kwietnia 2013 r.

Faktury te zostały opłacone przelewem z dnia 1 października 2013 r.

Powódka wystawiła:

- 10 kwietnia 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 8.489,73 zł za dostawę i montaż parapetów, montaż daszku, drzwi p.poż., dodatkowych drzwi, zamianę drzwi i dodatkowe sztaby na drzwi z terminem płatności 1 maja 2013 r., w dniu 22 maja 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 19.065 zł za montaż rolet stalowych w T. - z terminem płatności 12 czerwca 2013 r.,

- 9 lipca 2013 r. fakturę nr (...) na kwotę 12.915 zł za montaż rolet w K. - z terminem płatności 8 sierpnia 2013 r., w dniu 31 lipca 2012 r. fakturę nr (...) na kwotę 184,50 zł za naprawę zamka w PoloMarkecie w B. - z terminem płatności 15 sierpnia 2012 r., w dniu 14 lutego 2014 r. fakturę nr (...) na kwotę 4.269,58 zł za dodatkowe drzwi, parapety i ich montaż - z terminem płatności 7 marca 2014 r.,

- 14 lutego 2014 r. fakturę nr (...) na kwotę 9.148,74 zł za dostawę i montaż rolet - z terminem płatności 7 marca 2014 r., w dniu 28 lutego 2014 r. fakturę nr (...) na kwotę 153,75 zł za klucz do wkładki - z terminem płatności 28 lutego 2014 r.

Z pismem z dnia 7 marca 2014 r. pozwana odesłała fakturę nr (...) podnosząc m.in., że nie otrzymała dokumentacji potwierdzającej dopuszczenie do obrotu w UE zamontowanych wkładek patentowych.

15 maja 2014 r. powódka wystawiła fakturę nr (...) na kwotę 184,50 zł za nieuzasadnioną reklamację do umowy (...). Pozwana odesłała fakturę wskazując na jej niezasadność.

31 stycznia 2013 r. pozwana uiściła na rzecz powódki kwoty: 3.419,86 zł jako należność z faktur nr (...) - 184,50 zł, nr 237 - 1.599 zł, części faktury nr (...) - 1.636,36 zł.

Pozwana 14 maja 2013 r. wystawiła:

- fakturę nr (...) za naprawę samochodu marki F. (...) na kwotę 1.108,64 zł jako sposób płatności wskazano kompensatę zgodnie z umową z (...),

- 31 października 2013 r. fakturę nr (...) za malowanie drzwi na kwotę 929,88 zł jako sposób płatności wskazano kompensatę zgodnie z umową,

- 19 listopada 2013 r. fakturę nr (...) za malowanie profili aluminiowych i transport na kwotę 1.494,30 zł jako sposób płatności wskazano kompensatę zg. z umową (...),

- 22 listopada 2013 r. fakturę nr (...) za malowanie profili aluminiowych i transport na kwotę 1.466,11 zł jako sposób płatności wskazano kompensatę zgodnie z umową z (...),

- 31 grudnia 2013 r. faktury: nr (...) za wykonanie obróbek blacharskich w bud IM K. na kwotę 6.529,61 zł z 14 dniowym terminem płatności, nr (...)za wykonanie obróbek blacharskich w bud IM T. na kwotę 7.184,13 zł, jako sposób zapłaty wskazano przelew (kom. (...).

31 grudnia 2013 r. pozwana wystawiła noty księgowe: nr (...) w której obciążyła powódkę karą umowną w wysokości 5.280 zł na podstawie § 14 ust. 1 umowy o roboty budowlane nr (...) dotyczącej IM T. - za 24 dni zwłoki, nr (...) obciążającą powódkę karą umowną w wysokości 5.730 zł na podstawie § 14 ust. 1 umowy o roboty budowlane nr (...) dotyczącej budowy BM R. - za 30 dni zwłoki, nr (...)obciążającą powódkę karą umowną w wysokości 5.340,40 zł na podstawie § 14 ust. 1 umowy o roboty budowlane nr(...) dotyczącej budowy IM K. - za 26 dni zwłoki.

