Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 października 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa D. S., J. S. (1)

przeciwko

(...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w G.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powodów i zażalenia pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 30 września 2015 r. sygn. akt I C 10/15

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w B. pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt V ACa 86/16 V ACz 79/16

UZASADNIENIE

Powodowie J. S. (1) i D. S., pozwem z dnia 5 stycznia 2015r. wniesionym przeciwko (...)S.A. z siedzibą w G., wnieśli o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, tj. bankowego tytułu egzekucyjnego wydanego przez (...)SA. z siedzibą w G. z dnia 29 sierpnia 2012r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności oraz o zasądzenie kosztów procesu. Powodowie podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia a ponadto wskazali, że zaspokoili roszczenie pozwanego wynikające z zawartej z pozwanym umowy pożyczki hipotecznej.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie kosztów procesu wskazując m.in. na to, iż brak jest podstaw do pozbawienia wykonalności w/w tytułu wykonawczego, w szczególności z tej przyczyny, że pozwany miał umocowanie do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego a wierzytelność nim stwierdzona istnieje i jest wymagalna.

Również w dalszym toku sprawy stanowiska procesowe stron nie uległy zmianie.

Wyrokiem z dnia 30 września 2015r. Sąd Okręgowy w B. oddalił powództwo (pkt 1) oraz nie obciążył powodów kosztami procesu (pkt 2).

Powyższy wyrok Sad I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Powodowie, w dniu 16 marca 2001r., zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego ((...)S.A. z siedzibą w W.) umowę pożyczki hipotecznej na okres 180 miesięcy z ostatecznym terminem spłaty w dniu 1 marca 2016r. w wysokości 53.500 zł euro nominowanego w złotych. Oprocentowanie pożyczki stanowiła suma stopy (...) dla terminów półrocznych przyjętych w (...) S.A. w W. dla danego półrocza jako podstawa ustalenia oprocentowania i stałej marży w wysokości 6,0 % w stosunku rocznym. Oprocentowanie pożyczki w dniu podpisania umowy wynosiło 10,71% w stosunku rocznym. Zabezpieczenie spłaty kredytu stanowiła ustanowiona na rzecz (...) hipoteka w łącznej kwocie 53.500 euro na nieruchomości stanowiącej własność powodów położonej w B. przy ulicy

(...)Powodowie pozostają (...)w związku małżeńskim, w którym obowiązuje ustrój wspólności majątkowej. Powodowie nieterminowo regulowali zobowiązania wobec pozwanego (...). Pozwany w dniu 6 grudnia 2003r. wypowiedział powodom umowę pożyczki z zachowaniem 30 dniowego okresu wypowiedzenia wskazując, iż na dzień 6 grudnia 2003r. należność powodów wobec (...) wynosiła 49.973,18 euro, z czego 49.081,66 euro to kwota kapitału, 869,87 euro to odsetki i 21,65 euro to inne należności. W dniu 21 grudnia 2005r. strony zawarły ugodę regulującą warunki spłaty zadłużenia powodów. Na dzień 21 grudnia 2005r. wierzytelność powodowego (...) z tytułu umowy pożyczki wynosiła 58.402, 26 euro, na którą to kwotę składały się niespłacona należność z tytułu umowy pożyczki w kwocie 49.081,6 euro oraz niespłacona należność z tytułu odsetek karnych w kwocie 9.320,60 euro. Powodowie nie wywiązywali się terminowo i w pełnej wysokości z obciążających ich zobowiązań. Pozwany w dniu 7 listopada 2007r. wezwał powodów do zapłaty. Powód J. S. (1) w dniu 16 listopada 2007r. i w dniu 26 czerwca 2009r. zobowiązał się do spłaty zadłużenia. W dniu 18 marca 201 Or. pozwany odstąpił od umowy ugody. W dniu 21 czerwca 2011r. powodowie wystąpili o restrukturyzację zadłużenia. W dniu 2 stycznia 2012r. pozwany (...) wezwał powodów do zapłaty istniejącego zadłużenia. W dniu 29 sierpnia 2012r. pozwany wystawił bankowy tytuł egzekucyjny, któremu w dniu 16 października 2012r. nadana została klauzula wykonalności. W dniu 7 lutego 2013r. pozwany złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego z w/w nieruchomości. W okresie od dnia 16 marca 2001r. do dnia 23 stycznia 2012r. powodowie tytułem spłaty kredytu uiścili łącznie kwotę 67.575,62 euro. Na dzień 7 lutego 2013r. wierzytelność powoda wynosiła łącznie kwotę 50.625, 34 euro. Powód J. S. (1) aktualnie utrzymuje się z prac dorywczych, miesięcznie jest to kwota 500-600 zł. Powódka D. S. prowadzi działalność gospodarczą przynoszącą znikome dochody. Powodom w miarę możliwości pomaga finansowo syn.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów załączonych do akt sprawy oraz zeznań złożonych przez powodów.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem powodowie nie wykazali wystąpienia żadnej z przesłanek określonych w art. 840 § 1 pkt 2 kpc, tj. zdarzeń materialnoprawnych w wyniku których doszłoby do częściowego lub całkowitego spełnienia świadczenia objętego tytułem egzekucyjnym. Zdaniem tego Sądu zgłoszony przez stronę powodową zarzut przedawnienia roszczenia stwierdzonego

