Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2016r.

Sąd Okręgowy w WarszawieV Wydział Cywilny - Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Bogusława Jarmołowicz-Łochańska

Sędziowie: SO Agnieszka Łukaszuk

SO Agnieszka Wiśniewska
Protokolant: sekr. sądowy Katarzyna Dymiszkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 13 października 2016 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa H. B.

przeciwko (...) Bank SA w W. , Bank (...) SA w P.,
(...) Bank SA we W. , Bank (...) SA w W.,

(...) SA w W.

o ustalenie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy -Mokotowa w Warszawie, w tym wyroku zaocznego w stosunku do (...) Banku SA w W. z dnia 1 września 2014 r., sygn. akt XVI C 357/10

I.1 .zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób ,że: ustala, że umowy:

a)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.02.2009r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w K. ;

b)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.08.2008r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w W.;

c)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 18.01.2008r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w W.;

d)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.12.2007r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w W.;

e)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 11.05.2009r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w K.;

f)  karty kredytowej nr karty kredytowej (...) z dnia 27.05.2008r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w K.;

g)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 05.05.2009r., zawarta przez (...) Bank SA w W.;

h)  kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.10.2007r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w W.;

i) o przyznanie limitu kredytowego i wydanie karty nr (...) z dnia 25.07.2008r.
zawarta pomiędzy (...) Bank (...) SA we W.;

j) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 2008.10.06 ,zawarta przez H. B. z (...) Bank (...) SA we W.;

k) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 22.092008r., zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w W.;

1) pożyczki gotówkowej nr (...) z dnia 20.01.2009r. zawarta przez H. B. z (...) Bank SA w K.;

ł) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 11.04.2007r. zawarta przez H. B. z S. A. (Spółka Akcyjna) z siedzibą w P. Oddział w Polsce - są nieważne

2.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Rejonowego dla Warszawy -Mokotowa w Warszawie tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwów od: (...) Bank SA w W. kwotę3665 (trzy tysiące sześćset sześćdziesiąt pięć ) złotych, Banku (...) SA w P. kwotęl517( tysiąc pięćset siedemnaście ) złotych, (...) Bank SA we W. kwotę 611 (sześćset jedenaście ) złotych, Bank (...) SA w W. kwotę 1125 (tysiąc sto dwadzieścia pięć) złotych , (...) SA w W. 4771 ( cztery tysiące siedemset siedemdziesiąt jeden )złoty;

3.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Rejonowego dla Warszawy -Mokotowa w Warszawie tytułem zwrotu tymczasowo pokrytych przez Skarb Państwa wydatków od: (...) Bank SA w W., Banku (...) SA w P., (...) Bank SA we W., Bank (...) SA w W. , (...) SA w W. kwoty po 35,81 ( trzydzieści pięć 81/100) złotych;

II. nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Rejonowego dla Warszawy -Mokotowa w Warszawie tytułem nieuiszczonej opłaty od apelacji od: (...) Bank SA w W. kwotę3665( trzy tysiące sześćset sześćdziesiąt pięć ) złotych, Banku (...) SA w P. kwotę 1517( tysiąc pięćset siedemnaście ) złotych , (...) Bank SA we W. kwotę 611 (sześćset jedenaście ) złotych, Bank (...) SA w W. kwotę 1125 (tysiąc sto dwadzieścia pięć) złotych , (...) SA w W. 4771 ( cztery tysiące siedemset siedemdziesiąt jeden )złoty ;

III. nakazuje pobrać od na rzecz Skarbu Państwa -Sądu Okręgowego w Warszawie tytułem zwrotu tymczasowo pokrytych przez Skarb Państwa wydatków od: (...) Bank SA w W., Banku (...) SA w P. ,od (...) Bank SA we W., Bank (...) SA w W. , (...) SA w W. kwoty po 676,98 ( sześćset siedemdziesiąt sześć 98/100) złotych.

Sygn. akt V Ca 726/15

UZASADNIENIE

Pozwami z maja i czerwca 2010r.. H. B. wystąpiła o ustalenie nieważności umów:

a)kredytu gotówkowego nr (...)/2009r.z dnia 12.02.2009r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w K., zarejestrowanej pod sygn. XVI C358/10;

b) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.08.2008r., zawartej przez H. B. z (...) SA w W., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 404/10;

c) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 18.01.2008r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w W. zarejestrowanej pod sygn. XVI C408/10;

d) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.12.2007r. zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w W., zarejestrowanej pod sygn. XVIC410/10;

e)kredytu gotówkowego nr (...)/2009r. z dnia 11.05.2009r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w K., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 412/10;

f) karty kredytowej nr karty kredytowej (...) z dnia 27.05.2008r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w K., zarejestrowanej pod sygn. XVIC414/10;

g) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 05.05.2009r., zawartej przez (...) Bank SA w W., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 415/10;

h) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 12.10.2007r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w W., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 416/10;

i) o przyznanie limitu kredytowego i wydanie karty nr (...) z dnia 25.07.2008r., zawartej pomiędzy (...) Bank (...) SA we W., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 401/10;

j) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 2008.10.06, zawartej przez H. B. z (...) Bank (...) SA we W., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 402/10;

k)kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 22.092008r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w W., zarejestrowanej pod sygn. XVI C 403/10;

l) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 20.01.2009r., zawartej przez H. B. z (...) Bank SA w K., zarejestrowanej pod sygn. akt XVI C 405/10;

ł) kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 11.04.2007r., zawartej przez H. B. z (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P. Oddział w Polsce, zarejestrowanej pod sygn. XVI C 357/10.

