Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 1 września 2016 r.

Sąd Okręgowy w Tarnowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 września 2016 r. w Tarnowie

na rozprawie

sprawy z wniosku D. K.

przy uczestnictwie J. K., H. M., I. K., M. S. i M. I.

o stwierdzenie nabycia spadku po S. K.

na skutek apelacji wnioskodawczyni oraz uczestniczek H. M.
i I. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Bochni

z dnia 31 grudnia 2015 r., sygn. akt I Ns 726/15

postanawia:

oddalić apelację.

Sygn. akt: I Ca 188/16

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 1 września 2016 r.

Wnioskodawczyni D. K. wniosła o stwierdzenie nabycia spadku zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia po S. K. ostatnio stale zamieszkałym w T.. W uzasadnieniu wniosku podała, iż S. K. zmarł w dniu 28 grudnia 1985 roku w T.; był kawalerem i nie miał dzieci, a rodzice jego zmarli. Wnioskodawczyni podała również, że spadkodawca posiadał rodzeństwo: A. K. (1), E. S., J. K. i M. S.. A. K. (1) i E. S. zmarli pozostawiając zstępnych. Spadkodawca nie pozostawił testamentu.

Uczestnicy J. K., M. S., H. M., I. K. i M. I. poparli wniosek.

W dniu 31 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Bochni wydał postanowienie, w którym stwierdził, że spadek po S. K., na podstawie ustawy nabyli wprost:

1.  matka A. K. (2) (c. J. i M.) w 12/32 cz.,

2.  brat A. K. (1) (s. P. i A.) w 5/32 cz.,

3.  brat J. K. (s. P. i A.) w 5/32 cz.,

4.  siostra E. S. (c. P. i A.) w 5/32 cz.,

5.  siostra M. S. (c. P. i A.) w 5/32 cz.,

z tym, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym na podstawie ustawy nabyli: matka A. K. (2) (c. J. i M.) w 6/16 cz., brat A. K. (1) (s. P. i A.) w 5/16 cz. oraz siostra M. S. (c. P. i A.) w 5/16 cz.

Wydając tej treści orzeczenie Sąd I instancji poczynił następujące ustalenia faktyczne:

S. K. zmarł w dniu 28 grudnia 1985 roku w T.. Przed swoją śmiercią stale zamieszkiwał i przebywał w T.. W dacie śmierci był kawalerem i nie posiadał dzieci ani rodzonych, ani przysposobionych. Ojciec S. K. P. K.zmarł 17 marca 1978 roku, a matka A. K. (2) zmarła w dniu 31 sierpnia 2000 roku. S. K. posiadał czworo rodzeństwo a to:

1) brata A. K. (1), który zmarł w dniu 8 marca 2007 roku, pozostawiając żonę I. K. oraz córki D. K. i H. M.,

2) siostrę E. S., która zmarła w dniu 24 kwietnia 2015 roku będąc osobą rozwiedzioną, pozostawiając córkę M. I.,

3) brata J. K.

4) córkę M. S..

Spadkodawca S. K. nie pozostawił testamentu.

Inne postępowania spadkowe po zmarłym S. K. nie toczyły się. Nikt nie zrzekał się dziedziczenia, ani nie składał oświadczeń w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku. Nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

W skład spadku po S. K. wchodzi udział w gospodarstwie rolnym o powierzchni 2,43 ha położonym w T.. Gospodarstwo to stanowiło współwłasność rodziców spadkodawcy, A. K. (2) i P. K. na podstawie Aktu Własności Ziemi wydanego przez Naczelnika Gminy w Ż.. Udział w tym gospodarstwie spadkodawca nabył w drodze dziedziczenia po swoim ojcu P. K..

Sąd I instancji ustalił, że przed i w dacie śmierci spadkodawcy w tym gospodarstwie pracowała stale matka A. K. (2), która w przeszłości je prowadziła oraz utrzymywała się z pracy w tym gospodarstwie. Brat spadkodawcy A. K. (1) w tym czasie prowadził wspólnie z żoną gospodarstwo rolne położone w P. o pow. około 3,5 ha. Praca w tym gospodarstwie stanowiła źródło jego utrzymania. Siostra spadkodawcy M. S. od 1977 roku pozostawała w związku małżeńskim ze S. S.. W dacie śmierci spadkodawcy mieszkała w D. u męża i pracowała w gospodarstwie rolnym swoich teściów. Oprócz pracy w gospodarstwie rolnym pracowała również chałupniczo.

Brat spadkodawcy J. K. przed oraz w dacie śmierci spadkodawcy nie pracował stale ani w spadkowym, ani w żadnym innym gospodarstwie rolnym. Mieszkał w K. i pracował jako kucharz. Siostra E. S. w tym czasie również nie pracowała w rolnictwie. Wykonywała zawód kelnerki i mieszkała w K.. Ani J. K., ani E. S. w dacie śmierci spadkodawcy S. K. nie mieli ukończonych szkół ani kursów rolniczych i nie byli inwalidami I bądź II grupy. Ich dzieci w tym czasie były małoletnie.

W rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności wskazał, że skoro spadkodawca S. K. nie pozostawił testamentu, to określenie kręgu jego następców prawnych musi nastąpić w oparciu o przepisy ustawy. Wobec powyższego, spadkobierców po zmarłym należało ustalić w oparciu o dyspozycję art. 932 k.c. w wersji, jaka obowiązywała w dacie śmierci spadkodawcy. Sąd wskazał, że spadkodawca w chwili śmierci był kawalerem, nie miał dzieci własnych, ani przysposobionych, a ojciec spadkodawcy zmarł przed datą otwarcia spadku. Natomiast w dacie otwarcia spadku żyła matka spadkodawcy A. K. (2) oraz rodzeństwo: siostry E. S. i M. S. oraz bracia A. K. (1) i J. K.. A zatem, mając na uwadze to, że spadkodawca pozostawił matkę, to zgodnie z art. 933 § 1 k.c. przypadało na nią 12/32 części udziału w spadku, zaś pozostałą część dziedziczy rodzeństwo zmarłego, tj. E. S., M. S., A. K. (1) i J. K. – wszyscy po 5/32 części.

W dalszej kolejności Sąd I instancji omówił przesłanki do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego. Sąd podkreślił, że zgodnie z przepisami obowiązującymi na dzień śmierci S. K. o gospodarstwie rolnym można mówić wówczas, gdy grunty rolne wchodzące w skład spadku obejmują powierzchnię przekraczającą 0,5 ha, natomiast spadkodawca był współwłaścicielem gospodarstwa rolnego o pow. 2,43 ha. Sąd Rejonowy stwierdził, że osobami uprawnionymi do dziedziczenia gospodarstwa rolnego są : matka spadkodawcy A. K. (2) oraz dwójka jego rodzeństwa: A. K. (1) i M. S.. Sąd uzasadnił, że w dacie śmierci spadkodawcy jego matka stale zamieszkiwała i pracowała w tym gospodarstwie. Z kolei brat A. K. (1) również prowadził swoje gospodarstwo rolne położone w P., zaś siostra M. S. wspólnie z mężem pracowała w gospodarstwie rolnym swoich teściów w D.. Sąd Rejonowy podkreślił, iż w 1985 roku norma obszarowa dla gospodarstwa rolnego wynosiła 0,5 ha, a z zeznań stron wynika, że powierzchnia gospodarstwa w D. wynosiła około 1 ha.

W ocenie Sądu I instancji przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego nie spełniało pozostałe rodzeństwo spadkodawcy, tj. J. K. i E. S.. Sąd wskazał, że w dacie śmierci brata nie pracowali oni w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym, nie mieli też kwalifikacji rolniczych i nie byli inwalidami I lub II grupy. Sąd zaznaczył, że z przeprowadzonych dowodów nie wynika również, aby którakolwiek z tych osób w dacie otwarcia spadku była małoletnia bądź trwale niezdolna do pracy. Skoro zatem jedynymi spadkobiercami S. K., którzy spełniali kryteria do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, byli A. K. (2), A. K. (1) i M. S., to stwierdzić należało, że wchodzący w skład udział w gospodarstwie rolnym nabyli właśnie oni.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z dyspozycją art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Postanowienie Sądu Rejonowego w Bochni zaskarżyły apelacją wnioskodawczyni D. K. oraz uczestniczki I. K. i H. M. w części dotyczącej nabycia udziału w gospodarstwie rolnym przez uczestniczkę M. S., wnosząc o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy w Bochni.

W uzasadnieniu środka odwoławczego skarżące podniosły, że uczestniczka M. S. zgodnie z przepisami obowiązującymi na dzień otwarcia spadku nie była uprawniona do dziedziczenia udziału w gospodarstwie rolnym. Apelujące podniosły, iż Sąd Rejonowy w toku postępowania wezwał M. S. o dostarczenie dokumentów potwierdzających, że posiadała gospodarstwo rolne pod rygorem negatywnych skutków dowodowych i pomimo że uczestniczka nie uczyniła zadość temu wezwaniu i nie przedstawiła wyżej wskazanych dokumentów, Sąd przyznał jej udział w gospodarstwie rolnym. W ocenie skarżących, z uwagi na sprzeczne zeznania w przedmiotowej sprawę, brak dostarczenia materiału dowodowego w zakresie pracy w gospodarstwie rolnym o określonej powierzchni oraz znaczny upływ czasu od daty śmierci spadkodawcy, materiał dowodowy w przedmiotowej sprawie powinien zostać uzupełniony.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja wnioskodawczyni i uczestniczek nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd I instancji w sposób właściwy dokonał oceny całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego i na jego podstawie poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne. Podzielając te ustalenia, jak i ocenę prawną, Sąd Okręgowy przyjął je za własne.

