Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie :

Przewodniczący SSO Marzena Głuchowska

Protokolant Barbara Wypych

po rozpoznaniu w dniu 20 grudnia 2016 r. w Kaliszu

odwołania H. F.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 6 lipca 2016 r. i 29 sierpnia 2016 r. Nr (...)

w sprawie H. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o emeryturę

1.  Oddala odwołanie od decyzji z dnia 29 sierpnia 2016 r.,

2.  Umarza postępowanie co do decyzji z dnia 6 lipca 2016 r.

UZASADNIENIE

W dniu 25.11.2015 r. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. został złożony wniosek o przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach dla H. F..

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.decyzją z dnia 16.02.2016 r. w sprawie (...) odmówił H. F.prawa do emerytury. Zdaniem ZUS w O.odwołująca nie spełnia przesłanek wskazanych w art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 748.) tj. nie wykazała 20 lat zatrudnienia, a jedynie 16 lat 2 miesiące i 25 dni, w tym, 6 miesięcy i 17 dni okresów nieskładkowych.

W marcu 2016 r. odwołująca wniosła o przyznanie emerytury poprzez doliczenie do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców.

Organ rentowy wydał decyzje z dnia 06.07.2016 r. i z dnia 29.08.2016 r. o odmowie prawa do emerytury wobec braku wykazania przez odwołującą 20 lat zatrudnienia na dzień 01.01.1999 r. Zaliczono okres uzupełniający 25.06.1978 r. do 31.08.1979 r. i od 09.06.1982 r. do 01.08.1982 r., a staż ogólny na dzień 01.01.1999 r. wykazano na 17 lat 6 miesięcy i 23 dni, w tym okresów uzupełniających: 1 rok 3 miesiące i 29 dni.

Od tych decyzji z dnia 06.07.2016 r. i 29.08.2016 r. H. F. wniosła odwołanie, w którym podniosła, iż okres zatrudnienia winien być jej przedłużony przez uwzględnienie okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 16.06.1976 r. do 24.06.1978 r. i od 01.09.1979 r. do 08.06.1982 r.

W odpowiedzi na odwołanie ZUS w O. podtrzymał argumentację wcześniej przedstawioną w zaskarżonej decyzji, podniósł, iż odwołująca nie udowodniła 20 lat zatrudnienia na dzień 01.01.1999 r. oraz wniósł o oddalenie odwołania H. F..

Decyzja z dnia 06.07.2016 r. została w toku postępowania uchylona.

Sąd Okręgowy / Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca urodziła się dnia (...) Wykazała staż pracy na dzień 01.01.1999r. wynoszący 17 lat 6 miesięcy i 24 dni, w tym okres uzupełniający pracy w gospodarstwie rolnym rodziców – 1 rok 3 miesiące i 29 dni. Organ rentowy uznał odwołującej okres zatrudnienia w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat 8 miesięcy i 8 dni. Organ rentowy nie uznał odwołującej okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 16.06.1976 r. do 24.06.1978 r. i od dnia 01.09.1979 r. do 08.06.1982 r.

Odwołująca nie należy do OFE. Odwołująca posiadła status pracownika.

W niniejszej sprawie odwołująca zmierzała do wykazania okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 16.06.1976 r. do 24.06.1978 r. i od 01.09.1979 r. do 08.06.1982 r.

Rodzice odwołującej S. i A. J., byli roczniki 1924 i 1931. Mieli gospodarstwo rolne o powierzchni łącznie około 16 ha położone w G.. Pozostała część gospodarstwa należała do S. J. – dziadka odwołującej. Rodzice odwołującej zajmowali się jedynie rolnictwem. Zmarli: A. w 1987 r., a S. w 1999 r. Na gospodarstwie uprawiano zboża, ziemniaki, buraki. Hodowany był inwentarz,: bydło w ilości kilku sztuk, czasami do 10, trzodę – do 30 sztuk, drób.

