Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 grudnia 2016r.

Sąd Okręgowy w S. IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSO Mariusz Struski

Sędziowie SO: Jolanta Deniziuk, Wanda Dumanowska (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Urszula Klimaszewska

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2016 r., w S.

na rozprawie

sprawy z wniosku A. M.

z udziałem A. B.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego
w S. z dnia 1 lutego 2016 r. sygn. akt I Ns 772/15

postanawia:

I.  oddalić apelację;

II.  zasądzić od wnioskodawcy A. M. na rzecz uczestniczki postępowania A. B. kwotę 2400 (dwa tysiące czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w S. na rzecz r. pr. M. W. kwotę 2400 (dwa tysiące czterysta) złotych powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt IV Ca 536/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawca A. M. wniósł o podział małżeńskiego majątku wspólnego z A. B. przez podział ruchomości . Podał, że przed rozwodem strony zawarły umowę o podział majątku, ale na dzień ustania związku nadal były przedmioty pozostające do podziału. Potem wniósł także o zwrot nakładów poniesionych na nieruchomość, którą poprzez wcześniejszy podział przekazał uczestniczce. Wnioskodawca, wzywany do sprecyzowania stanowiska w sprawie, twierdził, że został wprowadzony w błąd i dlatego doszło do podpisania umowy o podział majątku. Wskazywał, że zgodził się na umowę w zamian za niedochodzenie alimentów.

Uczestniczka postępowania A. B. zaprzeczyła okolicznościom, którymi wnioskodawca uzasadniał ponowne dokonywanie podziału majątku.

Postanowieniem z dnia 1 lutego 2016 roku Sąd Rejonowy w S. oddalił wniosek.

Przedmiotowe orzeczenie zostało oparte na następujących ustaleniach:

23.07.2009 r. strony zawarły umowę notarialną o podział majątku wspólnego oraz umowę użytkowania nieruchomości w oparciu o umowę z tego samego dnia ustanawiającej rozdzielność majątkową, oświadczając, iż udziały w majątku były równe. Stąd udziały we wspólnej nieruchomości, położonej w S. przy ul. (...) wynoszą po ½ i w całości przyznano ją uczestnice postępowania. Ponadto wnioskodawca podał, że jest właścicielem nieruchomości położonej przy ul. (...) i odpłatnie oraz dożywotnio ustanowił na rzecz uczestniczki prawo jej użytkowania.

W umowie zapisano, iż poprzez tę umowę strony dokonały podziału całego majątku nabytego w trakcie związku małżeńskiego.

Wyrokiem z 12.06.2013 r. rozwiązane zostało małżeństwo stron, zawarte (...).

Analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy przez pryzmat art. 51 k.r.o., art. 47 k.r.o. i art. 1038 k.c., Sąd I instancji stanął na stanowisku, że wniosek o podział majątku wspólnego nie mógł zostać uwzględniony. Wskazał w tym miejscu, że podział małżeńskiego majątku wspólnego uczestników nastąpił poprzez zawartą przez nich, a w sprawie nie zostały wykazane okoliczności prowadzące do jej podważenia, w tym wobec zapisu, że dokonano podziału w całości. Nie było także podstaw do nadania sprawie innego biegu, gdyż wnioskodawca konsekwentnie zgłaszał zastrzeżenia co do podziału majątku małżeńskiego dokonanego ww. umową.

Sąd Rejonowy podniósł, że mimo stosownych pouczeń wnioskodawca poprzestał na pierwotnym wniosku o podział małżeńskiego majątku wspólnego według innych zasad niż to nastąpiło, gdyż twierdził, iż decyzję o takim podziale podjął, by być zwolnionym z obowiązku alimentacyjnego. Nie mniej nie wykazał żadnych okoliczności, które mogłyby owe twierdzenia potwierdzać.

Według Sądu I instancji wniosek o podział małżeńskiego majątku wspólnego podlegał oddaleniu, gdyż nie zostały wykazane okoliczności prowadzące do innej tezy niż wynikająca wprost z umowy stron o rozliczeniu z tytułu małżeńskiego majątku wspólnego, a zatem jest ona wiążąca (art. 56 k.c.). Tu w oparciu o art. 60 k.c. Sąd także nie miał podstaw, by uważać, iż niewymienienie składników majątku prowadziło do nieobjęcia ich podziałem (nie ma przeszkód i jest to praktykowane, że w zakresie w jakim podział został dokonany faktycznie nie wymienia się już podzielonych fizycznie rzeczy). Regulację dotyczącą błędu (art. 84 k.c. i n.) można powołać tylko dla potwierdzenia, iż nawet gdyby sporne okoliczności zostały wykazane, to nadal nie można mówić o zaistnieniu instytucji błędu, zwłaszcza iż rozliczenie alimentacyjne (między rodzicem. a dzieckiem) nie może być włączone w rozliczenie majątkowe podziału majątku. Takie ustalenie nie podlegałoby ochronie prawnej.