tytułem wykonawczym jest niezasadny. Po zawarciu bowiem przez strony w dniu 21 grudnia 2005r. ugody kilkakrotnie doszło do przerwania biegu przedawnienia zgodnie z treścią przepisu art. 123 kc. Pozwany w dniu 7 listopada 2007r. wezwał powodów do zapłaty, z kolei powód w dniu 16 listopada 2007r. oraz w dniu 26 czerwca 2009r. pisemnie zobowiązał się do spłaty zadłużenia co, w ocenie Sądu Okręgowego, oznaczało uznanie roszczenia. Zgodnie natomiast z treścią przepisu art. 124 §1 kc po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Sąd ten stwierdził także, iż nawet gdyby uznać, iż oświadczenie o uznaniu długu zostało złożone wyłącznie przez powoda J. S. (2) i nastąpiło przedawnienie roszczenia względem powódki, to zgodnie z treścią przepisu art. 41 § 1 kro pozwany (...) może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego powodów. Powodowie nie wykazali również, by spełnili w całości świadczenie względem (...) z tytułu zawartej umowy pożyczki. Strona powodowa twierdziła wprawdzie, iż z tytułu zawartej umowy pożyczki uiściła łącznie kwotę stanowiącą równowartość około 68.000 euro, to jednak Sąd Okręgowy stwierdził, iż w znacznej mierze dokonywali oni spłaty zadłużenia przeterminowanego, a zatem wpłacone kwoty w pierwszej kolejności pozwany (...) zgodnie z treścią przepisu art. 451 § 1 kc zaliczał na poczet należności ubocznych. Jak zostało ustalone, na dzień złożenia przez pozwanego wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, łączna kwota z tytułu zadłużenia powodów wynosiła 50.625,34 euro, strona powodowa nie wykazała w żaden sposób, by dokonała spłaty należności przysługującej pozwanemu. Sąd ten wskazał również, iż powodowie niesłusznie podnoszą zarzut zastrzeżenia przez pozwanego odsetek od należności przeterminowanych w sposób sprzeczny z treścią przepisu art. 359 § 2(1) kc. Zgodnie z jego treścią maksymalna wysokość odsetek wnikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP (odsetki maksymalne) Powołany przepis w aktualnie obowiązującym brzmieniu wszedł w życie w dniu 20 lutego 2006r. i nie znajduje zastosowania do zawartej przez stronę powodową umowy pożyczki. Mając powyższe okoliczności na względzie, Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 1 wyroku a contrario na podstawie przepisu art. 840 kpc. Z uwagi na trudną sytuacją materialną powodów, jak i ich subiektywne przekonanie o zasadności zgłoszonego Sąd Okręgowy, stosując przepis art. 102 kpc, nie obciążył powodów kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego (punkt 2 wyroku)

Od powyższego wyroku apelację wnieśli powodowie zaskarżając wyrok w części, tj. w zakresie jego punktu 1 zarzucając Sądowi I instancji naruszenie:

