Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2017roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie VII Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Jerzy Pukas (spr.)

Sędziowie: SO Danuta Józefowska

SR (del.) Monika Maciążek

Protokolant: st sekretarz sądowy Małgorzata Idzikowska-Oleszczyk

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Częstochowie M. K.

po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2017 roku

sprawy B. S.

s. M. i W. z d. M., ur. (...) w B.

oskarżonego z art. 207 § 1 kk w zw. z art. 157 § 2 kk i art. 11 § 2 kk

na skutek apelacji wniesionej przez Prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie

z dnia 21 września 2016r., sygn. akt XVI K 755/15

orzeka:

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Częstochowie;

Sygn. akt VII Ka 1086/16

UZASADNIENIE

B. S. został oskarżony o to, że:

1.  w dniu 21 lutego 2015r. w miejscowości K., ul. (...),
woj. (...), po uprzednim wyłamaniu zamkniętych na zamek drzwi, włamał się
do pokoju, skąd następnie zabrał w celu przywłaszczenia klucze wraz z pilotem
do samochodu osobowego marki C. (...) o nr rej. (...) oraz token
do logowania się na koncie w Banku (...) o łącznej wartości 300 zł na szkodę M.
i W. S.,

tj. o czyn z art. 279 § 1 k.k.

2.  w okresie od 1 stycznia 2010r. do dnia 12 grudnia 2013r., w okresie od 1 lutego 2014r.
do dnia 14 maja 2014r., w okresie od 1 czerwca 2014r. do dnia 12 czerwca 2014r.,
w okresie od 4 lipca 2014r. do dnia 7 lipca 2014r. oraz w okresie od 15 lipca 2014r.
do dnia 21 lutego 2015r. w miejscowości K., ul. (...), woj. (...), znęcał się fizycznie i psychicznie nad rodzicami M. i W. S. poprzez wszczynanie awantur, ubliżanie przy użyciu słów wulgarnych powszechnie uznanych
za obelżywe, ciągłe niepokojenie, szarpanie za włosy, ciało, uderzanie rękami, popychanie, przy czym w dniu 10 grudnia 2013 roku poprzez uderzanie rękoma w twarz M. S. spowodował u niego obrażenia ciała w postaci stłuczenia głowy oraz poprzez szarpanie za włosy W. S. spowodował u niej obrażenia ciała w postaci stłuczenia głowy w okolicy czołowej i potylicznej po stronie prawej,
które to skutkowały naruszeniem czynności narządów ich ciała na okres poniżej 7 dni oraz w dniu 21 lutego 2015r. poprzez uderzanie rękami i metalową rurką po twarzy
i ciele M. S. spowodował u niego obrażenia ciała w postaci stłuczenia twarzy po stronie lewej, stłuczenia i rany tłuczonej przedramienia lewego, otarcia naskórka okolicy łokcia lewego, które to skutkowały naruszeniem czynności narządów jego ciała na okres poniżej 7 dni,

tj. o czyn z art. 207 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k.

Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2015 roku wydanym w sprawie o sygn. akt XVI K 364/15 Sąd Rejonowy w Częstochowie:

1.  oskarżonego B. S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, opisanego w pkt. I części wstępnej wyroku, stanowiącego występek
z art. 279 § 1 k.k. i za to z mocy art. 279 § 1 k.k. i art. 33 § 2 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności i karę grzywny w wysokości 50 (pięćdziesięciu) stawek dziennych, ustalając wysokość stawki dziennej na kwotę 10 (dziesięciu) złotych;

2.  oskarżonego B. S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, opisanego w pkt. II części wstępnej wyroku, stanowiącego występek
z art. 207 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to z mocy art. 207 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

3.  na podstawie art. 85 k.k. i art. 96 § 1 k.k. orzeczone oskarżonemu B. S. kary pozbawienia wolności złączył i orzekł łączna karę pozbawienia wolności w wymiarze 2 (dwóch) lat;

4.  na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. zawiesił warunkowo oskarżonemu B. S. wykonanie orzeczonej łącznej kary pozbawienia wolności
na 3– letni okres tytułem próby, na podstawie art. 72 § 1 pkt 5 k.k. zobowiązał oskarżonego do powstrzymywania się od nadużywania alkoholu w okresie próby;