We wszystkich sprawach powódka jako podstawę nieważności umowy wskazała normę art. 82 k.c. twierdząc, że ze względu na chorobę psychiczną afektywną dwubiegunową działała w stanie wyłączającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji i składanie oświadczenia woli.

Pozwani, za wyjątkiem (...) Banku, w odpowiedziach na pozew wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu kwestionując istnienie wskazanej podstawy nieważności umów.

Postanowieniami z dnia 9 lipca 2010r. oraz z dnia 1 listopada 2010r. przedmiotowe sprawy zostały połączone ze sprawą o sygn. akt XVI C 357/10 do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia i ich prowadzenia pod sygn. akt XVI C 357/10.

Postanowieniem wydanym przez Sąd Okręgowy w Warszawie w dniu 5 lipca 2012 roku w sprawie o sygn. akt III Ns 69/11, powódka została częściowo ubezwłasnowolniona ze względu na chorobę psychiczną ( k. 226).

Postanowieniem wydanym w dniu 4 października 2012 roku w sprawie IV RNs 473/12, ustanowiono kuratora dla powódki w osobie A. B. (postanowienie z dnia 4 października 2012 r., k. 246).

Wyrokiem z dnia 1 września 2014 roku, w tym zaocznym w stosunku do pozwanego (...) Banku SA w W., Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa w Warszawie wydanym przeciwko S. A. (SA) z siedzibą w P. Oddział w Polsce, (...) Bank S.A. z siedzibą w W., (...) Bank S.A. z siedzibą w W., (...) Bank S.A. z siedzibą w W., (...) Bank S.A. z siedzibą we W. oddalił powództwo i nie obciążył powódki kosztami procesu.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji stanowiły następujące ustalenia faktyczne i ocena prawna:

H. B. zawarła w dniu 11 kwietnia 2007 roku z S. A. (SA) z siedzibą w P. umowę kredytu odnawialnego nr (...), w ramach której został jej przyznany limit kredytowy w wysokości 7.500 złotych. Zaś w dniu 12 października 2007 roku zawarła z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę o kredyt gotówkowy nr (...), w ramach, której został jej przyznany kredyt w wysokości 56.047 złotych. Następnie w dniu 12 grudnia 2007 roku zawarła z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu gotówkowego nr (...), w ramach której powódce został przyznany kredyt gotówkowy w wysokości 5.000 złotych.

Kolejną umowę o kredyt gotówkowy nr (...) zawarła w dniu 18 stycznia 2008 roku z (...) Bank S.A. z siedzibą w W.. W jej w ramach powódce został przyznany kredyt w wysokości 39.348 złotych. W dniu 27 maja 2008r. powódka zawarła umowę o kartę kredytową, nr karty kredytowej (...), z (...) Bank S.A. z siedzibą w K., w ramach której powódce został przyznany limit kredytowy w wysokości 1.800 złotych. Następnie powódka zawarła w dniu 25 lipca 2008 roku z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W. umowę o przyznanie limitu kredytowego i wydanie karty nr (...), w ramach której powódce został przyznany limit w wysokości 7.600 złotych.

W dniu 12 sierpnia 2008 roku H. B. zawarła z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę o kredyt gotówkowy nr (...), w ramach której powódce został przyznany kredyt w wysokości 20.000 złotych.

W dniu 22 września 2008 roku powódka z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. zawarła umowę kredytu gotówkowego nr (...), w ramach której został jej przyznany kredyt gotówkowy w wysokości 10.000 złotych. W okresie od września 2008 r. do kwietnia 2009 r. powódka dokonywała regularnych spłat rat kredytu.

H. B. zawarła w dniu 6 października 2008 roku z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W. umowę o kredyt gotówkowy nr (...), w ramach której został jej przyznany kredyt w wysokości 4.000,35 złotych. Zaś w dniu 20 stycznia 2009 roku z (...) Bank S.A. z siedzibą w K. zawarła umowę prostej pożyczki gotówkowej nr (...), w ramach której został jej przyznany kredyt gotówkowy w wysokości 10.000 złotych. Następnie z tym samym bankiem zawarła w dniu 12 lutego 2009 roku umowę konsolidacyjnego kredytu gotówkowego nr (...) w wysokości 44.888,90 złotych.

