Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 kwietnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 2017 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa I. S. i H. S.

przeciwko I. D.

o zapłatę,

na skutek apelacji powodów od wyroku Sądu Rejonowego w Bartoszycach z dnia 11 października 2016 r., sygn. akt I C 352/12,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach III, IV, V, VIII, IX i X w ten

sposób, że:

- w punkcie III, zasądza od pozwanej na rzecz powódki I. S., ponad kwotę zasądzoną w punkcie I, dodatkowo kwotę 5.350,68 zł (pięć tysięcy trzysta pięćdziesiąt złotych sześćdziesiąt osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 maja 2016r. do dnia zapłaty oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 11.250 zł za okres od 16 maja 2016r. do 10 października 2016r., oddalając powództwo w pozostałej części;

- w punkcie IV zasądzoną tam od powódki I. S. na rzecz pozwanej kwotę 960 zł tytułem zwrotu kosztów procesu obniża do kwoty 277,47 zł (dwieście siedemdziesiąt siedem złotych czterdzieści siedem groszy),

- w punkcie V wskazaną tam kwotę 2.128,45 zł tytułem kosztów sądowych należnych od powódki I. S. obniża do kwoty 1.694,86 zł (jeden tysiąc sześćset dziewięćdziesiąt cztery złote osiemdziesiąt sześć groszy);

- w punkcie VIII zasądza od pozwanej na rzecz powoda H. S., ponad kwotę zasądzoną w punkcie VI, dodatkowo kwotę 5.350,68 zł (pięć tysięcy trzysta pięćdziesiąt złotych sześćdziesiąt osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 maja 2016r. do dnia zapłaty oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od kwoty 11.250 zł za okres od 16 maja 2016r. do 10 października 2016r., oddalając powództwo w pozostałej części;

- w punkcie IX zasądzoną tam od powoda H. S. na rzecz pozwanej kwotę 960 zł tytułem zwrotu kosztów procesu obniża do kwoty 277,47 zł (dwieście siedemdziesiąt siedem złotych czterdzieści siedem groszy);

- w punkcie X wskazaną tam kwotę 2.128,45 zł tytułem kosztów sądowych należnych od powoda H. S. obniża do kwoty 1.694,86 zł (jeden tysiąc sześćset dziewięćdziesiąt cztery złote osiemdziesiąt sześć groszy);

II. oddala apelacje w pozostałej części;

III.zasądza od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwoty po 900 zł

(dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Mirosław Wieczorkiewicz Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko

Sygn. akt IX Ca 1197/16

UZASADNIENIE

Powodowie I. S. i H. S. wnieśli o zasądzenie od pozwanej I. D. kwot po 37.500 złotych na rzecz każdego z nich wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zachowku po ich babce J. S. (1). Wnieśli o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podali, że są wnukami spadkodawczyni J. S. (1), po której spadek w całości na podstawie dziedziczenia testamentowego nabyła pozwana I. D.. Powodowie nie otrzymali żadnego przysporzenia majątkowego od swojej babci. Było przeprowadzone postępowanie o spis inwentarza, w trakcie którego nie ustalono żadnych składników wchodzących w skład spadku oprócz zbytej przez pozwaną zabudowanej nieruchomości w W.. Wartość zbytej nieruchomości powodowie określają na kwotę 450.000 złotych. Należny powodom zachowek stanowi po 1/12 wartości spadku, co uzasadnia żądanie kwot po 37.500 złotych dla każdego z nich.

W toku postępowania pismem z dnia 16 maja 2016r. powodowie ograniczyli powództwo do kwoty po 16.626,88 złotych na rzecz każdego z powodów, na którą składają się: po 11.250 złotych tytułem roszczenia głównego oraz po 5.376,88 złotych tytułem skapitalizowanych odsetek od 18 lutego 2012r. do dnia wniesienia powyższego pisma.

Pozwana I. D. wniosła o oddalenie powództwa.

