Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Daria Stanek (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2017 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z powództwa M. O. (1)

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Sp. z o.o. w R.

o zadośćuczynienie

na skutek zażalenia M. O. (1) na postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy
VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 stycznia 2017 r., sygn. akt
VI P 20/16 w przedmiocie częściowego zwolnienia powódki od kosztów sądowych

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie i zwolnić powódkę od kosztów sądowych w całości.

SSA Daria Stanek

Sygn. akt III APz 4/17

UZASADNIENIE

W pozwie o zapłatę 75 000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej oraz o zapłatę 3510 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu powódka reprezentowana
przez pełnomocnika będącego radcą prawnym wniosła o zwolnienie jej od kosztów sądowych. Ze złożonego oświadczenie o stanie rodzinnym i majątku wynika, iż powódka jest mężatką, ma dwoje dzieci urodzonych w (...) r. oraz w (...). Nie posiada majątku. Powódka otrzymuje świadczenie rodzinne w wysokości 236 zł oraz 1000 zł świadczenia
na dzieci. Mąż powódki pracuje i otrzymuje wynagrodzenie z tego tytułu w kwocie 1350 zł. Łącznie zatem przychód rodziny powódki wynosi 2586 zł. Rodzina wydatkuje natomiast (...) miesięcznie na bieżące wydatki związane z utrzymaniem, 1000 zł na wyżywienie oraz 200 zł miesięcznie na spłatę kredyty bankowego, to jest łącznie 2874 zł.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z dnia 19 stycznia 2017 r. zwolnił powódkę od kosztów ponad opłatę
od pozwu w kwocie 500 zł, sygn. akt VI P 20/16.

Sąd I instancji wskazał, że na podstawie art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity tj. z dnia 21 kwietnia 2016 r. Dz. U. z 2016 r.
poz. 623) zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zwolnienie od kosztów stanowi formę pomocy państwa
dla osób w trudnej sytuacji materialnej, które z uwagi na nią nie mogą uiścić kosztów
bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że skoro wydatki rodziny przekraczają jej dochody, jak wynika ze złożonego przez powódkę oświadczenia, co w dłuższym okresie prowadziłoby do konieczności zaciągania zobowiązań większych niż wykazana kwota kredytu, wykazane dochody i wydatki nie obrazują całej sytuacji majątkowej powódki i jej rodziny w kontekście dłuższego okresu, a więc, że przynajmniej w niektórych miesiącach może ona osiągać wyższe dochody. Sąd podkreślił także, że oświadczenie nie zawiera informacji co do wykorzystania kredytu bankowego, z którym łączy się korzyść majątkowa dla kredytobiorcy. Powódka nie wyjaśniła też, czy posiada możliwości podjęcia pracy zawodowej i ewentualnie dlaczego możliwości tych nie wykorzystuje, choć na posiadanie takich wskazuje ocena jej wieku oraz sytuacji rodzinnej.

W ocenie Sądu I instancji, powódka nie znajduje się w sytuacji nie pozwalającej
na uiszczenie kosztów bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Powódka uzyskuje bowiem wraz z mężem przychody wystarczające dla utrzymania rodziny
i spłaty kredytu bankowego, które jakkolwiek bardzo niskie, przekraczają in plus poziom przychodów, z którymi wiąże się ubóstwo. Ponadto, przy ocenie zdolności powódki
do poniesienia kosztów sądowych nie można, zdaniem Sądu, abstrahować od okoliczności,
iż nie wyjaśniła ona, dlaczego nie wykorzystuje możliwości wykonywania pracy zarobkowej, a więc że możliwości takie posiada. W konsekwencji oceny tych okoliczności Sąd I instancji uznał, że powódka jest w stanie uiścić część należnej opłaty od pozwu w wysokości 500 zł
i na podstawie art. 101 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych orzekł, jak na wstępie.

Zażalenie na postanowienie wywiodła powódka, zaskarżając je w części, tj. w zakresie oddalającym wniosek powódki o zwolnienie jej od kosztów sądowych w całości i zarzucając naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy,
tj.: art. 100 ust. 2 i art. 102 ust. 1 u.k.s.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie,
że powódka nie może zostać zwolniona od kosztów sądowych w całości, ponieważ jej sytuacja finansowa pozwala na uiszczenie opłaty sądowej w wysokości 500 zł bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego siebie i rodziny.

W związku z powyższym powódka wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia
i zwolnienie od kosztów sądowych w całości.