W dniu 5 maja 2009 roku z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. powódka zawarła umowę o kredyt gotówkowy nr (...) na kwotę 2.991,51 złotych.

Kolejną umowę powódka zawarła w dniu 11 maja 2009 roku z (...) Bank S.A. z siedzibą w K. . Na podstawie tej umowy nr (...), przyznano jej kredyt gotówkowy w wysokości 10.000 złotych.

Sąd Rejonowy ustalił, że w chwili zawarcia ww. umów kredytowych H. B. nie była w stanie wyłączającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji i wyrażenie woli.

Stan faktyczny w sprawie Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy, których wiarygodność i autentyczność nie została skutecznie zakwestionowana przez żadną ze stron procesu. Podstawę ustaleń faktycznych stanowiła również opinia sądowo-psychiatryczna, którą w całości Sąd ten podzielił.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo chociaż przyjął, iż w niniejszej sprawie powódka miała interes prawny w ustaleniu nieważności zawartych przez nią umów kredytowych w rozumieniu art. 189 k.p.c.. Nie miała bowiem pewności, czy zawarte z pozwanymi umowy kredytów wywierały skutki prawne, a tym samym, czy jest zobowiązana wobec pozwanych do spłaty kwot zaciągniętych kredytów. Podniósł, że ustawa nie precyzuje pojęcia „ interesu prawnego”, a piśmiennictwo prawnicze stworzyło wiele jego definicji traktując je jako szczególny rodzaj klauzuli generalnej. Można zatem stwierdzić, że przez interes prawny w znaczeniu art. 189 k.p.c. należy rozumieć istniejącą po stronie powoda potrzebę uzyskania określonej korzyści w sferze jej sytuacji prawnej. Udzielenie ochrony przez sąd następuje tylko wówczas, gdy po stronie podmiotu żądającego takiej ochrony zachodzi interes prawny w jej uzyskaniu (z uzasadnienia do postanowienia Sądu Najwyższego z 8 czerwca 1998 r., I CKN 636/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 14).

Odnosząc się do kwestii podniesionego przez powódkę zarzutu złożenia przez nią przy zawieraniu wszystkich spornych umów kredytowych oświadczeń w stanie wyłączającym jej świadome i swobodne powzięcie decyzji oraz wyrażenie woli tj. w warunkach nieważności z przyczyn określonych w art. 82 k.c., Sąd pierwszej instancji wskazał, iż zgodnie z ogólną regułą art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne, któremu to obowiązkowi powódka nie sprostała i nie udowodniła, że zachodzą przesłanki pozwalające uznać za nieważne czy też bezskuteczne ww. umowy kredytowe.

Zgodnie z art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Dokonując oceny podniesionego zarzutu, Sąd pierwszej instancji oparł się opinii głównej i uzupełniającej biegłej z zakresu psychiatrii J. G. (1) , która na podstawie zgromadzonej w sprawie dokumentacji medycznej powódki jednoznacznie stwierdziła, że w okresach objętych pozwami H. B. była w dobrym stanie psychicznym i nie stwierdzono u niej zaburzeń, które nie pozwalałyby na świadome i swobodne podejmowanie przez nią decyzji i wyrażenie woli. Ponadto, co biegła uwypukliła w treści opinii z dnia 28 maja 2013 roku, w okresie, kiedy powódka zaciągała kredyty była czynna zawodowo, co jednak starała się umniejszyć w toku przeprowadzonego na potrzeby opinii badania psychiatrycznego.

Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił opinii sądowo-psychiatrycznej biegłego psychiatry S. K. (1) z dnia 22 lipca 2013 r. sporządzonej na zlecenie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie w sprawie o sygn. akt III Cps 775/13, zgodnie z odezwą Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt VIII C 515/13 w postępowaniu dotyczącym powództwa H. B. (...)Bank (...) S.A. o ustalenie. Uznał , iż stanowi ona wyłącznie opinię prywatną, którą można przyjąć jedynie za stanowisko powódki w niniejszej sprawie. Wskazał, że za niedopuszczalne uznać należy wszelkie próby zastępowania dowodu z opinii biegłych przez opinię wykonaną przez inne osoby, w tym nawet biegłego na zlecenie prywatne strony, gdyż nie jest to tryb przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego. Opinia taka rozpatrywana może być wyłącznie jako dowód z dokumentu prywatnego, któremu w żadnym razie nie można przypisać znaczenia dowodu służącego uzyskaniu wiadomości specjalnych (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 4 grudnia 2012 r., I ACa 119/12, LEX nr 1246842). Nadto zdaniem Sądu pierwszej instancji treść tej opinii w żaden sposób nie podważa wiarygodności opinii sporządzonej w niniejszej sprawie, gdyż nie potwierdza, że w dniach zawierania z pozwanymi umów kredytowych powódka pozostawała w stanie wyłączającym swobodne albo świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Z treści powyższej opinii wynika jedynie, że w dacie zawarcia umowy z pozwanym bankiem tj. w lipcu 2010 r. powódka nie była w stanie pojąć znaczenia i konsekwencji dokonywanych czynności prawnych, zaś w przedmiotowym postępowaniu czasokres zawierania umów kredytowych przez powódkę obejmuje okres od kwietnia 2007 r. do maja 2009 r. Biegły w tamtej opinii po pierwsze badał zupełnie inny okres, a mianowicie lipiec 2010 r. Po wtóre biegły wziął pod uwagę dokumentację medyczną z 2006 r. oraz z okresu 2010 – 2012 r. Natomiast w niniejszej sprawie biegły brał pod uwagę okres od kwietnia 2007 r. do maja 2009 r. A więc te okresy w ogóle się nie pokrywały.