14 stycznia 2014 r. pozwana wystawiła fakturę nr (...) za obróbkę drzwi, okien i malowanie ścian na kwotę 11.756,34 zł z 14 dniowym terminem płatności, oraz notę księgową nr (...), w której obciążyła powódkę karą w wysokości 27.500 zł za nieusunięcie usterek na podstawie umowy o roboty budowlane pawilonu (...) wg załącz. pisma(...) z dn. 14.01.2014.

19 marca 2014 r. pozwana wystawiła noty księgowe obciążające powódkę karami umownymi: nr(...)w wysokości 6.743,36 zł na podstawie § 14 pkt 1 umowy o roboty budowlane nr(...) w wysokości 26.318,72 zł - § 10 pkt 1 umowy o roboty budowlane nr(...)w wysokości 26.180,70 zł - § 14 pkt 1 umowy o roboty budowlane nr(...) w wysokości 44.400 zł - § 11 pkt 1 umowy o roboty budowlane nr (...) Wraz z pismem z dnia 24 marca 2014 r powódka zwróciła te noty księgowe, wskazując na brak podstaw do ich wystawienia.

W piśmie datowanym na 23 kwietnia 2014 r. pozwana złożyła oświadczenie o potrąceniu przysługującej jej wobec powódki wierzytelności określonej w stanie rozrachunków z dnia 14 stycznia 2014 r. z not księgowych nr (...) wynoszącej łącznie 115.399,12 zł z wierzytelnością powódki wynoszącą 59.191,02 zł, na którą składają się należności z tytułu materiałów, rolet związanych z budową pawilonu handlowego w R. i T., a także zatrzymanych kaucji wynikających z umów dotyczących obiektów:(...)na ul (...) w B., (...) w L., w M., Z. i B..

Oświadczeniem z dnia 30 sierpnia 2014 r. pozwana dokonała kompensaty należności powódki z tytułu cz. Faktury nr (...) na kwotę 5.529,32 zł, nr (...) na kwotę 19.058,66 zł oraz ugody - faktura nr (...) w wysokości 2.912,02 zł z należnościami spółki wynikającymi z noty nr (...) na kwotę 27.500 zł.

29 września 2014 r. pozwana wystawiła noty księgowe obciążające powódkę karami umownymi: nr(...) na 260.000 zł za opóźnienie w wykonaniu usterek zgłoszonych pismem z dnia 24.07.2013 r. - § 14 ust. 6 umowy dotyczącej (...)- 260 dni x 1000 zł, nr (...) na 20.240 zł za opóźnienie w wykonaniu usterek zgłoszonych pismem z dnia 16.12.2013 r. - § 14 ust. 6 umowy dotyczącej (...) T., 184 dni x 110 zł, nr (...) na 103.695,40 zł za opóźnienie w wykonaniu usterek zgłoszonych pismem z dnia 9.09.2013 r. - § 8 pkt f umowy dotyczącej (...) G., 316 dni x 328,15 zł, nr (...)na 798.666,70 zł za opóźnienie w wykonaniu usterek zgłoszonych pismem z dnia 09.09.2013 r. - § 14 ust. 5 umowy dotyczącej T., 379 dni x 2.107,30 zł, nr(...) na 23.180,30 zł za opóźnienie w wykonaniu usterek zgłoszonych pismem z dnia 17.06.2013 r. - § 14 ust. 5 umowy dotyczącej T., 11 dni x 2.107,30 zł, nr(...)na 23.180,30 zł za opóźnienie w wykonaniu usterek zgłoszonych pismem z dnia 04.03.2013 r. - § 14 ust. 5 umowy dotyczącej T., 11 dni x 2.107,30 zł, nr (...)na 7.164,82 zł za opóźnienie w realizacji umowy w T. - § 14 ust. 1 za 17 dni zwłoki.