W uzasadnieniu zażalenia podniesiono, że Sąd I instancji, analizując sytuację majątkową powódki, niezasadnie uznał, iż może ona uiścić opłatę sądową od pozwu
w wysokości 500,00 zł. Powódka nie pracuje i nie pobiera żadnego wynagrodzenia. Jedynym żywicielem rodziny jest jej małżonek M. O. (2), który pobiera wynagrodzenie
w wysokości 1 350,00 zł netto. Dodatkowo pobierają świadczenie rodzinne na dzieci
w łącznej wysokości 1236,00 zł. Łączne dochody rodziny powódki wynoszą ok. 2 586,00 zł.
Z tej kwoty powódka wraz z rodziną przeznacza kwotę w wysokości ok. 2 874,00 zł
na wydatki wymienione szczegółowo w oświadczeniu (w zależności od kwoty, jaką dysponują w danym miesiącu, wydatki przeznaczone na wyżywienie ulegają zmniejszeniu). Powódka nie mogła również poczynić oszczędności we własnych wydatkach do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów sądowych. Kredyt gotówkowy w wysokości
3 000,00 zł, wskazany w oświadczeniu majątkowym został zaciągnięty przez powódkę i jej męża na bieżące potrzeby rodziny. Poza tym, powódka jest osobą niezdolną do pracy z uwagi na swój stan zdrowia (cukrzyca). Nie ma możliwość podjęcia zarobkowej pracy i zajmuje się gospodarstwem domowym. Powódka wskazała, że na obecnym etapie sprawy nie ma możliwości pokrycia nawet w części opłaty sądowej w niniejszej sprawie, gdyż jest to kwota przekraczająca jej i jej rodziny możliwości zarobkowe. Już sama opłata od pozwu
w niniejszej sprawie wynosi 500,00 złotych, nadto ustalenie stanu faktycznego
(co do wystąpienia szkody i jej zakresu) będzie wymagać opinii biegłych lekarzy sądowych, co przy dochodach powódki i jej rodziny uniemożliwi jej dochodzenie swoich praw.

Powódka powołała się na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia
23 maja 1996 r., sygn. akt I ACz 186/96) oraz postanowienie Sądu Apelacyjny w Rzeszowie
z dnia 18 stycznia 2013 r., sygn. akt. I ACz 824/12, podkreślając, że pomoc Państwa
w postaci przyznania stronom możliwości ubiegania się o zwolnienie od obowiązku wynikającego z art. 2 ust. 2 u.k.s.s.c. jest wyrazem gwarancji praw obywatelskich wynikających z art. 45 Konstytucji RP. Zatem rozstrzygając o kosztach postępowania sąd zobowiązany jest kierując się gwarancjami praw obywatelskich zawartymi w Konstytucji tak ukształtować zakres obowiązków fiskalnych strony, aby umożliwić stronie dostęp do sądu. Dodatkowo powódka podniosła, iż z zasady sprawiedliwości społecznej wynika, że nie można nakładać ciężarów prawnych i finansowych na osoby, które nie są w stanie ich udźwignąć. Działanie powódki nie polega na próbie uwolnienia się od obowiązków publicznoprawnych. W jej sytuacji finansowej ponoszenie kosztów sądowych w znacznym stopniu uszczupli
i tak niewystarczający budżet, jaki osiąga.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie wnioskodawczyni zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, że co do zasady postępowanie sądowe jest odpłatne. Przepis art. 126 ² § 1 k.p.c. stanowi wprost, iż sąd nie podejmuje żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata. Wyjątkiem
w przedmiotowym zakresie są regulacje zawarte tytule IV ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2014 r. poz. 1025 ze zm.) dotyczące zwolnienia od kosztów sądowych.

Stosownie do treści art. 102 ust. 1 w/w ustawy zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść
bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Natomiast przepis art. 102 ust. 2 cytowanej ustawy stanowi, iż do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów.

Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych przewidziana w przytoczonych powyżej przepisach – jak trafnie podkreślił Sąd I instancji - należy do tzw. prawa ubogich. Przesłanką do skorzystania z niej jest taka sytuacja majątkowa strony, która uniemożliwia jej uiszczenie, w całości lub w części, należnych kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zwolnienie od kosztów sądowych jest więc odstępstwem od zasady odpłatności postępowania sądowego w interesie osób słabszych ekonomicznie, umożliwiając im realizację konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Wskazać należy, na co zwrócił uwagę również Sąd Okręgowy i z czym Sąd Apelacyjny zgadza się w pełnej rozciągłości, iż instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi w istocie pomoc państwa dla osób, które z uwagi na ich trudną sytuację materialną nie mogą uiścić kosztów bez wywołania uszczerbku w koniecznych kosztach utrzymania siebie i rodziny.