5.  na podstawie art. 63 § 1 k.k. zaliczył oskarżonemu B. S.
na poczet orzeczonej kary grzywny zatrzymanie od dnia 21 lutego 2015 r. do dnia 23 lutego 2015 r. przyjmując, iż jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności jest równoważny dwóm stawkom dziennym kary grzywny;

6.  na mocy § 14 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia MS z dnia 28.09.2002 r. zasądził
od Skarbu Państwa na rzecz adw. I. K. kwotę 664,20 (sześćset sześćdziesiąt cztery 20/100) złote tytułem zwrotu kosztów obrony świadczonej z urzędu;

7.  na mocy art. 627 k.p.k. i art. 2 ust 1 pkt 4 i art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca 1973r.
o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa opłatę w wysokości 500 (pięćset) złotych oraz obciążył go wydatkami w kwocie 370 (trzysta siedemdziesiąt) złotych, a na mocy art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił oskarżonego od zapłaty
na rzecz Skarbu Państwa wydatków w części dotyczącej kosztów obrony z urzędu, obciążając nimi Skarb Państwa.

Od powyższego wyroku apelację wniósł Prokurator, a po jej rozpoznaniu Sąd Okręgowy w Częstochowie wyrokiem z dnia 7 września 2015 roku, w sprawie o sygn. akt VII Ka 558/15 uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania, w toku którego pokrzywdzeni cofnęli wnioski (k.189-190) o ściganie oskarżonego za czyn z art. 279 § 1 k.k., co skutkowało umorzeniem w dniu 18 grudnia 2015 roku postępowania wobec B. S. o czyn z art. 279 § 1 k.k. z uwagi na brak wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie czynu z art. 207 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., Sąd Rejonowy w Częstochowie wyrokiem z dnia 21 września 2016 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt XVI K 755/15 orzekł:

1.  oskarżonego B. S. uznał za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, opisanego w części wstępnej wyroku, stanowiącego przestępstwo z art. 207 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na mocy art. 207 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

2.  na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w brzmieniu ustawy obowiązującym w dacie czynu w zw. z art. 4 § 1 k.k. wykonanie orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres lat 3 (trzech) tytułem próby;

3.  na mocy art. 72 § 1 pkt 5 k.k. zobowiązał oskarżonego do powstrzymywania się od nadużywania alkoholu w okresie próby;

4.  na mocy art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił oskarżonego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa wydatków postępowania, obciążając nimi Skarb Państwa.

Wyrok ten w całości na niekorzyść oskarżonego zaskarżył Prokurator, który zarzucił mu:

I.  obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, a to art. 443 k.p.k. poprzez uznanie, że brak jest możliwości wydania surowszego orzeczenia niż uchylone, tj. orzeczenia Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 2 czerwca 2015 roku, sygn. akt XVI K 364/15, które zostało zaskarżone w części dotyczącej orzeczenia o karze na niekorzyść oskarżonego przez prokuratora i które to zostało w całości uchylone przez Sąd Okręgowy w Częstochowie wyrokiem z dnia 7 września 2015 roku, sygn. akt VII Ka 558/15 podczas, gdy orzeczenie to zostało zaskarżone na niekorzyść oskarżonego B. S., a nadto przepis ten nie dotyczy orzekania o środkach zabezpieczających wymienionych w art. 93a § 1 k.p.k.,

II.  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, a to art. 170 § 1 i 5 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 354a § 1 k.p.k., polegającą na błędnym oddaleniu wniosku dowodowego prokuratora o wysłuchanie biegłych psychiatrów i psychologa, sporządzających opinie sądowo-psychiatryczne i sądowo-psychologiczne w niniejszej sprawie, stosownie do treści art. 354a § 1 k.p.k. i uznanie, że wniosek ten nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy i w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania podczas, gdy wniosek taki nie zmierza do przedłużenia postępowania i ma znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a co więcej jego oddalenie powoduje, że nie zostały wyjaśnione wszystkie okoliczności sprawy, dlatego wniosek winien zostać uwzględniony przez Sąd, biegli winni zostać wysłuchani, a ewentualna decyzja co do orzeczenia środków zabezpieczających winna zostać podjęta po przeprowadzeniu powyższych dowodów i zamknięciu przewodu sądowego,

