Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2011r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Witold Rękosiewicz

Protokolant: Anna Rowińska - Abczyńska

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2011r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) z/s w P.

przeciwko (...) SA z/s w W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

I.  Uznaje za niedozwolone i zakazuje (...)SA z/s w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: „Wszelkie wierzytelności Posiadacza z jakiegokolwiek tytułu względem Banku wynikające z Umowy o Prowadzenie Rachunków, względnie związane z jej przedmiotem, jej zawarciem, wykonaniem, podlegają przelewowi (cesji) na rzecz jakichkolwiek osób trzecich wyłącznie po uprzedniej zgodzie Banku wyrażonej w formie pisemnej pod rygorem nieważności”.

II.  Zasądza od (...)SA z/s w W. na rzecz (...) z/s w P. kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

III. Obciąża (...)SA z/s w W. kwotą 600 zł (sześćset ) tytułem opłaty sądowej stałej od pozwu i nakazuje pobranie tej kwoty od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Kasa Sądu Okręgowego w Warszawie

IV. Zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt (...) SA z/s w W..

/-/ SSO Witold Rękosiewicz

XVII AmC 1267/09

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 lipca 2009 r. powód (...) z siedzibą w P. wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie pozwanemu (...) SA z/s w W. (Bank, pozwany) wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści: „Wszelkie wierzytelności Posiadacza z jakiegokolwiek tytułu względem Banku wynikające z Umowy o Prowadzenie Rachunków, względnie związane z jej przedmiotem, jej zawarciem, wykonaniem, niewykonaniem lub niewłaściwym wykonaniem, podlegają przelewowi (cesji) na rzecz jakichkolwiek osób trzecich wyłącznie po uprzedniej zgodzie Banku wyrażonej w formie pisemnej pod rygorem nieważności" (pkt 11.1. Regulaminu Rachunków dla Konsumentów (...) SA) stosowanego w prowadzonej działalności gospodarczej.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że, zakwestionowane postanowienie jest rażąco sprzeczne z dobrymi obyczajami i narusza uzasadnione interesy konsumentów. Stwierdził, iż kwestionowana klauzula winna zostać uznana za niedozwoloną, gdyż uzależnia możliwość dokonania cesji wierzytelności przez konsumenta od uprzedniego wyrażenia zgody przez bank, w dodatku nie zastrzegając takiego wymogu w drugą stronę, a więc bank może dokonywać przelewu wierzytelności bez żadnych ograniczeń, a konsument musi każdorazowo pytać bank o zgodę na dokonanie cesji.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwany wskazał, że dopuszczenie do przelewania wierzytelności przysługujących klientom banku stwarza ryzyko powstania sytuacji, w której los banku zależał będzie od jednego podmiotu, który będzie mógł wymuszać (ekonomicznie) podejmowanie przez bank działań niezgodnych z dyrektywą ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem. Uzależnienie losu banku od decyzji jednego wierzyciela jest wysoce niepożądane z punktu widzenia bezpieczeństwa systemu bankowego, a zapobiec temu ma właśnie (między innymi) zawarty w regulaminie zakaz przelewania wierzytelności bez zgody banku. Wymóg zgody banku na przelew wierzytelności przysługujących względem banku pozwala na utrzymanie kontroli nad koncentracją długów banku. Pozwany wskazał, iż dla zapewnienia bezpieczeństwa sektora bankowego regulacje prawne zmierzają do zapewnienia ograniczenia koncentracji wierzytelności i zobowiązań banku np. art. 71 Ustawy z dn. 29.08.1997r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2002r. nr 72, poz. 665). Cel tej regulacji zostanie zniweczony jeżeli powstanie zupełnie nieograniczony rynek na wierzytelności banków. W związku z powyższym regulacja mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa instytucji finansowej poprzez m. in. takie właśnie postanowienie, przesądza, iż nie może być ono uznawane za sprzeczne z dobrymi obyczajami.

W piśmie procesowym z dnia 28 sierpnia 2009 r. powód w całości podtrzymał żądania pozwu, podnosząc, że ani przepisy kodeksu cywilnego, ani przepisy prawa bankowego nie przewidują możliwości uzależnienia prawa konsumentów do dokonania przelewu wierzytelności od uprzedniej zgody banku wyrażonej na piśmie. Powód podkreślił również ponownie, iż bank ograniczył to prawo wyłącznie w stosunku do konsumentów, nie przewidując podobnego obowiązku względem siebie.

