Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 22 grudnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Łomży I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2016 r. w Łomży

na rozprawie sprawy

z wniosku J. D. (1)

z udziałem K. D. i T. A.

o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy J. D. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zambrowie

z dnia 1 czerwca 2016 r. sygn. akt I Ns 104/16

postanawia:

apelację oddalić.

Eugeniusz Dąbrowski W. A. K.

Sygn. akt I Ca 250/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawca J. D. (1) wniósł o zmianę prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po spadkodawcy Z. D., domagając się stwierdzenia, że spadek po Z. D. na postawie ustawy nabyli: J. D. (1), K. D. oraz T. A. w 1/3 części każde z nich.

Uczestniczka postępowania T. A. uznała przedmiotowy wniosek co do zasady za słuszny. Wniosła jednak odmiennie od wnioskodawcy, aby Sąd stwierdził, że spadek po Z. D. na podstawie ustawy nabyli J. D. (1) oraz K. D. po ¼ części oraz uczestniczka T. A. w ½ części. Ponadto wniosła o stwierdzenie, że wchodzące w skład spadku po Z. D. gospodarstwo rolne położone w miejscowości S. oraz udział w wysokości ½ w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości Z. nabyła w całości T. A..

Sąd Rejonowy w Zambrowie postanowieniem z dnia 1 czerwca 2016 r., sygn. akt I Ns 104/16 zmienił stwierdzenie nabycia spadku po Z. D. orzeczone prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 28 lipca 2010 r. w sprawie I Ns 244/09 i stwierdził, że spadek po Z. D. (s. S. i B.), zmarłym dnia 12 grudnia 1979 r. w Z., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był Z., w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy nabyli: bratanek J. D. (1) (s. J. i D. M.) w 1/4 (jednej czwartej) części, bratanica K. D. (c. J. i D. M.) w 1/4 (jednej czwartej) części oraz siostrzenica T. A. (c. J. i S.) w 2/4 (dwóch czwartych) części ponadto ustalił, iż uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, że Z. D. zmarł 12 grudnia 1979 roku w Z., gdzie ostatnio stale też zamieszkiwał. Postanowieniem z dnia 28 lipca 2010 r. sygn. akt I Ns 244/09 Sąd Rejonowy w Zambrowie stwierdził, iż spadek po ww., w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy nabyła siostrzenica T. A. (c. S. i J.) w całości.

Spadkodawca Z. D. w chwili śmierci był kawalerem. Dzieci nie miał. Jego rodzice zmarli przed nim. Spadkodawca miał dwoje rodzeństwa: J. K. i J. D. (2). Brat spadkodawcy pozostawił po sobie dwoje dzieci: J. D. (1) i K. D.. Siostra spadkodawcy miała jedną córkę: T. A..

Sąd Rejonowy ustalił nadto, że w skład spadku po Z. D. wchodzi gospodarstwo rolne położone w S. o łącznej powierzchni 9,1227 ha oraz udział w wysokości ½ w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości Z. o łącznej powierzchni 12,3181 ha.

Zgodnie z ustaleniami Sądu Rejonowego T. A. posiada świadectwo rolnika wykwalifikowanego otrzymane 7 czerwca 1972 r. na podstawie § 3 uchwały nr 367 Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 roku w sprawie przyznawania robotnikom tytułów kwalifikacyjnych. W dacie otwarcia spadku pracowała na swoim gospodarstwie, a także na spadkowym gospodarstwie.

J. D. (1) ukończył szkołę rolniczą zawodową w J. w 1981 roku. W dacie śmierci Z. D. pracował w gospodarstwie rolnym swojej matki położonym w miejscowości D. P. w gminie M., a także uczył się w zawodowej szkole rolniczej. W gospodarstwie rolnym swojej matki pracował od śmierci swojego ojca, tj. 1968 roku. Wraz z matką mieszkał na przedmiotowym gospodarstwie do 1986 roku.

K. D. przebywała i pracowała na gospodarstwie rolnym matki aż do lat 90 – tych, w tym także w dacie otwarcia spadku. Gospodarstwo to liczyło 25 ha.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zgodnie z art. 933 § 2 k.c. „Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy”. Ponieważ rodzice spadkodawcy zmarli przed nim, całość spadku w częściach równych przypadłaby jego rodzeństwu, gdyby żyło w dacie otwarcia spadku. Zgodnie z art. 934 k.c., jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Sąd Rejonowy wskazał, że w toku postępowania wszczętego na wniosek Gminy M. Z. z udziałem T. A. i Skarbu Państwa – Starosty Powiatowego w Z. ustalono, że jedyną spadkobierczynią Z. D. jest siostrzenica T. A.. W toku niniejszego postepowania ustalono, że oprócz niej żyją jeszcze zstępni brata spadkodawcy – J. D. (2), tj. wnioskodawca J. D. (1) oraz jego siostra K. D.. W związku z powyższym zaistniała konieczność zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku z ich uwzględnieniem .