Na wstępie należy wskazać, że skarżące w apelacji kwestionowały rozstrzygnięcie Sądu I instancji jedynie w zakresie przyznania udziału w gospodarstwie rolnym po zmarłym S. K. - uczestniczce M. S..

Zgodnie z treścią art. 677 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci spadkodawcy S. K., sąd był zobligowany do orzeczenia z urzędu o dziedziczeniu spadkowego gospodarstwa rolnego, natomiast warunki dziedziczenia gospodarstwa rolnego zostały określone w art. 1059 k.c.

Stosownie do treści art. 1059 k.c., w brzmieniu obowiązującym na datę otwarcia spadku po S. K., spadkobiercy mogli odziedziczyć z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: odpowiadali warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo byli małoletni bądź też pobierali naukę zawodu lub uczęszczali do szkół, albo byli trwale niezdolni do pracy. Zgodnie zaś z art. 160 k.c., w brzmieniu obowiązującym na datę otwarcia spadku, własność nieruchomości rolnej lub jej części mogła być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca stale pracował w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo miał kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Powyższe warunki zostały doprecyzowane w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (Dz.U. z 1983 r. nr 19, poz.86, z późn.zm.). Stosownie do § 1 ust. 3 powyższego rozporządzenia, nie uważa się za nieruchomość rolną nieruchomości należącej do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekracza 0,5 ha.

W świetle przytoczonych przepisów należy powtórzyć za Sądem Rejonowym, że uczestniczka M. S. spełniła przesłanki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po zmarłym S. K.. Z zebranych w sprawie dowodów wynika bowiem, że M. S. w dacie śmierci brata pracowała stale, bezpośrednio przy produkcji rolnej w gospodarstwie rolnym swojego męża w D.. Okoliczność tę potwierdziły przede wszystkich zeznania samych uczestników w trakcie rozprawy w dniu 17 grudnia 2015 r. Uczestniczka M. S. zeznała wtedy, że po zawarciu związku małżeńskiego w 1977 r. pracowała w gospodarstwie rolnym męża w D., a gospodarstwo to miało powierzchnię ok. 2 ha. Zeznająca po M. S. uczestniczka I. K. potwierdziła te zeznania w całości, nie kwestionując jej twierdzeń zarówno co do pracy w gospodarstwie rolnym męża, jak również co do powierzchni tego gospodarstwa. Podobnie uczestniczka M. I. oraz uczestnik J. K. w swoich zeznaniach potwierdzili, że M. S. w dacie śmierci S. K. pracowała w gospodarstwie rolnym męża.

Ponadto, Sąd Rejonowy w rozpoznawanej sprawie dysponował materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po rodzicach S. K., tj. po P. i A. K. (sygn. akt I Ns 460/15). W toku powyższego postępowania uczestniczka M. S. przedłożyła wypis z rejestru gruntów, z którego wynika, że powierzchnia gospodarstwa rolnego jej męża, S. S. wynosiła 1,92 ha, a zatem znacznie przekraczała obowiązującą na dzień otwarcia spadku po S. K. normę obszarową (0,5 ha).

Należy podkreślić, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku rola sądu jest determinowana ustawowym obowiązkiem działania z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada bez względu na wnioski stron, lecz stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego znajdujących zastosowanie w ustalonym stanie faktycznym sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009 r., IV CSK 129/09, nie publ.).

Mając powyższe na uwadze, należy wskazać, iż wbrew twierdzeniu skarżących okoliczność, że uczestniczka M. S. nie przedstawiła wypisu z rejestru gruntu, nie mogła skutkować uznaniem przez Sąd, że nie spełniła ona przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Sąd Rejonowy dysponował bowiem wystarczającym materiałem dowodowym, z którego wynikało, że M. S. spełnia wymagania do dziedziczenia udziału w gospodarstwie rolnym.

Odnosząc się z kolei do zarzutów apelacji dotyczących wykonywania przez uczestniczkę pracy chałupniczej, należy podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się na szerokie rozumienie pojęcia stałej pracy przy produkcji rolnej, która nie musi być jedynym ani głównym źródłem utrzymania spadkobiercy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2004 r., III CK 10/03, Lex nr 585798). W rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości, że na dzień otwarcia spadku po S. K. uczestniczka wraz z mężem prowadzili gospodarstwo rolne. Okoliczność, że M. S. wykonywała również poza tym prace chałupnicze nie pozbawia jej prawa dziedziczenia udziału w gospodarstwie rolnym.

W tym stanie rzeczy należało zatem stwierdzić, że M. S. niewątpliwie posiadała uprawnienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po spadkodawcy S. K.. Z tego też względu apelacja okazała się bezzasadna.

Wskazane w powyższych rozważaniach powody zadecydowały więc, że orzeczono jak w sentencji postanowienia na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.