Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jacek Zajączkowski

Sędziowie:SSA Ewa Chądzyńska

SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Protokolant: stażysta Agata Jóźwiak

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2012 r. w Łodzi

sprawy I. P.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - Oddział (...) w Ł. P. Terenowa w T. M..

o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników,

na skutek apelacji I. P.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 28 grudnia 2011 r., sygn. akt: V U 588/11;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 367/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 marca 2011 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w Ł. stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników I. P. od dnia 1 stycznia 2006 roku. W odwołaniu I. P. wniosła o uchylenie decyzji. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Z kolei decyzją z dnia 10 maja 2011 roku Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w Ł. stwierdził, że I. P. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresach od 1 lutego 2010 roku do 8 kwietnia 2010 roku i od 1 stycznia 2011 roku.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 28 grudnia 2011 roku Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim w punkcie 1. umorzył postępowanie w zakresie odwołania od decyzji o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu rolników z dnia 10 maja 2011 roku, a w punkcie 2. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że I. P. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego w okresach: od dnia 15 września 1993 roku do dnia 31 grudnia 1993 roku i od dnia 23 grudnia 1994 roku do dnia 30 września 1996 roku. Od dnia 1 sierpnia 1996 roku odwołująca rozpoczęła prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, zaś od dnia 1 stycznia 1997 roku, decyzją z dnia 26 lutego 1997 roku, została objęta ubezpieczeniem społecznym rolników, jako osoba prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą. Skarżąca w decyzji z dnia 26 lutego 1997 roku została pouczona, że jest obowiązana informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu oraz o zmianach tych okoliczności. Decyzją z dnia 19 października 2004 roku organ rentowy stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników I. P. od dnia 1 października 2004 roku, wskutek niedotrzymania przez nią terminów złożenia dokumentów potwierdzających wysokość należnego podatku z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2003 oraz formy opodatkowania prowadzonej działalności gospodarczej. Decyzją z dnia 4 listopada 2005 roku organ rentowy stwierdził podleganie przez odwołującą ubezpieczeniu społecznemu rolników, jako osobie prowadzącej jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 1 października 2005 roku. Kolejną decyzją z dnia 21 czerwca 2006 roku organ stwierdził, że odwołująca nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1 lipca 2006 roku, wskutek niedotrzymania terminu złożenia dokumentów potwierdzających wysokość należnego podatku z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej za rok 2005. Decyzja ta uchylona została decyzją z dnia 26 września 2006 roku, doręczoną ubezpieczonej w dniu 29 września 2006 roku. W decyzji tej znalazło się pouczenie, że odwołująca jest obowiązana informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu oraz o zmianach tych okoliczności.

I. P. prowadziła gospodarstwo rolne wraz ze swym mężem Z. P.. Wyrokiem z dnia 29 maja 2003 roku Sąd Okręgowy w Łodzi rozwiązał przez rozwód związek małżeński I. i Z. P.. Na dzień 18 listopada 2003 roku odwołująca i jej były mąż posiadali na terenie Gminy R. gospodarstwo rolne o powierzchni 4,87 ha, co stanowiło 1,1895 ha przeliczeniowych. Postanowieniem z dnia 20 września 2005 roku w sprawie sygn. akt I Ns 474/04 Sąd Rejonowy w Bełchatowie dokonał podziału majątku wspólnego I. P. i Z. P.. Nieruchomość rolną we wsi K. gmina R. o łącznej powierzchni 4,87 ha Sąd przyznał na wyłączną własność wnioskodawczyni I. P.. W 2005 roku Urząd Gminy w R., w związku z postanowieniem Sądu oraz zawiadomieniem geodezyjnym, dokonał zmian w swojej ewidencji gruntów. Powierzchnia gospodarstwa nie uległa zmianie. Odnotowano, że wyłączną właścicielką tych gruntów została I. P. oraz zweryfikowano klasyfikację gruntów. Grunt o powierzchni ogólnej 4,87 ha prawidłowo sklasyfikowany stanowił 0,7890 ha przeliczeniowego. Powyższe skutkowało obniżeniem zobowiązania pieniężnego za 2005 rok. Stosowna decyzja została doręczona w miejscu zamieszkania I. P. przez pracownika Urzędu Gminy. W kolejnych latach, tj. 2006-2011, decyzje w sprawie łącznego zobowiązania pieniężnego wobec I. P. były wydane: od października 2005 roku do lipca 2007 roku na grunt o powierzchni 4,87ha, co stanowiło 0,7890 ha przeliczeniowych, od sierpnia 2007 roku do 2011 roku po sprzedaży działki wraz z zabudowaniami na grunt o powierzchni 4,67 ha, co stanowiło 0,7390 ha przeliczeniowych. Wnioskodawczyni opłacała podatek rolny w kwotach zgodnych z powyższymi decyzjami. W dniu 12 lutego 2008 roku I. P. nabyła w drodze licytacji prawo własności nieruchomości rolnej położonej we wsi K. o łącznej powierzchni 2,68 ha. W 2011 roku ewidencja podatkowa powiadomiona została o tym, że I. P. kupiła w drodze licytacji grunty o powierzchni 2,86 ha. W związku z tym Urząd Gminy w R. wydał decyzje zmieniające przypis za rok 2011 i lata poprzednie.