Małżonkowie J. mieli dzieci: A. rocznik 1953, J. rocznik 1954, E. rocznik 1955, H. rocznik 1960, A. rocznik 1962. Na gospodarstwie zameldowany był jeszcze S. J. – dziadek odwołującej rocznik 1902. A. po ukończeniu szkoły podstawowej w 1968 r. uczyła się w szkole zawodowej w K., mieszkała w domu do 1978 r., kiedy to wyszła za mąż i wyprowadziła się. Zamieszkiwała także w domu rodzinnym w okresie nasilenia choroby matki około 1986-1987 r. J. ukończyła szkołę podstawową w 1969 r., potem uczyła się w liceum ogólnokształcącym w J., po jego ukończeniu uczyła się w dwuletnim studium w O. i tam zamieszkała. E. kończyła szkolę podstawową w 1970 r., potem ukończyła kursy krawieckie i pracowała zawodowo w szwalni. E. wyszła za mąż około 1983 r., a wyprowadziła się z domu rodzinnego po śmierci matki czyli po 1987 r. A. po ukończeniu szkoły podstawowej w 1979 r., uczęszczał do szkoły rolniczej w T., potem uczył się w technikum rolniczym dla pracujących. Mieszkał i pracował na gospodarstwie rolnym rodziców, objął to gospodarstwo i na nim pracował.

Odwołująca po ukończeniu szkoły podstawowej w 1975 r., uczęszczała do (...) Szkoły Zawodowej (...) w J. w okresie od 01.09.1975 r. do 24.06.1978 r. Była to szkoła dzienna. Zajęcia odbywały się codziennie w godzinach od 8-ej do 14-ej. Odwołująca odbywała praktyki na warsztatach szkolnych.

W okresie od 01.09.1979 r. do 8 czerwca 1982 r. odwołująca uczęszczała do Technikum (...) dla Pracujących w J.. Zajęcia odbywały się trzy dni w tygodniu w godzinach od 15-ej do 19-ej. W tej szkole odwołująca w dniu 12.06.1982 r. uzyskała tytuł technika technologii drewna o specjalności meblarstwo.

Od dnia 01.08.1982 r. odwołująca rozpoczęła pracę zawodową w Zakładach (...) w W..

Odwołująca nie powoływała się na pracę w gospodarstwie rolnym ubiegając się o pracę.

W spornym okresie na gospodarstwie w G. zameldowane były wszystkie dzieci małżonków J..

Odwołująca nie wykonywała stałej codziennej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 16.06.1976 r. do 24.06.1978 r. i od 01.09.1979 r. do 08.06.1982 r.

Odwołująca pomagała rodzicom w pracy w gospodarstwie rolnym w spornym okresie.

Odwołująca nie wykazała na dzień 01.01.1999 r. okresu zatrudnienia wynoszącego 20 lat.

(dowód: częściowo zeznania odwołującej, akta osobowe odwołującej, częściowo zeznania świadków J. K. i S. T.)

