Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

K., dnia 07-10-2016 r.

Sąd Okręgowy w Koninie, I Wydział Cywilny

po rozpoznaniu w dniu 23-09-2016 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z wniosku Z. O.

przy udziale M. O., A. O., R. O.

o dział spadku i zniesienie współwłasności

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia częściowego Sądu Rejonowego w Turku

z dnia 22 stycznia 2016 r sygn. akt INs 155/11.

postanawia

uchylić zaskarżone postanowienie

Magdalena Jasnowska Ewa Kozłowska Iwona Przyłębska-Grzybowska

Sygn. akt I 1 Ca 207/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem częściowym z dnia 22 stycznia 2016r. Sąd Rejonowy w Turku oddalił wniosek Z. O. przedmiocie żądania uznania umowy darowizny udziałów wynikających z aktu notarialnego z dnia(...)., rep. A nr(...)sporządzonego przez notariusza V. S. w Kancelarii Notarialnej w T. za bezskuteczną wobec wnioskodawcy Z. O. i uczestnika M. O. w myśl art. 1036 k.c.

Sąd Rejonowy ustalił, że T. i I. małżonkowie O. byli użytkownikami wieczystymi działki gruntu o nr geod. 171 położonej w T. oraz właścicielami położonych na niej budynków. Na skutek spadkobrania po T. i I. małż. O. prawo użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków przeszły na ich dzieci Z. O., M. O., A. O. i R. O. po ¼ części. A. O. i R. O. na mocy umowy darowizny sporządzonej w formie aktu notarialnego z dnia 6 sierpnia 2010r. rep. (...)przez notariusza V. S. darowali bratu M. O. swoje udziały wynoszące łącznie 2/4 części w prawie użytkowania wieczystego wyżej opisanej działki gruntu wraz z własnością budynku mieszkalnego i gospodarczego z garażem tam się znajdujących, a stanowiących odrębny od gruntu przedmiot własności. Sąd Rejonowy ustalił, że intencją darczyńców było przekazanie całego udziału spadkowego bratu M. O.. Dokonując czynności u notariusza byli oni przekonani i sądzili, że przekazują bratu M. wszystko co wchodziło w skład spadku po rodzicach. Obecnie użytkownikami wieczystymi gruntu i właścicielami budynków na spornej nieruchomości są wnioskodawca Z. O. w ¼ części i uczestnik M. O. w ¾ części. Na nieruchomości znajduje się budynek mieszkalny, w którym część parteru zajmuje wnioskodawca z żoną, a pozostałą część parteru oraz pomieszczenia przynależne na poddaszu zajmuje uczestnik M. O. z żoną oraz synem. Zarówno wnioskodawca jak i uczestnik czynili nakłady na nieruchomość w granicach posiadanych części nieruchomości.

W toku niniejszego postępowania na zgodny wniosek z działki o nr geod. 171 wydzielono trzy działki o nr (...). Działka nr (...) jest w posiadaniu wnioskodawcy, a działka nr (...) w posiadaniu uczestnika M. O.. Działka o nr (...) jest zabudowana budynkiem mieszkalnym, budynkiem gospodarczym i garażem, użytkowana jest zarówno przez wnioskodawcę jak i uczestnika M. O..

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o osobowy i rzeczowy materiał dowodowy.

W oparciu o tak ustalony materiał dowodowy Sąd Rejonowy zważył, że podział wydzielonej w toku postępowania działki nr (...) zabudowanej budynkiem mieszkalnym i gospodarczym miałby nastąpić poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali, przyznaniem wydzielonych części jako przynależności oraz podziałem budynku gospodarczego. Pomiędzy uczestnikami brak porozumienia co do sposobu podziału nieruchomości, a w szczególności budynku mieszkalnego. Wprawdzie zarówno wnioskodawca jak i uczestnicy wnoszą o ustanowienie odrębnej własności lokali, jednakże wnioskodawca żąda podziału domu w ten sposób, aby otrzymać zarówno część parteru, który zajmuje jak i poddasze nad tą częścią domu. Natomiast uczestnik domaga się podziału domu tak, aby otrzymał całą użytkowaną przez niego część, a więc część parteru i wszystkie pomieszczenia na poddaszu, co w jego ocenie jest zgodne zarówno ze sposobem użytkowania, jaki istnieje od wielu lat, jak i udziałami w prawie własności.

Sąd Rejonowy uznał, że podniesiony przez wnioskodawcę zarzut z art. 1036 k.c. w okolicznościach niniejszej sprawy nie może się ostać, albowiem A. O. i R. O. przystępując do aktu notarialnego byli przekonani, że cały należny im udział przekazują bratu. Jak podali słuchani na kolejnych rozprawach jedyną ich wolą było, aby wyłącznie M. O. przejął ich udziały. Dokonując czynności u notariusza nie mieli żadnych wątpliwości i sądzili, że przekazują bratu wszystko co wchodziło w skład spadku po rodzicach.