Oświadczeniami z 29 września 2014 r. pozwana dokonała kompensaty należności powódki z tytułu: faktury nr (...) z dnia 10.04.2013 na kwotę 8.489,73 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 19.11.2013 na kwotę 1.494,30 zł oraz nr (...) z dnia 22.11.2013 na kwotę 1.466,11 zł, z faktury nr (...) z dnia 09.07.2013 na kwotę 12.915 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 31.12.2013 na kwotę 7.184,13 zł oraz nr (...) z dnia 31.12.2013 na kwotę 5.730,87 zł, z faktury nr (...) z dnia 14.02.2014 na kwotę 4.171,18 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 31.12.2013 na kwotę 792,40 zł, z faktury nr (...) z dnia 22.05.2013 na kwotę 19.065 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 31.12.2013 na kwotę 6,34 zł, z faktury nr (...) z dnia 28.02.2011 na kwotę 65.914,91 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 19.10.2012 na kwotę 646 zł oraz nr (...) z dnia 31.12.2012 na kwotę 1.001,59 zł, z faktury nr (...) z dnia 11.06.2012 na kwotę 16.648,94 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 31.10.2013 na kwotę 929,88 zł, z faktury nr (...) z dnia 25.03.2013 na kwotę 1.230 zł należnościami spółki wynikającym z faktury nr (...) z dnia 14.05.2013 na kwotę 1.108,64 zł, z faktury nr (...) na kwotę 15.379,44 zł oraz nr (...)na kwotę 970,96 zł należnościami spółki wynikającym z noty nr(...) na kwotę 5.280 zł, nr (...) na kwotę 5.730 zł, nr(...) na kwotę 5.340,40 zł.

Oświadczeniem z 1 października 2014 r. pozwana dokonała kompensaty należności powódki z tytułu: rozliczenia końcowego ugody - 3.234,86 zł, kaucji K. (...) - 6.459,60 zł, (...) P. - 3.641,29 zł z należnościami spółki wynikającym z noty księgowej nr (...) na 41.069,38 zł, kaucji (...) P. O. w wysokości 3.180 zł z należnościami spółki wynikającym z noty księgowej nr (...) na 27.733,63 zł.

16 lutego 2015 r. (...) Sp. z o.o. wystawiła notę obciążeniową, w której obciążyła pozwaną kwotą 22.784 zł tytułem usunięcia wad objętych gwarancją. Należność ta miała zostać potrącona z kaucji gwarancyjnej.

22 maja 2015 r. pozwana wystawiła notę, w której obciążyła powódkę kwotą 19.700 zł tytułem usunięcia wad objętych gwarancją zgodnie z umową (...) G., informując że kwota została potrącona z kaucji gwarancyjnej.

W dniu 23 marca 2015 r. (...) sp. z o.o. dokonało na rachunek powódki wpłaty kwoty 3.183,33 zł tytułem zwrotu kaucji z budowy w R..

W dniu 31 maja 2013 r. (...) sp. z o.o. wpłaciła na konto powódki kwotę 4.814,40 zł jako tytuł płatności wskazując (...).

W dniu 7 września 2015 r. pozwana wystawiła notę księgową nr (...) obciążając powódkę kwotą 1.947, 20 zł tytułem kosztów usunięcia wad na wniosek B. G..

Oświadczeniem z dnia 17 września 2015 r. pozwany dokonał potrącenia należności z tytułu kaucji (...) K. z należnościami z noty (...)

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo jest zasadne jedynie w części.

Wskazał, że zasadne było żądanie dotyczące kwoty 25.074,75 zł jako nieopłaconej części ugody z dnia 27 lipca 2012 r. (192.074,75 zł - 167.000 zł). Wprawdzie pozwana podnosiła, że ta kwota została rozliczona poprzez jej potrącenia, to jednak nie udowodniła ona zarówno zasadności, jak i wysokości kar umownych. Powołani świadkowie zgodnie potwierdzili, że część prac była wykonana przez powódkę wadliwie, co skutkowało reklamacjami a nawet zleceniem zastępczego ich wykonania, niemniej te zeznania były zbyt ogólnikowe, by stanowić wystarczającej podstawę do uznania zasadności obciążenie powódki karami umownymi. Pozwana nie przedstawiła także dowodów potwierdzających podstawy do wystawienia faktur (...), zatem podniesiony przez nią zarzut potrącenia nie mógł zostać uwzględniony, a powódce na podstawie art. 353 k.c. w zw. z art. 481 k.c. należy się kwota 25.074,75 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

Za niezasadne Sąd uznał roszczenie dochodzone na podstawie faktur: nr (...) wskazując, że brak jest na nich adnotacji jakich umów dotyczą. Powódka nie wykazała zasadności żądania zapłaty za fakturę (...) (za klucz surowy do wkładki) oraz nr (...) (nieuzasadnionej reklamacji do umowy (...)). Należności z faktury nr (...) zostały opłacone przelewem z dnia 1 października 2013 r.

