Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2013 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C.

przeciwko (...) Bankowi(...)w Poznaniu

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt XII C 2426/12

1.  apelację oddala,

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

M. Tomaszewski H. Małaniuk J. Geisler

UZASADNIENIE

Powód, (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C., wystąpił przeciwko pozwanemu, (...) Bankowi (...) w Poznaniu, z powództwem o pozbawienie wykonalności w całości tytułu wykonawczego – bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu Sąd Rejonowy Poznań Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, w sprawie II Co 1865/12, nadał w dniu 12.04.2012 r. klauzulę wykonalności. Zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym wynikało z poręczenia udzielonego przez powoda pismem z dnia 26.04.2010 r. na rzecz A. K. (1), który był kredytobiorcą pozwanego. Powód wskazywał, że w dniu w którym udzielono poręczenia A. K. (1) był członkiem rady nadzorczej powodowej spółki, a zatem zgodnie z art. 15 § 1 ksh do udzielenia poręczenia wymagana była zgoda zgromadzenia wspólników, która nigdy nie została udzielona, a uchwała tej treści nie znajduje się w dokumentach korporacyjnych spółki. Tym samym, zdaniem powoda, czynność prawna poręczenia z dnia 26.04.2010 r. jest nieważna na mocy art. 17 § 1 ksh.

Ponadto powód powoływał się na złożone pozwanemu oświadczenie z dnia 23.07.2012 r. o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli ( poręczenia ) złożonego pod wpływem błędu.

Pozwany, (...) Bank (...)w (...), wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zakwestionował on stanowisko powoda, że udzielone poręczenie jest nieważne. Wskazał, że w dniu udzielenia poręczenia A. K. (1) był jedynym udziałowcem spółki (...) z o.o. oraz członkiem rady nadzorczej. Przyjmuje się w doktrynie, że w przypadku gdy czynność prawna, o której mowa w art. 15 § 1 ksh, jest zawierana z jedynym wspólnikiem będącym jednocześnie członkiem organu spółki, to samo zawarcie umowy stanowi domniemane wyrażenie zgody na jej zawarcie i nie ma konieczności podejmowania odrębnej uchwały. Zgoda organu właścicielskiego może być wyrażona w dowolnej formie, także per facta concludentia. Skoro zaś ówczesny jedyny wspólnik nie pojął żadnych działań świadczących o braku akceptacji czynności poręczenia podjętej przez zarząd, należy, w ocenie pozwanego, uznać, że wyraził on dorozumiana zgodę na wykonanie tych czynności. Pozwany wskazał też na bezzasadność twierdzeń powoda o działaniu pod wpływem błędu podczas udzielania poręczenia, podnosząc, iż powód w oświadczeniu o poręczeniu z dnia 26.04.2010 r. oświadczył, że znana jest mu kwota poręczonej pożyczki, termin jej całkowitej spłaty oraz pozostałe warunki umowy pożyczki.

Wyrokiem z dnia 18.04.2013 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu. – k. 310 Ustalenia faktyczne i motywy prawne wyroku Sąd Okręgowy przedstawił w uzasadnieniu na piśmie na kartach 317-322.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. K. (1) oraz pozwanego łączyła umowa kredytu zawarta w dniu (...) r. W dniu (...) r. M. J. działając jako prezes zarządu powodowej spółki złożył oświadczenie o poręczeniu zobowiązania A. K. (1) wynikającego w w/w umowy kredytowej do kwoty 330.000 zł. W momencie składania poręczenia A. K. (1) posiadał 100% udziałów w spółce (...) z o.o. i był jednocześnie członkiem rady nadzorczej tej spółki.

Pozwany w żaden sposób nie próbował wprowadzić powoda w błąd co do rzeczywistej sytuacji dłużnika – A. K. (1) oraz historii spłaty przez niego dotychczasowych rat kredytowych. Udzielając poręczenia M. J. był w pełni świadomy, że sytuacja finansowa A. K. (1) jest trudna, lecz mimo to zdecydował się wziąć na spółkę ryzyko związane z udzielaniem poręczenia.

M. J. udzielił wyżej wskazanego poręczenia na prośbę A. K. (1). Prośba ta była jednocześnie dorozumianą uchwałą zgromadzenia wspólników wyrażającą zgodę na udzielenie takiego poręczenia.

Hipoteka zabezpieczająca poręczony przez powoda kredyt została wykreślona nie z powodu spłaty kredytu, lecz z powodu zmiany sposobu jego zabezpieczenia. Otóż na mocy aneksu nr (...) do umowy kredytu z dnia (...)r. zawartego w dniu (...)r. hipoteka została zastąpiona ustanowieniem kaucji.

Pozwany pismem z dnia 13.03.2013 r. ( k. 275 ) przedłożył do akt sprawy uchwałę Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników spółki (...) z o.o. datowaną na dzień 23.04.2010 r., zgodnie z którą wyrażono zgodę na zaciągniecie przez spółkę zobowiązań w postaci kredytów udzielonych m.in. A. K. (1), do łącznej kwoty nieprzekraczającej 4.000.000 zł ( k. 276 ).

W odpowiedzi powód pismem z dnia 20.03.2013 r. ( k. 223-226 ) wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu technicznego badania dokumentów co do wieku dokumentu zatytułowanego „Uchwała Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) Sp. Z o.o.” oraz daty naniesienia na tym dokumencie podpisu przez A. K. (1). Powód zakwestionował wiarygodność tego dokumentu uznając, że nie był on sporządzony w dniu 23.04.2010 r., lecz wytworzono go na potrzeby niniejszego postępowania.

Odnośnie istnienia ważnej pisemnej uchwały Zgromadzenia Wspólników spółki powoda z dnia 23.04.2010 r. Sąd Okręgowy uznał, że ustalenie, czy złożony przez pozwanego dokument jest autentyczny nie ma jakiegokolwiek znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Z tego powodu Sąd oddalił wniosek dowodowy zgłoszony przez powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w zakresie technicznej analizy dokumentów na okoliczność wieku dokumentu i momentu naniesienia na niego podpisu, uznając, że wniosek ten zmierza do przedłużenia postępowania, a wynik wnioskowanego dowodu nie może mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. Z tych samych powodów Sąd oddalił wnioski dowodowe pozwanego złożone w piśmie z dnia 7 i 20.03.2013 r. oraz wnioski dowodowe pozwanego złożone w piśmie z dnia 13.03.2013 r. Biorąc pod uwagę fakt, że do wyrażenia uchwały, której brak zarzuca powód nie jest wymagana żadna szczególna forma, a w momencie udzielania poręczenia beneficjent poręczenia – A. K. (1) był jedynym wspólnikiem powodowej spółki – okoliczność, że oprócz uchwały w formie dorozumianej mogła istnieć uchwała sporządzona na piśmie jest bez znaczenia dla niniejszej sprawy. Ostatecznie bowiem Sąd uznał, że uchwała wspólników została podjęta w sposób dorozumiany i jest ważna, więc niecelowym byłoby prowadzenie dalszego postępowania dowodowego, włącznie z opinią grafologiczną, skoro już na obecnym etapie postępowania został ustalony fakt ważnego podjęcia uchwały przez Zgromadzenie Wspólników.

W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powoda łączy z pozwanym ważny stosunek prawny poręczenia, a zatem nie zostały spełnione przesłanki z art. 840 § 1 kpc i nie sposób uwzględnić wniosku powoda o pozbawienie wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu w sprawie II Co 1865/12 Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu nadał klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 12.04.2012 r.

Powód w toku niniejszego procesu powoływał się na dwie okoliczności, które jego zdaniem przesądzają o braku możliwości dochodzenia przez pozwanego roszczeń objętych oświadczeniem o poręczeniu z dnia 26.04.2010 r., a którymi miały być: nieważność poręczenia na skutek braku uchwały zgromadzenia wspólników spółki powoda wyrażającej zgodę na to poręczenia oraz wada oświadczenia woli, polegająca na tym, że powód udzielając poręczenia działał pod wpływem błędu.

W ocenie Sądu Okręgowego w/w twierdzenia powoda nie znalazły oparcia w materiale dowodowym i tym samym nie zasługiwały na uwzględnienie.

Odnosząc się do pierwszego z zarzutów, Sąd I instancji przychylił się do stanowiska prezentowanego przez pozwanego, iż w sytuacji, o której mowa w art. 15 § 1 ksh zgoda zgromadzenia wspólników na zawarcie przez spółkę kapitałową umowy poręczenia na rzecz członka rady nadzorczej, w sytuacji gdy członek rady nadzorczej jest jedynym udziałowcem spółki, może nastąpić w formie dorozumianej i nie musi być wyrażona w formie uchwały z zachowaniem formy pisemnej oraz innych wymogów wynikających z ksh. Sąd odwołał się także do poglądu M. Rodzynkiewicza zaprezentowanego w komentarzu Kodeks spółek handlowych Lex Polonica 2012 oraz stanowiska M. Tofela przedstawionego w komentarzu: J. Bieniak, M. Bieniak, G. Nita- Jagielski i in., Kodeks spółek handlowych, Komentarz, Legalis 2012. Odwołał się również do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13.04.2004 r., IV CK 686/04, LEX nr 152358, w którym Sąd Najwyższy przyjął, że w takim przypadku brak formy pisemnej uchwały zgromadzenia wspólników oraz nie wpisanie jej do protokołu zgromadzenia ( księgi protokołów ) nie ma wpływu na ważność uchwały.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że zgoda zgromadzenia wspólników spółki (...) z o.o. na udzielenie poręczenia, które miało miejsce w dniu 26.04.2010 r. została udzielona w sposób dorozumiany, poprzez samą inicjatywę A. K. (1), który był wówczas jedynym udziałowcem spółki, skierowaną do powodowej spółki, aby takiego poręczenia na jego rzecz udzielić. Tym samym nie było wymogu sporządzenia przez A. K. (1) stosownej uchwały w formie pisemnej.

Odnosząc się do oświadczenia powoda z dnia 23.07.2012 r. o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego Sąd I instancji przyjął, że nie zaistniały przesłanki do skutecznego uchylenia się przez powoda od skutków złożonego w dniu 26.04.2010 r. oświadczenia o poręczeniu wierzytelności przysługującej pozwanemu wobec A. K. (1). Zgodnie z treścią art. 84 § 1 kc, w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez te osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć. W ocenie Sądu Okręgowego powód, w pierwszej kolejności nie wykazał jakoby pozwany swoim zachowaniem wprowadził powoda w błąd podczas składania oświadczenia o poręczeniu. Nie sposób również na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego uznać, że pozwany mógł choćby przypuszczać, że powód działa pod wpływem błędu. Wreszcie na podstawie zeznań świadka M. J., działającego wówczas jako prezes zarządu powodowej spółki, można jednoznacznie stwierdzić, że powód miał pełne rozeznanie co do ówczesnej sytuacji majątkowej A. K. (1) oraz jaki jest sens i istota udzielanego poręczenia. Na marginesie Sąd zaznaczył, że istotą poręczenia jest realna, a nie tylko hipotetyczna możliwość przejęcia przez poręczyciela ciężaru spłaty długu osoby, na rzecz której poręczenie następuje. Twierdzenie więc, że poręczyciel długu by nie poręczył, gdyby liczył się z koniecznością jego spłaty, przeczy samej idei poręczenia.

Wyrok z dnia 18.04.2013 r. zaskarżył apelacją powód w całości. Rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc oraz przepisów prawa materialnego – art. 173 § 1 ksh w zw. z art. 156 ksh i art. 4 ust 1 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/102/WE z dnia 16.09.2009 r. oraz art. 15 § 1 ksh w zw. z art. 17 § 1 ksh i art. 173 § 1 ksh. Powołując się na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wraz ze stosownym rozstrzygnięciem o kosztach procesu. – k. 329-339.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej według norm przepisanych. – k. 385-386.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne, poczynione przez Sąd Okręgowy, jak też wyprowadzone na ich podstawie wnioski, przyjmując je tym samym za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Wprawdzie w przypadku postawienia w apelacji zarówno zarzutów naruszenia prawa materialnego jak i procesowego dotyczącego ustaleń faktycznych co do zasady w pierwszej kolejności należy rozważyć zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, gdyż prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, ale w niniejszym przypadku rozważania należy rozpocząć od kwestii odnoszących się do prawa materialnego. Wymogi przewidziane prawem materialnym determinują bowiem zakres niezbędnych ustaleń faktycznych, które w sprawie należało poczynić.

Kluczową kwestią w sprawie było rozstrzygnięcie, czy zgoda zgromadzenia wspólników ( w formie uchwały ), a konkretnie oświadczenie jedynego udziałowca spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przypadku powodowej spółki – (...), o jakiej mowa w art. 15 § 1 ksh, niezbędna do zawarcia umowy poręczenia na rzecz członka rady nadzorczej, musi być podjęta w formie pisemnej pod rygorem nieważności czy też nie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego oświadczenie to powinno być sporządzone na piśmie, ale brak dochowania tej formy nie skutkuje jego nieważnością, bo z żadnego przepisu nie wynika sankcja nieważności. Zgodnie z art. 73 § 1 kc, jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności. Tymczasem rygor nieważności nie wynika z art.15 § 1, 227, 234, 248 ksh, a także z art. 4 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 16.09.2009 r nr 2009/102/WE w sprawie prawa spółek, dotyczącej jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, gdyż formy pisemnej czynności nie obwarowano rygorem nieważności.

Taki rygor jest przewidziany w przypadku oświadczeń woli, o których mowa w art. 173 § 1 ksh. Wbrew jednak odmiennym wywodom skarżącego do uchwał zgromadzenia wspólników w spółce jednoosobowej ( zawierającej de facto oświadczenie jedynego wspólnika ) art. 173 § 1 ksh nie ma zastosowania. Wynika to z faktu, że oświadczenie jedynego wspólnika składane jest jako oświadczenie organu spółki ( zgromadzenia wspólników ), a nie jako oświadczenie podmiotu zewnętrznego ( wspólnika ) kierowane do spółki. Tymczasem norma art. 173 § 1 ksh odnosi się tylko do tych ostatnich oświadczeń. Taki pogląd zaprezentował też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13.04.2004 r. IV CK 686/04, do którego odwołał się Sąd I instancji. Sąd Apelacyjny to stanowisko podziela.

Sąd zdaje sobie sprawę, że co do tej okoliczności poglądy w doktrynie są rozbieżne, ale Sąd w niniejszym składzie podziela argumentację przemawiającą, że uregulowanie z art. 173 § 1 ksh nie odnosi się do uchwał zgromadzenia wspólników podejmowanych przez jedynego wspólnika spółki kapitałowej. Tak m.in. E. K. i P. M., Uchwała jedynego wspólnika a art. 173 ksh, Przegląd Prawa Handlowego, 2002, nr 6, s. 35-39, a także Michał Wojewoda, Uchwały, oświadczenia i czynności prawne jedynego wspólnika spółki z o.o., Przegląd Prawa Handlowego 2002 nr 6, s. 40-44. Odmiennie Adam Karolak, Składanie oświadczeń woli spółce z o.o. przez jej jedynego wspólnika, Prawo Spółek, 2003, nr 7-8, s. 49-61.

Powyższe upoważniało Sąd Okręgowy do przyjęcia stanowiska, że udzielenie zgody na dokonanie poręczenia mogło nastąpić poprzez podjęcie uchwały przez A. K. (1) – jako jedynego wspólnika – w formie dorozumianej.

To, iż prośba o udzielenie poręczenia musiała poprzedzić samo zawarcie umowy poręczenia nie budzi żadnych wątpliwości. Wydaje się, że tego faktu nie kwestionuje także powód. Nie sposób bowiem zakładać, aby powodowa spółka „sama z siebie” zawarła umowę ( umowy ) poręczenia za czyjeś zobowiązania.