Zdaniem Sądu Rejonowego A. i R. rodzeństwo O. nie dokonali rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku, ale dokonali zgodnego z prawem i w przepisanej formie rozporządzenia udziałem spadkowym, szczególnie że przekazany przez nich udział w nieruchomości wyczerpuje majątek spadkowy po T. i I. małżonkach O. w całości. Pozostawione po spadkodawcach rzeczy ruchome w postaci mebli, telewizora, pralki, lodówki i obrazu nie mają, w ocenie Sądu Rejonowego, znaczącego charakteru ani nie przedstawiają wartości majątkowej.

Ponadto, zdaniem Sądu Rejonowego, nawet przy założeniu, że A. O. i R. O. dokonali rozporządzenia przedmiotem należącym do spadku bez zgody wnioskodawcy, to i tak podniesiony przez wnioskodawcę zarzut z art. 1036 k.c. nie mógłby być uwzględniony, bowiem Z. O. oprócz powołania się na powyższy zarzut nie uzasadnił żądania ani nie wykazał żadnych argumentów za jego zastosowaniem. Nie wykazał jakiego rodzaju uprawnienia jako spadkobiercy zostały przez umowę darowizny naruszone, a uprawnienia z art. 1036 k.c. muszą mieć charakter rzeczywisty, konkretny, a nie jedynie potencjalny czy hipotetyczny. Sąd Rejonowy podniósł ponadto, że spadkobiercy mają swobodną wolę dysponowania swoim udziałem, niejednokrotnie w trakcie trwającego postępowania wyrażają swoją wolę, wskazują komu chcą przekazać udział, przez co w żaden sposób nie pozbawiają pozostałych spadkobierców należnych im udziałów, albowiem ci zawsze należną im część użytkują.

Mając na uwadze żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali, po wykonaniu prac adaptacyjnych, mających na celu wyeliminowanie części wspólnych, Sąd Rejonowy uznał, że zachodzi już na tym etapie postępowania konieczność rozstrzygnięcia w zakresie zgłoszonego żądania przez wydanie postanowienia częściowego w zakresie zgłoszonego zarzutu, albowiem ewentualne wykonanie prac adaptacyjnych doprowadzi do trwałych zmian w budynkach i będzie wiązało się z poniesieniem kosztów.

Mając powyższe na uwadze i uznając, że w przedmiotowej sprawie zachodzą przesłanki do wydania postanowienia częściowego Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z art. 317 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył wnioskodawca zarzucając:

- niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 207 k.p.c., art. 217 k.p.c. i art. 162 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 6 k.c.,

- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez nie podanie, którym dowodom sad dał wiarę lub ich części, a którym nie dał wiary,

- sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego materiału dowodowego, wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób nie wszechstronny oraz w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logiki,

- nierozpoznanie istoty sprawy, bowiem sąd nie odniósł się w konsekwencji do tego co było przedmiotem sporu sporu,

- naruszenie art. 247 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. z zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 65 k.c. poprzez jego zastosowanie i przeprowadzenie dowodu z zeznań uczestników zarazem przeciwko jak i ponad osnowę dokumentu jakim jest akt notarialny umowy darowizny z dnia 6 stycznia 2010r. rep. A 5691/2010,

- naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 1036 k.c. i zastosowanie art. 1052 k.c.

W oparciu o powyższe zarzuty wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania ewentualnie zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie zgodnie z wnioskiem, tj. o uznanie darowizny udziałów z aktu notarialnego z dnia 6 stycznia 2010r. rep. A 5691/2010 za bezskuteczną wobec wnioskodawcy Z. O. i uczestnika M. O. na podstawie art. 1036 k.c. i zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się o tyle skuteczna, że doprowadziła do wydania orzeczenia o charakterze kasatoryjnym.

Zgodnie z art. 317 § 1 k.p.c. sąd może wydać wyrok częściowy, jeżeli nadaje się do rozstrzygnięcia tylko część żądania lub niektóre z żądań pozwu. Z mocy art. 13 § 2 k.p.c. przepis ten znajduje również zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym. Jednakże w okolicznościach niniejszej sprawy doszło do naruszenia przepisu art. 317 k.c., albowiem nie zachodziły przesłanki do wydania postanowienia częściowego w przedmiocie żądania wnioskodawcy uznania umowy darowizny udziałów wynikających z aktu notarialnego z dnia 6 sierpnia 2010r., rep. A nr 5691/2010 sporządzonego przez notariusza V. S. w Kancelarii Notarialnej w T. za bezskuteczną wobec wnioskodawcy Z. O. i uczestnika M. O. w myśl art. 1036 k.c.