Sąd Rejonowy podał, że udział brata spadkodawcy – J. D. (2), gdyby dożył otwarcia spadku wynosiłby ½ części. W związku z tym, że zmarł on przed Z. D. udział, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym w częściach równych, tj. S. D. i K. D. każdemu po ¼ części ( ½ x ½ ).

Udział siostry spadkodawcy – J. K., gdyby dożyła otwarcia spadku wynosiłby ½ części. W związku z tym, że miała ona tylko jedna córkę – T. A., udział, który by jej przypadał, w całości przypadł T. A..

Ponadto Sąd Rejonowy zważył, że z uwagi na datę otwarcia spadku obowiązkiem Sądu było ustalenie kręgu spadkobierców, którzy dziedziczyć będą gospodarstwo rolne. Ustalając krąg spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne Sąd Rejonowy zaznaczył, że w razie śmierci przed spadkodawcą jego brata lub siostry dziecko jednego z nich dochodzi do dziedziczenia z ustawy po tym spadkodawcy zgodnie z dyspozycją art. 934 k.c., z tym, że dla dziedziczenia przez to dziecko gospodarstwa spadkowego musi ono odpowiadać ogólnym warunkom z art. 1059 k.c. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 marca 1982 r. III CRN 328/81, LEX Nr 8400). Zgodnie zaś z art. 1059 k.c. dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli: bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że w sprawie nie budziło wątpliwości, iż wymagania do dziedziczenia gospodarstwa rolnego spełniała w dacie otwarcia spadku uczestniczka T. A., co zostało udowodnione już w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Zambrowie w sprawie I Ns 244/09, a czego nie kwestionował wnioskodawca i uczestniczka K. D..

W ocenie Sądu Rejonowego w toku niniejszego postępowania wnioskodawca J. D. (1) oraz uczestniczka K. D. udowodnili swoimi wiarygodnymi zeznaniami, że w dacie otwarcia spadku zgodnie z przepisem art. 1059 § 1 pkt 3 k.c. pracowali w gospodarstwie rolnym swojej matki. Nadto J. D. (1) pobierał naukę w zawodowej szkole rolniczej (art. 1059 § 1 pkt 4 k.c.). Ponieważ powyższych zeznań wnioskodawcy i uczestniczki nie kwestionował pełnomocnik T. A., nie zachodziła potrzeba przeprowadzania dodatkowych dowodów potwierdzających te okoliczności.

Z tych też względów na podstawie powołanych przepisów Sąd Rejonowy orzekł jak w punkcie I postanowienia.

O kosztach postępowania orzekł na mocy art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł wnioskodawca J. D. (1). Postanowienie zaskarżył w całości zarzucając:

1.  naruszenie art. 1062 k.c. w zw. z art. 1059 § 1 pkt 3 k.c. w wersji obowiązującej w dniu otwarcia spadku poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że K. D. w chwili otwarcia spadku spełniła warunki do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, pomimo że z materiału dowodowego nie wynika, że nie pracowała w gospodarstwie rolnym, a sąd nie dokonał wnikliwej analizy materiału dowodowego w tym zakresie;

2.  błąd w ustalenia faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na nieuprawnionym przyjęciu, że K. D. spełniała przesłanki do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego, podczas gdy nie spełniała kryterium warunkującego dziedziczenie gospodarstwa;

3.  naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego, w oparciu o niepełny materiał dowodowy co znalazło wyraz z nieuprawnionym przyjęciu, że K. D. spełniała przesłanki do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego, podczas gdy nie spełniała kryterium warunkującego dziedziczenie gospodarstwa.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez orzeczenie, że spadek po zmarłym dnia 12.12.1979 r. Z. D., w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli J. D. (1) oraz T. A. w częściach równych ewentualnie o uchylenie ww. postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Uczestniczka postępowania K. D. wniosła o oddalenie apelacji.

Pełnomocnik uczestniczki postępowania T. A. apelację wnioskodawcy pozostawił do uznania Sądu.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna, tym samym nie stanowiła podstawy do weryfikacji zaskarżonego postanowienia w kierunku postulowanym przez apelującego.