Uwzględnił natomiast, na podstawie art. 627 k.c. w zw. z art. 481 k.c., roszczenie z faktury nr (...) (dotyczące B. w T.) oraz za fakturę nr (...) (B. w K.), wskazując że pozwana bezspornie nie opłaciła tych faktur, a jej oświadczenia o potrąceniu okazały się bezskuteczne.

Za nieskuteczne uznał również potrącenie przez pozwaną kwoty 38.460,57 zł wskazując, że noty księgowe (...) nie wskazują okoliczności uzasadniających nałożenie na powódkę kar umownych, ani nawet jakiego okresu zwłoki dotyczą. Ponadto suma not wskazanych w oświadczeniu nie zgadza się ze wskazywaną jako wierzytelność pozwanej. W konsekwencji w oparciu o art. 353 k.c. w zw. z art. 481 k.c. zasądził na rzecz powódki kwotę 38.460,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

Odnosząc się do zarzutu potrącenia przez pozwaną wierzytelności dochodzonych pozwem z wierzytelnością z not księgowych (...) na łączną kwotę 1.236.127,52 zł, stwierdził, że również one są nieudowodnione i noszą cechy działań odwetowych pozwanej za wniesienie niniejszego powództwa.

O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od tego wyroku, w części oddalającej powództwo co do kwoty 56.685 zł wniosła I. W., która zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie:

1)  art. 233 § I k.p.c. przez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że:

- brak wskazania na fakturach nr (...) jakich umów dotyczą jest podstawą do niezasądzenia należnego roszczenia, w sytuacji gdy faktury te wynikają z umów ustnych dotyczących robót dodatkowych, których nie obejmowały umowy pierwotne,

- należności wynikające z faktur nr (...) nie zostały udowodnione, w sytuacji gdy wynikają one z umów ustnych zawartych pomiędzy stronami, a usługi zostały wykonane, co znajduje potwierdzenie w zeznaniach świadków,

- roszczenia wynikające z wymagalnych kaucji gwarancyjnych należą się powódce w kwocie przyznanej przez pozwaną, w sytuacji, gdy wymagalność pozostałych kaucji wynika z umów zawartych pomiędzy stronami;

2) art. 100 k.p.c. przez wzajemne zniesienie kosztów postępowania, w sytuacji, gdy wygrała ona sprawę w 2/3 żądanego roszczenia.

Wnosiła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie od pozwanej dodatkowej kwoty 56.684,39 zł z ustawowymi odsetkami albo uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Apelację od tego wyroku, w części uwzględniającej powództwo, wniosła pozwana, która zarzuciła Sądowi I instancji:

1. nierozpoznanie istoty sprawy i dokonanie jedynie powierzchownej oceny, bez należytej analizy, złożonych przez nią powódce oświadczeń o potrąceniu oraz zgłoszonego procesowego zarzutu potrącenia;

2. naruszenie art. 498 § 1 k.c. przez zaniechanie zbadania przesłanek dokonanego przez nią potrącenia, co skutkowało zaniechaniem zbadania skuteczności złożonych oświadczeń o potrąceniu oraz podniesionego zarzutu potrącenia;

3. naruszenie art. 328 k.p.c. poprzez niedostateczne wskazanie w uzasadnieniu wyroku, na jakich dowodach oparł swoje rozstrzygnięcie, niewskazanie czy i ewentualnie dlaczego odmówił wiary dowodom z dokumentów, potwierdzających wysokość naliczonych kar umownych, które to dokumenty były przywoływane przy poszczególnie uzasadnianych karach umownych w odpowiedzi na pozew;

4. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na niewszechstronnym rozważeniu większości materiału dowodowego, w szczególności dowodu z dokumentów.

Wnosiła o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa w całości, albo uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wyrok podlega uchyleniu w granicach zaskarżenia przez obie strony z powodu nierozpoznania sprawy co do istoty, w szczególności zaś zarzutu potrącenia.