W piśmie procesowym z dnia 18 września 2009r. pozwany wskazał, że kwestionowane postanowienie nie może zostać uznane za abuzywne, gdyż jego treść znajduje uzasadnienie w dyrektywie zapewnienia bezpieczeństwa systemu bankowego, z której wypływa obowiązek zapewnienia stabilnego i ostrożnego zarządzania bankiem oraz zapewnienia bezpieczeństwa przechowywanych w banku środków pieniężnych (por. m. in. art. 50 ust. 2 Prawo bankowe).

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił i zważył co następuje:

Bezspornym jest, iż pozwany w prowadzonej działalności gospodarczej wykorzystywał przytoczone w pozwie postanowienie umowne. W odpowiedzi na pozew pozwany potwierdził stosowanie tego postanowienia w stosunkach z klientami. Nie zarzucił też niezgodności cytowanego postanowienia z treścią stosowanego wzorca umownego. W związku z tym, okoliczność tą na podstawie art. 230 kpc należało uznać za przyznaną.

W postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone przedmiotem oceny Sądu jest, czy zawarte we wzorcach, kwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy skutkiem tego dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumentów. Nie dotyczy to jednak postanowień regulujących główne świadczenia stron, jak cena lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Decydujące znaczenie dla abuzywności tych postanowień ma fakt, czy zostały uzgodnione w sposób indywidualny. Z akt rozpoznawanej sprawy nie wynika, że kwestionowane postanowienie było uzgadniane indywidualnie przez Bank z konsumentami.

Przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest zgodnie z brzmieniem art. 385 ¹ § 1 kc jest oprócz wymienionych wyżej przesłanek również ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on właściwym informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu konsumenta jako równorzędnego partnera umowy. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron (tak M. Śmigiel – Wzorce s. 360). Chodzi więc o działanie, które potocznie określane jest jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.

Klauzula generalna wyrażona w art. 385 ¹ § 1 k c uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 ³ k c Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków czy ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry w oderwaniu od konkretnych okoliczności stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, że zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwić ma wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 ¹ § 1 k c. W razie wątpliwości ciężar dowodu, że dane postanowienia nie spełniają przesłanek klauzuli generalnej spoczywa na przedsiębiorcy. – art. 385 ¹ § 4 k c . Aby uchylić domniemanie, że klauzula umowna zgodna z którąś z przykładowych klauzul wymienionych w art. 385 ³ k c. jest niedozwolonym postanowieniem umownym należy wykazać, że została ona uzgodniona indywidualnie lub, że nie kształtuje praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając ich interesy mimo swego „niedozwolonego” brzmienia tzn nie spełnia przesłanek z art. 385 ¹ § 1 k c . Dopiero po wykazaniu tej drugiej okoliczności może dojść do uchylenia domniemania abuzywności.

W świetle powyższego w ocenie Sądu kwestionowana przez powoda klauzula stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art.385 ¹ §1 k.c., ponieważ jest sprzeczna z powszechnie obowiązującą zasadą swobodnego przelewania wierzytelności sformułowaną w art. 509 § 1 kc. poprzez uniemożliwienie konsumentowi dokonania cesji praw i obowiązków wynikających z umowy przez uzależnienie tej możliwości od uzyskania zgody jego kontrahenta. Powyższe prowadzi do sytuacji, w której konsument nie mając z różnych przyczyn możliwości wyegzekwowania od pozwanego należnych mu wierzytelności (w tym również wpłaconych przez siebie kwot) nie może również dokonać cesji praw i obowiązków wynikających z umowy, gdyż powyższe uzależnione jest od wyrażenia zgody przez pozwanego. Postanowienie z pkt 11.1 wzorca kształtuje prawa konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i w rażący sposób narusza jego interesy, stanowi zatem niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 kc. Pozwany wykorzystując swoją przewagę kontraktową, uzależnia prawo konsumenta do dokonania przelewu wierzytelności od wyrażenia swojej zgody w tym przedmiocie. W ocenie Sądu kwestionowany zapis de facto pozbawia konsumenta uprawnienia do dokonania przelewu wierzytelności. Okoliczność, iż zakwestionowane postanowienie jest w wyjątkowych, przewidzianych w art. 509 § 1 kc przypadkach dopuszczalne nie zmienia jego oceny jako niedozwolonego postanowienia umownego, należy bowiem pamiętać, iż zastrzeżenie umowne uzależniające dokonanie przelewu wierzytelności od zgody dłużnika stanowi wyjątek od ogólnej zasady zgodnie z którą do przeniesienia wierzytelności nie jest konieczna zgoda dłużnika. O ile w przypadku dwóch równorzędnych podmiotów dokonanie przewidzianego prawem zastrzeżenia jest w pełni dopuszczalne w ramach łączącej je umowy, o tyle w przypadku umów zawieranych przez profesjonalnie działającego przedsiębiorcę z konsumentem, przy użyciu nie podlegającego negocjacjom wzorca umownego, zastosowanie kwestionowanego postanowienia uznać należy za działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta. Pozwany wykorzystując swoją przewagę kontraktową pozbawia bowiem konsumenta możliwości swobodnego dysponowania przysługującymi mu wierzytelnościami a nadto przypisuje sobie prawo do uznania za nieważne postanowień umowy cywilnoprawnej zawartej przez niezależne strony, nie będąc stroną tej umowy, co w ocenie Sądu uzasadnia stanowisko o abuzywnym charakterze tego postanowienia stosowanego przez pozwanego wzorca.

