Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 września 2016r. Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie VIII GC 248/16 zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda Syndyka Masy Upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w M. kwotę 4.123,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 8% stosunku rocznym od dnia 7 maja 2015r. do dnia 31 grudnia 2015r. i dalszymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych w wysokości 9, 5 % w stosunku rocznym od dnia 1 stycznia 2016r., w pozostałym zakresie powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu.

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, że upadły (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w M. oraz pozwany prowadzili działalność gospodarczą. Postanowieniem Sadu Rejonowego z dnia 12 stycznia 2015 roku w sprawie VIII GU 31/14 ogłoszono upadłości (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. obejmującą likwidację jej majątku.

W dniu 18 czerwca 2013 roku upadły zawarł z pozwanym umowę, na podstawie której miał dostarczyć do dnia 28 czerwca 2013 roku elementy barier rozebranych za cenę 210.654,00zł netto. Strony ustaliły 60 miesięczny okres gwarancji od dnia dostarczenia materiału, a także postanowiły, iż pozwany uprawniony jest do zatrzymania 3% wynagrodzenia brutto powoda tytułem kaucji gwarancyjnej, która miałaby zwrócona 15 dni po upływie terminu rękojmi za wady lub gwarancji, pod warunkiem usunięcia wszelkich wad z tytułu rękojmi lub gwarancji stwierdzonych w tym okresie i dokonania odbioru pogwarancyjnego.

Upadły dostarczył zamówiony towar, po czym wystawił fakturę nr (...), która po uwzględnieniu wpłaconej zaliczki zobowiązywała pozwanego do zapłaty kwoty 130.847,73zł brutto do dnia 4 sierpnia 2013 roku. pozwany uregulował jedynie kwotę 126.724,16zł, pozostała zaś należność w wysokości 4.123,57zł zatrzymał z tytułu kaucji gwarancyjnej. Pismem z dnia 28 kwietnia 2015 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 8.757,13zł z powyższej faktury.

Bezspornym jest, iż pozwany zawarł z upadłym umowę sprzedaży, w której przewidziano m.in., iż pozwany będzie miał prawo zatrzymania 3% wynagrodzenia na poczet kaucji gwarancyjnej, a także iż powód zatrzymał kwotę 4.123,57zł tytułem kaucji.

Istota niniejszego sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy powód w związku z ogłoszeniem upadłości ma prawo domagać się zwrotu kaucji przed terminem wynikającym z umowy.

Na wstępie zauważyć należy, iż celem postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli w jak najwyższym stopniu (art. 2). W trakcie postępowania upadłościowego obejmującego likwidację majątku upadłego, zaspokojenie wierzycieli następuje w drodze likwidacji masy upadłości (czyli przez spieniężenie jej składników) i podziału uzyskanych funduszów między wierzycieli. Należyta ochrona wierzycieli w postępowaniu upadłościowym wymaga zrównania ich statusu pod względem możliwości zaspokojenia się z funduszów masy upadłości, chyba że szczególne względy uzasadniają traktowanie pewnych wierzycieli w sposób uprzywilejowany. Jednym z przejawów zrównania statusu wierzycieli w postępowaniu upadłościowym jest natychmiastowa wymagalność ich należności, bez której niemożliwe byłoby zaspokojenie niewymagalnych wierzytelności w podziale funduszów masy, co prowadziłoby do zwłoki w postępowaniu. Istotne jest więc aby wszyscy wierzyciele byli zaspokojeni i aby nastąpiło to jak najwcześniej. Temu celowi służy m.in. regulacja zawarta w art. 91 prawa upadłościowego i naprawczego. Przepis ten usuwa różnice między wierzytelnościami wymagalnymi i jeszcze niewymagalnymi oraz niepieniężnymi i pieniężnymi. Art. 91 § 2 prawa upadłościowego i naprawczego stanowi, iż z dniem ogłoszenia upadłości zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się na pieniężne, i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił. Brak jest racjonalnych i uzasadnionych przesłanek do pomijania w postępowaniu upadłościowym wierzytelności, które powstały przed ogłoszeniem upadłości, a których termin świadczenia jeszcze nie nastąpił, i oczekiwanie w związku z tym, do czasu upływu okresu wymagalności.