Słusznie też zostało wskazane w apelacji pozwanego, w ramach naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., że z powodu mankamentów uzasadnienia, w którym Sąd Okręgowy w zasadzie, poza nader lakonicznym i fragmentarycznym wywodem, uchylił się od oceny poddanego mu pod osąd materiału dowodowego, wyrok nie poddaje się kontroli instancyjnej. Uzasadnienie sprowadza się bowiem do przytoczenia zasadniczych elementów łączących strony umów, w tym ugody, która miała uregulować kwestię wzajemnych roszczeń powstałych do czasu jej zawarcia, oznaczenia wystawianych przez obie strony faktur oraz not księgowych pozwanego, i wysokości wskazanych w nich sum pieniężnych. Ocena bardzo obszernego, zaoferowanego przez obie strony materiału dowodowego, sprowadza się natomiast w istocie do stwierdzenia, że pewne roszczenia zostały wykazane, pewne fakty - w istocie sporne, związane z roszczeniami objętymi zarzutem potrącenia (wysokość wymagalnych kaucji), przyznane, inne zaś - nieudowodnione.

Porządkując materię sprawy zgodzić się należy ze stwierdzeniem Sądu Okręgowego, że stanowisko procesowe strony powodowej było chwiejne, niemniej jednak w toku postępowania sprecyzowała podstawę faktyczną oraz wskazała korelującą z nią kwotę dochodzonego roszczenia. Składały się na nie: niezapłacona część wynagrodzenia ustalonego w ugodzie z 27 lipca 2012 r., wymagalne w dacie jej zawarcia kaucje gwarancyjne; zatrzymane kaucje z tytułu umów o dostarczenie stolarki na inwestycje: w L. (umowa z 1.08.2008 r., (...)), O. (...), M. (umowa z 5.01.2009 r. (...)); K. (umowa z 5.10.2009 r., (...) K.), B. (umowa z 14.09.2010 r., (...) G. (umowa z 12.12.2011 r., (...) i T. (umowa (...) - wymagalność powstała w toku procesu, powództwo zostało rozszerzone o należność pozostałą po potrąceniu przez powódkę wzajemnych wierzytelności pozwanej) r.; należności wynikające z faktur wystawionych po zawarciu ugody obejmujących wynagrodzenie za świadczenia spełnione na podstawie ustnych umów ze stroną pozwaną.

Sąd Okręgowy oddalając roszczenie z tytułu należności objętych fakturami (...) jako niewykazane, nie odniósł się do dowodów z k. 53-54, 60-61, 62, z których wynikało, że trzy pierwsze faktury zostały przyjęte przez pozwanego i były objęte zarzutem potrącenia, którego wszak nie uwzględnił. Pozostałe opiewały na należności sporne, co do których strony oferowały dowody i twierdzenia o faktach, które pozostały całkowicie poza zakresem oceny Sądu. Powyższe uzasadnia postawione w apelacji powódki zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Odnośnie zatrzymanych kaucji gwarancyjnych Sąd jedynie ogólnie wskazał, że powódka nie wykazała, aby należał się jej ich zwrot, jako że nie przedłożyła żadnych dokumentów: protokołów odbioru, przeglądów gwarancyjnych. Nie przeanalizował natomiast zapisów poszczególnych umów określających, niejednolicie zresztą, zasady zwrotu kaucji. Wynika z nich, że warunki zwrotu kaucji nie mogą być interpretowane tak, jak to przyjął Sąd Okręgowy, mianowicie, że to powódka zobowiązana jest wykazać, że zaistniały ku temu przesłanki przedstawiając protokoły bezusterkowego odbioru bądź dowody dokonania skutecznych napraw gwarancyjnych. To na pozwanej spoczywał obowiązek wykazania, że zaistniały przesłanki do zatrzymania kaucji po upływie okresu gwarancyjnego. W jej dyspozycji pozostają też wszystkie środki dowodowe potrzebne do wykazania tego: np. że inspektor nadzoru nie dokonał odbioru (umowa (...) dot. obiektu (...) w O. uzależniała zwrot kaucji od jego dokonania), nie został dokonany odbiór pogwarancyjny z powodu usterek (umowa (...) K.,) czy też zgłaszała usterki, które dotychczas nie zostały skutecznie usunięte bądź też, że środki z kaucji i w jakiej wysokości zostały przeznaczone na usunięcie usterek, od której to czynności uchyliła się powódka. Przyjęcie, że rozkład ciężaru dowodu przedstawia się inaczej, nie ma oparcia w treści zapisów łączących strony umów. Sprzeciwia się także ogólnej zasadzie, że strona nie może być zobligowana do wykazywania okoliczności negatywnej, a mianowicie, że w okresie gwarancyjnym nie zaistniały zdarzenia uprawniające kontrahenta do zatrzymania kaucji. Sąd Okręgowy nie ocenił roszczeń w tej płaszczyźnie. Nie rozważył ich także w aspekcie postanowień zawartej przez strony 27 lipca 2012 r. ugody, w której zamieściły stwierdzenie, że wyczerpuje wszystkie roszczenia wynikające z zawartych przez nie umów. Jak słusznie podnosi powódka, spór dotyczący usterki zgłoszonej na inwestycji w B. (kosztów usunięcia uszkodzeń bramy) wynikł jeszcze przed jej zawarciem (zob. pisma procesowe stron i dołączone do nich dokumenty na k. 834 - 849), co wskazuje, że kwestia ta, przedstawiana obecnie przez stronę pozwaną jako sporna, powinna się mieścić w zakresie rzeczy ugodzonej.

