Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 marca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział V Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący Sędzia SO Dorota Krawczyk

Protokolant stażysta Iwona Jasińska

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku G. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania G. Ś.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

z dnia 14 września 2015 r. sygn. (...)

oddala odwołanie.

Sędzia SO Dorota Krawczyk

Sygn. akt V U 50/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 września 2015 roku, znak (...), działając na podstawie art. 138 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. zobowiązał wnioskodawcę G. Ś. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 1 września 2015 roku do dnia 30 września 2015 roku w kwocie 1 558,87 zł (w tym emerytura w kwocie 1 153,59 zł, dodatek pielęgnacyjny w kwocie 208,17 zł, ryczałt energetyczny w kwocie 165,88 zł, dodatek kompensacyjny w kwocie 31,23 zł) przysługujących zmarłej w dniu 23 sierpnia 2015 roku J. Ś. (1). W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że wnioskodawcę obciąża obowiązek zwrotu, ponieważ nie był wskazany w decyzji organu rentowego jako osoba uprawniona do pobierania świadczeń.

W odwołaniu z dnia 14 grudnia 2015 roku G. Ś. zaskarżył ww. decyzję, kwestionując stanowisko organu rentowego, który nałożył na niego obowiązek zwrotu świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego odrzucenie w trybie art. 477 ⁹ § 3 k.p.c., ponieważ zostało wniesione z nadmiernym przekroczeniem terminu, a w razie nieuwzględnienia tego wniosku o oddalenie odwołania w przypadku przywrócenia terminu do jego wniesienia. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że odwołujący się G. Ś. w dniu 25 sierpnia 2015 roku złożył do Oddziału wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego razem z aktem zgonu swej matki J. Ś. (1). Na tej podstawie Oddział wstrzymał wypłatę świadczenia J. Ś. (1) z dniem 1 października 2015 roku, bowiem świadczenie za wrzesień zostało wcześniej przekazane na rachunek odwołującego w Banku (...) S.A. Następnie organ rentowy uzyskał informację z Banku o braku możliwości zwrotu świadczenia J. Ś. (1) za wrzesień 2015 roku. W konsekwencji ZUS wydał zaskarżoną decyzję zobowiązując odwołującego do zwrotu kwoty w wysokości 1 558,87 zł.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie:

W dniu 25 sierpnia 2015 roku wnioskodawca G. Ś. złożył wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłej J. Ś. (1). We wniosku wskazał, że zmarła w dniu śmierci miała ustalone prawo do emerytury. Do wniosku odwołujący załączył odpis skrócony aktu zgonu swej matki J. Ś. (1). Ze wskazanego dokumentu urzędowego wynika, że matka wnioskodawcy zmarła w dniu 23 sierpnia 2015 roku.

(dowód: wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego, k. 9 – 11, odpis skrócony aktu zgonu, k. 11v akt ZUS)

W piśmie z dnia 28 sierpnia 2015 roku organ rentowy zwrócił się do Banku (...) S.A. o zwrot świadczeń na rzecz J. Ś. (1) w kwocie 1 558,87 zł przekazanych na rachunek w banku za miesiąc wrzesień 2015 roku. W uzasadnieniu pisma organ rentowy podał, że uprawniona zmarła w dniu 23 sierpnia 2015 roku i prawo do świadczeń ustało z dniem 1 września 2015 roku.

(dowód: pismo organu rentowego z dnia 27 sierpnia 2015 roku, k. 13 akt ZUS)

W odpowiedzi na pismo organu rentowego (...) S.A. wskazał, że J. Ś. (1) była wraz z wnioskodawcą, G. Ś. współposiadaczem rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego, na który wpłynęło świadczenie. Jednocześnie Bank podniósł, że nie jest zobowiązany do wypłaty organowi rentowemu kwoty świadczenia, które zostało przekazane na rachunek wspólny.

(dowód: pismo Banku z dnia 8 września 2015 roku, k. 14 akt ZUS)

W dniu śmierci J. Ś. (1) była uprawniona do świadczeń z Funduszu Emerytalnego w wysokości 1 153,59 zł i z Funduszu Rentowego w wysokości 405,28 zł, łącznie 1 558,87 zł.