W uzasadnieniu podała, że w skład masy spadkowej po J. S. (1) wchodziła nieruchomość gruntowa wraz z budynkiem, położona w W.. W skład schedy nie wchodziły żadne ruchomości. Nieruchomość w W. pozwana zbyła w sierpniu 2009 roku, za kwotę 180.000 złotych. W przypadku uwzględnienia roszczenia powodów pozwana zgłosiła zarzut potrącenia kwoty 74.620 złotych, tj. po 37.310 złotych wobec każdego z powodów. Kwota ta obejmuje zwrot kosztów opieki nad spadkodawczynią w wysokości 64.620 złotych (po 4.308 złotych rocznie przez okres 15 lat) oraz zwrot kosztów pochówku spadkodawczyni wraz z kosztami grobowców w wysokości 10.000 złotych. Pozwana nadto podała ,że powodowie zaniedbywali spadkodawczynię, nie interesowali się nią nigdy, tym samym ich zachowanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pozwana wniosła także o rozłożenie ewentualnie zasądzonego roszczenia na raty, bowiem jest emerytką, jej emerytura wynosi 670 złotych i nie jest w stanie uiścić powodom jakichkolwiek kwot.

Wyrokiem z dnia 11 października 2016 r. Sąd Rejonowy w Bartoszycach zasądził od pozwanej I. D. na rzecz powódki I. S. kwotę 11.250 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11.10.2016r. do dnia zapłaty. Umorzył postępowanie co do kwoty 26.250,00 złotych w zakresie roszczenia głównego zgłoszonego przez powódkę I. S.. W pozostałym zakresie powództwo I. S. oddalił. Zasądził od powódki I. S. na rzecz pozwanej I. D. kwotę 960,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. Nakazał ściągnąć z roszczenia zasądzonego w punkcie I na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bartoszycach kwotę 2.128,45 złotych tytułem nieuiszczonych przez powódkę I. S. kosztów sądowych.

Sąd Rejonowy zasądził także od pozwanej I. D. na rzecz powoda H. S. kwotę 11.250 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11.10.2016r. do dnia zapłaty. Umorzył postępowanie co do kwoty 26.250,00 złotych w zakresie roszczenia głównego zgłoszonego przez powoda H. S.. W pozostałym zakresie powództwo H. S. oddalił. Zasądził od powoda H. S. na rzecz pozwanej kwotę 960,00 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. Nakazał ściągnąć z roszczenia zasądzonego w punkcie VI na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bartoszycach kwotę 2.128,45 złotych tytułem nieuiszczonych przez powoda H. S. kosztów sądowych.

Nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1.824,39 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sąd Rejonowy ustalił, że J. S. (1) zmarła 10 listopada 2008 roku w W.. W chwili śmierci była wdową. Z małżeństwa spadkodawczyni miała troje dzieci: I. D., E. S. i J. S. (2). Syn E. S. nie dożył otwarcia spadku, zmarł 29.10.1996 roku pozostawiając dwoje dzieci: I. S. i H. S.. Syn J. S. (2) zmarł 27.01.2009r. jako bezdzietny kawaler.

J. S. (1) 8 września 2006 roku w Kancelarii Notarialnej Notariusza H. L. w B. sporządziła testament, w którym do całości spadku powołała córkę I. D..

Prawomocnym postanowieniem z dnia 22 czerwca 2009 roku wydanym w sprawie I Ns 115/09 Sąd Rejonowy w Bartoszycach stwierdził, że spadek po J. S. (1) na podstawie testamentu notarialnego nabyła córka I. D. w całości. Postanowieniem z dnia 15 listopada 2010r. Sąd nakazał sporządzić spis inwentarza po J. S. (1).