Od dnia 1 lutego 2010 roku do dnia 8 kwietnia 2010 roku odwołująca zawiesiła prowadzenie działalności gospodarczej, a od dnia 1 stycznia 2011 roku zaprzestała jej prowadzenia. Decyzją z dnia 7 marca 2011 roku Wójt Gminy S. wykreślił z ewidencji wpis o i wykonywaniu przez odwołującą działalności gospodarczej.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne. Przywołał art. 5a ust.1 , 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników. Podkreślił, że decyzje organu rentowego w sprawie podlegania oraz w sprawie ustania ubezpieczenia społecznego rolników mają charakter rozstrzygnięć deklaratoryjnych. Tym samym, z chwilą zmniejszenia się powierzchni gospodarstwa rolnego rolnika poniżej 1 hektara przeliczeniowego prawo do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy ustaje automatycznie, na mocy przepisów ustawy. Taka sytuacja miała miejsce w przypadku odwołującej. Zmniejszenie powierzchni gospodarstwa rolnego wnioskodawczyni nastąpiło wskutek zmian w operacie ewidencji gruntów. W dniu 16 listopada 2005 roku Starostwo Powiatowe w B. zawiadomiło Urząd Gminy w R. o zmianach w operacie i Urząd Gminy - na podstawie art. 21 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne - dokonał zmian w swojej ewidencji zgodnie z zawiadomieniem Starostwa. Jak wskazano w informacji Urzędu Gminy w R., powierzchnia gospodarstwa nie uległa zmianie, zmiana polegała natomiast na tym, że wyłączną właścicielką tych gruntów została I. P.. Ponadto z informacji tej wynika, że w dniu 6 grudnia 2005 roku urząd wydał decyzję Nr 90046/2005 w sprawie zmiany łącznego zobowiązania pieniężnego i na skutek przedmiotowego zawiadomienia obniżono należność podatkową, przy czym decyzja została doręczona w miejscu zamieszkania I. P. przez pracownika Urzędu Gminy w R.. Sąd zaznaczył przy tym, że o ile wnioskodawczyni podważała fakt otrzymania tej decyzji, o tyle nie kwestionowała, że w kolejnych latach, tj. 2006-2011, otrzymywała decyzje w sprawie łącznego zobowiązania pieniężnego, z których wskazano, że powierzchnia gospodarstwa była niższa, niż 1 hektar przeliczeniowy i płaciła podatek rolny w kwotach zgodnych z powyższymi decyzjami. Nie jest zatem skuteczna jej argumentacja, że nie wiedziała, iż zmieniła się klasyfikacja gruntów dla jej gospodarstwa rolnego. Obowiązkiem wnioskodawczyni było, zgodnie z pouczeniami zawartymi w decyzjach organu rentowego o podleganiu ubezpieczeniu, informować Kasę o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu oraz o zmianach tych okoliczności. Tym samym na ubezpieczonej ciążył także obowiązek interesowania się sprawami związanymi z powierzchnią posiadanego gospodarstwa i informowania Kasy o zmianach w powierzchni, które jasno wynikały z decyzji o podatku rolnym. Organ rentowy prawidłowo zatem stwierdził, że I. P. nie podlega od dnia 1 stycznia 2006 roku ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Bez istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostaje okoliczność nabycia w dniu 12 lutego 2008 roku prawa własności nieruchomości rolnej położonej we wsi K. o łącznej powierzchni 2,86 ha, o czym Kasa także nie została poinformowana. Wprawdzie wielkość gospodarstwa rolnego wnioskodawczyni od tego dnia uległa zwiększeniu na areał powyżej 1 ha przeliczeniowego, jednakże odwołująca prowadziła działalność pozarolniczą. Zgodnie zaś z art. 5a ustawy, by rolnik podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, winien rozpocząć prowadzenie tejże działalności pozarolniczej po okresie trzyletnim nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie. Mając to na względzie Sąd Okręgowy na podstawie 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie 2. sentencji. Wobec zaś faktu, że żądanie wnioskodawczyni zostało częściowo zaspokojone decyzją Prezesa KRUS z dnia 10 maja 2011 roku Sąd pierwszej instancji, na podstawie art. 477 ¹¹ k.p.c., orzekł jak w punkcie 1. sentencji.