Z powyższych względów Sąd Rejonowy przyjął, że na podstawie powyższej opinii z dnia 22 lipca 2013 r., złożonej przez powódkę, nie można jednoznacznie stwierdzić, czy znajdowała się w takim stanie także wcześniej, zwłaszcza, że przeczą temu opinie biegłej sądowej z zakresu psychiatrii J. G. (1) z dnia 28 maja 2013 roku oraz z dnia 11 sierpnia 2013 roku uznane przez Sąd za w pełni wiarygodne i miarodajne.

Reasumując, Sąd pierwszej instancji nie podzielił poglądu powódki, że istnieją dwie wykluczające się opinie. Jego zdaniem złożone opinie w ocenie Sądu wcale się nie wykluczają, gdyż dotyczą różnych okresów. W związku z powyższym wniosek powódki o wydanie opinii przez instytut naukowo – badawczy nie zasługiwał na uwzględnienie. Granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza, podlegająca kontroli instancyjnej, ocena, czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy, okoliczność zaś, że opinia biegłych nie ma treści odpowiadającej stronie, zwłaszcza, gdy w sprawie wypowiadało się kilku kompetentnych pod względem fachowości biegłych, nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z kolejnych opinii. Zatem potrzeba powołania innego biegłego, czy instytutu powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 12 kwietnia 2013 r., I ACa 1392/13, LEX nr 1316215).

Sąd pierwszej instancji dodatkowo wyjaśnił, iż brak świadomości i swobody opisany w art. 82 k.c. musi być zupełny, bowiem wiąże przewidziane w nim skutki tylko z całkowitym wyłączeniem, dlatego o żadnym stopniowaniu tego stanu nie może być mowy . Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 1979 r., II CR 448/79 (OSPiKA 3/81, poz. 45) wyraził pogląd, że stosunek psychiczny do podejmowanego zachowania się i jego skutków opiera się na przewidywaniu i woli. Oba te czynniki zakładają istnienie nieupośledzonego działania funkcji psychicznych, pozwalające na właściwe rozeznanie znaczenia i skutków swego zachowania się oraz pokierowania swym postępowaniem.

W niniejszej sprawie ustalono natomiast , że powódka H. B. w dacie sporządzania spornych umów kredytowych nie była w stanie wyłączenia świadomości i swobody podjęcia decyzji oraz wyrażenia woli. Powódka przed zwarciem tych umów została należycie poinformowana o oferowanym produkcie i o zasadach spłaty kredytów, w tym o możliwości odstąpienia od umowy. Poza tym jeden z tych kredytów regularnie spłacała.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. uznając, że stan majątkowy H. B. wynikający z jej stanu zdrowia stanowi przeszkodę do obciążania jej kosztami procesu.

Apelację od wyroku wniosła kurator częściowo ubezwłasnowolnionej powódki zaskarżając go w całości i zarzucając mu :

1.naruszenie prawa materialnego - art. 82 k.c. przez jego niezastosowanie, w takiej sytuacji, gdy powódka od lat leczy się z powodu choroby psychiatrycznej, w związku z nią ma orzeczoną grupę inwalidzką nie rozeznawała konsekwencji podejmowanych czynności, a przepis ten ma zastosowanie nawet w sytuacji przemijającego zaburzenia czynności psychicznych;

2.naruszenie prawa materialnego - art. 6 k.c. w zw. z 82 k.c. przez przyjęcie, że powódka nie udowodniła faktów, z których wywodzi skutki prawne;

3. naruszenie prawa procesowego:

- 386 § 4 k.p.c. przez nierozpoznanie istoty sprawy, przez nierozpoznanie merytorycznej podstawy żądania powódki;