Sąd odmówił wiary zeznaniom odwołującej i świadków J. K. i S. T. w części dotyczącej tego, iż odwołująca wykonywała stałą codzienna pracę w gospodarstwie rolnym rodziców w okresach od 16.06.1976 r. do 24.06.1978 r. i od 01.09.1979 r. do 08.06.1982 r. Rodzice odwołującej w spornym okresie byli ludźmi stosunkowo młodymi - mieli około 50 lat. Oboje zawodowo zajmowali się rolnictwem. Było to ich podstawowe, główne zajęcie i źródło utrzymania. Gospodarstwo miało taki charakter, iż prace polowe miały charakter okresowy: siewy, oczyszczanie upraw, zbiory. Natomiast prace przy oprzęcie inwentarza były codzienne, jednakże były osoby w gospodarstwie, które te prace mogły wykonywać w pełnym zakresie. W gospodarstwie w spornych okresach były także inne dzieci: do 1978 r. A., do 1983 r. E., A. – w pierwszym okresie uczeń ostatnich klas szkoły podstawowej, w drugim okresie uczeń szkoły ponadpodstawowej. W okresie od 16.06.1976 r. do 24.06.1978 r. odwołująca uczęszczała do dziennej szkoły ponadpodstawowej. Wymagało to poświęcania czasu udziałowi w zajęciach, dojazdom do szkoły, przygotowaniom do zajęć. W okresie od 01.09.1979 r. do 08.06.1982 r. odwołująca także uczęszczała do szkoły ponadpodstawowej i musiała poświęcać czas na udział w zajęciach oraz przygotowanie do zajęć. Świadek S. T. w spornym okresie pracował zawodowo jako kierowca, jego praca zawodowa odbywała się w różnym czasie, dłuższym niż 8-godzinny czas pracy. Świadek mieszkał od gospodarstwa rodziców odwołującej około pół kilometra, jego obserwacje co do wykonywania pracy przez odwołującą wiązały się z pracami przy pieleniu na polu czy wykopkach. Świadek mówił także o tym, iż widział przy pracach polowych wszystkich członków rodziny. Wskazywał także, iż sam wykonywał prace w gospodarstwie rodziców odwołującej przy nasileniu prac w ramach tzw. odrobku. Wskazywał także, iż ojciec odwołującej przy pracach sezonowych zatrudniał inne osoby. Świadek T. nie potrafił umiejscowić w czasie okresu, o którym mówił. Twierdził, iż było to na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Świadek K. w spornym okresie pracował zawodowo jako traktorzysta. Świadek mógł potwierdzić, iż kiedy bywał w gospodarstwie (...), aby wykonać pracę przy młóceniu widział jak dzieci pomagały w gospodarstwie przy młócce oraz iż widział pomoc dzieci małżonków J. przy pieleniu, pasaniu krów, oprzęcie. Obserwacje świadka także mogły być fragmentaryczne. Nadto świadek pytany o okres, o którym zeznaje wskazał iż mówi o okresie od 1965 r. W okresie tym odwołująca była kilkuletnim dzieckiem. Nadto świadek miał mało wiedzy na temat tego, czym zajmowały się dzieci małżonków J., gdy kończyły szkoły podstawowe.

Możliwość uzyskania emerytury przez mężczyzn i kobiety przed ukończeniem 65 i 60 roku życia przewidywał do 31.12.2008 r. przepis art. 32 ustawy z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748). Obecnie osoby urodzone po 31.12.1948 r., które osiągnęły wiek wymieniony w art. 32 i pracowały w szczególnych warunkach mogą przejść na emeryturę na warunkach przewidzianych w art. 184 wymienionej ustawy. Muszą, m.in. spełniać warunek wykazania stażu pracy 20 lat dla kobiet i 15 lat pracy w szczególnych warunkach na dzień 01.01.1999 r. Przepis ten wymagał także dla spełnienia warunków do świadczenia, rozwiązania stosunku pracy i braku przynależności do OFE. Obecnie od 01.01.2013 r. warunek rozwiązania stosunku pracy nie jest wymagany.

Dla celów ustalenia uprawnień do wcześniejszej emerytury za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Wiek emerytalny takich osób, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie ustawy oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43 ze zmianami), a także na podstawie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie wymienionych aktów.

Pierwszym z warunków jest brak przynależności do OFE i odwołująca ten warunek spełnia. Kolejnym warunkiem jest ukończenie 55 roku życia. Odwołująca osiągnęła wymagany przez przepisy wiek w dniu (...). Następnym warunkiem jest przepracowanie wymaganego okresu zatrudnienia tj. co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Odwołująca wykazała okresy składkowe i nieskładkowe w rozmiarze mniejszym niż 20 lat na dzień 01.01.1999 r. Ostatnim warunkiem uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest przepracowanie co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na dzień 01.01.1999 r. W rozpoznawanej sprawie, jak wyżej wskazano, odwołującej wystawiono świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach na cały okres zatrudnienia i odwołująca spełnia warunek wykazania 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Spór w niniejszej sprawie sprowadza się do tego, czy odwołująca na dzień 01.01.1999 r. wykazuje ogólny staż pracy wynoszący 20 lat. Zauważyć należy, iż emerytura w obniżonym wieku z uwagi na pracę w szczególnych warunkach przewidziana jest obecnie, oprócz emerytur pomostowych, jedynie dla grona osób, które w określonej dacie spełniły warunki stażowe. Tą datą jest 01.01.1999 r. Spełnienie warunku 20 lat zatrudnienia na tę datę dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn dotyczyć będzie z upływem czasu coraz mniejszej grupy osób - fizycznie stanie się niemożliwe wykazanie stażu pracy w takim wymiarze. Zdaniem Sądu z tego powodu rygorystycznie podejść należy do ustalania ogólnego stażu pracy ubezpieczonych, tak jak czyni się do badania stażu w szczególnych warunkach.