Na wstępie należy wskazać, że postępowanie apelacyjne ma charakter kontrolny, ale jest także kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji i zmierza do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy. Przyjęta koncepcja apelacji pełnej (cum beneficio novorum) zakłada więc możliwość, a niekiedy konieczność prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego. Nakłada na sąd drugiej instancji powinność dokonania samodzielnej oceny dowodów zgromadzonych przez sąd pierwszej instancji oraz przeprowadzonych przed sądem odwoławczym, a także ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 października 2016 r., III UK 270/15].

Z uzasadnienia Sądu Rejonowego wynika, że ustalenia faktycznie stanowiące podstawę wydania skarżonego orzeczenia w zakresie spełnienia przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po zmarłym Z. D. zostały poczynione na podstawie zeznań wnioskodawcy i uczestniczki postępowania K. D. słuchanych w sprawie I Ns 104/16, zeznań uczestniczki postępowania T. A. złożonych w sprawie I Ns 244/09 i świadectwa rolnika kwalifikowanego złożonego w sprawie I Ns 244/09. Sąd Rejonowy na podstawie ww. dowodów prawidłowo ustalił, że w dacie otwarcia spadku po Z. D., tj. w dniu 12 grudnia 1979 r. uczestniczka postępowania T. A. pracowała na swoim gospodarstwie rolnym oraz na gospodarstwie rolnym wchodzącym w skład spadku. Ponadto posiadała ona świadectwa rolnika kwalifikowanego. Zgodnie z trafnymi i niekwestionowanym ustaleniami Sądu pierwszej instancji wnioskodawca J. D. (1) pracował na gospodarstwie rolnym swojej matki. Ponadto Sąd Rejonowy ustalił, że wymóg pracy w gospodarstwie rolnym spełniała także uczestnika postępowania K. D.. Ustalenia Sądu Rejonowego w tej mierze zostały poczynione w oparciu o zeznania uczestniczki postępowania K. D., których wiarygodność na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego nie była kwestionowana. Nie pozostawały one w sprzeczności z zeznaniami zainteresowanych, nie było także dowodów poddających je w wątpliwość. Sąd Rejonowy nie dysponował także informacjami, które powinny skłonić do przeprowadzenia dowodów z urzędu celem weryfikacji podanych przez uczestniczkę postępowania informacji. Zainteresowani także nie zgłaszali wniosków dowodowych.

Przeciwne okoliczności od podawanych przez uczestniczkę postępowania K. D. w kwestii jej pracy na gospodarstwie rolnym w dacie otwarcia spadku, zostały wskazane przez skarżącego w apelacji, która zawierała w tym kierunku wnioski dowodowe. W tej sytuacji nie sposób jest zarzucać Sądowi I instancji naruszenia art. 233 k.p.c. Jakkolwiek zaistniała konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, nie była ona skutkiem uchybień procesowych Sądu Rejonowego.

Sąd Okręgowy po uzupełnieniu materiału dowodowego nie znalazł podstaw do zmiany skarżonego postepowania.

Uczestniczka postępowania K. D. słuchana przed Sądem pierwszej instancji zeznała, że do lat 90-tych pracowała na gospodarstwie rolnym swojej matki. Przyznała, że pracowała zarówno na gospodarstwie i jak i poza gospodarstwem rolnym. W 1979 r. pracowała w Urzędzie Gminy w M.. Mieszkała wraz z matką. Mieli około 25 ha ziemi. Zgodnie z jej zeznaniami na gospodarstwie pracował również jej brat, który mieszkał z matką dopóki się nie ożenił, tj. do 1986 r. Ojca nie mieli (k. 31). Uczestnika postępowania K. D. w toku postępowania przed Sądem Okręgowym na temat charakteru swojej pracy podała identyczne okoliczności. Zeznała, że w chwili śmierci Z. D. pracowała w gospodarstwie (...) – swojej matki, położonym we wsi D.. Pracowała również w Urzędzie Gminy w M.. Pracowała tam od 1976 r. do emerytury. Wyjaśniła, że z gospodarstwa wyprowadziła się w 1979 r., gdyż spalił się dom i 4 osoby mieszkały w budce. Nie było warunków do mieszkania. Wszyscy zajmowali się gospodarstwem rolnym (k. 105).