Na uwagę nie zasługują również twierdzenia pozwanego, który zamieszczenie przedmiotowego postanowienia w treści regulaminu uzasadnia realizacją dyrektyw zawartych w art. 50 ust. 2 i art. 71 ustawy Prawo bankowe dotyczących odpowiednio obowiązku zachowania szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przechowywania środków pieniężnych i procentowego określenia sumy wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie (…) obciążonym ryzykiem jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, który nie może przekroczyć limitu koncentracji zaangażowań. Zauważyć należy, iż z powołanych przez pozwanego artykułów w żaden sposób nie wynika uprawnienie (a tym bardziej zobowiązanie) banku do ograniczania przez bank swobody dysponowania przez konsumenta wierzytelnościami, które posiada on względem banku. Pierwszy z przywołanych powyżej przepisów stanowi ogólną dyrektywę dbałości o bezpieczeństwo przechowywanych środków pieniężnych, drugi z kolei dotyczy procentowego określenia sumy wierzytelności banku, które może on zaciągnąć względem jednego lub kilku kapitałowo lub organizacyjnie powiązanych ze sobą podmiotów. Powyższe dotyczy zatem polityki finansowej banku, która stanowi, że suma wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych oraz posiadanych przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym podmiocie, wniesionych dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub też wkładów albo sum komandytowych - w zależności od tego, która z tych kwot jest większa - w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej (zaangażowanie), obciążonych ryzykiem jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie nie może przekroczyć limitu koncentracji zaangażowań, który wynosi:

1)20 % funduszy własnych banku - dla zaangażowania banku wobec każdego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, gdy którykolwiek z tych podmiotów jest w stosunku do banku podmiotem dominującym lub zależnym albo jest podmiotem zależnym od podmiotu dominującego wobec banku,

2)25 % funduszy własnych banku - dla zaangażowania banku wobec każdego podmiotu lub podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie, gdy żaden z nich nie jest podmiotem powiązanym z bankiem w sposób określony w pkt 1.

Argumentacja pozwanego na nie zasługuje na uwzględnienie również z uwagi na tzw limit dużych zaangażowań określony w art. 71 ust. 2 Prawa bankowego, tj górną sumę zaangażowania banku w stosunku do wszystkich klientów, który wynosi 800% funduszy własnych banku dla sumy wierzytelności banku oraz udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych przekraczających poziom 10% tych funduszy.

Zauważyć należy, iż przepisy te mają charakter publicznoprawny i adresowane są wyłącznie do banków, w związku z powyższym ograniczanie praw konsumentów do dysponowania wierzytelnościami znajdującymi się w ich posiadaniu nie może stanowić instrumentu służącego bankom do realizacji własnej polityki finansowej.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznając, iż kwestionowane postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwanego spełnia przesłanki klauzuli niedozwolonej (art. 385 ¹ § 1 kc) zakazał wykorzystywania go w obrocie (art. 479 ⁴² § 1 kc).

O obciążeniu pozwanego stałą opłatą sądową od pozwu orzeczono na podstawie art. 26 ust 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398).

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 i 99 kpc stosownie do wyniku sporu.

Publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanego zarządzono na zasadzie art. 479 ⁴⁴ kpc SSO Witold Rękosiewicz