Odwołująca faktycznie wykazała na dzień 01.01.1999 r. okres zatrudnienia wynoszący 15 lat 8 miesięcy i 8 dni okresów składkowych, 6 miesięcy i 17 dni okresów nieskładkowych oraz uznany okres uzupełniający pracy w gospodarstwie rolnym – 1 rok 3 miesiące i 29 dni.

W istocie, ubiegając się o emeryturę, odwołująca zmierzała do tego, aby uznać jej ponad 4- letni okres uwzględniany przy stażu emerytalnym, bez jakichkolwiek rygorów formalnych i bez obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne – czyli okres odpowiadający blisko 1//3 okresów składkowych.

Co do zaliczenia do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 lat stwierdzić należy.

Z treści art. 5 cytowanej ustawy z dnia 17.10.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe, z tym, że okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nie przekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Art. 10 powołanej wyżej ustawy przewiduje natomiast możliwość uwzględnienia przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości przypadających przed dniem 01.01.1983 r. okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, ale jedynie, gdy okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Powołany powyżej art. 10 ustawy pozwala na uwzględnienie okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przypadającego w czasie, kiedy nie funkcjonowało ubezpieczenie społeczne rolników (tj. przed 01.01.1983 r.). Podstawowe znaczenie ma zatem ustalenie czy wykonywanie określonych czynności w gospodarstwie rolnym można uznać za okresy pracy w tym gospodarstwie. We wskazanym przepisie nie ma jednak definicji pracy w gospodarstwie rolnym. Przyjmuje się w związku z tym, iż ustalenia czy, pracę danej osoby w gospodarstwie rolnym można uznać za pracę mogącą być uwzględnioną przy ustalaniu prawa do emerytury, dokonywać należy w oparciu o przepisy regulujące ubezpieczenie społeczne rolników. Za okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się więc okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 01.01.1983 r. dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników (tak w wyroku SN z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00 OSNPUSiSP 2003, nr 7, poz. 186).

Ubezpieczenie społeczne rolników regulowane jest przepisami ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U z 1998 roku, nr 7, poz.25 ze zmianami). Przyjmuje się powszechnie, iż o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: po pierwsze - wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej "domownika" z art. 6 pkt 2 powołanej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i po drugie - czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy emerytalnej). Takie stanowisko zajęto w wyrok SN z dnia 28.02.1997 roku, II UKN 96/96,(OSNP,1997/23/473),wyrażonym wprawdzie na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy, ale nadal aktualnym.

Zgodnie z treścią wskazanego powyżej art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników za domownika uważa się osobę bliską rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie i stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. W poprzednio obowiązującej ustawie z dnia 14.12.1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin domownika definiowano jako członka rodziny rolnika, pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, mającego co najmniej 16 lat, nie podlegającego obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów a ponadto osobę, dla której praca w gospodarstwie rolnym stanowi główne źródło utrzymania.