- art. 233 § 1 k.p.c. przez naruszenie zasady oceny mocy i wiarygodności dowodów, w sytuacji takiej gdy ocena ta jest niepełna i wewnętrznie sprzeczna, bowiem Sąd błędnie przyjął, że dołączona do akt sprawy opinia biegłego lekarza psychiatry S. K. (1) jest opinią wydaną na prywatne zlecenie powódki, w sytuacji prawnej i faktycznej, gdy była to opinia sporządzona w dniu 22 lipca 2013 r. na zlecenie Sądu Rejonowego III Wydział Rodzinny i Nieletnich w Warszawie, sygn. akt III Cps 775/13 w związku z odezwą Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia, sygn. akt VIII C 515/13. Opinia ta była następnie uzupełniona w styczniu 2014 r. i w całości potwierdziła, pierwotne wnioski,

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 290 § 1 k.p.c. przez niedopuszczenie dowodu z opinii instytutu w takiej sytuacji, faktycznej, gdy istnieją dwie opinie o stanie zdrowia powódki, różniące się wnioskami co do rozeznania przez nią konsekwencji prawnych podejmowanych działań i na podstawie opinii kwestionowanej przez Sąd, Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia VIII Wydział Cywilny w wyroku z dnia 1 kwietnia 2014 r. sygn. akt VIII C 515/13 ustalił nieważność umów kredytowych zawartych przez powódkę z pozwanym (...) Bank S.A.

- art. 227 k.p.c. przez niedopuszczenie dowodu z opinii instytutu, w takiej sytuacji, gdy przedmiotem dowodu miały być fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie, a w konsekwencji poczynienie błędnych ustaleń faktycznych, polegających na niezgodności ustaleń Sądu I instancji z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, - co miało wpływ na wynik sprawy.

Wskazując na powyższe uchybienia skarżąca wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i uwzględnienie powództwa ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja była uzasadniona i skutkowała zmianą zaskarżonego orzeczenia w postulowanym przez skarżącą kierunku albowiem postawionym w niej zarzutom naruszenia prawa materialnego oraz prawa procesowego w postaci art. 233 §1k.p.c i art. 227 k.p.c. nie można odmówić słuszności chociaż Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne na podstawie art. 382k.p.c w zw. z art.13 §2 k.p.c. ustalenia Sadu Rejonowego , w części , które odnosiły się do okoliczności i dat zawarcia umów kredytowych, wysokości zaciągniętego kredytu. Nie można natomiast podzielić stanowiska Sądu pierwszej instancji co do stanu świadomości powódki w dacie zawarcia umów kredytowych.

Wprawdzie opinia biegłego S. K. jako sporządzona w innej sprawie, słusznie została zakwalifikowana jako dokument prywatny albowiem zgodnie z art. 235 § 1k.p.c. postępowanie dowodowe odbywa się przed sądem orzekającym, chyba że sprzeciwia się temu charakter dowodu albo wzgląd na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu….

Biorąc powyższe pod uwagę zgodzić się należy z Sądem pierwszej instancji, że naruszałoby zasadę bezpośredniości dokonywanie przez sąd ustaleń w oparciu o opinię biegłego wydaną w innym postępowaniu. Nie oznacza to jednak , iż nie może ona mieć znaczenia dla ustalenia stanu faktycznego w konkretnej sprawie. S. K. (1), biegły z zakresu psychiatrii, wydał w dniu 22 lipca opinię sądowo-psychiatryczną na zlecenie Sądu Rejonowego dla Warszawy –Śródmieścia wykonującego odezwę Sądu Rejonowego dla Wrocławia- Śródmieścia (sygn. akt VIII C 515/13 )w sprawie z powództwa H. B. przeciwko (...) Bank (...) SA , której przedmiotem była umowa kredytowa z dnia 07.07.2010r. zawarta z (...) Bank SA. Biegły ten wskazał, że powódka od kilkunastu lat cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową z przebytymi objawami psychotycznymi. W fazie manii w przebiegu tej choroby chory wykazuje wzmożoną aktywność, rozmowność, ma przyspieszony tok myślenia, nie zachowuje się w sposób dostosowany do okoliczności, ma zawyżoną samoocenę i obniżony krytycyzm swego postępowania , zmniejszoną potrzebę snu, stałe zmiany aktywności lub planów, zachowuje się lekkomyślnie w stanie wzmożonego nastroju, ma nadwartościowe myśli. Chorzy w tym okresie czują się szczęśliwi, energiczni, zdrowi i silni. W stanach nasilenia stanów maniakalnych wzrasta nadmierne samopoczucie, zanika zaś lub maleje kontrola czynników hamujących ośrodkowego układu nerwowego. Biegły wskazał, że w dacie zawierania badanej umowy kredytowej powódka nie była w stanie pojąc znaczenia i konsekwencji dokonywanych czynności prawnych i znajdowała się w stanie wyłączającym swobodne wyrażenie woli.

