Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2013 r. na rozprawie

sprawy z powództwa M. B., A. S., S. S. (1) i A. Ż. (1)

przeciwko Gminie Miasta B. i Gminnej Spółdzielni (...) w B.

o zapłatę

na skutek apelacji powódek

oraz zażalenia pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 3 października 2012 r., sygn. akt I C 999/10

I.  o d d a l a apelację powódek i zażalenie pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) w B. ,

II.  n i e o b c i ą ż a powódek kosztami postępowania apelacyjnego strony pozwanej oraz pozwanego kosztami postępowania zażaleniowego strony powodowej.

UZASADNIENIE

W ostatecznie sprecyzowanym żądaniu pozwu powódki A. Ż. (1), S. S. (1), M. B. i A. S. domagały się zasądzenia solidarnie od pozwanej Gminy Miasta B. i Gminnej Spółdzielni (...) w B. kwoty 949.025,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa na rzecz A. Ż. (1), kwoty po 316.341,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa na rzecz S. S. (1), M. B., A. S., a od pozwanej Gminy Miasta B. na rzecz powódki A. Ż. (1) kwoty 556.325,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, S. S. (1), M. B., A. S. kwot po 185.441,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, ewentualnie o zasądzenie od obu pozwanych in solidum na rzecz powódki A. Ż. (1) kwoty 949.025,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, S. S. (1), M. B., A. S. kwot po 316.341,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, zasądzenie od Gminy Miasto B. na rzecz powodów A. Ż. (1) kwoty 556.325,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, S. S. (1), M. B., A. S. kwot po 185.441,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, ewentualnie zasądzenia od Gminy Miasto B. na rzecz powodów A. Ż. (1) kwoty 556.325,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, S. S. (1), M. B., A. S. kwot po 185.441,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, zasądzenie od Gminnej Spółdzielni (...) w B. na rzecz powodów A. Ż. (1) kwoty 949.025,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa, S. S. (1), M. B., A. S. kwot po 316.341,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa tytułem odszkodowania za utracone korzyści.

Pozwana Gmina oraz pozwana Gminna Spółdzielnia (...) w B. we wniesionych odpowiedziach na pozew, domagały się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powódek na rzecz każdej z nich kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 3 października 2012r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił powództwo, odstępując od obciążenia powódek obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego pozwanych.

Powyższy wyrok Sąd oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych :

Wskutek wydania wadliwych decyzji administracyjnych tj. zarządzenia nr (...) z dnia 15 czerwca 1955r. Ministra Skupu ustanawiającego zarząd przymusowy nad przedsiębiorstwem: Młyn Elektryczny w N., który stanowił własność W. S. – położonego w N. i orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia 24 marca 1962 r. orzekającego o przejściu na własność państwa przedmiotowego przedsiębiorstwa odebrano poprzednikom prawnym powódek własność pgr (...) , która obecnie oznaczona jest jako działka nr (...) zabudowana Młynem Elektrycznym.

Przedmiotowy młyn po odebraniu go właścicielom w okresie od 30 grudnia 1962r. do 30 grudnia 1971r. był użytkowany w zarządzie przez Gromadzką Radę Narodową w N.. Decyzją Prezydium Rady Narodowej z dnia 26 stycznia 1972r. nieruchomość oznaczoną nr (...)w wraz z młynem przekazano Gminnej Spółdzielni (...).

Młyn działał do 1995 r. Do lat 90-tych przynosił zyski, od ok. 1993r. zmniejszało się zapotrzebowanie na przemiał zboża. Po 1995r. młyn dzierżawił S. M. przez okres około roku, po czym z uwagi na nieopłacalność zrezygnował z niego. W późniejszym okresie pozwana GSSCh zabezpieczała młyn od strony technicznej m.in. przez usuwanie szkód powodziowych, drobne remonty. Podejmowała starania o oddanie jej tego gruntu w użytkowanie wieczyste.

W 1999r. GSSCh podjęła uchwałę o zwrocie młyna na rzecz Skarbu Państwa. Wystąpiła z wnioskiem do Starostwa Powiatowego o przejęcie młyna, który poinformował ją, iż zwrotu należy dokonać na rzecz Gminy Miasta B.. W lutym 2001r. GSSCh złożyła do Gminy wniosek o zwrot młyna. W dniu 9 marca 2001r. nastąpiło protokolarne przejęcie młyna przez Gminę. Gmina wystąpiła do ministerstwa o stwierdzenie nieważności w części decyzji komunalizacyjnej. Gmina nie prowadziła w młynie żadnej działalności. Nie pobierała od GS-u, oprócz podatku od nieruchomości, żadnych innych należności. Nie partycypowała także w ich zyskach.

Młyn został zwrócony właścicielom w dniu 8 października 2009 r.

Dla m.in. dz. ew. (...), z której wydzielona została dz. ew. (...), odpowiadająca parceli gruntowej (...) prowadzona jest księga wieczysta nr (...), w której jako właścicielka ujawniona jest Gmina B..

Z kolei w księdze wieczystej nr (...), która była prowadzona dla działki gruntowej (...), wpisano w jej miejsce działkę ewidencyjną nr (...), a jako właściciele figurują A. Ż. (1) w ½ cz. i S. S. (1) w ½ cz.

W. S. zmarł w dniu 10 listopada 1971r. i spadek po nim na podstawie testamentu nabyli A. Ż. (1) i M. S. po 11/24 części oraz M. Ż. w 2/24 części.

Postanowieniem z dnia 22 lipca 2003r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie stwierdził, że Z. S. i W. S. nabyli przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w N. oznaczonej jako działka (...) o pow. 2,97 arów, KW nr (...) z dniem 1 stycznia 1962r.