Bez wątpienia zobowiązanie upadłego do usunięcia wad jest „zobowiązaniem majątkowym o charakterze niepieniężnym” w rozumieniu art. 91 ust. 2 prawa upadłościowego i naprawczego. W zawiązku z czym zobowiązania z tytułu udzielonych gwarancji przekształciły się w zobowiązania pieniężne i z dniem ogłoszenia upadłości stały się płatne, a tym samym aktualny stał się również obowiązek pozwanej spółki, w zakresie zwrotu wpłaconych kaucji gwarancyjnych, stanowiących zabezpieczenie przyszłych, ewentualnych roszczeń z tytułu wad wykonanych robót

Z dniem ogłoszenia upadłości, tj. w dniu 12 stycznia 2015 r., zobowiązania niepieniężne przekształciły się w zobowiązania pieniężne i stały się z tym dniem płatne. Jedynym zobowiązaniem wynikającym z umowy stron, jakie zostało niespełnione, jest zobowiązanie upadłego do wykonania napraw i usuwania usterek w ramach udzielonej gwarancji. Z dniem ogłoszenia upadłości powoda, wymagalna stała się zatem również zatrzymana przez pozwanego cała kwota wpłaconej kaucji gwarancyjnej na kwotę 4.123,57 zł. Skoro w dacie ogłoszenia upadłości stały się wymagalne ewentualne wierzytelności pozwanego z tytułu napraw gwarancyjnych, to przyjąć należy, iż w tym samym czasie wymagalne stały się roszczenia upadłej spółki o zwrot kaucji gwarancyjnej zatrzymanej przez pozwanego tytułem zabezpieczenia. Z zebranego materiału dowodowego nie wynika, aby pozwany zgłaszał konieczności dokonania żadnych napraw gwarancyjnych. Cała zatem kaucja w wysokości 4.123,57, winna podlegać zwrotowi.

Mając zatem powyższe na uwadze Sąd Rejonowy uznał roszczenie powoda za zasadne i na mocy art. 91 ust 2 prawa upadłościowego i naprawczego w zw. z art. 535 k.c. i art. 353 ¹ k.c., art. 481§1 k.c. zasadził dochodzoną należność wraz z odsetkami za opóźnienie z tym tylko, iż od dnia 7 maja 2015 roku tj. dnia następnego po upływie terminu określonego w wezwaniu do zapłaty z dnia 28 kwietnia 2015 roku, pozwany był bowiem uprawniony do zatrzymania kaucji, a po ogłoszeniu upadłości nie był wzywany do jej zwrotu wcześniej niż we wskazanym wezwaniu do zapłaty. Przed dniem zakreślonym w wezwaniu nie pozostawał zatem w opóźnieniu uprawniającym do żądania zapłaty odsetek. W zakresie zatem od dnia 5 sierpnia 2013 roku do dnia 6 maja 2015 roku powództwo jako bezzasadne należało oddalić.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana zrzucając:

naruszenie przepisów prawa materialnego, tj:

- art. 91 ust. 1 i 2 p.u.n poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że zobowiązanie gwarancyjne powoda z tytułu napraw gwarancyjnych ulega przekształceniu w zobowiązanie pieniężne i staje się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości, a tym samym roszczenie powoda o zwrot kaucji gwarancyjnych staje się wymagalne w tej samej dacie bez względu na to czy wady zabezpieczone gwarancją w ogóle wystąpiły, podczas gdy brak indywidualizacji zobowiązania gwarancyjnego powoda, tj. pojawienie się wady wykonywanych robót przed ogłoszeniem upadłości powoda eliminuje możliwość powstania skutku transformacyjnego przewidzianego w tym przepisie;