O kosztach rozstrzygnięto na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Wnioskodawca zaskarżył powyższe postanowienie apelacją, domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że zawierając umowę o podział majątku wspólnego z uczestniczka postępowania, pozostawał w błędzie co do tego, iż obejmuje ona nieruchomości położonej w S. przy ul. (...), nie zaś do całego majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską. Nadto w wyniku dokonanego rozporządzenia miał zwolnić się z obowiązku alimentacyjnego, co faktycznie się nie stało. Apelujący podniósł, że już po wydaniu skarżonego orzeczenia złożył oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w dniu 23 lipca 2009 roku (umowa o podział majątku wspólnego).

Uczestniczka postępowania w odpowiedzi na apelacje wniosła o jej oddalenie i zasądzenia na swoją rzecz od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie wskazać należy, że art. 382 k.p.c., nakłada na sąd II instancji obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97 - Lex). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest więc przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Wobec złożenia w trakcie postępowania apelacyjnego, pisma z dnia 15 lipca 2016r., zawierającego oświadczenie wnioskodawcy, o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego w umowie o podział majątku, zawartej w dniu 23 lipca 2009r., koniecznym było zbadanie czy jest ono skutecznie złożone i czy wywołuje skutki prawne. Na rozprawie w dniu 9 grudnia 2016r. Sąd Okręgowy, przeprowadził dowód z przesłuchania stron w trybie art. 304 kpc, na podstawie którego ustalił, iż w chwili zawarcia umowy o podziale majątku wspólnego mieszkanie stron była umeblowane przeciętnie i te przedmioty zostały już dawno wymienione (dowód: zeznania uczestniczki 00:20:01). Poza przedmiotami wyposażenia mieszkania w umowie nie zostały wskazane również wyposażenie zakładu (...) oraz dwóch garaży i sprzęt, który się w nich znajdował. Zakład (...) użytkowany był przez uczestniczkę postępowania a garaże przez wnioskodawcę (dowód: zeznania wnioskodawcy 00:02:37, zeznania uczestniczki 00:23:26). W sprawie o rozwód, toczącej się pomiędzy stronami od 6 lipca 2009r do 13 listopada 2013r., pod sygnaturą I RC 665/09, postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2010r., Sąd Okręgowy w S. udzielił zabezpieczenia alimentacyjnego poprzez zobowiązanie A. M. do łożenia na rzecz małoletnich dzieci łącznie kwoty 600 zł miesięcznie (dowód: postanowienie k-69 akt). Ustosunkowując się do wniosku o zabezpieczenie, w piśmie z dnia 10 kwietnia 2010 r. wnioskodawca (pozwany w sprawie o rozwód) oświadczył, iż cały dorobek swojego życia pozostawił żonie i dzieciom. Sobie nie zostawił nic. Odwoływał się przy tym do zawarcia umowy o podział majątku i bezpłatnego użytkowania należącej do niego nieruchomości (dowód: pismo wnioskodawcy k – 66v.).

Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy, Sąd rozpoznający apelację, uznaje, że dokonane przez Sąd Rejonowy pozostałe ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę wydania zaskarżonego postanowienia, były prawidłowe, dlatego Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne. Sąd I instancji właściwie ocenił zebrany materiał dowodowy, dokonał także prawidłowej oceny merytorycznej wniosku. W konsekwencji, zarzuty podniesione w treści apelacji, w ocenie Sądu II instancji, stanowiły jedynie gołosłowną polemikę z prawidłowym stanowiskiem Sądu Rejonowego.

Zauważyć należy, iż wnioskodawca apelację oparł na twierdzeniu, iż zawierając z uczestniczką postępowania, w dniu 23 lipca 2009 roku, umowę o podział majątku wspólnego, pozostawał w błędzie, co do zakresu składników majątkowych objętych ww. rozporządzeniem. Twierdził, iż był przekonany, że umowa – zawarta wedle jego deklaracji w celu zwolnienia się z obowiązku alimentacyjnego - obejmuje jedynie nieruchomość położoną w S. przy ul. (...), zaś pozostałe składniki majątku, w tym ruchomości, stanowiące wyposażenie mieszkania ówczesnych małżonków M., nadal pozostają wspólne. W toku postępowania apelujący stwierdził, iż dopiero w dniu 1 lutego 2016 roku (data wydania skarżonego orzeczenia), dowiedział się, iż umowa notarialna z dnia 23 lipca 2009 roku obejmowała wszystkie składniki majątku dorobkowego uczestników. Wnioskodawca wyjaśnił, że w oparciu o tę okoliczność złożył w dniu 15 lipca 2016 roku oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego w dniu 23 lipca 2009 roku pod wpływem błędu/podstępu.

