Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 5 STYCZNIA 2011 R.
II KK 172/10
Nie można przyjąć, że podobieństwo popełnianych przestępstw zawsze
stanowi okoliczność łagodzącą w sprawie, ponieważ może również świadczyć
o niepoprawności sprawcy i jego konsekwencji, czy wręcz premedytacji w dą-
żeniu do łamania porządku prawnego.
Przewodniczący: sędzia SN J. Grubba (sprawozdawca).
Sędziowie SN: M. Laskowski, A. Tomczyk.
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Drozdowska.
Sąd Najwyższy w sprawie Mirosława G., o wydanie wyroku łącznego,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 5 stycznia 2011 r., kasacji,
wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku Sądu Okręgowego w O. z
dnia 9 lutego 2010 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w P. z
dnia 6 listopada 2009 r.,
o d d a l i ł kasację (...).
2
U Z A S A D N I E N I E
Mirosław G. skazany został wyrokami:
1. Sądu Rejonowego w W. z dnia 12 lutego 2002 r., III K 339/01, za czyn po-
pełniony 28 grudnia 2000 r. na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolno-
ści (po zmianie przez sąd odwoławczy),
2. Sądu Rejonowego w P. z dnia 24 kwietnia 2006 r., II K 156/06, za czyn po-
pełniony 14 listopada 2005 r. na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności,
której wykonanie (w postępowaniu wykonawczym w trybie art. 152 k.k.w.)
warunkowo zawieszono na okres próby wynoszący 5 lat,
3. Sądu Rejonowego w W. z dnia 22 maja 2006 r., III K 446/06, za czyn po-
pełniony w okresie od 9 maja 1995 r. do 22 września 2000 r. na karę 6
miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono
na okres próby wynoszący 3 lat,
4. Sądu Rejonowego w M. z dnia 18 czerwca 2007 r., III K 241/06, za czyn
popełniony 10 września 2004 r. na karę 2 lat pozbawienia wolności,
5. Sądu Rejonowego w P. z dnia 28 czerwca 2007 r., II K 161/07, za czyn
popełniony 1 grudnia 2006 r. na karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolno-
ści (po zmianie przez sąd odwoławczy).
Skazany złożył wniosek o wydanie wyroku łącznego.
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem łącznym z dnia 6 listopada 2009 r., II K
406/09, połączył wyroki powyżej wymienione w pkt 4 i 5 i orzekł wobec ska-
zanego karę łączną 4 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Natomiast co do
pozostałych wyroków, na podstawie art. 572 k.p.k., postępowanie o wydanie
wyroku łącznego umorzył.
3
Wyrok ten zaskarżył apelacją obrońca skazanego, podnosząc w niej za-
rzuty:
1. obrazy prawa materialnego, tj. art. 85 k.k. w zw. z art. 569 § 1 k.p.k. pole-
gającej na wydaniu wyroku łącznego w zakresie kar wymierzonych za
przestępstwa niepozostające w realnym zbiegu i zaniechaniu orzeczenia
kary łącznej w stosunku do kar spełniających te warunki (wymierzonych
wyrokami wymienionymi powyżej w pkt 2 i 4),
2. błędu w ustaleniach faktycznych, który miał wpływ na treść orzeczenia, w
szczególności polegającego na przyjęciu, że do skazanego nie zachodzą
okoliczności wymienione w art. 69 k.k.,
3. rażącej niewspółmierności orzeczonej kary łącznej.
Podnosząc powyższe, obrona wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
przez uchylenie orzeczenia o karze łącznej oraz o połączenie wyroków Są-
dów Rejonowych w P. i M. i wymierzenie kary łącznej 2 lat pozbawienia wol-
ności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący
2 lata, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 9 lutego 2010 r., II Ka 13/10,
utrzymał zaskarżony wyrok w mocy, a apelację uznał za oczywiście bezza-
sadną.
Kasację od tego orzeczenia złożył obrońca skazanego podnosząc w niej
zarzuty:
1. obrazy prawa materialnego, tj. art. 85 k.k. w zw. z art. 569 § 1 k.p.k., pole-
gającej na wydaniu wyroku łącznego w zakresie kar wymierzonych za
przestępstwa niepozostające w realnym zbiegu i zaniechaniu orzeczenia
kary łącznej w stosunku do kar spełniających te warunki (wymierzonych
wyrokami wymienionymi powyżej w pkt 2 i 4),
4
2. rażącego naruszenia prawa materialnego, a to art. 53 § 1 i 2 k.k. oraz art.
86 § 1 k.k., poprzez błędną wykładnię, że jako okoliczności obciążające
przy wymiarze kary łącznej w wyroku łącznym można przyjąć, „że kara
łączna powinna odzwierciedlać wszystkie popełnione przez skazanego
przestępstwa”, „że kara łączna powinna odzwierciedlać wagę popełnionych
przez skazanego przestępstw”, „popełnienie nie jednego przestępstwa”,
„popełnienie przestępstw przeciwko mieniu, popełnienie ich w stosunkowo
krótkich odstępach czasu, podobieństwo ich”, a także błędną wykładnię
skutkującą przyjęciem, że podobieństwo to nie stanowi okoliczności łago-
dzącej,
3. naruszenia prawa procesowego – art. 434 § 1 k.p.k., poprzez błędną wy-
kładnię, że przepis ten daje podstawę do orzekania wbrew obowiązującym
przepisom prawa materialnego, w sytuacji, gdy możliwe jest rozstrzygnię-
cie niepogarszające sytuacji skazanego i nienaruszające prawa material-
nego,
4. naruszenia prawa procesowego – art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3
k.p.k., poprzez uchylenie się przez Sąd Odwoławczy od rozważenia
wszystkich zarzutów apelacyjnych.
Podnosząc powyższe obrona wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja nie zasługiwała na uwzględnienie.
Niewątpliwie największą dozą zasadności wśród podniesionych zarzu-
tów charakteryzuje się pierwszy z nich. Tyle tylko, że został on skierowany
przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w wyroku Sądu pierwszej instancji. Ja-
ko taki zaś nie mógł zostać uwzględniony w postępowaniu kasacyjnym, w któ-
rym zgodnie z dyspozycją art. 519 k.p.k. dopuszczalne jest jedynie skarżenie
5
orzeczeń sądów odwoławczych. Bezsprzecznie natomiast Sąd pierwszej in-
stancji wydał swój wyrok z obrazą art. 85 k.k. oraz art. 569 § 1 k.p.k. W istocie
bowiem tylko pozornie zadeklarował on, że jego orzeczenie pozostaje w zgo-
dzie z mającą moc zasady prawnej uchwałą Sądu Najwyższego z 25 lutego
2005 r., I KZP 36/04, OSNKW 2005, z. 2, poz. 13, której teza wskazuje, że
zawarty w art. 85 k.k. zwrot: „zanim zapadł pierwszy wyrok” odnosi się do
pierwszego chronologicznie wyroku, który zapadł przed popełnieniem przez
sprawcę kolejnego (kolejnych) przestępstwa. Elementarną konsekwencją ta-
kiego rozumienia dyspozycji art. 85 k.k. jest konieczność zaakceptowania,
wbrew poprzednio wyrażanym stanowiskom w tej kwestii, że nie istnieje moż-
liwość tworzenia alternatywnych konfiguracji kar łącznych w zależności od te-
go, które z rozwiązań będzie najkorzystniejsze dla skazanego (oskarżonego),
lecz obowiązuje zasada pierwszeństwa, której skutkiem jest możliwość każ-
dorazowego skonstruowania tylko jednej obligatoryjnej kary łącznej. Zasada
ta ma daleko idące konsekwencje dla niniejszej sprawy, oznacza bowiem, że
z wymierzonych w odrębnych wyrokach kar, w pierwszej kolejności połącze-
niu podlegają te, które orzeczone zostały w sprawach Sądów Rejonowych w
W. z dnia 12 lutego 2002 r., III K 339/01 oraz z dnia 22 maja 2006 r., III K
446/06. Ponieważ jedna z kar pozbawienia wolności orzeczonych w tych wy-
rokach została wymierzona z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a
druga bez takiego zawieszenia, zgodnie z obowiązującym wówczas stanem
prawnym (art. 89 § 1 k.k.) możliwe było orzeczenie kary łącznej jedynie w sy-
tuacji, gdyby Sąd wydający wyrok łączny uznał za możliwe orzeczenie kary
łącznej pozbawienia wolności i warunkowym zawieszeniu jej wykonania. Tak
jednak w niniejszej sprawie się nie stało.
W tej sytuacji, z pozostałych trzech wyroków możliwe stało się utworze-
nie kolejnej kary łącznej. Możliwe bowiem było połączenie wyroków Sądu Re-
6
jonowego w P. z dnia 24 kwietnia 2006 r., II K 156/06, za czyn popełniony 14
listopada 2005 r. oraz Sądu Rejonowego w M. z dnia 18 czerwca 2007 r., III K
241/06, za czyn popełniony 10 września 2004 r. Jak słusznie w apelacji wska-
zał obrońca skazanego, taka możliwość połączenia wyroków przez Sąd Rejo-
nowy ani nie została przyjęta w skarżonym wyroku łącznym, ani omówiona w
jego uzasadnieniu. Słusznie zatem podniesiono w apelacji zarzuty z tym
związane. Obrona jednak składając kasację nie uwzględniła już tego, że sytu-
acja ta przedstawiała się odmiennie na etapie postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy sporządził w niniejszej sprawie co prawda wyjątkowo lako-
niczne uzasadnienie, ale zdołał w nim wskazać, że istnieje potencjalna możli-
wość połączenia wyroków zapadłych w sprawach III K 241/06 oraz II K
156/06, ale podobnie, jak w omówionej poprzednio sytuacji, wobec ewentual-
ności łączenia względnej i bezwzględnej kary pozbawienia wolności, zależne
jest to od uznania, że spełnione zostały warunki z art. 69 k.k. Jednocześnie
Sąd ten nie uznał, aby w niniejszej sprawie orzeczenie takie było słuszne, od-
syłając w tym zakresie do tożsamych wywodów zawartych w uzasadnieniu
Sądu Rejonowego, które akceptuje i które w jego ocenie mają również odnie-
sienie i do tej kary łącznej.
W następnej kolejności zauważyć należy, że skoro z pięciu wyroków
którymi skazano Mirosława G. jedynie możliwe było utworzenie dwóch kar
łącznych obejmujących skazania zawarte w czterech wyrokach (z możliwości
orzeczenia tych kar łącznych Sądy rozpoznające sprawę z przyczyn uzasad-
nionych ustawowo – art. 89 § 1 k.k. – nie skorzystały), to piąty z tych wyroków
nie kwalifikował się do połączenia. Sąd Rejonowy postąpił jednak inaczej i z
obrazą art. 85 k.k. oraz art. 569 § 1 k.p.k. połączył skazania ze spraw III K
241/06 oraz II K 161/07. Sąd Okręgowy w tej sytuacji słusznie ocenił, że orze-
czenie w tym zakresie choć błędne, to przy braku środka odwoławczego na
7
niekorzyść skazanego, musi się ostać, gdyż zmiana orzeczenia skutkowałaby
naruszeniem zakazu reformationis in peius wyrażonego w art. 434 § 1 k.p.k.
Nie jest bowiem tak, jak twierdzi obrona przy okazji zarzutu z pkt 3 kasacji, że
możliwe jest skonstruowanie kary łącznej zgodnej z obowiązującymi przepi-
sami i jednocześnie korzystniejszej niż orzeczona w wyroku Sadu Rejonowe-
go. Obrona opiera swoje twierdzenia wyłącznie na możliwości przyjęcia, że
kara łączna pozbawienia wolności zostałaby orzeczona z warunkowym za-
wieszeniem jej wykonania, ale taką możliwość, na co wskazywano już wyżej,
Sąd Okręgowy odrzucił. Raz jeszcze natomiast przypomnieć należy, że pra-
widłowo rozważona sytuacja procesowa zaistniała w niniejszej sprawie, pro-
wadziłaby do konkluzji, że orzeczenie jakiejkolwiek kary łącznej w niniejszej
sprawie, w ogóle nie było możliwe (przy założeniu, że sądy nie dostrzegały
możliwości wymierzenia kary łącznej pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania).
Ostatnią kwestią podniesioną w kasacji jest postawiony przez obronę
zarzut błędnej wykładni art. 53 § 1 i 2 k.k. oraz art. 86 § 1 k.k. W tej części ka-
sację należy ocenić jako bezzasadną w stopniu oczywistym. Bezsprzecznie
przecież Sąd Odwoławczy nie mógł naruszyć art. 86 § 1 k.k., skoro sam wy-
miaru kary łącznej nie kreował. Co więcej, kara ta z całą pewnością nie zosta-
ła orzeczona z przekroczeniem ustawowych granic. W pełni prawidłowo przy-
jęto też, że to dopiero sąd wydający wyrok łączny ma możliwość „dostrzec”
pełnię osądzonej działalności przestępczej skazanego, która była uprzednio
przedmiotem rozstrzygania w różnym czasie, przez różne sądy. Właśnie tę
okoliczność sądy powinny uwzględnić przy ustalaniu wysokości kary łącznej.
Nie można też jednoznacznie, jak chciałaby tego obrona, przyjąć, że podo-
bieństwo popełnianych przestępstw zawsze stanowi okoliczność łagodzącą w
sprawie, ponieważ może również świadczyć o niepoprawności sprawcy i jego
8
konsekwencji, czy wręcz premedytacji w dążeniu do łamania porządku praw-
nego. Z tych względów, nie sposób przyjąć, że Sąd Rejonowy, a w ślad za
nim Sąd Okręgowy w sposób rażący naruszył przepisy prawa materialnego
określające zasady wymiaru kary. Sądy te nie przekroczyły ustawowo przy-
znanej im swobody ferowania wymiaru kary, a w szczególności ocenienia
okoliczności, które miały wpływ na możliwość zastosowania warunkowego
zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności.
Kierując się przedstawionymi względami Sąd Najwyższy nie uwzględnił
żadnego z zarzutów podniesionych w kasacji i orzekł jak na wstępie.