III.  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, a to art. 167 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k., polegającą na nie ustosunkowaniu się do wniosków dowodowych prokuratora złożonych pisemnie pismem z dnia 9 grudnia 2015 roku w przedmiocie załączenia akt postępowania Sądu Rejonowego w Częstochowie sygn. XVI K 558/15 opinii sądowo-psychologicznej z dnia 1 grudnia 2015 roku oraz uzupełniającej opinii sądowo-psychiatrycznej, które zostały wydane, co ma znaczenie dla rozstrzygnięcia Sprawy, a co powoduje, że nie zostały wyjaśnione wszystkie okoliczności sprawy,

IV.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na błędnym uznaniu, że Sąd I instancji obowiązany był stosować ustawę obowiązującą do dnia 30 czerwca 2015 roku, jako względniejszą dla sprawcy z uwagi tylko i wyłącznie na brak możliwości orzeczenia ewentualnych środków zabezpieczających leczniczych o charakterze wolnościowym – terapii, bądź terapii uzależnień podczas, gdy obowiązkiem Sądu było zastosowanie ustawy obowiązującej w czasie orzekania.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja Prokuratora oraz podniesione w niej zarzuty, w szczególności w pkt I i IV, okazały się zasadne i musiały skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Częstochowie, aczkolwiek z treści zarzutu opisanego w pkt IV apelacji wynika, że został on nieprawidłowo zakwalifikowany przez autora apelacji jako błąd w ustaleniach faktycznych podczas, gdy jego opis nie pozostawia wątpliwości, że skarżący w istocie wskazuje na obrazę przepisu prawa materialnego, a konkretnie art. 4 § 1 k.k., poprzez błędne przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji obowiązany był stosować ustawę obowiązującą do dnia 30 czerwca 2015 roku, jako względniejszą dla sprawcy, a to z uwagi wyłącznie na brak możliwości orzeczenia ewentualnych środków zabezpieczających leczniczych o charakterze wolnościowym – terapii, bądź terapii uzależnień podczas, gdy obowiązkiem Sądu było zastosowanie ustawy obowiązującej w czasie orzekania.

Ma rację Sąd Rejonowy, że wyrokując po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd ten był związany zasadą wynikającą z art. 443 k.p.k., tj. zakazem reformationis in peius, ale w realiach niniejszej sprawy zasada ta dotyczy wyłącznie wymiaru kary pozbawienia wolności, a zatem wobec oskarżonego B. S. za zarzucany mu czyn nie mogła zostać orzeczona surowsza kara niż 1 rok pozbawienia wolności i nie mógł zostać orzeczony dłuższy okres próby aniżeli 3 lata.

Natomiast w ocenie Sądu Okręgowego, orzekającego w niniejszym składzie, nic nie stało na przeszkodzie, aby orzec przy ponownym rozpoznaniu sprawy wobec oskarżonego B. S. środek zabezpieczający wskazany w przepisie art. 93a § 1 pkt 2 i 3 k.k. w postaci terapii albo terapii uzależnień.

Z treści przepisu art. 443k.p.k. wynika bowiem jednoznacznie, że niezależnie od kierunku środka odwoławczego (tym bardziej, że w niniejszej sprawie został on wniesiony wyłącznie na niekorzyść oskarżonego), Sąd orzekający ponownie może orzec środek zabezpieczający z art. 93a § 1 k.k. mimo, że nie został on orzeczony poprzednio.

Ratio legis tego unormowania wynika tu z konieczności ochrony społeczeństwa przed sprawcą, w stosunku do którego, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, konieczne okazało się orzeczenie środka zabezpieczającego, a którego nie można byłoby orzec z uwagi na ograniczenie o charakterze proceduralnym związane z zakazem reformationis in peius (por. Komentarz pod red. Dariusza Świeckiego, Wyd. III, do art. 443 k.p.k.).

Odnosząc się do rozważań Sądu Rejonowego, dotyczących zastosowania w niniejszej sprawie przepisów obowiązujących do dnia 30 czerwca 2015 roku jako względniejszych dla sprawcy, to przypomnieć tylko należy, że podstawową zasadą jest stosowanie ustawy nowej, jednakże jeżeli ustawa obowiązująca poprzednio jest względniejsza dla sprawcy, należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio (art. 4 § 1 k.k.).

W judykaturze i literaturze przedmiotu przyjmuje się, na co trafnie zwraca uwagę skarżący, że w przypadku zmiany normatywnej dotyczącej środków zabezpieczających, należy stosować ustawę nową bezpośrednio, albowiem przewiduje ona najbardziej skuteczne mechanizmy zapobiegania naruszeniom dóbr chronionych prawem.