-art. 91 ust. 2 p.u.n w zw. z art. 535 k.c, 354 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że roszczenie o zwrot kaucji gwarancyjna wpłaconą przez p /raz z ogłoszeniem upadłości w sytuacji, gdy skrócenie okresu kaucji gwarancyjnej jest sprzeczne z naturą zobowiązania gwarancyjnego i łączącą strony umową.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa i o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstw procesowego według norm przepisanych za obie instancje, w tym koszty zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zarzuty podniesione przez powódkę w apelacji były zasadne, co skutkowało zmianą orzeczenia Sądu I instancji.

W pierwszej kolejności wskazać należało, iż przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym przez Sąd Rejonowym jego argumentacja prawna nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 91 ust 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003r. prawo upadłościowe i naprawcze zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości. Zaś zobowiązania majątkowe niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania jeszcze nie nastąpił ( ust 2.)

Podkreślenia wymagało, że problematyka przekształcenia wierzytelności niepieniężnej w pieniężną w związku z ogłoszeniem upadłości była przedmiotem rozważań zarówno komentatorów jak i judykatury. Chodziło tutaj głównie o przypadki tzw. kaucji gwarancyjnej - kwot zatrzymanych przez inwestora tytułem zabezpieczenia gwarancji udzielonej na wykonane roboty budowlane. To samo dotyczyło kaucji tytułem zabezpieczenia rękojmi wiary rzeczy sprzedanej. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 26 czerwca 2009 r., VI ACa 1341/2008, L..pl nr (...), wyraził zapatrywanie, że skoro z dniem ogłoszenia upadłości likwidacyjnej wykonawcy robót jego zobowiązanie gwarancyjne przekształca się w wymagalne zobowiązanie pieniężne, to tym samym wymagalne staje się również przysługujące mu akcesoryjne roszczenie o zwrot kaucji gwarancyjnej, niezależnie od tego, czy wady zabezpieczone gwarancją w ogóle wystąpiły. Na to stanowisko powołał się również Sąd I instancji w uzasadnieniu. Odmienne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 8 lipca 2011 r., IV CSK 40/2011, L..pl nr (...), przyjmując, że zobowiązanie wykonawcy (upadłego) do usunięcia wad jest „zobowiązaniem majątkowym o charakterze niepieniężnym" w rozumieniu art. 91 ust. 2 pr.up.n., zgodnie z którym zobowiązanie gwarancyjne wykonawcy robót budowlanych (upadłego), obejmujące wady tych robót i może ulec przekształceniu w zobowiązanie pieniężne, jeżeli wady wykonanych robót powstały przed ogłoszeniem upadłości wykonawcy. Brak odpowiedniej indywidualizacji zobowiązania gwarancyjnego wykonawcy, tj. pojawienia się wady wykonanych robót instalacyjnych przed ogłoszenia jego upadłości, eliminuje możliwość powstania skutku transformacyjnego, przewidzianego w art. 91 ust. 2 pr.up.n. Przepis ten odnosi się tylko do zobowiązań (długów) upadłego (niepieniężnych lub uzgodnionych), i to tylko takich, które w dodatku mogą być zgłoszone przez wierzyciela do masy upadłości. W rezultacie nie można akceptować stanowiska, że wymagalność roszczenia o zwrot kaucji gwarancyjnych (tzw. długoterminowych) następuje już w dacie ogłoszenia upadłości wykonawcy (wierzyciela). Podobne zapatrywanie zostało wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 16 grudnia 2010r., I CSK 148/2010, L..pl nr (...). W świetle tego stanowiska przekształceniu w trybie omawianego przepisu podlegałyby zobowiązania upadłego z tytułu umowy gwarancji, gdy wady dzieła ujawniły się przed datą ogłoszenia upadłości (tak SN w wyroku z 16 grudnia 2010 r., I CSK 114/2010, L..pl nr (...)). Zaś ogłoszenie upadłości likwidacyjnej nie powoduje wygaśnięcia roszczenia z tytułu gwarancji (o usunięcie wad). Konsekwencją powyższego jest istnienie obowiązku upadłego do wykonania obowiązków z gwarancji. Jeśli upadły nie mógł samodzielnie usunąć zgłaszanych wad, to, zgodnie z umową, strona pozwana miała prawo zlecić usunięcie wad innym podmiotom, a koszt usunięcia wad pokryć z zatrzymanego wynagrodzenia. Podobny pogląd zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z 19 stycznia 2011r., V CSK 204/2010, L..pl nr (...), przyjmując, że z chwilą ogłoszenia upadłości wykonawcy robót budowlanych nie wygasają roszczenia zamawiającego z tytułu rękojmi. ( vide: Dariusz Chrapoński , Komentarz do art. 91 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis).