Odnosząc się w tym miejscu do zarzutu, iż postanowienie Sądu Okręgowego
w przedmiocie stanowi naruszenie prawa do sądu, Sąd Apelacyjny zwraca uwagę,
iż nadmierna wysokość opłaty istotnie może być potraktowana, w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy, jako ograniczenie prawa do sądu (por. art. 6 Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w R. w dniu
4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.; orzeczenie SN z dnia 11 stycznia 1995 r., III ARN 75/94, OSNAPiUS 1995, nr 9, poz. 106 oraz postanowienie SA w Gdańsku z dnia 30 listopada 1995 r., I ACz 795/95, OSA 1996, nr 1, poz. 2). Sytuacja taka ma miejsce, gdy ustanowione "bariery finansowe" nie uwzględniają równowagi między interesem państwa w pobieraniu opłat sądowych, a interesem strony w dochodzeniu roszczeń (obrony praw)
w postępowaniu sądowym (por. wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia
26 lipca 2005 r., sprawa P. przeciwko Polsce, Nr 39199/98, Wybór orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich 2005, nr 2, s. 75-89). Wymóg uiszczenia opłat i wydatków nie jest jednak – sam w sobie - ograniczeniem prawa do sądu.

Sąd odwoławczy podkreśla, iż podziela wniosek Sądu I instancji, zgodnie z którym dane wskazane przez powódkę w oświadczeniu nie odzwierciedlają w pełni jej rzeczywistej sytuacji majątkowej. Zasadne jest twierdzenie, iż albo powódka zawyżyła wysokość ponoszonych wydatków, albo też posiada dodatkowe, nieujawnione źródło dochodu. Nie ma bowiem innego wytłumaczenia dla faktu ponoszenia wydatków wyższych od deklarowanego dochodu gospodarstwa domowego, przy czym wyliczenie w oświadczeniu nie uwzględnia
np. wydatków na zakup odzieży, chemii gospodarczej, środków higieny osobistej
czy przyborów szkolnych. Faktem jest również, że deklarowana niezdolność powódki
do pracy nie została w żaden sposób udokumentowana; nie wskazano nawet, aby pobierała ona jakiekolwiek świadczenie warunkowane niezdolnością do pracy.

Niemniej jednak Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że sytuacja rodzinno – majątkowa powódki ujawniona w złożonym oświadczeniu, pomimo wskazanych powyżej zastrzeżeń, usprawiedliwia zwolnienie jej od ponoszenia kosztów sądowych w całości. Zdaniem Sądu obciążenie powódki obowiązkiem uiszczenia kosztów sądowych, nawet częściowe, spowoduje uszczerbek utrzymania koniecznego dla niej i jej rodziny, godząc w ich podstawowe potrzeby życiowe.

Sąd Apelacyjny przychyla się do poglądu, zgodnie z którym miarodajnym wyznacznikiem przy rozstrzyganiu o zwolnieniu od kosztów sądowych jest minimalny standard utrzymania (skromny posiłek, nocleg, podstawowe środki czystości i odzież),
a wszystko ponad to musi być oceniane w kategoriach zbytku (chyba że istnieje rzeczywista, życiowa niezbędność posiadania określonego dobra). Jeżeli zaś strona posiada majątek, który nie jest jej niezbędny oraz czyni wydatki o charakterze zbytkownym, to nie ma powodów,
dla których Skarb Państwa, a więc ogół podatników, miałby ponosić koszty jej prywatnego postępowania sądowego.

Ze złożonego przez powódkę oświadczenia nie wynika jakoby posiadała ona jakikolwiek majątek bądź też, aby czyniła jakiekolwiek wydatki, które można by uznać
za zbytkowne. Abstrahując od kwestii przyczyn, z powódka których powódka nie pracuje zawodowo, należy stwierdzić, iż obiektywny stan rzeczy jest taki, że jedynym żywicielem czteroosobowej rodziny, z wynagrodzeniem wynoszącym 1350 zł netto pozostaje jej mąż. Powódka otrzymuje nadto 1236 zł tytułem świadczeń rodzinnych na dzieci. Łącznie daje to kwotę 2586 zł, przy czym granica (próg) ubóstwa, przyjęta na poziomie 60% mediany dochodu ekwiwalentnego dla całego kraju w roku 2015 dla gospodarstwa domowego złożonego z 2 osób dorosłych i 2 dzieci wynosiła niewiele mniej, a mianowicie 2190 zł (dane GUS). Z kolei kwota tzw. minimum socjalnego wyliczana przez Instytuty Pracy i (...), uwzględniającego dobra i usługi służące nie tylko zaspokojeniu potrzeb egzystencjalnych, ale także towary i usługi niezbędne do wykonywania pracy, kształcenia, utrzymywania więzi rodzinnych i kontaktów towarzyskich oraz skromnego uczestnictwa
w kulturze, a zatem stanowiącego granicę minimalnie godziwego poziomu życia we wrześniu 2016 r. dla rodziny czteroosobowej wynosiła 3444,95 zł.

W przedstawionych powyżej okolicznościach przedmiotowej sprawy Sąd Apelacyjny stwierdził, że ujawnione okoliczności faktyczne dotyczące sytuacji majątkowo – rodzinnej powódki dają podstawy do zwolnienia jej od kosztów sądowych w całości i na mocy
art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji postanowienia.

SSA Daria Stanek