Powyższa treść opinia w ocenie Sądu odwoławczego winna wzbudzić, w sądzie orzekającym w pierwszej instancji, wątpliwości co do prawidłowości wniosków zawartych w opinii biegłej J. G. ,a te winne skutkować dopuszczeniem dowodu z opinii instytutu naukowo –badawczego. Podzielić bowiem należy stanowisko sądu apelacyjnego w Szczecinie , który w wyroku z dnia 29.10.2014r. , sygn. akt I A Ca 433/14 , LEX nr 1649295 wskazał, że „sprzeczne z zasadą bezpośredniości wyrażoną w art. 235 k.p.c., a przez to niedopuszczalne jest ustalanie faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie wyłącznie w oparciu o dowody przeprowadzone w innym postępowaniu. Dowody przeprowadzone w innej sprawie mogą być wykorzystane jako materiał pomocniczy przy ocenie wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych bezpośrednio przed sądem”.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy jako sąd meritii zaliczył opinię sporządzoną przez S. K. do materiału dowodowego w sprawie. Zgodnie z art. 382k.p.c. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. „Postępowanie apelacyjne ma charakter kontrolny, ale jest także kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji i zmierza do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy. Przyjęta koncepcja apelacji pełnej (cum beneficio novorum) zakłada więc możliwość, a niekiedy konieczność prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego. Nakłada na sąd drugiej instancji powinność dokonania samodzielnej oceny dowodów zgromadzonych przez sąd pierwszej instancji oraz przeprowadzonych przed sądem odwoławczym, a także ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia ( wyrok SN z 2016.03.16, IVCSK 285/15 ,LEX nr 2026134

Z powyższych względów Sąd Okręgowy nadto w trybie art. 381 k.p.c. uzupełnił postępowanie dowodowe uznając za dopuszczalny wniosek dowodowy powódki o dopuszczenie dowodu z opinii instytutu naukowo badawczego z zakresu psychiatrii i psychologii , który to dowód dopuścił i zlecił instytutowi wypowiedzenie się na podstawie akt sprawy i zgromadzonej w nich dokumentacji medycznej i badaniu powódki czy w datach zawierania umów kredytowych objętych pozwem w latach 2007-2009 powódka znajdowała się w stanie wyłączającym swobodne i świadome wyrażenie woli oraz ustosunkowanie się do opinii biegłych G. i K.. Opinie na zlecenie Sądu wykonał Instytut (...) SA w W. ( k 702i nast.) .Wytypowani przez instytut specjaliści po zapoznaniu się z aktami sprawy, dokumentacją medyczną oraz opiniami wcześniej sporządzonymi i badaniu powódki wskazali, że choroba afektywna dwubiegunowa trwa u badanej od kilkudziesięciu lat, wyraża się występowaniem okresowo zaburzeń nastroju i napędu psychoruchowego pod postacią stanów depresyjnych lub stanów maniakalnych. Biegli podali , że opiniowana była wielokrotnie hospitalizowana psychiatrycznie w Instytucie (...) w W. z powodu stanów depresyjnych o ciężkim nasileniu, niekiedy z objawami psychotycznemu w przebiegu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. Z załączonej dokumentacji wynika, że powódka w 2006r. była hospitalizowana po raz 11-ty i od 20 lat jest leczona z powodu nawracających stanów depresyjnych z myślami samobójczymi . Następna hospitalizacja miała miejsce dopiero w 2010r. ale przez cały okres od lutego 2007r. do grudnia 2010r. przebywała pod stałą opieką PZP , co miesiąc stawiała się u lekarza. Stan psychiczny w trakcie tych wizyt oceniany był zdawkowo ale można powiedzieć , że dominowały stany obniżonego nastroju. W maju 2007r., a potem w marcu 2008r. odnotowano podwyższony nastrój, który pacjentka nazwała górką. W marcu 2008r. odnotowano też urojenia ksobne. Analiza stanu psychicznego badanej w tym czasie wskazuje, iż san psychiczny w tym czasie był zmienny z przewagą depresji ale również z pojawiającymi się w tym czasie stanami maniakalnymi . Instytut wskazał ,że nie można się zgodzić z biegłą J. G. , iż w latach 2007-2009r. powódka była w okresie remisji i nie miała zaburzeń typowych dla manii lub depresji. Opisy stanu psychicznego z tego okresu w dokumentacji PZP wskazują ,że występowały u niej zaburzenia psychiczne pod postacią wahań nastroju , a nawet objawy psychotyczne –urojenia ksobne . Zdaniem instytutu stany obniżonego lub podwyższonego nastroju mogły mieć różne nasilenie ale pojawienie się pierwszych urojeń w pierwszej połowie 2008r. przemawia za tym , że w przebiegu choroby mogły występować okresy większego nasilenia zaburzeń afektywnych .

Instytut stwierdził, że w okresie 2007-2009r. H. B. była w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli z powodu psychozy afektywnej dwubiegunowej. Biegli w trakcie badania stwierdzili również, iż u powódki rozpoczął się również proces otępienny osłabiający jej możliwości funkcjonowania intelektualnego. Proces ten mógł rozpocząć się w latach 2007-2009.