1)  przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  art. 118 kc w zw. z art. 123 § 1 kc poprzez niezasadne przyjęcie, iż w niniejszej sprawie doszło do przerwania biegu przedawnienia oraz pominięcie okoliczności braku tożsamości dłużnika w pismach z dnia: 10 listopada 2005r., 7 września 2005r., 17 maja 2006r., 16 listopada 2007r. oraz 24 czerwca 2009r. Tym samym, w ocenie skarżących, nie ma podstaw do uznania iż w niniejszej sprawie doszło do przerwania biegu przedawnienia wobec obydwojga powodów;

b)  art. 359 § 2(1) oraz § 2(2) kc w zw. z art. 58 § 2 kc poprzez ich niezastosowanie albowiem, w ocenie skarżących, fakt ustawowego wytyczenia wysokości odsetek maksymalnych przez ustawę z dnia 7 lipca 2005r. o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 157, poz. 1316) nie oznacza, iż przed wejściem niniejszej noweli nie istniało pojęcie odsetek lichwiarskich. Przedmiotowe należności uboczne naliczane przez pozwaną wypełniają zdaniem skarżących, zakres desygnatów odsetek lichwiarskich i jako takie są nienależne, ponieważ instytucja lichwy nie jest związana z konkretną granicą jej wyznaczenia, zaś musi być zbadana ad casu;

2)  przepisów prawa procesowego, tj.:

a)  art. 840 § 1 pkt 2) kpc poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy, w ocenie skarżących, zobowiązanie wygasło na skutek przedawnienia;

b)  art. 233 kpc w zw. z art. 328 § 2 kpc poprzez niewskazanie, które dowody stanowiły podstawę rozstrzygnięcia oraz dlaczego podniesione zarzuty przedawnienia oraz lichwy nie zostały uwzględnione, albowiem z lektury uzasadnienia zaskarżonego wyroku powodowie nie są w stanie prześledzić toku rozumowania Sądu Okręgowego, jak również sąd orzekający nie odniósł się do terminów przedawnień oraz instytucji lichwy oderwanej od brzmienia art. 359 § 2(1) oraz § 2(2) kc ustalając, per facta concludentia, iż owa instytucja pojawiła się dopiero w wyniku nowelizacji kodeksu cywilnego. Powyższe czyni aktualnym sformułowanie zarzutu nierozpoznania istoty sprawy.

Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w zakresie jego punktu 1 poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych. Ewentualnie, w przypadku podzielenia argumentacji dotyczącej zarzutu nierozpoznania istoty sprawy, powodowie wnieśli o uchylenie zaskarżonego

wyroku w zakresie jego punktu 1 i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o pozostawienie temu Sądowi rozstrzygnięcia w zakresie kosztów postępowania.

W odpowiedzi na apelację pozwany, pismem z dnia 29 grudnia 2015r., wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie solidarnie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany wniósł zażalenie na rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte w punkcie drugim przedmiotowego wyroku domagając się jego zmiany i zasądzenia solidarnie od powodów na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w łącznej kwocie 7.217 zł oraz zasądzenia solidarnie od powodów na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym, według norm przepisanych.

Zaskarżonemu postanowieniu pozwany zarzucił mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia naruszenie przepisów postępowania, tj.:

1)  art. 233 § 1 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, skutkującego poczynieniem błędnych ustaleń faktycznych w przedmiocie tego, że powodowie znajdują się w sytuacji materialnej uniemożliwiającej im zwrot kosztów procesu na rzecz pozwanego bez uszczerbku dla ich podstawowych potrzeb, w sytuacji gdy powodowie dysponują środkami pochodzącymi z pracy dorywczej, działalności gospodarczej oraz pomocy rodziny, przy czym sytuacja materialna powodów pozwoliła im na ustanowienie fachowego pełnomocnika procesowego w niniejszej sprawie;

2)  art. 102 kpc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie przejawiające się zwolnieniem powodów od kosztów procesu pomimo braku przesłanek do odstąpienia od obciążania powodów tymi kosztami, a sytuacja powodów mogłaby uzasadniać jedynie miarkowanie kosztów procesu, przy czym zwolnienie od kosztów sądowych nie implikuje zwolnienia od obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie wygrywającej proces;

3)  art. 98 § 1 i 3 kpc poprzez jego niezastosowanie i odstąpienie od obciążenia powodów kosztami procesu pomimo wystąpienia ustawowych przesłanek do zasądzenia kosztów na rzecz pozwanego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w wyniku przeprowadzonej kontroli instancyjnej doszedł do przekonania, że zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane bez rozpoznania istoty sprawy.