Przywołany przez wnioskodawcę w oświadczeniu art. 84 k.c. stanowi, iż w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd). W myśl art. 86 § 1 kc, również przywołanego przez wnioskodawcę, jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej (podstęp).

Pomijając rozważania natury teoretycznej czy podstęp jest odrębną wadą oświadczenia woli, czy też jest jedynie kwalifikowaną odmianą jej w postaci błędu, wskazać należy, że dla jego przyjęcia koniecznym jest wykazanie intencjonalnego nastawienia działającego w ten sposób sprawcy tej wady. Zatem musi on działać umyślnie po to, aby doprowadzić do takiego niezgodnego z prawdą (rzeczywistym stanem rzeczy) obrazu rzeczywistości u kontrahenta, na którego wolę oddziaływuje, by był on zdolny do nakłonienia go do złożenia oświadczenia woli określonej treści (vide: uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 maja 2014 r., I ACa 111/14 – Lex).

W realiach rozpoznawanej sprawy Sąd II instancji, rozważając podstawy do uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków prawnych oświadczenia woli, zawartego w opisanym wyżej akcie notarialnym, szczegółowo badał jego treść i kontekst sytuacyjny, w jakim zostało ono złożone. Sąd analizował w szczególności czego dotyczyło owo oświadczenie, czy jego przedmiotem była jedynie nieruchomość położona w S. przy ul. (...), czy również inne, niewymienione indywidualnie składniki majątkowe.

W tym celu Sąd Okręgowy sięgnął do akt sprawy rozwodowej uczestników (sygn. akt I RC 665/09), która toczyła się bezpośrednio po zawarciu spornej umowy. Można więc było przypuszczać, iż utrwalone w niej dokumenty, zawierające wypowiedzi stron, pozwolą na jednoznaczne ustalenie intencji, jakie towarzyszyły im w trakcie podpisywania aktu notarialnego z dnia 23 lipca 2009 roku. W ten sposób Sąd dotarł do własnoręcznie sporządzonego przez A. M. w dniu 10 kwietnia 2010 roku pisma, w treści którego (w odpowiedzi na wniosek o udzielenie zabezpieczenia), wnioskodawca stwierdził, że w lipcu 2009 roku podpisał umowę, na mocy której cały dorobek swojego życia zostawił żonie i dzieciom, sobie natomiast nie zostawił żadnego składnika majątkowego (k. 66-66v akt I RC 665/09). Te twierdzenia A. M. podtrzymywał w toku trwającego kilka lat procesu rozwodowego.

W świetle powyższego, a także mając na względzie treść aktu notarialnego z dnia 23 lipca 2009 roku (w szczególności zaś § 3), Sąd II instancji stanął na stanowisku, iż oświadczenie zawarte w umowie o podział majątku, wedle którego …„strony zgodnie postanowiły, że dokonały podziału całego majątku nabytego w czasie trwania związku małżeńskiego”, jest oświadczeniem, odzwierciedlającym ich ówczesna wolę.

Sąd Okręgowy, analizując cały zgromadzony materiał dowodowy, w tym wyjaśnienia złożone przez oboje uczestników na rozprawie apelacyjnej, uznał, iż wnioskodawca nie wykazał, by w chwili zawierania ww. umowy był w błędzie co do jej istotnych treści, bądź by uczestniczka postępowania podstępem skłoniła go do złożenia zawartego w niej oświadczenia woli. Z tego też względu załączone do apelacji oświadczenie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu/podstępu nie mogło odnieść skutków prawnych.

W konsekwencji zasadnym stało się stwierdzenie, że uczestnicy w dniu 23 lipca 2009 roku dokonali skutecznego podziału całego majątku dorobkowego, przez co rozpoznawany przez Sąd I instancji wniosek o podział majątku, okazał się bezprzedmiotowy i nie zasługiwał na uwzględnienie.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., oddalił apelację nie znajdując podstaw do jej uwzględnienia.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 4 ust. 1 pkt 8 w zw. z § 2 pkt 5 i § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia MS z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu orzeczono w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 8 w zw. z § 8 pkt 5, § 16 ust. 1 pkt 1 i § 4 rozporządzenia MS z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.