Apelację od wyroku wywiodła I. P. zaskarżając rozstrzygnięcie zawarte w punkcie drugim sentencji. Postawiła zarzut błędu w ustaleniach faktycznych z powodu naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, że ubezpieczona wiedziała o zmniejszeniu powierzchni przeliczeniowej jej gospodarstwa oraz zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, tj. art. 37 ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez przyjęcie, że miała obowiązek zawiadomić KRUS o zmniejszeniu się powierzchni jej gospodarstwa rolnego. Wniosła o zmianę wyroku i ustalenie, że podlegała ubezpieczeniom rolniczym od 1 stycznia 2006 roku.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd pierwszej instancji poczynił trafne ustalenia faktyczne, które znajdują uzasadnienie w materiale dowodowym sprawy, a dokonując subsumcji zastosował właściwe prawo materialne i odpowiednie interpretacyjne.

Zgodnie z zasadą zawartą w art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 2008r., Nr 50, poz. 291 ze zm.) ubezpieczeniu rolnemu podlega się z mocy ustawy albo na wniosek. Przepis art. 7 ust. 1 pkt 1 tej ustawy przewiduje, że ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny - jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Według zaś art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu podlega z mocy ustawy rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny. Z regulacji tych jasno wynika, że objęcie wskazanymi ubezpieczeniami następuje z mocy ustawy w wyniku spełnienia określonych przesłanek. Ustanie wymienionych ubezpieczeń społecznych rolniczych także następuje z mocy prawa. Przepis art. 3a ust. 1 ustawy, w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie, jasno stanowi, że ubezpieczenie ustaje z końcem kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu.

Analizując treść przywołanych norm należy podkreślić, czemu dał wyraz również Sąd pierwszej instancji, że decyzje Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w przedmiocie ustania ubezpieczenia społecznego rolników mają charakter deklaratoryjny, a więc nie tworzący stanu prawnego, lecz potwierdzający, że stan taki zaistniał z mocy ustawy z chwilą ziszczenia się pewnych okoliczności lub ich wyeliminowania. Decyzje takie wydawane są w celu autorytatywnego stwierdzenia, że w konkretnej sytuacji faktycznej, w której osoba dotychczas objęta tym ubezpieczeniem nie spełnia już (przestała spełniać) określonych ustawą wymagań prawnych, uzasadniających obejmowanie jej tym ubezpieczeniem i z tej przyczyny w stosunku do niej ubezpieczenie owo ustało. Zatem decyzja organu o ustaniu ubezpieczeń rolniczych ustala jedynie istnienie i zakres stosunku prawnego, który ustał wcześniej ipso iure, nie ma zaś mocy kreowania tego stosunku (por. wyrok Sądu Najwyższego u z dnia 26 lutego 2008r., II UK 166/07, OSNP 2009/11-12/154, z dnia 14 lipca 2005r., II UK 295/04, OSNP 2006/7-8/118).

