Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Apelacja prokuratora okazała się częściowo zasadna; skutkowała jedynie korektą w zakresie podstawy prawnej i wymiaru orzeczonych wobec oskarżonego kar łącznych.

Analizując całokształt zebranych w sprawie dowodów należy uznać, że sąd rejonowy zebrał je w sposób wystarczający do merytorycznego rozstrzygnięcia i nalżycie ocenił, co pozwoliło mu na wyprowadzenie prawidłowych ustaleń faktycznych co do sprawstwa oskarżonego. Sprawstwo oskarżonego w środku odwoławczym nie było kwestionowane i nie budzi wątpliwości; nie musi być przedmiotem dalszych rozważań sądu odwoławczego.

Zarzut rażącej niewspółmierności kary jako zarzut z kategorii ocen można zasadnie podnosić, gdy kara ( zastosowana reakcja karna ), jakkolwiek mieści się w granicach ustawowego zagrożenia, nie uwzględnia w sposób właściwy zarówno okoliczności popełnienia przestępstwa, jak i osobowości sprawcy – innymi słowy, gdy w społecznym odczuciu jest karą niesprawiedliwą.

Zmiana wysokości orzeczonej kary ( reakcji karnej ) może w wyniku postępowania odwoławczego nastąpić jedynie wówczas, gdyby kara ta jawiła się jako „rażąco niewspółmierna". Owa niewspółmierność w ustawie została poprzedzona określeniem „rażąca", co wyraźnie zaostrza kryterium zmiany wyroku z powodu czwartej podstawy odwoławczej. Określenie „rażąca" należy bowiem odczytywać dosłownie i jednoznacznie jako cechę kary, która istotnie przez swą niewspółmierność razi (oślepia).

Rażąca niewspółmierność kary zachodzić może tylko wówczas, gdy na podstawie ujawnionych okoliczności mających zasadniczy wpływ na jej wymiar można by przyjąć, że zachodziłaby wyraźna różnica pomiędzy karą, jaką należałoby wymierzyć w instancji odwoławczej a karą wymierzoną w I instancji.

Art.37b kk przewiduje on możliwość jednoczesnego orzeczenia za każdy występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia tą karą, dwóch kar, tj. kary pozbawienia wolności do 3 miesięcy albo 6 miesięcy oraz kary ograniczenia wolności do lat 2.

Warunkiem zastosowania art. 37b kk jest popełnienie przez sprawcę występku oraz występowanie kary pozbawienia wolności w ustawowym zagrożeniu przewidzianym za dany czyn. Jego celem jest wprowadzenie możliwości orzekania obok siebie kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności, tam gdzie było to dotychczas niemożliwe.

Zdaniem sądu odwoławczego, sąd rejonowy słusznie uznał, iż z uwagi na osobę sprawcy i wagę inkryminowanych mu czynów, które należą do „drobnych” przestępstw zastosowanie instytucji z art. 37b kk jest celowe i stwarza szersze możliwości poddania oskarżonego resocjalizacji.

Należy podkreślić, iż ustawą z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 437) wyraźnie wyłączono możliwość stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności poprzez dodanie w art. 37b kk zdania: „przepisów art. 69–75 nie stosuje się”. Przemawia za tym istota reakcji karnej przewidzianej w art. 37b kk sprowadzająca się do krótkoterminowego pobytu w zakładzie karnym, a następnie dłuższej okresowo kary ograniczenia wolności. W założeniu zatem izolacja skazanego ma być terapią szokową i działać nań odstraszająco. Uzupełnienie oddziaływania penalnego w takim wypadku ma stanowić kara ograniczenia wolności, nakierowana na utrwalenie społecznie pożądanych zachowań skazanego, a jednocześnie pozbawiona silnego stygmatyzującego skutku. Dlatego sąd odwoławczy nie dostrzega rażącej łagodności tak orzeczonych „kar mieszanych” za czyny jednostkowe.

Należy jednak stwierdzić, iż alternatywnie wymierzone kary ograniczenia wolności za każdy z tych czynów są niskie, co sąd rejonowy próbował nieprawidłowo poprawić wymiarem kary łącznej stosując kumulację tych kar jednostkowych, w przeciwieństwie do kary łącznej pozbawienia wolności, która została ukształtowana w oparciu o zasadę całkowitej absorpcji ( o czym będzie mowa w dalszym uzasadnieniu ). Problematyki tej skarżący nie podniósł jednak w swoich zarzutach.