Poza sporem jest, że zadłużenie A. K. (1) w kwietniu 2010 r. było znacznie wyższe aniżeli poręczenie udzielone za jego zobowiązanie podjęte w dniu 26.04.2010 r. Skoro doszło do zawarcia umowy poręczenia przez powodową spółkę z wierzycielem A. K. (1) co do konkretnego zobowiązania i w konkretnej wysokości, to należy przyjąć, że właśnie w takim zakresie A. K. (1) wyraził w formie dorozumianej ( poprzez zwrócenie się z prośbą ) zgodę na dokonanie tej czynności przez spółkę. Wbrew stanowisku skarżącego treść dorozumianej uchwały można ustalić z działań podjętych w tej sprawie przez powodową spółkę, w imieniu której działał wówczas jej prezes, a obecnie świadek M. J.. Takie domniemanie faktyczne można wyprowadzić na podstawie art. 231 kpc.

W świetle powyższego przyjąć należy, że zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów nie zasługiwał na uwzględnienie. Nie sposób przyjąć, że w ramach zgromadzonych dowodów nie można było odtworzyć treści dorozumianej uchwały wówczas jedynego wspólnika powodowej spółki - (...) co do tego, której umowy kredytowej i jakiej sumy kredytu poręczenie miało dotyczyć.

To, czy bank w ramach przezorności powinien żądać przedłożenia uchwały przy zawieraniu umowy poręczenia nie ma istotnego znaczenia dla sprawy.

Sąd Apelacyjny podziela także stanowisko Sądu Okręgowego, że w okolicznościach sprawy zbędne były dalsze badania co do autentyczności uchwały na piśmie oznaczonej datą 23.04.2010 r., przedłożonej przez pozwanego przy piśmie z 13.03.2013 r.

Bez znaczenia jest to z czyjej inicjatywy doszło do zawarcia umowy poręczenia, chociaż w ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczność ta nie budzi żadnych wątpliwości, że tym inicjatorem był A. K. (1). Odrzucić należy możliwość, że tym inicjatorem mogła być powodowa spółka, a gdyby z taką propozycją wystąpił pozwany, to musiałaby być ona skierowana do A. K. (1) jako dłużnika, bo z powodową spółką banku nie łączył wówczas żaden węzeł prawny.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska skarżącego, że próby uzyskania ze strony pozwanej uchwały na piśmie w trakcie niniejszego postępowania świadczą, że uchwały dorozumianej w ogóle nie było. Jest to wnioskowanie błędne. Sposób udzielenia poręczenia ( na prośbę A. K. (1) ) i jego zakres ( poręczeniem objęto tylko część zobowiązania dłużnika ) zdecydowanie przemawiają za odmiennym wnioskiem.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nieistotnym dla możliwości wyrażenia zgody, o której mowa w art. 15 § 1 ksh, przez jedynego wspólnika spółki kapitałowej w sposób dorozumiany jest to, czy jest on jednocześnie jedynym członkiem zarządu, czy tak, jak w niniejszym przypadku jest on członkiem rady nadzorczej. Prowadzi to tylko do tego, że powzięcie dorozumianej zgody będzie ustalane w oparciu o inne przesłanki. Odmienne wywody skarżącego nie mają racjonalnego uzasadnienia.

Powyższe upoważnia do stwierdzenie, że umowa poręczenia z dnia 26.04.2010 r. została zawarta za zgodą zgromadzenia wspólników, wyrażoną przez jedynego (...) spółki (...) w sposób dorozumiany.

Skoro powód nie zdołał wykazać, że umowa poręczenia jest nieważna z mocy art. 17 § 1 ksh, to słusznie Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, skarżący w apelacji nie zdołał podważyć zasadności rozstrzygnięcia Sądu I instancji i dlatego apelację należało oddalić. – art. 385 kpc.

Obciążenie powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanego za instancję odwoławczą było konsekwencją oddalenia jego apelacji. – art. 98 i 108 § 1 kpc.

SSA M. Tomaszewski SSA H. Małaniuk SSA J. Geisler