W ocenie Sądu Okręgowego zeznania uczestniczki postępowania K. D. były wiarygodne. Zeznawała ona spójnie i logicznie. Zgodnie z jej zeznaniami mieszkała ona na gospodarstwie rolnym swojej matki wraz z bratem do chwili spalenia się ich domu, co miało miejsce w 1979 r. Wyprowadziła się ona z tego gospodarstwa, gdyż nie było warunków do dalszego zamieszkiwania. Jako logiczne Sąd uznał jej twierdzenia, że mimo tego iż w tym czasie była ona zatrudniona w Urzędzie Gminy, to również pracowała w gospodarstwie rolnym. Gospodarstwo to jak na ówczesne warunki było stosunkowo duże, a stopień zmechanizowania wymagał zaangażowania w jego prowadzenie bez wyjątku wszystkich członków rodziny. Uczestniczka postępowania K. D., w ocenie Sądu Okręgowego, zeznawała zatem szczerze mówiąc, że w chwili śmierci spadkodawcy pracowała w gospodarstwie rolnym swojej matki, zwłaszcza jeżeli zważy się, że w tej dacie nie żył już jej ojciec.

Fakt zamieszkania uczestniczki postępowania K. D. w gospodarstwie rolnym rodziców potwierdzili świadkowie K. B. (k. 104v), H. K. (k. 104v-105) oraz K. K. (2) (k. 105). Świadkowie nie potrafili jednoznacznie wskazać w jakiej dacie uczestniczka postępowania wyprowadziła się z domu. Z zeznań H. K. wynika, że poza gospodarstwem rolnym (...) mieszkała po śmierci spadkodawcy. Poza tym zeznania świadków nic do sprawy nie wniosły.

Jako niewiarygodne Sąd Okręgowy uznał zeznania wnioskodawcy J. D. (1). Wnioskodawca z jednej strony nie pamiętam kiedy miało miejsce tak istotne wydarzenie jak pożar domu rodzinnego, z drugiej strony był przekonany, że w chwili śmierci spadkodawcy jego siostra K. D. mieszkała już w szkole w D.. Ponadto na etapie postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie kwestionował on zeznań uczestniczki postępowania, nie zgłaszał ona żadnych wniosków dowodowych w celu zakwestionowania jej pracy w gospodarstwie rolnym. Dlatego Sąd Okręgowy, mając na uwadze spójne i logiczne zeznania K. D., uznał że twierdzenia wnioskodawcy nie zasługują na uwzględnienie i zmierzają jedynie do uzyskania korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia.

Reasumując, Sąd Okręgowy na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego ustalił, że uczestnika postępowania K. D. w dacie otwarcia spadku po Z. D. pracowała na gospodarstwie rolnym swojej matki.

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego przez dzieci rodzeństwa spadkodawcy zostało uregulowane w art. 1062 § 3 k.p.c. Zgodnie z ww. przepisem w brzmieniu obowiązującym na dzień 12.12.1979 r. w granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w należącym do spadku gospodarstwie rolnym i dla których ta praca stanowiła główne źródło utrzymania, dziedziczą gospodarstwo także w wypadku, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1052 § 2. Dalsi zstępni rodzeństwa spadkodawcy nie są powołani z ustawy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Z przepisu art. 1062 § 3 k.c. wynika, że dzieci rodzeństwa spadkodawcy dziedziczą gospodarstwo rolne w granicach określonych w art. 934 k.c. nie tylko wtedy, gdy ich rodzice nie mogą dziedziczyć gospodarstwa rolnego dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1062 par. 2 k.c., ale także wtedy, jeżeli ich ojciec lub matka nie dożyli otwarcia spadku lub byli wyłączeni od dziedziczenia z takim skutkiem, jakby nie dożyli otwarcia spadku (art. 928 par. 2 k.c. i art. 1020-1049 par. 2 k.c.), same zaś czynią zadość wymaganiom przepisu art. 1059 k.c. [postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 1974 r. III CRN 372/73, OSPiKA 1975 nr 10, poz. 214, L.].

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że w sprawie do dziedziczenia przez zainteresowanych z ustawy gospodarstwa rolnego wystarczającym było stwierdzenie, że bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowali w tym gospodarstwie albo w chwili otwarcia spadku bądź prowadzili inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracowali w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców (art. 1059 § 1 pkt 1 i 3 k.c. w brzmieniu obowiązującym na dzień 12. (...).).

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że uczestniczka postępowania K. D. odpowiada warunkom z art. 1062 § 3 k.c. w zw. z art. 1059 § 1 pkt 3 k.c., dlatego też stwierdzenie na jej rzecz praw do dziedziczenia w ¼ spadkowego gospodarstwa rolnego nie narusza tych przepisów.

Wobec powyższego apelacja podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.