Spadkobiercy byłego właściciela – A. Ż. (1) i M. S. złożyli wniosek o zwrot przedmiotowego młyna, jako przejętego z naruszeniem prawa. Wniosek ten skutkował wydaniem przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w dniu 5 marca 2004r. decyzji stwierdzającej nieważność zarządzenia o ustanowieniu zarządu państwowego nad młynem elektrycznym w N..

Następnie decyzją z dnia 13 lipca 2004r. Minister Gospodarki i Pracy ustalił, że orzeczenie Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości stwierdzające przejście na własność państwa przedmiotowego młyna zostało wydane z naruszeniem prawa.

W trakcie postępowania prowadzonego przed Ministrem Gospodarki i Pracy ustalono, iż w orzeczeniu Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości błędnie wpisano oznaczenie nieruchomości, na której zlokalizowany był młyn jako (...) zamiast prawidłowego (...).

Decyzją z dnia 25 stycznia 2005r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przyznał A. Ż. (1), M. S. i M. Ż. odszkodowanie w łącznej kwocie 218.477 zł tytułem poniesienia szkody rzeczywistej, zaś Sąd Okręgowy w Warszawie na skutek pozwu skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyrokiem z dnia 23 lipca 2007 r. sygn. akt II C 175/06 na podstawie art. 160 § 1 kpa dodatkowo zasądził łącznie kwotę 17.701,90 zł.

W postępowaniu prowadzonym przed Sądem Okręgowym w Warszawie w sprawie II C 175/07 Sąd oddalił powództwo w zakresie dochodzonej kwoty tytułem odszkodowania za utracone korzyści.

W dniu 14 marca 2006r. zmarł M. S., a spadek po nim na podstawie ustawy nabyły: żona S. S. (1) oraz córki M. B. i A. S. po 1/3 części.

Decyzją z dnia 20 stycznia 2011r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stwierdził nieważność decyzji Wojewody (...) z dnia 16 grudnia 1992 r. Nr (...) stwierdzającej nabycie przez Gminę B. z mocy prawa, nieodpłatnie własności nieruchomości położnej w N. oznaczonej jako działka ewidencyjna nr (...).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, które nie były kwestionowanie przez strony oraz nie budziły wątpliwości Sądu. Sąd także dopuścił dowód z przesłuchania stron.

Przechodząc do oceny prawnej wniesionego powództwa Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż powódki domagały się zasądzenia alternatywnie kwot adekwatnych do ich udziałów spadkowych (art. 1035 k.c.) od pozwanych wskazując na różne możliwe do przyjęcia konfiguracje odpowiedzialności tj. osobno od pozwanych za różne okresy, solidarnie lub in soludium. Jako podstawę prawną dochodzonego roszczenia powódki wskazały art. 224-229 k.c. i 230 k.c. oraz ewentualnie art. 405 i 415 k.c.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności wykluczył możliwość zastosowania w stosunku do pozwanych art. 160 k.p.a. Stwierdził, iż pozwana Gmina nie może być biernie legitymowana do zapłaty odszkodowania na podstawie niniejszego przepisu, pomimo treści art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych ( Dz. U. nr 32 po z. 191 ze zm.), zgodnie z którym zobowiązania i wierzytelności rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego stają się z dniem wejścia w życie ustawy o samorządzie terytorialnym zobowiązaniami i wierzytelnościami właściwych gmin.

Sąd I instancji nie miał wątpliwości, że zobowiązanym do naprawienia szkody spowodowanej wydaniem decyzji administracyjnych w latach 50-tych, 60-tych, czy 70-tych uznanych za niezgodne z prawem jest Skarb Państwa. Kwestią biernej legitymacji w sprawie o naprawienie szkody wynikającej z ostatecznej decyzji administracyjnej zajmował się wielokrotnie Sąd Najwyższy. Sąd Okręgowy powołał się w tym zakresie na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale siedmiu sędziów z dnia 7 grudnia 2006 r. III CZP 99/2006r., w której stwierdzono, iż to Skarb Państwa jest biernie legitymowany w sprawie o naprawienie szkody wynikłej z ostatecznej decyzji administracyjnej, o której mowa w art. 36 ust. 3 pkt. 3 ustawy z dnia 10 maja 1990r. także wtedy, gdy stwierdzenie jej nieważności lub stwierdzenie, że została wydana z naruszeniem prawa nastąpiło po dniu 26 maja 1990r.

Powyższe stanowisko znalazło także potwierdzenie zarówno
w decyzji odszkodowawczej Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 stycznia 2005r. jak i w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie wydanym w sprawie II C 175/08 z dnia 23 lipca 2007 r.

Sąd Okręgowy zaznaczył przy tym, że zgodnie z uchwałą pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r. III CZP 112/10, jeżeli wadliwa decyzja administracyjna została wydana przed dniem wejścia w życie Konstytucji, odszkodowanie przysługujące na podstawie art. 160 § 1 kpa nie obejmuje korzyści utraconych wskutek jej wydania, choćby ich utrata nastąpiła po wejściu w życie Konstytucji.

Z powyższych względów norma ta nie mogła mieć zastosowania w stosunku do pozwanej Gminnej Spółdzielni ‘ (...).