Prowadzone na wniosek powodów przez komornika sądowego postępowanie o sporządzenie spisu inwentarza po zmarłej J. S. (1) wykazało, że spadkodawczyni nie pozostawiła żadnych ruchomości. Komornik ustalił, że w skład spadku po J. S. (1) wchodziła działka gruntu nr (...), o powierzchni 0,2738 ha, zabudowana budynkiem mieszkalnym i gospodarczym, położona w W., gmina B., dla której Sąd Rejonowy w Bartoszycach prowadzi księgę wieczystą (...). Umową sprzedaży z dnia 7 sierpnia 2009 roku pozwana zbyła przedmiotową nieruchomość za cenę 180.000 złotych.

Jak ustalił Sąd Rejonowy spadkodawczyni J. S. (1) do śmierci mieszkała w W., razem z synem J.. Dom, w którym mieszkała był zaniedbany. Zimą z uwagi na brak ogrzewania i nieszczelność starych drewnianych okien spadkodawczyni zajmowała tylko kuchenne pomieszczenie. Dom spadkodawczyni nie miał kanalizacji, gazu, szamba. Nie było w nim łazienki. Na dwa lata przed śmiercią spadkodawczyni doprowadzona była zimna woda. Wcześniej wodę mieszkańcy budynku czerpali ze studni. Dom ogrzewany był piecami kaflowymi, nie był na zewnątrz ocieplony, pomieszczenia były zawilgocone. Strych nie był zagospodarowany, na stropie leżała glina. W pokojach stały stare, zniszczone meble. Nieruchomość ogrodzona była starym drewnianym płotem, który przewracał się. Pozwana, która mieszkała na Śląsku, w miarę swoich możliwości, jak tylko mogła odwiedzała matkę, W czasie wakacji razem ze swoim mężem wykonywała drobne prace remontowe, takie jak malowanie, remontowanie dachu, podłóg. W domu matki wygospodarowała dla własnych potrzeb dwa pokoje i je użytkowała w trakcie swoich pobytów. Co roku kupowała mamie drewno opałowe na zimę. Pomagała także w zakupie pampersów i lekarstw. Powodowie za życia ojca (do 1996 roku) w wakacje odwiedzali babcię. Po śmierci ojca rzadko bywali u babci, mieszkali w znacznej odległości, podjęli pracę zawodową. Nadto skonfliktowali się z pozwaną, która starała się odizolować ich od spadkodawczyni. Zaistniała pomiędzy stronami sytuacja spowodowała, że kontakty powodów z babcią stały się sporadyczne. Spadkodawczyni przez ostatnie lata życia była osobą obłożnie chorą, leżącą. Wymagała opieki osób trzecich. Przez trzy lata jej życia opiekowała się nią C. K., którą opłacała pozwana. Gdy C. K. zrezygnowała z opieki to jej miejsce zajęła K. P., która była ze spadkodawczynią do jej śmierci.

Z dalszych ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że pozwana spadkową nieruchomość w 2009 roku sprzedała małżonkom W.. Nabywcy przeprowadzili kapitalny remont budynku. Dom został podzielony na dwie nieformalne części, w proporcjach 1/3 i 2/3. Został wykonany nowy dach na całej powierzchni budynku, stara dachówka została zastąpiona blacho dachówką. Strych został zaadoptowany na pomieszczenia mieszkalne, postawiono tam ścianki działowe, podwyższono sufit, wykonano podłogi, wykuto nowe otwory okienne i drzwiowe. W całym budynku wymieniono okna z drewnianych na plastikowe i wstawiono nowe drzwi wewnętrzne i zewnętrzne. Wykonano nową instalację elektryczną, grzewczą, wylano w pomieszczeniach posadzki i położono nowe podłogi. Do budynku została doprowadzona kanalizacja, urządzono łazienki. W kuchni, łazienkach i przedpokoju na podłodze położona jest obecnie terakota. Wykonano nowe schody na strych. W mniejszej części budynku została wykonana elewacja wraz z ociepleniem.