Zgodnie z art. 85 a kk orzekając karę łączną, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Przepis ten określa priorytetowe znaczenie obydwu dyrektyw prewencyjnych ( prewencji indywidualnej i generalnej ).

Obok nich otwarta jest możliwość uwzględnienia kryteriów utrwalonych w praktyce orzeczniczej; przedmiotem oceny sądu powinny być w tym wypadku nie elementy związane bezpośrednio z czynem, ale elementy związane z osobą sprawcy. Kara łączna stanowi niejako podsumowanie przestępczej działalności skazanego, zaś zastosowanie skrajnej metody łączenia kar jaką jest zasada absorpcji, jest rozwiązaniem wyjątkowym, mającym zastosowanie w sytuacji, gdy występuje wyjątkowo bliski związek podmiotowo - przedmiotowy pomiędzy poszczególnymi czynami, albo jeśli istnieją w sprawie wyjątkowe, szczególne okoliczności dotyczące osoby sprawcy, zwłaszcza jego zachowania w zakładzie karnym.

Przed kodyfikacją dyrektyw wymiaru kary łącznej za szczególnie istotne dla jej wymiaru uznawano wzajemne relacje między przestępstwami, za które orzeczono kary podlegające łączeniu. Wedle tego kryterium kara łączna powinna być tym bliższa systemowi absorpcji, im większe jest podobieństwo realnego zbiegu tych przestępstw do zbiegu pozornego. Podobieństwo takie zachodzi zwłaszcza wtedy, gdy jedno z przestępstw objętych zbiegiem realnym dominuje w ocenie całości zbiegu lub gdy między zbiegającymi się przestępstwami zachodzi ścisły związek przedmiotowy, przejawiający się w ich bliskości czasowej, tożsamości pokrzywdzonego, tożsamości lub podobieństwie naruszonych dóbr prawnych i podmiotowy, obejmujący tożsamość lub podobieństwo formy winy i motywacji sprawcy.

Przenosząc to stanowisko na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, iż w ramach przypisanych sprawcy czynów brak jest tożsamości pokrzywdzonych, zostały one popełnione przy powtarzającej się motywacji sprawcy.

Podobieństwo przestępstw objętych zbiegiem realnym może w konkretnej sytuacji świadczyć o determinacji sprawcy, o „jego konsekwencji, czy wręcz premedytacji w dążeniu do łamania porządku prawnego” ( post. SN z 5 stycznia 2011 r., II KK 172/10, OSNKW 2011, Nr 2, poz. 13). Oskarżony w niniejszej sprawie uporczywie naruszał w godność różnych ludzi, którzy weszli mu drogę, co powinno prowadzić do surowszej (a nie łagodniejszej) kary łącznej.

Za orzeczeniem surowszej kary łącznej przemawia też popełnienie w ramach zbiegu realnego więcej niż dwóch przestępstw (wyr. SA w Łodzi z 20 września 2001 r., II AKA 154/01, Prok. i Pr. 2002, Nr 4, poz. 26; wyr. SA w Katowicach z 22 listopada 2007 r., II AKA 404/07, Legalis; wyr. SA w Białymstoku z 28.8.2012 r., II AKA 144/12, Legalis; wyr. SA w Szczecinie z 18 kwietnia 2013 r., II AKa 64/13, Legalis; wyr. SA w Krakowie z 29 stycznia 2014 r., II AKA 271/13, Legalis ).

Uwzględniając powyższe rozważania sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok wobec oskarżonego w ten sposób, iż:

- podwyższył wymiar kary łącznej pozbawienia wolności do 4 miesięcy;

- obniżył wysokość kary łącznej ograniczenia wolności do 4 miesięcy.

Przy wymiarze kary łącznej sąd uwzględnia te same dyrektywy jej wymiaru, które są analogiczne w odniesieniu do wszystkich rodzajów kar podlegających lączeniu.