Zastrzeżenia do opinii zgłosił (...) następca prawny (...) Banku SA , zarzucając nie uwzględnienie przez biegłych takich okoliczności jak brak hospitalizacji w spornym okresie czy bycia w zatrudnieniu, żądając jednoznacznego wyjaśnienia ,czy te okoliczności mogą świadczyć, iż w latach 2007- 2009r. powódka była w stanie remisji choroby . Zarzuty wniósł także (...) Bank SA zarzucając niespójność opinii i niewyjaśnienie rozbieżności z opinią biegłej G. .

Opinię zakwestionował także (...) Bank SA.

W związku z zarzutami do opinii E. M. psycholog kliniczny i i J. S. lekarz psychiatra uzupełniająco na rozprawie apelacyjnej wyjaśnili, że leki przepisywane powódce nie miały większego znaczenia dla przebiegu choroby .Leki mają bowiem na celu stabilizację nastroju , zmniejszają te stany ale nie powodują ,że te stany znikają . Nie mają one wpływu na to, żeby choroba zniknęła i żeby ktoś odzyskał zdolność do czynności prawnych . Ludzie w stanie maniakalnym robią rzeczy nieprzemyślane . Stany maniakalne są nie tylko nasilone ale i występują często .Występują też inne objawy jak spadek krytycyzmu i innych funkcji poznawczych –pamięci , myślenia , spadek krytycyzm i innych funkcji poznawczych . Reprezentanci instytutu zgodnie przyznali , że wnioski i opinia dr G. są błędne , nie zgodzili się też z biegłą ,że w momencie zaciągania kredytów powódka nie była chora albowiem ich zdaniem powódka przez cały czas była chora . Powódka chodziła do pracy ale czuła się w niej źle, podejmowała próby ale nie mogła się utrzymać w pracy, kreowała problemy, które były urojeniami. Powódka miała okresowo objawy wytwórcze, które dr G. pominęła, a jest to odnotowane w dokumentacji (...). Dr G. przyjęła, że jak się jak było dobre samopoczucie to nie było depresji . Wskazali ,że w dokumentacji (...) jest taki zapis w 2007r., że pacjentka mówi ,że czuje się dobrze ale czuje , że idzie górka tzn., że idzie początek manii . U powódki przebieg choroby był falujący , bez okresów stabilizacji. Często były objawy wytwórcze. Biegli wskazali ,że choroba afektywna to choroba emocji , trwa cały czas i nieprzewidywalne jest kiedy stany się zmieniają . W tej chorobie obniżony jest krytycyzm i jest podatność na wpływy zewnętrzne, wpływy innych osób Powódka nie miała krytycyzmu, żeby odmówić tym kredytom.

Opisana opinia Instytutu w ocenie Sądu Okręgowego zasługuje na wiarę i może stanowić podstawę rozstrzygnięcia w sprawie. Jest rzetelna, spójna, została sporządzona przez specjalistę psychologa klinicznego i lekarza psychiatrę w oparciu o wszechstronną analizę dokumentacji medycznej i badanie powódki. Biegli ustosunkowali się również do opinii wcześniejszych i uzasadnili dlaczego wnioski zawarte w opinii biegłej J. G. są błędne. Biegli na rozprawie odnieśli się do zarzutów pozwanych, w tym odnoszących się do stanu zatrudnienia powódki i braku hospitalizacji. Omówili przebieg choroby powódki i jej objawy oraz wpływ na zachowanie powódki w tym wskazali , że choroba afektywna to choroba emocji , trwa cały czas i nieprzewidywalne jest kiedy stany się zmienia . W tej chorobie obniżony jest krytycyzm i jest podatność na wpływy zewnętrzne , wpływy innych osób .W takich warunkach powódka nie miała krytycyzmu żeby odmówić tym kredytom. Choroba uniemożliwiała jej swobodne wyrażenie woli.

Wnioski biegłych w ocenie Sądu Okręgowego korelują z pozostałym materiałem dowodowym w tym z opinią biegłego S. K. oraz z treścią spornych umów kredytowych, a bezspornym było ,że nie były to wszystkie umowy , które w tym czasie powódka zawarła z bankami. Tylko przed Sądem dla Warszawy Mokotowa zostało wszczętych kilkadziesiąt spraw o unieważnienie umów . Toczą się też sprawy przed Sądem we Wrocławiu . Analiza okresu w jakim były one zawierane, niewielki czas jaki dzielił poszczególne umowy oraz ich konfrontacja z osiąganymi w tym czasie przez powódkę dochodami potwierdzają wnioski biegłych , że w dacie zaciągania tych zobowiązań racjonalna ocena rzeczywistości przez powódkę była zaburzona i pozbawiona krytycyzmu co do swojej zdolności kredytowej i wypłacalności. Doświadczenie życiowe i zasady logiki wskazują bowiem, że gdyby powódka oceniała rzecz racjonalnie i krytycznie to nigdy takiej ilości kredytów by nie zawarła zwłaszcza, że ich łączna miesięczna rata wielokrotnie przekraczała miesięczną wysokość jej renty. Zaciąganie kolejnych zobowiązań pozbawiało ją praktycznie środków do życia. Zgodzić się zatem należy z wnioskami Instytutu , że nawet zdawanie przez powódkę sprawy ze swojego zadłużenia, na co powołała się biegła J. G. nie może świadczyć o tym ,że kredyty były zaciąganie w stanie świadomości i swobody.