Sąd Okręgowy podziela również w całości stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 17 grudnia 2015r., I CSK 1005/14, LEX nr 1976236, że umowa kaucji gwarancyjnej stosowana często w obrocie gospodarczym, mająca swą podstawę w zasadzie swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), służy zabezpieczeniu prawidłowego wykonania umów. Umowa kaucji gwarancyjnej jako instrument prawidłowego wykonania obowiązków gwarancyjnych może przybrać postać odrębnej umowy albo postać dodatkowego zastrzeżenia zawartego w umowie będącej źródłem obowiązków.Kaucja gwarancyjna jest formą zabezpieczenia o charakterze pieniężnym. Umowa kaucji gwarancyjnej nie jest umową wzajemną. Nie jest to bowiem umowa odpłatna, nie można w niej także mówić o zasadzie ekwiwalentności świadczeń, gdyż stanowi ona zabezpieczenie kosztów związanych z usuwaniem wad. Z tej przyczyny, do roszczenia o zwrot kaucji z umowy o kaucję gwarancyjną nie znajduje zastosowania przepis art. 488 § 1 k.c., a w razie upadłości wykonawcy robót, który przekazał środki pieniężne tytułem kaucji gwarancyjnej, art. 98 ust. 1 p.u.n. Przewidziany w art. 91 ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze skutek transformacyjny nie obejmuje zobowiązań gwarancyjnych upadłego wykonawcy robót budowlanych w odniesieniu do tych wad, które do dnia ogłoszenia upadłości nie ujawniły się. Wskutek upadłości zobowiązanie upadłego z tytułu gwarancji nie wygasa, a wynikający z niego dług powstaje w momencie pojawienia się wady. Jeżeli więc termin zwrotu kaucji gwarancyjnej przypada po dniu ogłoszenia upadłości np. z chwilą upływu terminu gwarancji, to nie aktualizuje się obowiązek zwrotu kaucji gwarancyjnej, która zabezpiecza ewentualne roszczenia w związku z wadami, które mogą ujawnić się już po ogłoszeniu upadłości.

Wobec tego, uwzględniając stan faktyczny w niniejszej sprawie, nie było podstaw dla uznania, iż wierzytelność z tytułu kaucji gwarancyjnej stała się wymagalna z powodu ogłoszenia upadłości przez powódkę i wobec tego podlegała wypłaceniu.

Mając na uwadze powyższe rozważania powyższe względy na uwadze Sąd Okręgowy, uwzględniając apelację powoda dokonał korekty zaskarżonego wyroku zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. oddalając powództwo. W związku z czym Sąd orzekł również o kosztach procesu.

O kosztach sądowych za I i II instancję należnych powódce od pozwanej orzeczono na mocy art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa koszów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu
( odnośnie kosztów zastępstwa procesowego za I instancję) oraz § 6 pkt 3 w związku z § 12 ust 1 pkt 1 w/w rozporządzenia ( za koszty zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne) oraz zwrot opłaty od apelacji w wysokości 100 zł.