Konstruując orzeczenie w przypadku skazywania za kilka przestępstw, sąd I instancji najpierw wymierzał kary jednostkowe pozbawienia wolności i ograniczenia wolności w takim samym wymiarze ( po trzy miesiąca za każdy z czynów ), po czym wymierzył kary łączne: pozbawienia wolności w wysokości 3 miesięcy ( stosując zasadę pełnej absorpcji ) oraz 8 miesięcy ograniczenia wolności ( stosując zasadę zbliżoną do kumulacji ).

Zastosowanie którejkolwiek z zasad: absorbcji, asperacji czy kumulacji przy orzekaniu kary łącznej uwarunkowane jest przede wszystkim względami określonymi w art. 85a kk oraz relacjami zachodzącymi pomiędzy osądzonymi czynami, objętymi tym skazaniem. Relacje te sprowadzają się do uwzględnienia dyrektyw prewencyjnych oraz określenia, jak bliski związek przedmiotowo-podmiotowy łączy te czyny oraz w jakich odstępach czasu zostały one popełnione. Im bliższe są te relacje, tym bardziej wyrok łączny powinien być zbliżony do dopuszczalnego minimum, uwarunkowanego wysokością kar orzeczonych za przestępstwa objęte tym wyrokiem.

Te dyrektywy i relacje są analogiczne w odniesieniu do łączenia kar jednostkowych pozbawienia wolności oraz ograniczenia wolności i w niniejszej sprawie kary łączne powinny być: po pierwsze - kształtowane według tych samych zasad; po drugie: orzeczone w wysokościach zbliżonych do dolnych granic najwyższych kar jednostkowych wymierzonych oskarżonemu za przypisane mu przestępstwa. Tymczasem sąd rejonowy przy łączeniu kar pozbawienia wolności i ograniczenia wolności o takich samych wymiarach, zastosował ( przy tych samych przesłankach ustawowych ) przeciwstawne zasady, co musiało podlegać – wskazanej wyżej – korekcie sądu odwoławczego. Chcąc zróżnicować wysokość kary łącznej ograniczenia wolności i kary łącznej pozbawienia wolności, sąd rejonowy powinien w innej wysokości orzec te kary jednostkowe w odniesieniu do poszczególnych czynów.

Sąd okręgowy uznał, iż ostatecznie wymierzone ostatecznie oskarżonemu kary łączne są dostosowane do sylwetki sprawcy, uwzględniają wielość inkryminowanych zachowań i ich wzajemne relacje.

Orzeczone w ten sposób kary mają zatem dwa podstawowe cele, tj. zapobiegać popełnianiu przestępstw oraz wychować sprawcę. Pierwszy z nich może być osiągnięty przez indywidualne odstraszenie oraz uniemożliwienie popełniania przestępstw, drugi przez resocjalizację; wbrew postulatom prokuratora nie jest to łagodna reakcja karna.

W przypadku orzekania takiej „mieszanej” kary łącznej, pozytywny aspekt dyrektywy prewencji generalnej będzie realizowany przez utwierdzenie w świadomości społecznej przekonania o egzekwowaniu prawa oraz odbieraniu orzeczonej kary jako sprawiedliwej i skutecznej, stanowiącej podsumowanie przestępczej działalności skazanego.

Przepis art. 85 § 2 kk określa podstawy kary łącznej; zastosowanie tego przepisu jest jednak warunkowane istnieniem przesłanek do orzeczenia kary łącznej, o których z kolei stanowi przepis art. 85 § 1 kk. Natomiast art. 86 § 1 kk określa zasady, które wyznaczają zakres kary łącznej możliwej do orzeczenia w konkretnym postępowaniu. Art. 86 § 3 kk z kolei nakłada na sąd obowiązek ponownego określenia w orzeczeniu o karzę łącznej ograniczenia wolności obowiązków lub wymiarów potrąceń, o których mowa w art. 34 § 1a kk. Ewentualne zaniechanie sądu w tym zakresie stanowić będzie rażące naruszenie prawa materialnego.

Dlatego sąd okręgowy – żeby oddać charakter prawny rozstrzygnięć o karach łącznych pozbawienia wolności i ograniczenia wolności - wskazał, iż za podstawę prawną tych kar przyjmuje art. 85 § 1 i 2 kk, art. 86 § 1 i 3 kk.

Z tych względów sąd okręgowy orzekł, jak w sentencji. Trudna sytuacja materialna oskarżonego uzasadniała zwolnienie go od kosztów sądowych wynikających z postępowania odwoławczego.