Potwierdza to zresztą pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 lipca 2015 roku wydanym w sprawie o sygn. akt II AKzw 898/15, który Sąd Okręgowy w niniejszym składzie w całej rozciągłości podziela, a zgodnie z którym choć przepis art. 93d § 2 k.k. stanowi normę prawa materialnego, to jednak przyjmuje się w doktrynie, że uregulowanie z art. 4 § 1 k.k. nie ma w tym zakresie zastosowania ze względu na to, że środki zabezpieczające realizują inne cele, niż w przypadku kar i środków karnych (LEX nr 1809522).

Wprawdzie w powyższym postanowieniu jest mowa o przepisie art. 93d § 2 k.k. niemniej jednak oczywistym jest, że argumentacja w nim zawarta odnosi się również i do przepisu art. 93a § 1 k.k.

Co prawda zastosowanie środka zabezpieczającego jest uwarunkowane popełnieniem czynu zabronionego, niemniej jednak w przeciwieństwie do kary – środek zabezpieczający nie jest reakcją za popełniony czyn zabroniony i nie stanowi wyrazu popełnienia tego czynu, tylko jest reakcją na stan niebezpieczeństwa sprawcy (por. W. Wróbel – teza zawarta w komentarzu Andrzeja Zoll – Lex Kodeks Karny, część ogólna komentarz tom I).

W tej sytuacji z perspektywy zasady konieczności nie można więc usprawiedliwiać nie zastosowania środka zabezpieczającego z uwagi tylko na fakt, iż rodzaj takiego środka nie obowiązywał w momencie realizacji znamion czynu zabronionego.

Sąd Rejonowy w realiach niniejszej sprawy miał zatem możliwość orzeczenia wobec oskarżonego B. S. środka zabezpieczającego i nie był w tym zakresie ograniczony treścią przepisu art. 4 § 1 k.k.

Przepis art. 4 § 1 k.k. jak wskazano powyżej zostaje bowiem wyłączony w zakresie orzekania o środkach zabezpieczających. Cel takiego unormowania przejawia się zaś względami ochrony społeczeństwa przed sprawcami czynów zabronionych, którzy mogą zagrażać ogółowi, a także względami leczenia samego oskarżonego co leży w jego własnym interesie.

Sąd Rejonowy powołał się w tej kwestii na stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 23 października 2012 roku w sprawie o sygn. akt V KK 447/11, teza 2, zgodnie z którym przy dokonywaniu oceny poszczególnych ustaw w celu ustalenia, która z nich jest "względniejsza" w rozumieniu art. 4 § 1 k.k., równorzędne znaczenie mają zarówno sama wysokość sankcji przewidzianych za ten sam typ przestępstwa w porównywanych ustawach, jak i warunki zaostrzenia i łagodzenia kary, nakładania obowiązków oraz orzekania nawiązek i innych środków karnych, skutki skazania i przedawnienie, ale - jak słusznie po raz kolejny zauważył Prokurator - powyższy wyrok Sądu Najwyższego nie wskazuje na środki zabezpieczające, a dotyczy jedynie ogólnych podstaw stosowania reguły zawartej w przepisie art. 4 § 1 k.k.

Prostą konsekwencją powyższego stanowiska wyrażonego przez Sąd odwoławczy musiało być uznanie za trafne również i zarzutów podniesionych przez Prokuratora w pkt II i III jego apelacji, wskazujące na obrazę przepisów postępowania tj. art. 170 § 1 i 5 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 354a § 1 k.p.k. oraz art. 167 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k., co musiało z kolei skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy oskarżonego B. S. do ponownego rozpoznania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uwzględni powyższe uwagi i zapatrywania Sądu Okręgowego oraz będzie miał w polu widzenia treść apelacji oskarżyciela publicznego i podniesionych w niej zarzutów, w tym także tych, które sformułowane zostały w pkt II i III apelacji.

Podstawę prawną wyroku Sądu Okręgowego stanowią przepisy art. 437 § 1 k.p.k. i art. 438 pkt 1 i 2 k.p.k.

Uchylając zaskarżony wyrok i przekazując sprawę B. S. Sądowi Rejonowemu w Częstochowie do ponownego rozpoznania Sąd Okręgowy procedował w oparciu o przepis art. 437 § 1 k.p.k. i art. 438 pkt 1 i 2 k.p.k.