Sąd Okręgowy podzielił wnioski Instytutu, iż stan choroby wyłączał u powódki asertywność co skutkowało , że nie mogła ona odmówić zaciągnięcia nowego kredytu.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego i uznał ,że powództwa zasługują na uwzględnienie w całości albowiem powódka wykazała, iż w dacie zawierania wskazanych w pozwie umów kredytowych pozostawała w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Powódka wnosiła o ustalenie nieważności umów z powołaniem się na wadę oświadczenia woli z art. 82 k.. Zgodnie z nim nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. W przepisie tym mamy przecież do czynienia z dwiema różnymi sytuacjami (choć nie z dwiema różnymi wadami oświadczenia woli). Ustawodawca przyjął, że aby czynność prawna była skuteczna, musi być podjęta zarówno świadomie jak i swobodnie, czyli aby składający oświadczenie woli miał rozeznanie, jaki skutek chce osiągnąć przez swoje działanie, oraz aby miał możliwość realizacji swej woli. Dwie różne sytuacje - braku świadomości lub braku swobody nie muszą przy tym występować łącznie, choć możliwe jest ich nałożenie się. Przy czym dla stwierdzenia nieważności oświadczenia woli w oparciu o art. 82 k.c. wystarczające jest istnienie jednej z tych dwóch przyczyn uznania umowy za nieważną (patrz SN z 27 VII 2010 r. II CSK 147/10, z 7 II 2006 IV CSK 7/05). W rozumieniu art. 82 k.c. "stan wyłączający świadomość" to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki winien przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc takiej, która tkwi w osobie składającej oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w których osoba ta się znalazła. Niezależnie od tego należy podkreślić, że zastosowanie lub niezastosowanie tego przepisu zależy od okoliczności każdego konkretnego przypadku. Ustalenia stanu świadomości, o jakim mowa w art. 82 k.c., to jest okoliczności dotyczących stanu zdrowia i możliwości kierowania swoim postępowaniem, podejmowania decyzji i wyrażania woli oraz rozumienia znaczenia składanych oświadczeń są sprawą stanu faktycznego i jego oceny na podstawie przeprowadzonej przez sąd analizy wszystkich ujawnionych dowodów i okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli mogących mieć wpływ na prawidłowe, to znaczy w pełni świadome jej wyrażenie.

W ocenie Sądu Okręgowego biorąc pod uwagę stan faktyczny sprawy oraz wnioski opinii Instytutu powódka wykazała ,że w dacie zawierania umów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji i wyrażenie woli. Zaciągając kolejne umowy kredytowe nie zdawała sobie sprawy ze skutków własnego zachowania i postepowania oraz z zachowania pracowników banków, a stan taki wynikał z choroby afektywnej dwubiegunowej. Sąd Okręgowy podziela też wnioski Instytutu, że stan chorobowy u powódki wyłączał u niej asertywność co powodowało u niej, że nie mogła odmówić zaciągnięcia kolejnego kredytu. Ustawodawca przyjął, że aby czynność prawna była skuteczna musi być podjęta zarówno świadomie i swobodnie czyli aby składający oświadczenie miał rozeznanie jaki skutek chce osiągnąć poprzez swoje działanie oraz aby miał możliwość realizacji swojej woli przy czym dla stwierdzenia nieważności oświadczenia woli w oparciu o art. 82 k.c. wystarczające jest istnienie jednej z dwóch wskazanych w tym przepisie przyczyn . W stanie faktycznym sprawy stan wyłączający świadome i swobodne podejmowanie decyzji i wyrażanie woli przez powódkę został wykazany opinią instytutu .

Zgodzić się natomiast należy z Sądem pierwszej instancji , że powódka wykazała istnienie interesu prawnego w rozumieniu art. 189k.p.c.w żądaniu ustalenia nieważności umów.

Z powyższych względów zaskarżony wyrok podlegał zmianie na podstawie art. 386§1k.p.c . co czyni zbędnym roztrząsanie pozostałych zarzutów apelacji.

O kosztach postepowania za obie instancje orzeczono na podstawie art. 98k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i obciążając nimi pozwanych jako przegrywających sprawę. Na te koszty składają się opłaty od pozwu i apelacji oraz wydatki poniesione w obu instancjach na wynagrodzenie biegłych.