W rozpoznawanej sprawie z dokonanych ustaleń faktycznych wynika, iż rodzice odwołującej mieli gospodarstwo rolne, stosunkowo duże. Zajmowali się zawodowo rolnictwem. Rodzice byli w spornym okresie stosunkowo młodymi ludźmi, mieli więc możliwości i siłę aby w gospodarstwie rolnym pracować. Gospodarstwo rolne i praca w nim to była ich praca zawodowa i źródło dochodu oraz środków utrzymania dla rodziny. Charakter gospodarstwa wskazuje na okresowe potrzeby wykonywania prac polowych, w szczególności na wiosnę, latem i potem jesienią. Utrzymanie inwentarza wymagało pracy cały rok. W gospodarstwie rolnym było kilka osób zdolnych do pracy, mających możliwości wykonywania tej pracy - rodzice, pozostałe rodzeństwo. Odwołująca w spornym okresie od czerwca 1976 do 24.06.1978 r. uczęszczała do dziennej szkoły ponadpodstawowej. Do szkoły tej dojeżdżała ponad 6 km w jedną stronę. Była to szkoła w systemie dziennym. Odwołująca w związku z nauką, koniecznością przygotowywania się do zajęć miała ograniczony czas, w którym mogła pomagać w pracy w gospodarstwie rolnym. W okresie jesiennym, zimowym, wiosennym, gdy nasilenie prac jest dużo mniejsze, dzień jest dużo krótszy nie było potrzeby, a odwołująca nie miała możliwości, wykonywania stałej codziennej pracy w gospodarstwie rolnym w rozmiarze co najmniej 4 godzin.

Co do okresu pracy od 01.09.1979 r. do czerwca 1982 r., gdy uczęszczała do technikum dla pracujących, także wymagało to poświęcenia czasu na udział w zajęciach, praktykach zawodowych, przygotowania się do zajęć. Co do odwołującej w żadnym ze wskazanych okresów nie można powiedzieć, iż była dyspozycyjna, iż mogła wykonywać pracę w gospodarstwie rolnym, wtedy gdy była taka potrzeba. Odwołująca mogła pomagać, tak jak i pozostałe rodzeństwo, wtedy gdy miała na to czas i możliwości.

Założeniem ustawodawcy pozwalającego uzupełniać staż ubezpieczeniowy pracą w gospodarstwie rolnym bez opłacania składek na ubezpieczenie społeczne jest uwzględnianie tylko takich okresów które wskazują na stałość, trwałość tej pracy, pozostawanie w ciągłej dyspozycji do jej wykonywania, związanie życia zawodowego w pewnym okresie z tą sferą działalności. Nie chodzi tu o okazjonalną pracę, w przypadku gdy „mam chwilę czasu” oraz nie chodzi o taką pomoc, że dziecko opuściło lekcje w szkole żeby pomagać w gospodarstwie rolnym. Zasadą jest iż staż pracy związany jest ściśle z opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne. Zaliczanie okresów nie związanych z opłacanie składek musi odbywać się w sytuacjach ściśle wskazanych przez ustawodawcę i jako wyjątek traktowane powinno być z wyraźnymi ograniczeniami. Nie była tą osobą także odwołująca. Potoczne przekonanie iż dzieci wiejskie pracowały w gospodarstwie rolnym nie może skutkować obciążaniem systemu ubezpieczeń społecznych dodatkowymi ciężarami w sytuacji braku jakiegokolwiek wkładu z tego tytułu do tego systemu. Odwołująca pomagała rodzicom w pracy w gospodarstwie rolnym, tak jak wszyscy powinni pomagać w każdym gospodarstwie, także domowym. Nie ma jednak żadnego uzasadnienia aby wyróżniać z racji miejsca zamieszkania i przyjmować iż okoliczność wychowywania się w rodzinie, gdzie było gospodarstwo rolne, automatycznie pozwala przedłużać staż pracy skutkujący wieloletnim pobieraniem świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Świadkowie, którzy zeznawali w sprawie wskazywali na to, iż wszystkie dzieci małżonków J. pomagały w pracy w gospodarstwie rolnym, co także dotyczyło odwołującej.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż odwołująca nie wykazała okresu 20 lat stażu ogólnego na dzień 01.01.1999 r.

Odwołująca wykazała okres 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Mając na uwadze powyższe na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc. Sąd uznał, iż odwołująca nie wykazała spełnienia warunków do przyznania emerytury wcześniejszej i odwołanie oddalił.