Przepis art. 1036 k.c. stanowi, że spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

Z treści tego przepisu wprost wynika, że rozporządzenie udziałem w przedmiocie należącym do spadku bez zgody pozostałych spadkobierców nie zawsze będzie wobec nich bezskuteczne. Takie rozporządzenie będzie bezskuteczne tylko wtedy, gdy naruszy przysługujące im uprawnienia na podstawie przepisów o dziale spadku. Zatem od wyboru sposobu dokonania działu spadku zależeć będzie, czy dyspozycja przepisu art. 1036 k.c. znajdzie zastosowanie. Wystąpienie skutku z art. 1036 k.c. uzależnione jest od tego, aby w konkretnej sytuacji dokonane rozporządzenie godziło w interesy współspadkobiercy.

Abstrahując od okoliczności niniejszej sprawy, jeżeli dział spadku toczyłby się pomiędzy spadkobiercą A i spadkobiercą B, a spadkobierca A zbyłby swój udział w spadkowej nieruchomości będącej jednym z przedmiotów spadkowych, to w sytuacji, gdyby sąd zgodnie z żądaniem spadkobiercy B przyznał na jego rzecz spłatę, to umowa zbycia udziału w przedmiocie spadkowym nie byłaby wobec tego spadkobiercy bezskuteczna, bowiem w żaden sposób nie naruszałaby uprawnień spadkobiercy B w dziale spadku. Jeżeli natomiast spadkobierca B żądałby przyznania mu własności całej spadkowej nieruchomości ze spłatą na rzecz drugiego spadkobiercy, a sąd doszedłby do wniosku, że taki sposób działu spadku jest uzasadniony, to w tych okolicznościach umowa zbycia udziałów przez A byłaby bezskuteczna wobec B i sąd mógłby dokonać działu spadku tak jakby zbycie nie nastąpiło.

Dopóki zatem nie zostanie przesądzone, w jaki sposób nastąpi dział spadku dopóty nie można odpowiedzieć na pytanie, czy umowa zbycia udziałów w przedmiocie należącym do spadku narusza uprawnienia spadkobierców, którzy nie wyrazili na to zgody. Rozstrzygnięcie w przedmiocie bezskuteczności umowy zbycia udziałów w przedmiocie należącym do spadku musi być zawsze rozważane w kontekście tego, w jaki sposób nastąpi dział spadku. Dopiero przy zastosowaniu konkretnego sposobu działu spadku można wypowiedzieć się, czy umowa darowizny narusza uprawnienia spadkobierców, którzy nie wyrazili zgody na tę umowę, a przysługujące im na podstawie przepisów o dziale spadku. Wydanie prawomocnego postanowienia częściowego w przedmiocie bezskuteczności, a następnie prowadzenie dalej postępowania co do sposobu działu spadku, mogłoby np. w przypadku zmiany okoliczności sprawy czy zmiany wniosków uczestników postępowania w zakresie sposobu działu doprowadzić do sytuacji, że ostateczny sposób działu spadku wpłynąłby na odmienną ocenę co do bezskuteczności niż przyjętą w postanowieniu częściowym.

Ponadto rozstrzygnięcie sądu orzekającego o przedmiotowym oraz podmiotowym zakresie stwierdzonej bezskuteczności powinno być zamieszczone w orzeczeniu co do istoty sprawy, natomiast przesłanki wykluczające sankcję przewidzianą w art. 1036 k.c. sąd orzekający przytacza jedynie w uzasadnieniu postanowienia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2001r., IV CKN 1212/00,postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1.12.2000r., V CKN 1298/00, Komentarz do kodeksu cywilnego – księga czwarta Spadki, Elżbieta Skowrońska, Wydawnictwo Prawnicze, W-wa 1995, teza 3 do art. 1036 k.c.).

Należy również zwrócić uwagę, że jeżeli sąd dochodzi do przekonania, że umowa jest umową zbycia udziałów spadkowych w trybie art. 1051 k.c., a nie udziałów w przedmiocie należącym do spadku, to w ogóle nie znajduje zastosowania art. 1036 k.c. i nie zachodzi przesłanka do wydania postanowienia częściowego w myśl art. 317 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., szczególnie negatywnego.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy pominął zarzuty wskazane w apelacji co do merytorycznego rozstrzygnięcia Sądu I instancji w przedmiocie bezskuteczności umowy darowizny, albowiem ich rozważanie na obecnym etapie postępowania byłoby przedwczesne.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie.

Magdalena Jasnowska Ewa Kozłowska Iwona Przyłębska-Grzybowska