Oszacowana wartość rynkowa prawa własności zabudowanej nieruchomości gruntowej, położonej w W. według stanu nieruchomości na dzień śmierci spadkodawczyni (10.11.2008r.) oraz cen z daty sporządzania pierwszej opinii (06.11.2014r.) wynosiła 135.000 złotych. Wartość tej nieruchomości według stanu i cen z daty sporządzenia pierwszej opinii wynosiła 321.000 złotych. Na dzień orzekania oszacowana wartość rynkowa prawa własności spadkowej nieruchomości według stanu nieruchomości na dzień śmierci spadkodawczyni (10.11.2008r.) i aktualnych cen wynosi 140.000 złotych. Wartość tej nieruchomości według stanu na dzień 31.10.2014r. i aktualnych cen wynosi 308.000 złotych.

Pozwana poniosła koszty związane z pochówkiem spadkodawczyni w łącznej kwocie 4.892 zł za usługi świadczone przez zakład (...). Koszty te zostały pokryte z zasiłku pogrzebowego. W maju 2009 roku pozwana poniosła również wydatki w wysokości 8.880 zł za budowę pomnika dla ojca, matki i brata.

Pozwana utrzymuje się z emerytury w kwocie 670 złotych. Jest ona osobą schorowaną, ponosi wydatki na leczenie. W sierpniu 2009 roku pozwana otrzymała kwotę 180.000 złotych z tytułu sprzedaży spadkowej nieruchomości w W..

Przed wytoczeniem powództwa o zachowek powodowie pismem z dnia 11 stycznia 2012 roku wezwali pozwaną do zapłaty kwoty po 37.500 złotych dla każdego z nich tytułem należnego zachowku po J. S. (1).

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo było zasadne w części. Nieruchomość położona w W. stanowiła jedyną wartościową rzecz wchodzącą w skład spadku, od której wartości należy obliczać należny powodom zachowek. Wartość nieruchomości wyniosła 140.000 złotych. Natomiast stan bierny spadku stanowiły koszty pogrzebu spadkodawczyni wraz z budową pomnika dla niej. Kwota 8.880 zł za budowę pomnika nie jest zawyżona, ale nagrobek został postawiony dla trzech osób, dlatego Sąd przyjął koszt postawienia nagrobka dla spadkodawczyni w wysokości 2.960 zł. Natomiast koszty pogrzebu nie stanowiły długu spadkowego, bowiem w całości zostały pokryte z zasiłku pogrzebowego. Substrat zachowku Sąd ustalił na kwotę 137.040 złotych (140.000 – 2.960 = 137.040). Udział spadkowy każdego z powodów stanowiący podstawę ustalenia zachowku wyniósł 1/12. Wynik mnożenia tego ułamka oraz substratu zachowku stanowi wielkość zachowku tj. kwotę po 11.420 złotych (137.040 x 1/12= 11.420). Z uwagi na to, że roszczenie główne pismem z dnia 16.05.2016r. zostało ograniczone do kwoty po 11.250 złotych dla każdego z powodów Sąd zasądził dla powódki I. S. oraz H. S. kwoty po 11.250 zł. Umorzył wobec każdego z powodów postępowanie co do kwoty 26.250 zł. Ustawowe odsetki za opóźnienie Sąd Rejonowy zasądził od daty wyrokowania z uwagi na to, że zobowiązanie z tytułu zachowku staje się wymagalne dopiero z chwilą określenia przez sąd cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą chwilą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie. Za niezasadny uznał Sąd Rejonowy zarzut przedawnienia roszczenia powodów. Sąd nie znalazł także podstaw do uwzględnienia żądania pozwanej rozłożenia należności na raty. Brak było w ocenie Sądu podstaw do oddalenia powództwa w oparciu o zasady współżycia społecznego. Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił również zarzutu potrącenia zgłoszonego przez pozwaną. W związku z tym, że powodowie nie byli dłużnikami pozwanej z tytułu kosztów świadczonej przez nią opieki nad spadkobierczynią nie została spełniona przesłanka wzajemności wierzytelności. Ponadto pozwana nie udowodniła wysokości żądanych kosztów z tytułu opieki nad matką. O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. O kosztach sądowych orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Powodowie zaskarżyli powyższy wyrok w części, tj. w punktach III i VIII w całości co do zakresu oddalonych roszczeń: powódki I. S. co do kwoty 5.376,88 zł oraz powoda H. S. co do kwoty 5.376,88 zł, w punktach IV I IX wyroku w całości w zakresie obciążenia powodów kosztami zastępstwa procesowego w sprawie, w punktach V i X wyroku w całości. Skarżący w apelacji zarzucili wyrokowi:

1. naruszenie przepisów proceduralnych polegające na przeprowadzeniu w sposób nieprawidłowy postępowania dowodowego, a także nierozważeniu, w sposób bezstronny i wszechstronny materiału dowodowego, a dalej w szczególności:

- naruszenie art. 217 § 1 k. p. c, art. 227 k. p. c. i 232 k. p. c., poprzez nadanie priorytetowego znaczenia zeznaniom świadka W., co do stanu lokalu poprzez odjęcie nakładów dokonanych przez tego świadka po zakupie nieruchomości i dokonanie ustaleń w tym zakresie i pominięcie wyjaśnienia i ustalenia istotnych dla sprawy okoliczności w zakresie ustaleń stany lokalu na chwilę śmierci spadkodawczyni,

- naruszenie art. 217 § 1 § 3 k. p. c. w zw. z art. 227 k. p. c. w zw. z art. 286 k. p. c. poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie biegłego, w sytuacji, w której sporne okoliczności między stronami nie zostały wyjaśnione co kwestii stanu nieruchomości w chwili śmierci spadkodawczyni,

- naruszenie przepisu art. 233 § 1 k. p. c. w zw. z art. 278 k. p. c. poprzez bezkrytyczne uwzględnienie opinii biegłego M. H., podczas gdy biegły przekroczył granice swoich kompetencji, bowiem obok wypowiedzi w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych zamieścił także sugestie co do sposobu rozstrzygnięcia kwestii prawnych, które należą wyłącznie do kompetencji orzekającego i które to powyżej wymienione naruszenie natury proceduralnej miały wpływ na treść orzeczenia w zakresie zaskarżonym i doprowadziły ostatecznie do naruszeń:

- przepisów art. 991 § 1 i § 2 k.c. poprzez niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wartość spadku w postaci nieruchomości w chwili otwarcia spadku po J. S. (1) stanowi stan nieruchomości równy z chwilą zbycia tej nieruchomości przez pozwaną jak i na wartość substratu doliczyć trzeba koszty postawienia pomnika, które zostały pokryte z zasiłku pogrzebowego;

- przepisów prawa materialnego, tj. art. 455 k.c. oraz art. 481 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że roszczenie z tytułu zachowku staje się wymagalne dopiero w chwili orzekania o nim i dopiero z tą chwilą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie, gdy tak nie jest,

- w punktach IV I IX oraz V i X wyroku naruszenie przepisu art. 100

k.p.c. poprzez przyjęcie, iż wobec cofnięcia pozwu koszty postępowania winny zostać rozdzielone, w sytuacji, w której to pozwana dała powody do wytoczenia pozwów, gdyż nie przychyliła się do wezwania powodów, a także celowo uniemożliwiła poznanie wartości składników spadkowych i darowanych komornikowi sądowemu, który miał dokonywać opis i oszacowanie tychże składników, które to postępowanie poprzedzające niniejsze nie z winy powodów okazało się być bezskuteczne.

Biorąc pod uwagę podniesione powyżej zarzuty powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez uwzględnienie żądania pozwu w zakresie ograniczonym w całości oraz w zakresie kosztów postępowania poprzez obciążenie pozwanej w całości kosztami postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy w Bartoszycach. Niezależnie od powyższego o zasądzenie od pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych. Wnieśli o przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej W. H. na okoliczność ustalenia poprawności sporządzonej przez niego opinii.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Sąd Okręgowy co do zasady aprobuje poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, wynikające z przeprowadzonej przez Sąd a quo oceny dowodów. Nie zawiera ona logicznych sprzeczności, uproszczeń, ani nie jest sprzeczna z zasadami doświadczenia życiowego.