(dowód: informacja o nienależnie pobranych świadczeniach, k. 18 - 19 akt ZUS)

W dniu 20 sierpnia 2015 roku organ rentowy dokonał spisu przekazów rentowych za miesiąc wrzesień, w tym świadczeń należnych J. Ś. (1) w kwocie 1 558,87 zł Przelew masowy został zrealizowany w dniu 31 sierpnia 2015 roku.

(dowód: potwierdzenie przelewu z dnia 31 sierpnia 2015 roku, k. 68, spis przekazów rentowych przekazanych do banku, k. 69 akt sprawy)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odnosząc się do wniosku ZUS o odrzucenie odwołania na podstawie art. 477 ⁹ § 3 k.p.c., z powodu przekroczenia przez odwołującego terminu do jego wniesienia należy stwierdzić, iż podlegał on oddaleniu. W myśl powołanego przepisu sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się (§ 3).

W przedmiotowej sprawie odwołujący zmienił adres zamieszkania i z tego powodu nie miał możliwości zaskarżenia wydanej przez ZUS decyzji. Wnioskodawca zapoznał się z przedmiotową decyzją w dniu 11 grudnia 2015 roku i niezwłocznie, to jest w dniu 14 grudnia 2015 roku skonstruował od niej odwołanie. Mając to na uwadze Sąd na podstawie art. 477 ⁹ § 3 kpc oddalił wniosek ZUS o odrzucenie odwołania.

W konsekwencji uznać należało, że sprawa podlega merytorycznemu rozpoznaniu. Przedmiotem postępowania było ustalenie, czy Zakład Ubezpieczeń społecznych prawidłowo zażądał od G. Ś. zwrotu pobranych z Funduszu Emerytalnego i Funduszu Rentowego świadczeń w łącznej wysokości 1 558,87 zł.

W myśl art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Stosownie zaś do art. 138 ust. 2 cytowanej ustawy za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (art. 138 ust. 3 ustawy).

Ze zgromadzonego w przedmiotowej sprawie materiału dowodowego wynika, że zmarła w dniu 23 sierpnia 2015 roku matka wnioskodawcy, J. Ś. (2) była uprawniona do emerytury i świadczeń rentowych w kwocie 1 558,87 zł. Organ rentowy przekazał na wspólnie dotychczas prowadzony przez wnioskodawcę i jego matkę rachunek należność za miesiąc wrzesień. Uprawnionych do wypłaty świadczeniobiorców ZUS ustalił w dniu 20 sierpnia 2015 roku, to jest na trzy dni przed śmiercią matki wnioskodawcy. Przelew został zrealizowany w dniu 31 sierpnia 2015 roku, jednak jego wykonanie miało miejsce przed powzięciem przez odpowiednią jednostkę organizacyjną ZUS wiedzy o utracie prawa do świadczeń. Po dostrzeżeniu przez odpowiedni wydział organu rentowego, że dokonano przelewu na rachunek pomimo braku prawa do świadczenia, ZUS wezwał Bank prowadzący rachunek do zwrotu należności. Po uzyskaniu informacji, że w świetle ustawy z 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 128 ze zm.) brak jest takiej możliwości, organ rentowy zażądał zwrotu świadczeń od wnioskodawcy.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumentację znajdującą się w aktach organu rentowego i aktach sądowych. Dokumenty dające podstawę dla poczynienia ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie Sąd uznał za autentyczne i wiarygodne. Treść i forma tychże dokumentów nie budziły zastrzeżeń i wątpliwości, nie ujawniły się też takie okoliczności, które należałoby brać pod uwagę z urzędu, a które podważałyby wiarygodność tej kategorii dowodów i godziły w ich moc dowodową od strony materialnej czy formalnej. Dokumenty urzędowe stanowiły zatem dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone (art. 244 k.p.c.), a dokumenty prywatne, że osoba która je podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (art. 245 kpc).

Należy zaznaczyć, iż nie może być jakichkolwiek wątpliwości, że śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje ustanie prawa do świadczenia (art. 101 pkt 2 ustawy). Świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają zatem charakter wypłaconych nienależnie. Z uwagi na przyczynę ustania prawa do świadczenia tego rodzaju wypłata może nastąpić jedynie na rzecz innej niż świadczeniobiorca osoby bądź na rachunek bankowy - w warunkach uniemożliwiających przypisanie takiej wypłaty jakiejkolwiek osobie.