Co do tej części roszczenia nie bez znaczenia pozostaje również to, że w aktach sprawy zalegają umowy cesji wierzytelności przypadającej pozwanemu od inwestora na rzecz powódki (k. 283 - 287 dot. inwestycji w G., k. 262 - T.), co wymaga rozważenia, czy roszczenie o zwrot zatrzymanego tytułem kaucji gwarancyjnej wynagrodzenia zostało prawidłowo zaadresowane. Według treści umów cesji całość wynagrodzenie miał wypłacić powódce inwestor, z pominięciem pozwanej. Zatrzymane kaucje stanowią natomiast część wynagrodzenia i przynajmniej niektóre z nich, co wynika ze stanowiska procesowego pozwanej, zostały zatrzymane przez inwestora. Zawierając umowę cesji pozwany zadysponował w ten sposób swoim prawem podmiotowym do żądania od niego wynagrodzenia, które to prawo przeszło na powódkę.

Odnosząc się w tym miejscu do apelacji pozwanej, w której większość argumentacji sprowadza się do zarzucanej wadliwości nieuwzględnienia zarzutu potrącenia kar umownych, trzeba wskazać, że nie może ujść z pola widzenia to, że powódka udzieliła gwarancji jakości. Jak się wskazuje w literaturze przedmiotu, realizacja uprawnień z tytułu gwarancji nie jest uzależniona od przedstawienia dowodów na okoliczność przyczyn ujawnionej wadliwości. Przyjmuje się nawet w związku z tym domniemanie, że wady wyniknęły z przyczyny tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej (Cz. Żuławska (w:) G. Bieniek, Komentarz, t. II, 2011, s. 122). Po ujawnieniu zatem wadliwości rzeczy, na przykład w czasie przeglądu gwarancyjnego albo w trybie zgłoszenia tzw. reklamacji, a właściwie tylko notyfikowania wady, gwarant, chcąc uwolnić się od odpowiedzialności, musiałby wykazać, że wady rzeczy powstały z przyczyn nietkwiących uprzednio w sprzedanej rzeczy, nieobjętych gwarancją, jak chociażby nieumiejętna eksploatacja, zdarzenie losowe, uszkodzenie przez osoby trzecie. Pozwany notyfikował występowanie wad, co obrazują złożone do akt sprawy dokumenty dotyczące konkretnych obiektów i zaoferował co do tego dowody ze źródeł osobowych - zeznań świadków, którzy także wypowiadali się na temat wadliwości robót w określonych przez nich miejscach. Z dokumentacji w aktach sprawy wynika i nie było to także sporne między stronami, że powódka odmawiała wykonania napraw gwarancyjnych. Kwestia ta pozostała jednak w istocie poza oceną Sądu Okręgowego, który, jakkolwiek dał wiarę świadkom co do tego, że część prac powódki była wykonana wadliwie, nie odniósł się do poszczególnych dowodów i określił je zbiorczo jako zbyt ogólne, ponieważ w jego ocenie nie dawały możliwości ustalenia konkretnych okresów opóźnień ze strony powódki. Uszło jednak przy tym uwadze Sądu, że swoje wzajemne roszczenia przedstawione do potrącenia strona pozwana wywodziła także z innych tytułów, w tym opłacenia robót naprawczych, od których wykonania bezpodstawnie jej zdaniem uchyliła się powódka. Trudno jest także podzielić ten wniosek w kontekście wcześniejszych wywodów uzasadnienia zaskarżonego wyroku, zawartych na stronach 13-17, w zostały wyszczególnione notyfikacje, wystawiane faktury i oświadczenia pozwanej o dokonywanych kompensatach. Materiał ten został jednak tylko zestawiony, nie zaś oceniony, również w kontekście wymienionych tamże dowodów pochodzących od strony przeciwnej. W konsekwencji Sąd nie dokonał na jego podstawie żadnych ustaleń poza tym, że strony przedstawiały sobie nawzajem dokumenty i oświadczenia o określonej treści. Materiał ten został tym samym pominięty przy ustalaniu faktów istotnych dla rozstrzygnięcia - na ile ich stanowiska co do poszczególnych zaszłości gospodarczych były uzasadnione (wykazane), przy uwzględnieniu przytoczonych na wstępie niniejszego akapitu zasad rozkładu ciężaru dowodu.