Wskazać należy, że granice procesu cywilnego zakreśla zarówno strona powodowa poddając pod osąd określone fakty, z których wywodzi skutki prawne, jak również przeciwnik procesowy, zwalczając zaistnienie tych okoliczności lub przedstawiając zdarzenia niwelujące konsekwencje udowodnionych przez powoda faktów. W doktrynie i orzecznictwie ugruntowany jest też pogląd, że nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego (zob. w szczególności wyrok SN z dnia 23 września 1998r., II CKN 897/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 22; wyrok SN z dnia 14 maja 2002r., V CKN 357/00, Lex, nr 55513, postanowienie z dnia 4 września 2014r., II CZ 41/14).

Przepis art. 386 § 4 kpc stanowi, że w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, sąd odwoławczy winien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Treścią normy prawnej zawartej w tym przepisie jest upoważnienie do wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia kasatoryjnego w określonych sytuacjach procesowych, jako wyjątku od zasady orzekania co do meritum sporu w tym postępowaniu. Jego brzmienie wskazuje jednocześnie na to, że nie zachodzi obowiązek prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego, zmierzającego do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał rozważenia poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, jak również, gdy nie dokonał oceny przeprowadzonych dowodów i pominął mogące mieć wpływ na rozstrzygnięcie meritum sporu dowody zawnioskowane przez strony dla ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w przedmiotowej sprawie Sąd I instancji zaniechał rozważenia poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, tj. nie ustalił bowiem tak daty wymagalności roszczenia objętego bankowym tytułem wykonawczym, a także tego jaki jest termin przedawnienia roszczenia znajdujący zastosowanie do wierzytelności pozwanego, jak również Sąd ten nie ocenił poszczególnych czynności dokonanych przez powodów w kontekście przerwania przez nich biegu terminu przedawnienia roszczenia objętego bankowym tytułem wykonawczym, tj. nie ocenił, czy w sprawie miało miejsce uznanie właściwe czy też uznanie niewłaściwe roszczenia oraz czy i jaki odniosło to skutek w stosunku do każdego z powodów. Dokonując ustaleń w tym zakresie Sąd Okręgowy winien też mieć na uwadze pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 30 lipca 2003r. w sprawie CKN 363/2001, (Lexis.pl nr 376851). Winien Sąd Okręgowy odnieść się również do argumentacji pozwanego zawartej w odpowiedzi na apelację odnośnie wpływu zabezpieczenia wierzytelności pozwanego w stosunku do powodów hipoteką umowną na skuteczność podniesionego przez nich zarzutu przedawnienia.

Sąd Apelacyjny podziela natomiast stanowisko Sądu I instancji zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, iż za niezasadny uznać należało zarzut powodów zastrzeżenia przez pozwanego odsetek od należności przeterminowanych w sposób sprzeczny z art. 359 § 2(1) kc. Należy bowiem mieć na uwadze, iż powołany w zdaniu poprzedzającym przepis, w aktualnie obowiązującym brzmieniu, wszedł w życie dopiero w dniu 20 lutego 2006r.

i  nie znajduje zastosowania do zawartej przez stronę powodową z pozwanym umowy pożyczki.

Niemniej jednak Sąd I instancji nie poczynił żadnych ustaleń odnośnie tego czy odsetki wynikające z czynności prawnej, tj. umowy pożyczki z dnia 16 marca 2001r. należy liczyć od kwoty należności głównej wyrażonej w walucie: złote polskie czy też w euro. Brak też porównania wysokości odsetek żądanych przez pozwanego od powodów za poszczególne okresy opóźnienia w spłacie pożyczki choćby z wysokością odsetek ustawowych w tych okresach, co uniemożliwia skuteczną ocenę zarzutu powodów, że odsetki te miały charakter lichwiarski.

Natomiast zgodzić się należy z argumentacją pozwanego, że w konsekwencji bezspornego upływu terminu z art. 388 § 2 k.c. , powodowie nie mogą skutecznie jako podstawy prawnej powództwa wskazywać przepisu art. 388 § 1 k.c.

Kierując się przedstawionymi motywami Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 kpc orzekł jak w sentencji orzeczenia.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 kpc.

Z uwagi na uchylenie zaskarżonego wyroku w całości z powodu nie rozpoznania przez Sąd I instancji istoty sprawy, zbędnym było na obecnym etapie postępowania odnoszenie się do argumentacji pozwanego zawartej w jego zażaleniu o naruszeniu przez Sąd Okręgowy art. 102 k.p.c.