Jak wynika z przytoczonych wyżej unormowań fundamentalnym warunkiem podlegania ubezpieczeniom społecznym rolników jest posiadanie przez rolnika gospodarstwa, obejmującego obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, a zatem z chwilą, gdy obszar ów ulega zmniejszeniu poniżej granicznej wartości „ustaje okoliczność uzasadniająca podleganie ubezpieczeniu” (art. 3a ust. 1 ustawy), co oznacza ustanie ubezpieczeń z mocy prawa. W świetle tego nie można podzielić poglądu, jaki prezentuje skarżąca, że skoro nie dokonała ona ze swej woli czynności skutkującej zmniejszeniem powierzchni gospodarstwa rolnego, albowiem zmniejszenie to było jedynie wynikiem aktualizacji klasyfikacji gruntu, to decyzja o ustaniu ubezpieczeń rolniczych jest niewłaściwa. Istotne znaczenie ma bowiem okoliczność, że odpadła prawna przesłanka pozostawania w tych ubezpieczeniach.

Trafnie wywiódł również Sąd Okręgowy, że fakt zakupu przez I. P. w dniu 12 lutego 2008 roku nieruchomości rolnej o łącznej powierzchni 2,68 ha nie ma wpływu na prawidłowość zaskarżonej decyzji. W tym czasie odwołująca prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą, a zgodnie z art. 5a ustawy, w przypadku zbiegu podstaw do ubezpieczenia społecznego na zasadach ogólnych - to jest z ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) - z ubezpieczeniem rolniczym, można podlegać ubezpieczeniom dla rolników tylko pod warunkiem, że działalność gospodarcza zostanie rozpoczęta po upływie trzech lat podlegania ubezpieczeniom z ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku w pełnym zakresie. Ten warunek w przypadku I. P. nie został spełniony.

Sumując, począwszy od okresu objętego zaskarżoną decyzją apelująca nie była rolnikiem, którego gospodarstwo rolne obejmuje ponad 1 ha przeliczeniowy, a zatem nie mogła podlegać ubezpieczeniom społecznym rolników. Skutek w postaci ustania ubezpieczeń nastąpił z mocy samego prawa, a na zaistnienie tego skutku nie miały wpływu ani wiedza skarżącej o zmniejszeniu areału, ani też niedopełnienie obowiązku informacyjnego względem KRUS. Niezależnie od powyższej konstatacji Sąd drugiej instancji podziela argumentację Sądu Okręgowego, że apelująca otrzymywała decyzje w sprawie zobowiązania pieniężnego oraz opłacała sam podatek. Dlatego nieprawdopodobnym jest, by nie zauważyła zmniejszenia jego wysokości, a co za tym idzie również innego określenia powierzchni jej gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych. Zasadnym jest zatem przyjęcie, że miała ona świadomość tego faktu. Kierowane do niej wielokrotnie decyzje Prezesa Kasy zawierały pouczenie o obowiązku wynikającym z art. 37 ustawy, zaś od osoby przeciętnie dbającej o swoje interesy można i należy wymagać, by zapoznała się z informacjami mającymi wpływ na jej uprawnienia i obowiązki.

Dostrzegając kierunek wykładni zaprezentowany w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2005 roku w sprawie sygn. akt III UK 29/05 dopuścić należy istnienie ograniczenia w stwierdzeniu z datą wsteczną ustania tytułu ubezpieczenia społecznego tylko w sytuacji, w której objęcie tym ubezpieczeniem nastąpiło wskutek oczywistego błędu organu rentowego co do prawa wyboru pomiędzy tym ubezpieczeniem, a ubezpieczeniem społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą (OSNP 2005/23/380). Rozważania prawne zawarte w motywach powołanego wyroku Sądu Najwyższego nie są adekwatne dla sprawy niniejszej. Organ rentowy nie objął bowiem I. P. ubezpieczeniami społecznymi rolników wskutek swego błędu. Decyzja o objęciu tymi ubezpieczeniami była prawidłowa, lecz wskutek poprawnego oszacowania areału gospodarstwa w 2005 roku odpadła przesłanka dalszego pozostawania w ubezpieczeniach rolniczych. O fakcie tym ubezpieczona nie powiadomiła KRUS, a jednocześnie dalej prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą, toteż wskutek jej zaniechania nie doszło do wydania decyzji w 2006 roku, a dopiero w roku 2011, gdy Kasa powzięła szczegółowe dane o powierzchni nieruchomości z urzędu.

Dochodząc do powyższych konstatacji Sąd drugiej instancji bezzasadną apelację I. P. oddalił, z mocy art. 385 k.p.c.