Sąd Apelacyjny jako rozpoznający sprawę merytorycznie jest wprawdzie uprawniony do czynienia własnych ustaleń co do faktów na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (przed sądem pierwszej instancji i odwoławczym), który podlega jego samodzielnej ocenie. Ramy postepowania apelacyjnego zostałyby jednak przekroczone, gdyby czynił to jako pierwszy i w odniesieniu do zarzutu potrącenia - w zasadzie w całości. Sąd Okręgowy uchylił się w istocie od dokonania oceny dowodów, jako że przesłanki stwierdzenia, że jakieś roszczenie zostało wykazane, a inne nie, są wskazane w sposób arbitralny. Dlatego, poza sformułowaniem zarzutu procesowego naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., trudno im było pozwanemu przeciwstawić jakikolwiek zarzut merytoryczny, który mógłby spowodować możliwość oceny prawidłowości zastosowania przez Sąd art. 233 § 1 k.p.c. oraz umożliwić rzeczową polemikę dla strony przeciwnej, choćby na tym etapie postępowania.

Na przedstawiane do potrącenia roszczenie składa się wiele różnorodnych, wynikłych na przestrzeni długiego okresu roszczeń cząstkowych, które są między stronami sporne, a upływ czasu powoduje określone trudności dowodowe. Dotyczy to, obok przyczyn opóźnienia w wykonaniu robót i przyczyn występowania wad (kary umowne), zakresu obowiązków umownych powódki (kwestionowane faktury za naprawę samochodu, wykonanie obróbek blacharskich, parapetów, żaluzji, malowanie profili, ścian), zasadności żądania kar umownych z tytułu opóźnionego wykonania robót w okresie poprzedzającym zawartą ugodę (pawilon L. w B. - nota księgowa nr (...) z 19 marca 2014 r. - k. 32). Ich ocena wymaga dokonania w pierwszej kolejności wykładni umów, na tle których roszczenia te miały wyniknąć i precyzyjnego ustalenia praw i obowiązków ich stron, oddziaływania na istniejące między stronami stosunki prawne ugody z dnia 27 lipca 2012 r. w kontekście możliwości przedstawiania do potrącenia roszczeń, które powstały bądź stały się wymagalne przed dniem jej zawarcia, a następnie oceny dowodów zaoferowanych przez stronę zgłaszającą zarzut oraz dowodów strony przeciwnej.