W uchwale z dnia 13 czerwca 2006 roku, sygn. akt II UZP 7/06 Sąd Najwyższy wskazał, że świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają charakter wypłaconych nienależnie. Jeżeli tego rodzaju świadczenie wypłacono osobie trzeciej, to zastosowanie znajduje art. 138 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu art. 138 ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego innej osobie niż wskazana w decyzji tego organu. Do zwrotu takich świadczeń jest wówczas zobowiązana osoba, która je pobrała. Wpłata tego rodzaju świadczeń na rachunek wspólny świadczeniobiorcy i osoby trzeciej (osób trzecich) jest równoznaczna z wypłaceniem świadczenia innej osobie w powyższym rozumieniu. Zasady zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w takiej sytuacji reguluje ustawa o emeryturach i rentach z FUS w art. 138 ust. 3 w zw. z art. 138 ust. 1, stanowiąc, że obowiązek zwrotu ciąży na osobie, której świadczenie wypłacono, a zatem na współposiadaczu (współposiadaczach) rachunku.

Podkreślenia wymaga, że w myśl art. 57 w zw. z art. 55 ust. 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 128 ze zm.) Bank nie był zobowiązany do zwrotu organowi rentowemu kwoty równej wpłatom na rachunki, które nie przysługiwały za okres po śmierci J. Ś. (1), będącej współposiadaczem rachunku. W przedmiotowej sprawie nie miał zatem zastosowania art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

W związku z powyższym należało rozważyć, czy organ rentowy może domagać się zwrotu w/w kwoty od wnioskodawcy na podstawie art. 138 ust. 3 ustawy emerytalno-rentowej. Przepis ten przewiduje dwie przesłanki uznania świadczenia za nienależnie pobrane: fakt wypłacenia świadczenia osobie innej niż wskazana w decyzji ZUS oraz zaistnienie powyższego stanu rzeczy z przyczyn niezależnych od organu rentowego. W niniejszej sprawie zostały spełnione obie wymienione przesłanki. Trzeba bowiem zaznaczyć, że organ rentowy dokonał spisu należności za miesiąc wrzesień w dniu 20 sierpnia 2015 roku, a więc na pięć dni przed powiadomieniem przez wnioskodawcę o śmierci jego matki poprzez złożenie wniosku o wypłatę zasiłku pogrzebowego. To w tej dacie ZUS ustalił listę osób uprawnionych do świadczeń za miesiąc wrzesień. Tym samym w dacie powzięcia informacji o zgonie uprawnionej nie było możliwości wstrzymania wypłaty świadczenia, którego termin płatności przypadał na pierwszy dzień miesiąca. Należy mieć na uwadze, że dni 29 i 30 sierpnia 2015 roku były dniami wolnymi od pracy. Istotną jest także specyfika pracy organu rentowego i podział na poszczególne wydziały, które wypłacają świadczenia i zasiłki z różnych tytułów. W konsekwencji uznać należy, że niezwłocznie po uzyskaniu informacji o zgonie matki wnioskodawcy, organ rentowy jeszcze przed wpływem należności na rachunek oszczędnościowo – kredytowy zwrócił się do Banku o zwrot środków. Wobec powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że świadczenie zostało wypłacone osobie nieuprawnionej z przyczyn od organu rentowego niezależnych.

Okoliczności podnoszone w toku postępowania przez wnioskodawcę nie miały żadnego dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Wnioskodawca nie skonstruował merytorycznych zarzutów wobec zaskarżonej decyzji. Nie wniosły niczego do sprawy formułowane przez wnioskodawcę pisma procesowe, w których podważał funkcjonowanie systemu ubezpieczeń społecznych, czy też podnosił, że znajduje się w trudnej sytuacji materialnej. Zgodnie bowiem ugruntowanym orzecznictwem podstawą funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych są tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego. Do złagodzenia tych rygorów nie stosuje się art. 5 k.c. Miara współczucia, jaką można wyrazić względem wnioskodawcy nie przekłada się na możliwość dokonania zmiany zaskarżonej decyzji.

Z powyższych względów uznać należało, iż zaskarżona decyzja ZUS była prawidłowa, zaś odwołanie należało oddalić jako bezzasadne, przyjmując jako podstawę rozstrzygnięcia powołane przepisy prawa materialnego oraz art. 477 ¹⁴§1 k.p.c.