W sytuacji w której apelacja strony opiera się na kwestionowaniu poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń faktycznych, wskazane jest przytoczenie powszechnie akceptowanego poglądu, że zarzucając orzeczeniu Sądu pierwszej instancji naruszenie art. 233 k.p.c. skarżący musi wykazać, iż Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, nie jest natomiast wystarczające przekonanie strony o innej niż to przyjął Sąd doniosłości poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie (por. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 marca 2008 roku o sygn. akt I ACa 953/07).

To na skarżącym ciąży obowiązek przytoczenia przyczyn dyskwalifikujących postępowanie Sądu w zakresie dokonanej oceny dowodów, przez wyjaśnienie, jakie kryteria oceny przewidziane w art. 233 k.p.c. Sąd naruszył przy ocenie konkretnych dowodów (por. m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 września 2012 roku o sygn. akt I ACa 445/12).

Niezrozumiałe są zarzuty apelacji dotyczące oceny zeznań świadka, opinii biegłego, czy ustalenia wartości substratu zachowku, biorąc pod uwagę zakres zaskarżenia apelacją. Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Rejonowego z 11 października 2016r. wyłącznie co oddalonych żądań zasądzenia skapitalizowanych odsetek w wysokości 5.376,88 zł, naliczonych od kwot 11.250 zł, zasądzonych zaskarżonych wyrokiem (w konsekwencji także co do kosztów procesu i sądowych). Sąd pierwszej instancji uwzględnił główne roszczenie powodów w całości i zasądził żądane przez nich kwoty po ograniczeniu powództwa, a jedynie oddalił żądanie co do skapitalizowanych odsetek. W tej sytuacji podniesione w apelacji zarzuty nie mogły odnieść pożądanego przez skarżących skutku. Stąd wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego i na tak sformułowaną tezę („na okoliczność ustalenia poprawności sporządzonej opinii”) Sąd oddalił, bowiem jego przeprowadzenie nie miałoby żadnego wpływu na treść rozstrzygnięcia, a strona powoływała go jedynie dla zwłoki.

Należy jedynie dodać, że nie było podstaw do negowania prawidłowości oceny Sądu Rejonowego dotyczącej dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania (...). Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233 k.p.c., Sąd Rejonowy ocenił wiarygodność i moc dowodu z opinii biegłego według własnego przekonania, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tego dowodu. Przy ocenie tego dowodu Sąd wziął pod uwagę jego zgodność z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Powodowie reprezentowani przez zawodowego pełnomocnika mieli możliwość zgłoszenia zastrzeżeń do sporządzonej w niniejszej sprawie opinii biegłego, jednak nie skorzystali z tego w toku postępowania przed Sądem Rejonowym.

Wbrew twierdzeniom skarżących w wydanej opinii biegły wskazał wartość rynkową nieruchomości, według stanu na dzień otwarcia spadku (10.11.2008r.) i według cen z dnia wydania opinii (31.10. 2014r.), a następnie w wyniku aktualizacji według cen na czerwiec 2016 r. Stanowisko biegłego jest prawidłowe i wynika z orzecznictwa, zgodnie z którym o składzie spadku decyduje zawsze chwila otwarcia spadku (wyrok Sądu Najwyższego z 14 marca 2008 r., IV CSK 509/07). Natomiast obliczanie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (uchwała Sądu Najwyższego z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84 ).