Sąd Okręgowy odniósł się do nich tylko cząstkowo, przy czym analizował oświadczenia o potrąceniu składane na etapie poprzedzającym wytoczenie powództwa, w tym niektóre (z września i października 2014 r.) składane przez osoby, których uprawnienie do reprezentowania pozwanej nie było wykazane. Zasadnie zatem zostało podniesione przez pozwanego, że pominął w swoich rozważaniach procesowy zarzut potrącenia złożony w odpowiedzi na pozew, w którym zostały szczegółowo wyszczególnione wzajemne wierzytelności, do których odnosiło się oświadczenie, czego brak (wierzytelności powódki podane były tylko sumarycznie) bądź niezgodności kwotowe miedzy oświadczeniem i notami księgowymi pozwanego, zostały przez Sąd Okręgowy uznane za powody dyskwalifikacji tego oświadczenia. Błędnie również Sąd Okręgowy ocenił, że jest bezskuteczne z racji samej treści oświadczenie o potrąceniu z dnia 23 kwietnia 2014 r., w którym wymieniono wprawdzie nie kwotowo z rozbiciem na poszczególne należności, ale opisowo potrącane z roszczeniem pozwanego wierzytelności powódki oraz jego łączną kwotę. Szczególne rygory dotyczące procesowego oświadczenia o potrąceniu, które według stanowiska orzecznictwa powinno odpowiadać wymaganiom pozwu, zatem konkretyzować kwotowo poszczególne składające się na łączną sumę potrącanej wierzytelności, wraz ze wskazaniem jej podstawy faktycznej, nie dotyczą oświadczeń woli składanych między stronami. W tym przypadku wystarczająca jest indywidualizacja roszczenia w taki sposób, aby druga strona mogła ocenić, z jakimi jej wierzytelnościami zostaje potrącana wierzytelność składającego oświadczenie. Oświadczenie pozaprocesowe pozwanego spełniało wymagania wystarczające dla dokonania ich identyfikacji. Powódka nie podnosiła tego rodzaju okoliczności i podjęła merytoryczną obronę. Nie może też być uznane za prawidłowe uzasadnienie odmowy uwzględnienia zarzutu potrącenia wskazanie, że dołączone do tego oświadczenia dokumenty wskazują na istnienie wierzytelności w innej kwocie niż potrącana, a ich treść jest niewystarczająca dla weryfikacji prawidłowości ustalenia danej należności. W toku procesu strona pozwana przedstawiła bowiem wyszczególnione powyżej dowody (dokumenty i zeznania świadków), które miały wykazać istnienie zgłoszonych do potrącenia roszczeń, a pozostały poza oceną Sądu Okręgowego.

Powyższe braki w ustaleniach co do faktów oraz ocenie materiału dowodowego powodują, że sprawa została nierozpoznana co do istoty. Nierozpoznanie istoty sprawy oznacza zaniechanie przez sąd I instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego (wyr. SN z 23 września 1998 r., II CKN 897/97, LexPolonica nr 333025, OSNC 1999, nr 1, poz. 22). Sformułowanie to obejmuje zatem również i taką sytuację, w której sąd a quo zaniechał ustosunkowania się (zbadania i wyjaśnienia) do zarzutów pozwanego, związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną, jaką ten ma wobec powoda, w tym zarzutu potrącenia. Rozpoznanie zarzutu potrącenia i potrącenia ewentualnego przez Sąd Apelacyjny w zaistniałej sytuacji procesowej nie jest możliwe. Jakkolwiek art. 386 § 4 k.p.c. nie obliguje wprost sądu drugiej instancji do wydania w przypadku nierozpoznania istoty sprawy orzeczenia kasatoryjnego, w literaturze przedmiotu wskazuje się, że decydując się na zakończenie postępowania powinien jednak uwzględnić wymagania stawiane w tym zakresie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w swoim orzecznictwie w związku z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także nasze standardy konstytucyjne dotyczące prawa do sądu oraz instancyjności postępowania (art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji RP). Z racji ograniczonego zakresu kontroli, jakiej orzeczenie Sądu Apelacyjnego może być poddane w wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej (zob. art. 398 ³ § 3 k.p.c.) wydanie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie naruszałoby uprawnienia procesowe obu stron, gdyż prowadziłoby do pozbawienia ich instancji merytorycznej.

Z uwagi zaś na rozmiar zgłoszonych w obu zarzutach roszczeń wzajemnych pozwanego przedwczesne jest wypowiadanie się na obecnym etapie, przed ich rozpoznaniem, o zasadności powództwa, gdyż uwzględnienie zarzutów potrącenia nawet w części mogłoby prowadzić do oceny, że dochodzona pozwem wierzytelność wygasła na podstawie art. 498 § 2 k.c.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

(...)