Sąd Okręgowy zauważył, iż skoro w realiach niniejszej sprawy zdarzeniem wywołującym szkodę były wadliwe decyzje administracyjne wydane przed wejściem w życie Konstytucji, to podstawą roszczenia mógł być art. 160 § 1 kpa (o którą to podstawę zostało przyznane w postępowaniu administracyjnym i sądowym – stosowne odszkodowanie). Z tego też względu, Sąd Okręgowy nie mógł przy rozpoznaniu roszczenia powódek, de facto – wynikającego z decyzji władzy publicznej, zastosować ani art. 417 ¹ § 2 k.c., ani innych norm kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych.

Rozważając pozostałe ewentualne podstawy zgłoszonego roszczenia, Sąd Okręgowy wskazał, iż posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez pozwaną Gminną Spółdzielnię (...), która otrzymała ją w użytkowanie na podstawie decyzji Prezydium PRN z dnia 26 stycznia 1972 r. ocenić należało jako posiadanie zależne w dobrej wierze. Wobec stwierdzenia nieważności decyzji stanowiącej podstawę posiadania przez tę pozwaną przedmiotowej nieruchomości dopiero w 2004r. uznał, że pozwana pozostawała wprawdzie w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami, przeświadczeniu, iż przysługuje jej prawo użytkowania nieruchomości.

Z tego też względu, Sąd Okręgowy uznał, iż pozwana GSSCh nie jest zobowiązana do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialna, ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie w oparciu o art. 230 k.c. w zw. z art. 224 § 1 k.c.

Sąd Okręgowy powołując się na wyrok SN z dnia 9 czerwca 2000r. IV CKN 1159/2000, „Wokanda 10/2000” s. 8 - wykluczył możliwość zastosowania w stosunku do obu pozwanych art. 405 k.c., albowiem przepisy dotyczące roszczeń uzupełniających z art. 224 § 2 i art. 225 i n. k.c. w zakresie wymienionych w nich roszczeń, wyłączają inne podstawy odpowiedzialności posiadacza wobec właściciela.

Sąd Okręgowy nie znalazł także podstaw do zastosowania w sprawie art. 415 k.c, a w szczególności zdaniem Sądu nie zachodzą okoliczności wskazane przez powoda w uzasadnieniu zmodyfikowanego pozwu, iż po stronie pozwanych wystąpił brak staranności w zakresie weryfikacji treści orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 1962r. w związku z decyzją Prezydium PRN w R. z 1972r. Zarzut ten w istocie dotyczył niezweryfikowania omyłki w numerze działki, która podlegała przejęciu tj. błędnego wpisania pgr (...) własności J. i A. Z., a nie pgr (...). Sąd nie uznał tego działania za delikt cywilny, albowiem dla wszystkich, łącznie z poprzednikiem prawnym powódek, nie było wątpliwości, że przejęciu podlega nieruchomość z młynem.

Odnośnie roszczeń zgłoszonych przeciwko Gminie Miasta B., Sąd zauważył, że Gmina ta od chwili wydania decyzji komunalizacyjnej stała się z mocy prawa z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. ( Dz. U. nr 32, poz. 1919 z póz. zm.) właścicielką przedmiotowych nieruchomości. Znalazło to odzwierciedlenie w treści księgi wieczystej. Nieważność decyzji została stwierdzona dopiero decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 stycznia 2011r.

Sąd wskazał, iż decyzja stwierdzająca nieważność ma co do zasady charakter deklaratoryjny. Jednakże okoliczność, że dana decyzja działa ex tunc nie przesądza jeszcze o tym, że jest ona pod każdym względem, zarówno w sferze materialnoprawnej i formalnoprawnej, wyłącznie aktem o charakterze deklaratoryjnym. Moc obowiązująca w czasie decyzji stwierdzającej nieważność innej decyzji, nie zamyka się wyłącznie w jej skutku wstecznym, lecz działa także na przyszłość. Usunięcie z obrotu prawnego nieważnej decyzji nie powoduje absolutnego przywrócenia stanu pierwotnego, lecz ma służyć dopiero usunięciu szeregu następstw jej obowiązywania.

Z tego też względu, Sąd Okręgowy uznał, iż pozwana Gmina nie mogła być, w okresie objętym pozwem, traktowana jako posiadacz w złej wierze, ponieważ przysługiwał jej tytuł prawny do nieruchomości. Pozew przeciwko Gminie, która legitymowała się tytułem własności, w ogóle nie mógł być uwzględniony przed wydaniem decyzji uchylającej decyzję komunalizacyjną. Tym samym skierowane przeciwko niej roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie było nieskuteczne.

Sąd zauważył przy tym, że pozwana Gmina dowiedziawszy się o staraniach byłych właścicieli o odzyskanie młyna, wystąpiła w 2004r. do właściwego Ministra o stwierdzenie nieważności decyzji komunalizacyjnej, zaś młyn przekazała byłym właścicielom w 2009r., pomimo niezakończenia postępowania administracyjnego.

Powódki nie wykazały także korzyści, jakie miałaby czerpać Gmina z użytkowania młyna, albowiem Gmina w żadnym okresie nie użytkowała młyna.

Odnośnie odpowiedzialności Gminy w oparciu o art. 415 k.c. Sąd przedstawił analogiczną argumentację, jak w przypadku pozwanej GSSCh, nie znajdując podstaw do przypisania jej odpowiedzialności w oparciu o niniejszy przepis.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o art. 102 k.p.c. mając na uwadze szczególne okoliczności sprawy oraz sytuację materialną powódek. Zauważono, iż przedmiotowa sprawa należy do spraw regulujących własność okresu powojennego, w którym dochodziło do bezprawnego pozbawiania właścicieli ich majątków. Nie uszło z pola widzenia Sądu Okręgowego także to, że w trakcie długotrwałych postępowań zarówno administracyjnych jak i sądowych, zmieniały się interpretacje niejasnych przepisów prawa, co do których wymagana była również wykładnia Trybunału Konstytucyjnego. Te szczególne okoliczności uzasadniały odstąpieniem przez Sąd I instancji od obciążenia powódek kosztami zastępstwa procesowego pozwanych.

Apelację od powyższego wyroku wniosły powódki, a pozwana Gminna Spółdzielnia (...) w B. wniosła zażalenie co do rozstrzygnięcia o kosztach procesu zawartego w pkt. II wyroku.

Powódki zarzuciły naruszenie przepisów prawa materialnego, a to :

- art. 225 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przepis ten nie będzie miał zastosowania w sprawie ze względu na istnienie dobrej wiary po stronie pozwanych oraz w zakresie pozwanej Gminy przysługiwania jej prawa własności w okresie od wydania decyzji komunalizacyjnej do momentu wyeliminowania ww. decyzji z obrotu prawnego,

- art. 230 k.c. w zw. z art. 225 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, iż przepis ten nie będzie miał zastosowania w niniejszej sprawie,

- art. 225 k.c. w zw. z art. 415 k.c. poprzez przyjęcie, iż zastosowanie pierwszego z tych przepisów, wyklucza zastosowanie drugiego z nich,

- art. 230 k.c. w zw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 415 k.c. poprzez przyjęcie, że dwa pierwsze wymienione przepisy wykluczają zastosowanie ostatniego,

- art. 225 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez przyjęcie, że istnienie choćby hipotetycznie możliwości sublimowania stanu faktycznego pod pierwszy z wymienionych przepisów wyklucza zastosowanie drugiego z nich,

- art. 230 k.c. w zw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez przyjęcie, że istnienie choćby hipotetycznie możliwości subsumowania stanu faktycznego pod dwa pierwsze z wymienionych przepisów wyklucza zastosowanie ostatniego,

- art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie dowodu mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wskazując na powyższe domagały się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji i zasądzenia od pozwanych na ich rzecz kosztów postępowania.

Natomiast pozwana Gminna Spółdzielnia (...) w B. wniosła zażalenie na rozstrzygnięcie o kosztach zawarte w pkt. II wyroku, zarzucając naruszenie art. 102 k.p.c., art. 98 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c..

Wskazując na powyższe domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie solidarnie od powódek na rzecz pozwanego obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych oraz zasądzenia solidarnie od powódek kosztów postępowania zażaleniowego, ewentualnie uchylenia orzeczenia w zaskarżonym zakresie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na zażalenie pozwanego, powódki wniosły o jego oddalenie.

Pozwani w odpowiedziach na apelację powódek wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie solidarnie od powódek na rzecz każdego z nich kosztów postępowania apelacyjnego wg norm przepisanych.

Rozpoznając sprawę na skutek apelacji powódek i zażalenia pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) w B. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Powódki domagają się w pozwie zasądzenia od Gminy Miasto B. kwoty 1.178.100 zł z ustawowymi odsetkami od daty wytoczenia powództwa oraz od Gminnej Spółdzielni (...) w B. kwoty 2.009.700 zł wskazały, że w związku z przejęciem młyna stanowiącego własność ich poprzedników prawnych w oparciu o nieważne decyzje należy się odszkodowanie w dochodzonych kwotach za utracone korzyści za okres od 1955 – 2009 r. Następnie (k. 254), że za zgłoszone roszczenie wywodzone jest z faktu pozbawienia właścicieli nieruchomości możliwości korzystania z ich własności i niemożliwości czerpania pożytków co wskazywałoby , że mamy do czynienia z roszczeniem uzupełniającym które umożliwia ochronę tych interesów właścicieli, których nie było w stanie zaspokoić roszczenie windykacyjne (wyrok SN z 25 lutego 2004 r. II CK 32/03 Lex nr 162199) i służyć ma naprawieniu uszczerbków spowodowanych tym, że właściciel pozbawiony został własności.

Treść tego rodzaju roszczeń sprowadza się do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy; zwrotu pożytków lub ich równowartości; odszkodowania z powodu zużycia pogorszenia lub utraty rzeczy.

Przysługują one właścicielom przeciwko posiadaczowi samoistnemu jak też zależnemu chyba, że wynika coś innego z przepisów regulujących ten stosunek (art. 230 in fine).

Jak podkreślono w literaturze (Komentarz do Kodeksu cywilnego, Księga druga, W – wa 2009 r., Wielkie Komentarze. Wyd. Prawnicze Lexis Nexis art. 224 kc Nb. 5) za korzystanie z rzeczy należy się właścicielowi wynagrodzenie w takiej wysokości w jakiej w danych okolicznościach mógłby je uzyskać, gdyby rzecz wynajął lub wydzierżawił czy oddał w odpłatne użytkowanie na podstawie innego stosunku prawnego. W tym pojęciu nie mieści się zwrot spodziewanego, utraconego zysku (lucrum cessans).

Nastąpiła więc zmiana podstawy prawnej roszczenia, bowiem powódki domagały się pierwotnie odszkodowania za utracone korzyści za okres od 1955 r. do 2009 r. tj. do czasu faktycznego zwrócenia im młyna.

Kolejna modyfikacja stanowiska nastąpiła w piśmie procesowym z 16 maja 2011 r. (k. 269 i nast.), gdzie nie tylko doszło do precyzacji wysokości roszczeń pod względem podmiotowym, ale również dodatkowej podstawy faktycznej i prawnej. Nadal powołując się na przysługujące im z racji dziedziczenia prawa do nieruchomości z posadowionym młynem, która została już zwrócona w 2009 r. to w ramach roszczeń odwołują się do regulacji wynikającej z art. 224 § 2 kc uzupełniając je o podstawy odpowiedzialności wynikające również z art. 415 jak też art. 405 kc.

Mimo jednoznacznego podkreślenia o zachowywanie legitymacji czynnej w zakresie przysługującym powódkom roszczeń zachodzi konieczność ponownego jej rozważenia.

Z dokonanych ustaleń wynika, że Zarządzeniem Ministra Skarbu z 15 czerwca 1955 r. nr (...) ustanowiono przymusowy Zarząd Państwa nad młynem W. S., który przeszedł na własność Państwa na mocy orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dniem 24 marca 1962 r. nr (...).

W następstwie złożonego wniosku przez A. Ż. (1) i M. S. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi decyzją z dnia 5 marca 2004 r. (...) stwierdził nieważność zarządzenia nr (...) Ministra Skarbu z dnia 15 czerwca 1955 r. o ustanowieniu przymusowego zarządu państwowego nad młynem elektrycznym położonym w N. stanowiącym byłą własność W. S..

Natomiast Minister Gospodarki i Pracy także na wniosek w/w osób decyzją z dnia 13 lipca 2004 r. stwierdził, że orzeczenie Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia 24 marca 1962 r. (znak: (...)) w sprawie stwierdzenia przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa Młyn Elektryczny – S. W. w N. powiat i województwo R. zostało wydane z naruszeniem prawa.

Wskazane dokumenty w postaci kserokopii nie poświadczonych za zgodność (k. 11, 12, 14, 17) nie były przez strony kwestionowane co do treści. W uzasadnieniu decyzji z dnia 13 lipca 2004 r. wskazano (k. 20), że w orzeczeniu Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia 24 marca 1962 r. popełniono błąd w oznaczeniu parceli gruntowej, bowiem wskazano na pgr nr (...) (własność J. i A. Z.) na której miał znajdować się młyn, gdy faktycznie młyn był posadowiony na pgr (...) w/d mapy katastralnej własności W. S., który został przejęty protokołem z dnia 30 grudnia 1962 r. od (...) Zakładów (...) w R. młyn nr (...) (k. 24), a który był w zarządzie Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w N. (k. 26). Gromadzkie Rady Nadzorcze były organami władzy państwowej na terenie gromady jako najniższe ogniwa administracji państwowej działały od 25 września 1954 r. do 31 grudnia 1972 r. (ustawa z dnia 25 września 1954 r. w reformie podziału administracyjnego wsi i powołanie Gromadzkich Rad Narodowych (Dz. U. 1954, nr 43, poz. 191). Realizowały swoje zadania na sesjach za pośrednictwem komisji stałych i doraźnych oraz prezydium. Od 15 stycznia 1973 r. ich zadania przejęły gminy.

Decyzją z dnia 26 stycznia 1972 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Wydział Rolnictwa i Leśnictwa w R. znak (...) (k. 26 kserokopia, której w okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie kwestionowano) przekazano nie odpłatnie na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w N. powiat R. parcelę nr (...) o pow. 0.0279 ha wraz z młynem gospodarczym położonym na tej nieruchomości we wsi N. pow. R. pozostającej w zarządzie Prezydium Gromadzkiej Rady Nadzorczej w N.. Należy uznać, że przedmiotowy młyn został przejęty na rzecz Skarbu Państwa i był w zarządzie organu administracji państwowej, zaś posiadaczem zależnym w dobrej wierze została Gminna Spółdzielnia (...) w N. wobec uprawomocnienia się decyzji.

Przedmiotowy młyn wraz z działka, która na skutek błędów co do jej geodezyjnego oznaczenia miała podwójną numerację (...) i (...) (ten numer zgodny z ewidencja gruntów) został protokołem z 9 marca 2001 r. przejęty przez Gminę B. w posiadanie (k. 97) a na mocy decyzji komunalizacyjnej od 1990 r. Gmina była jego właścicielem.

W momencie przekazania młyna wymagał remontu, nie był w ruchu, stan budynku był dobry.

Postanowieniem z dnia 22 lipca 2003 r. Sąd Rejonowy w Rzeszowie stwierdził, że Z. S. i W. S. nabyli przez zasiedzenie prawo własności na zasadzie wspólności majątkowej nieruchomość oznaczoną jako działka nr (...) o pow. 2.97 a położoną w N. obr. Kw nr (...)Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dniem 1 stycznia 1962 r. czyli pod rządem dekretu prawa rzeczowego (post. O zasiedzeniu w sprawie I Ns 1471/03 Sądu Rejonowego w Rzeszowie dołączonych do sprawy). Oznaczenie to wskazuje na wykonywanie aktów samoistnego posiadania przez mał. S. przez okres wskazany w art. XLII.p.w.k.c.

Jak wynika z zeznań A. Ż. (1) i M. S. (k. 19/2 i k. 20 sprawy o zasiedzenie) to W. S. mimo przejęcia w przymusowy zarząd Państwa cały czas użytkował młyn, pracował w nim, nikogo tam nie zatrudniał. Wobec przywrócenia własności uprawnionej osobie (decyzja z 3 marca 2004 r. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi przywróciła własność ze skutkiem wstecznym) to jednak postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia ukształtowała stan wspólności na rzecz Z. i W. S..

Z. S. zmarła 15 czerwca 1966 r. i spadek po niej w zakresie ogółu praw i wchodzącego w skład spadki gospodarstwa rolnego nabył mąż W. S. oraz dzieci A. Ż. (1), M. S. po 1/3 części. W. S. zmarł 10 listopada 1971 r. i spadek po nim na mocy testamentu w zakresie ogółu praw nabyły dzieci A. Ż. (1) i M. S. po 11/24 części oraz wnuk M. Ż. w 2/24 lecz wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne (w tym młyn) na mocy testamentu nabyli A. Ż. (1) i M. S. po ½ części (k. 37, post. Sądu Rejonowego w Rzeszowie I Ns 1229/90 z dnia 7 grudnia 1990 r. zalegające w aktach związkowych Sądu Okręgowego w warszawie sygn. II C 175/07).

Dlatego też w Kw nr (...) Sądu Rejonowego w Rzeszowie z 28 października 2003 r. obejmującej m. in. pgr (...) uwidocznieni zostali jako właściciele (współwłaściciele) po ½ części A. Ż. (1) i M. S. (k. 33 sprawy związkowej II C 175/07 Sądu Okręgowego w Warszawie). M. S. zmarł 14 marca 2006 r. i spadek po nim nabyła żona S. S. (1) oraz córki M. B. i A. S. po 1/3 części (postanowienie Sądu Rejonowego w Rzeszowie z dnia 30 maja 2006 r. akta związkowe sygn. akt I Ns 700/06, k. 33). Na mocy aktu notarialnego z 28 lipca 2006 r. – umowy o dział spadku cały spadek po M. S. bez spłaty nabyła S. S. (1) (akt notarialny k. 34) i w księdze prowadzonej w systemie elektronicznej (...) (k. 30) jako współwłaściciele nieruchomości po ½ cz. stanowiącej działkę (...) uwidocznione zostały A. Ż. (1) i S. S. (1).

W konsekwencji po tej dacie nie przysługiwały już roszczenia majątkowe powódkom M. B. i A. S. w stosunku do przedmiotu objętego niniejszym postępowaniem, bowiem przeszły one na S. S. (1) w następstwie całościowego działu spadku.

Decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 25 stycznia 2005 r. (k. 38 akt Sądu Okręgowego w Warszawie II C 175/07) A. Ż. (1) i M. S. otrzymali od Skarbu Państwa odszkodowanie po 103.170 zł, zaś M. Ż. w kwocie 12.137 zł za szkodę faktyczną jaką ponieśli właściciele na skutek ustanowienia niezgodnego z prawem przymusowego zarządu Państwa nad młynem.

Następnie wytoczone zostało powództwo przez A. Ż. (1) i M. S. (który zmarł w toku sprawy) przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi o zasądzenie kwot po 2.500.000 zł tytułem odszkodowania za utracone korzyści za 50 lat wstecz oraz po 75.000 zł dalszego odszkodowania za szkodę faktyczną. Po ograniczeniu żądania dotyczącego utraconych korzyści do kwoty 650.000 zł Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 23 lipca 2007 r. (sygn. akt II C 175/07 dołączonych do sprawy) zasądził od Skarbu Państwa Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na rzecz A. Ż. (1) kwotę 8.851 zł, S. S. (1) kwotę 2.950,30 zł, M. B. i A. S. kwoty po 2.950,30 zł tytułem odszkodowania za szkodę w budynku. Natomiast oddalił powództwo jako niewykazane odnośnie zasądzenia kwoty 650.000 zł tytułem utraconych korzyści a w pozostałej części postępowanie wobec cofnięcia pozwu umorzył. Apelacja od tego orzeczenia została oddalona.

Należy w tej sytuacji podkreślić, że do wydania decyzji komunalizacyjnej młyn stanowił własność Skarbu Państwa co było niezgodne z Kw nr 674 Sądu Rejonowego w Rzeszowie, w której uwidoczniona została w/d starej ewidencji działka nr (...) (młyn).

Powódki objęły żądaniem okres sprzed wejścia w życie Kodeksu cywilnego nie wskazując podstawy faktycznej odpowiedzialności pozwanych i kwoty roszczenia za ten okres skoro od 30 grudnia 1962 r. do 30 grudnia 1971 r. młyn był użytkowany przez Gromadzka Radę Narodową w N. czyli organ władzy państwowej. Wymienione w piśmie precyzującym żądanie (k. 269 i nast.) podstawy odpowiedzialności mogłaby prowadzić do uwzględnienia w całości lub części powództwa lecz należałoby wykazać przesłanki przemawiające za zasadnością zgłoszonych roszczeń. Jak już podkreślono to Gminna Spółdzielnia (...) w B. mogła być tylko posiadaczem zależnym młyna co wynika z decyzji Prezydium Państwowej Rady Narodowej w R. (k. 26). Gdyby nawet przyjąć, że w stosunku do tej pozwanej przysługuje roszczenie na podstawie art. 224 § 1 i 225 kc to przepisy te nie dają podstaw do przyjęcia, aby wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ustalonej było w/d wielkości produkcji wykonywanej w młynie.

Mimo uwidocznienia działki z posadowionym młynem w dwóch księgach wieczystych to wobec decyzji (k. 394) Minister Spraw Wewnętrznych o stwierdzenie nieważności decyzji komunalizacyjnej co do działki (...) wpisanej do (...) (decyzji Wojewody (...) z dnia 16 grudnia 1992 r. nr (...)) nie zachodzi wątpliwość co do identyfikacji nieruchomości zwłaszcza, że i sprostowaniu uległa też ewidencja gruntów i przedmiotową działkę wyłączono z księgi z uwidocznionym stanem własności na rzecz pozwanej Gminy.

Modyfikując wcześniej żądanie powódki podniosły (k. 273), że bez znaczenia było, iż działka z młynem została oznaczona w sposób niezgodny ze stanem ewidencji gruntów skoro nie obalono domniemania płynącego z wpisu w Kw (...) (A. Ż. i S. S. po ½ cz). Pominięto jednak, że taka sytuacja prawnie nie jest dopuszczalna wywołując konieczność uzgodnienia treści księgi z rzeczywistym stanem, zaś domniemaniem nie jest objęte oznaczeniem nieruchomości. Istotne jest to, że Gminę w związku z wpisem działki z młynem do (...) (własność Gminy i Miasta B.) należało traktować jako posiadacza samoistnego w dobrej wierze (art. 224 § 1 kc) od chwili przekazania tej działki przez Spółdzielnię (...) w B. protokołem z 9 marca 2001 r. (k. 97) jako własności skomunalizowanej.

W odpowiedzi na modyfikację żądania (k. 302) Gminna Spółdzielnia (...) w B. podniosła zarzut przedawnienia wszystkich skierowanych przeciwko niej roszczeń podtrzymując, że 26 stycznia 1972 r. młyn został jej przekazany tylko w użytkowanie a to wskazuje, że Spółdzielnia była posiadaczem zależnym w dobrej wierze co wyłącza jej odpowiedzialność w ramach art. 230 kc.

Z dokumentacji fotograficznej zalegającej w aktach sprawy Sądu Okręgowego w Rzeszowie sygn. I C 1262/00 (k. 24 – dołączonych do toczącej się sprawy) za pismem z 20 listopada 2000 r. wynika, że budynek już w tym czasie był w złym stanie technicznym – pomieszczenia zalane wodą a przemiał zbóż nie był w nim prowadzony.

Od momentu fizycznego przejęcia działki z młynem pozwana Gmina i Miasto B. nie wznowiła przemiału zboża, który zaniechano w latach 90 – tych z uwagi na warunki społeczno – gospodarcze.

Powódki modyfikując ostatecznie żądanie nie wykazały jakie korzyści uzyskała strona pozwana Gmina i Miasto B. po wyeliminowaniu z obrotu prawnego zarządzenia Ministra Skarbu z dnia 15 czerwca 1955 r. i orzeczenia Przewodniczącego Drobnej Wytwórczości z dnia 4 marca 1962 r.

Odnosząc się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 227 prawa procesowego, którym Sąd II instancji jest związany skoro może on mieć wpływ na prawidłowość dokonanych ustaleń faktycznych podzielić należy stanowisko Sądu I instancji, że dowód z opinii biegłego na wykazanie okoliczności jak we wniosku do protokołu rozprawy (k. 430) nie był konieczny dla dokonania ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Nie budziło wątpliwości, że przemiał zboża odbywał się do 1995 r., a następnie zaniechano go z przyczyn ekonomicznych. Ustalenie więc w sposób hipotetyczny czy była możliwa dalsza eksploatacja maszyn i urządzeń oraz jakie były dochody prowadziłoby do tworzenia faktów a nie ich oceny, a ta ostatnia sfera łączy się z potrzebą sięgania do dowodu z opinii biegłego, gdy wymagane są wiadomości specjalne (art. 278 § 1 kpc).

W konsekwencji ustalenia Sądu I instancji należało przyjąć za własne i z uwzględnieniem wywodu co do czynnej legitymacji powódek M. B. i A. S. po dacie działu spadku po M. S. (28 lipca 2008 r. i na nich oprzeć rozważania o charakterze materialnoprawnym.

Nie można zgodzić się, że doszło do błędnej wykładni art. 225 kc, bowiem posiadaczem w złej wierze jest ten, kto wie albo wiedzieć powinien na podstawie towarzyszących okoliczności, że nie przysługuje mu tytuł prawny do rzeczy.

W dobrej wierze jest samoistny posiadacz, który uważa się za właściciela a taka sytuacja w stosunku do pozwanej Gminy i Miasto B. w następstwie wydania decyzji komunalizacyjnej i ujawnienia prawa w księdze wieczystej miała miejsce.

Dobrą wiarę wyłącza niedbalstwo pod którym to pojęciem należy rozumieć powzięcie okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzać poważne wątpliwości, podejrzenie, że nie przysługuje mu prawo własności posiadanej rzeczy.

O zmianie kwalifikacji posiadania decyduje w każdym wypadku powzięcie wiadomości o konkretnych okolicznościach, które osiągną taki poziom, że żaden rozsądny człowiek nie będzie mógł trwać w usprawiedliwionym okolicznościami błędzie (S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kc, księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2001 r., Lex Polonica, wyrok SN z 11 sierpnia 2011 r., I CSK 642/10, Lex nr 960517).

Po decyzjach Ministrów z dnia 3 marca 2004 r. (k. 14) i 13 lipca 2004 r. (k. 17) strona pozwana Gmina i Miasto B. podjęła działania celem zwrotu przedmiotowej nieruchomości co nastąpiło 8 października 2009 r. (k. 27) mimo, że do stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 16 grudnia 1992 r. doszło 20 stycznia 2011 r. (k. 394). Dlatego też działanie Gminy podjęte zostało właśnie celem niedopuszczenia się niedbalstwa i wydanie nieruchomości nastąpiło nawet przed stwierdzeniem nieważności decyzji komunalizacyjnej.

Błędny jest zarzut naruszenia art. 230 kc w zw. z art. 225 skoro pozwaną Gminna Spółdzielnia (...) w B. po formalnym przekazaniu jej młyna w użytkowanie należało uznać za posiadacz zależnego w dobrej wierze co podkreślono już we wcześniejszych wywodach.

Dalsze zarzuty naruszenia art. 225 kc w zw. z art. 415 kc, art. 230 kc w zw. z art. 225 kc i 415 kc, art. 225 kc w z. z art. 405 kc, art. 230 kc w zw. z art. 225 kc w zw. z art. 405 kc nie mogą być zasadne, bowiem z ogólna regułą dowodową wyrażona w art. 6 kc na powódkach spoczywał obowiązek wykazania szkody jak rzeczywiście zaistniała, że była ona skutkiem bezprawnego zachowania pozwanego oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem a zaistniałą szkodą.

To samo należy odnieść do przypadku wskazanej podstawy z art. 405 i nast. kc – której powódki w przedmiotowej sprawie nie wykazały poza zgłoszeniem roszczenia o określonej wysokości łączonymi pierwotnie z utraconymi korzyściami.

Jak słusznie wskazała strona pozwana Gmina i Miasto B. kwestia biernej legitymacji w sprawach naprawienia szkody wynikłej z ostatecznej decyzji, o której mowa w art. 36 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. 1990 r., nr 32, poz. 191 ze zm.) została rozstrzygnięta w Uchwale (7) Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2006 r., III CZP 99/2006 i z drogi tej powódki skorzystały w toczącej się sprawie przed Sądem Okręgowym w Warszawie sygn. akt II C 175/07 (vide też: Uchwała pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10 OSNC 2011/7-8/75).

Także przedmiotem wypowiedzi orzecznictwa (wyrok SN z 9 czerwca 2000 r. V CKN 1159/00 oraz 11 maja 1972 III CZP 22/72 OSNCP 12/72, poz. 213) była możliwość dochodzenia roszczeń w związku z ochroną własności. Jak podkreślono tam – ochrona interesów właściciela i przywrócenie zakłóconej równowagi następuje na szczególnej podstawie art. 224 i 225 kc wyłączający w zakresie roszczeń uregulowanych w tych przepisach inne przepisy np. ogólne odszkodowawcze lub o bezpodstawnym wzbogaceniu, które mają zastosowanie tylko w tym zakresie w jakim problem wzajemnych rozliczeń między właścicielem a posiadaczem nie został uregulowany w art. 222 – 231 kc – co musiałoby zostać przez powódki wykazane a co w rozpoznawanej sprawie nie nastąpiło.

Art. 224 i 225 kc mówią o wynagrodzeniu za korzystanie z rzeczy nie, zaś o odszkodowaniu dlatego przepisy o wyrządzeniu szkody czy to czynem niedozwolonym czy też skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie maja zastosowania do rozliczeń między właścicielem i posiadaczem, wynikających ze zdarzeń objętych regulacja art. 224 – 225 kc.

W tych okolicznościach należy podzielić wywody prawne Sądu I instancji, bo nie samo wyliczenie dochodzonych kwot bazując tylko na możliwości produkcji młyna bez uwzględnienia nakładów na utrzymanie substancji trwałej a także kosztów związanych z naprawą i amortyzacją urządzeń nie jest wypełnieniem ustawowego wymogu dla przyjęcia odpowiedzialności z art. 415 kc czy art. 405 kc. Sąd ma obowiązek rozważyć wynikające z przytoczonej podstawy faktycznej roszczenia lecz po ich wykazaniu. Skoro to nie nastąpiło w ramach dokonanych przez Sąd I instancji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń to są one również wiążące dla Sądu II instancji.

Z tych względów na zasadzie art. 385 kpc apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Mając na uwadze szczególny charakter zgłoszonego żądania w rozpoznawanej sprawie na zasadzie art. 102 kpc należało odstąpić od obciążenia powódek kosztami zastępstwa procesowego pełnomocnika pozwanych, bowiem dochodząc roszczenia były przekonane co do jego zasadności nie przewidując tak złożonego stanu prawnego.

Zażalenie strony pozwanej Gminnej Spółdzielni (...) w B. na rozstrzygniecie o kosztach zawarte w pkt II wyroku podlega również oddaleniu, bowiem bezzasadny jest zarzut naruszeni art. 102 kpc poprzez jego zastosowanie, art. 98 kpc poprzez jego niezastosowanie, art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granicy zasady swobodnej oceny w zakresie przyjęcia wypadku szczególne uzasadnionego oraz naruszenie art. 328 § 2 kpc poprzez niewskazanie okoliczności faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia i niewyjaśnienia tej podstawy.

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia Sąd I instancji nie obciążając powódek kosztami zastępstwa procesowego pełnomocnika strony skarżącej zastosował szczególny przepis jakim jest art. 102 odstępując od zasady wyrażonej w art. 98 kpc tj. odpowiedzialności za wynik procesu. Przyczyny dla których uznał za wskazane do zastosowania art. 102 kpc był złożony pod względem prawnym charakter sprawy a także sytuacja materialna powódek. Ocena sędziowska w tym zakresie ma charakter dyskrecjonalny oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności sprawy przez co może być podważona przez Sąd II instancji tylko wyjątkowo, gdy jest rażąco niesprawiedliwa (vide postanowienie Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2012 r. II CZ 10/12 OSNC 2012, z. 7/8, poz. 98).

Takiego zarzutu nie można postawić Sądowi I instancji co skutkuje oddaleniem wniesionego zażalenia na zasadzie art. 385 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc.

Wobec oddalenia zażalenia z przyczyn zastosowania art. 102 kpc ten sam przepis nie uzasadnia zasądzenia kosztów postępowania zażaleniowego na rzecz pełnomocnika powódek z racji szczególnych okoliczności tej sprawy łączącej się ze zwrotem przejmowanego przez Państwo majątku.