Natomiast za trafne Sąd Okręgowy uznał zarzuty dotyczące terminu naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonych kwot roszczenia głównego. Obowiązek zapłaty odsetek wynika z art. 481 k.c. Natomiast stosownie do art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W zakresie terminu, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popada w stan opóźnienia, istnieją różne poglądy z orzecznictwie. Część judykatury stoi na stanowisku, że roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 1997 r., I ACa 690/97 wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2004 r. II CK 352/02). Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r. (II CSK 403/12) wskazał, że termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia - warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych od świadczenia należnego uprawnionemu - należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie termin, od którego powodom należą się ustawowe odsetki został wyznaczony przez datę wezwania pozwanej. Należy bowiem mieć na uwadze okoliczności niniejszej sprawy. Jedynym składnikiem majątku spadkowego była nieruchomość, która została sprzedana przez spadkobierczynię w 2009 r., a zatem w momencie sprzedaży możliwe było z dużą precyzją ustalenie wartości majątku spadkowego, a tym samym uwzględniając koszt wystawienia nagrobka, możliwe było ustalenie stanu biernego majątku i w konsekwencji również określenie wartości zachowku przypadającego powodom. Wezwanie do zapłaty pozwana otrzymała 24 stycznia 2012r., a więc gdy znała już wszystkie okoliczności wpływające na ustalenie zasadności i wysokości żądanego przez powodów zachowku. Dlatego Sąd Okręgowy uznał, że od kwot zasądzonych zaskarżonym wyrokiem, tj. po 11.250 zł odsetki za opóźnienie powinny być naliczane od dnia 24 lutego 2012r. W wezwaniu bowiem z dnia 11 stycznia 2012r., które pozwana otrzymała 24 stycznia 2012r., został wskazany miesięczny termin do zapłaty. Skapitalizowane odsetki od kwoty 11.250 zł za okres od 24 lutego 2012r. do 15 maja 2016r. (w dniu 16 maja 2016r. zostało nadane pismo powodów modyfikujące żądanie zapłaty zachowku w niniejszej sprawie) wyniosły 5.350,68 zł i takie kwoty Sąd Okręgowy dodatkowo zasądził od pozwanej na rzecz powodów z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 16 maja 2016r. (zgodnie z treścią art. 482 § 1 k.c. od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie od chwili wytoczenia o nie powództwa). W związku z tym, że od roszczenia głównego ustawowe odsetki zostały zasądzone od dnia 11 października 2016r. należało także zasądzić dodatkowo ustawowe odsetki od kwot zasądzonych zaskarżonym wyrokiem, tj. od 11.250 zł od 16 maja 2016r. do 10 października 2016r.

Tym samym zaskarżony wyrok należało zmienić określając datę należnych odsetek od dnia wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty skierowanym do pozwanej. W pozostałej części apelacja była niezasadna.

Stosownie do zmiany w zakresie roszczenia głównego zmianie podlegały rozstrzygnięcia o kosztach procesu za pierwszą instancję oraz o kosztach sądowych. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielając. Każdy z powodów wygrał sprawę w 44,26% i poniósł koszty w wysokości 2.417 zł. Pozwana wygrała sprawę w 55,74% i poniosła koszty w wysokości 2.417 zł. Po wzajemnej kompensacji każdy z powodów powinien zapłacić pozwanej kwoty po 277,47 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Dlatego Sąd Okręgowy obniżył zasądzone zaskarżonym wyrokiem od powodów na rzecz pozwanej koszty procesu do kwot po 277,47 zł. Stosownie do wyniku sprawy Sąd obniżył także należne od powodów kwoty należności sądowych do 1.694,86 zł od każdego z nich, odstępując od obciążania pozwanej różnicą wynikłą z ograniczenia obowiązku powodów w tym zakresie.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na postawie art. 100 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 4 i § 10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2016 poz.623). Sąd nałożył na pozwaną obowiązek zapłaty powodom wszystkich kosztów procesu za instancję odwoławczą, bowiem powodowie w postępowaniu apelacyjnym ulegli tylko co do nieznacznej części swego żądania (wygrali sprawę w 99,51%).

Mirosław Wieczorkiewicz Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko