Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Witold Rękosiewicz

Protokolant: sekretarz sądowy Magdalena Brzezińska

po rozpoznaniu w dniu 1 grudnia 2016 r. i 4 kwietnia 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 30 grudnia 2013 r. nr (...)

1.  Oddala odwołanie.

2.  Zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Witold Rękosiewicz.

Sygn. akt XVII AmA 107/14

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK, pozwany) decyzją z dnia 30 grudnia 2013 r. nr (...):

I. Uznał działanie (...) S.A. z siedzibą w

W. (Spółka, S. I. Polska, powód) polegające na:

1.stosowaniu postanowienia zawartego w § 12. 2 (3) wzorców umowy pod nazwą „OWU S. (...) o treści: „Ochroną ubezpieczeniową nie są objęte koszty leczenia oraz koszty powstałe w związku z koniecznością powrotu Ubezpieczonego do Rzeczypospolitej Polskiej, koszty transportu zwłok Ubezpieczonego jak również pozostałe koszty będące przedmiotem ubezpieczenia, jeżeli powstały w przypadku […] zdarzeń po spożyciu alkoholu, zażyciu narkotyków lub innych środków odurzających”, które jest postanowieniem wpisanym do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) za określoną w art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. nr 50, poz. 331 ze zm. – dalej: uokik) praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów,

2.stosowaniu postanowienia zawartego w § 21. 2 wzorców umowy pod nazwą „OWU S. (...) o treści: (...) S.A. nie odpowiada za szkody […]wyrządzone umyślnie lub powstałe wskutek niedbalstwa Ubezpieczonego lub osób, za które ponosi odpowiedzialność lub członków jego rodziny”, które wyłącza odpowiedzialność ubezpieczyciela w przypadku szkody wyrządzonej w wyniku niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ubezpieczony ponosi odpowiedzialność lub członków jego rodziny podczas, gdy zgodnie z art. 827 § 1, 3 i 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny ( Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm. ) ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności:

a) w razie umyślnego wyrządzenia szkody tylko przez ubezpieczonego lub osobę, z którą

ubezpieczony pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym,

b)  w razie niedbalstwa – wyłącznie, gdy wystąpiło w stopniu rażącym i wyłącznie, gdy szkodę wyrządził ubezpieczony chyba, że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności,

za określoną w art. 24 ust. 2 uokik praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów

i nakazał zaniechania ich stosowania.

II. W związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 uokik w zakresie

opisanym w pkt I niniejszej decyzji Prezes UOKiK na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik

nałożył na S. I. karę pieniężną w wysokości:

1)  54 610 zł z tytułu naruszenia zakazu w zakresie wskazanym w punkcie I.1 decyzji;

2)  30 338 zł z tytułu naruszenia zakazu w zakresie wskazanym w pkt I.2 decyzji.

III. Na podstawie art. 77 ust. 1 w zw. z art. 80 uokik, art. 264 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca

1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 267 –

dalej k.p.a.) i art. 83 uokik obciążył S. I. kosztami postępowania w sprawie

stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz zobowiązał

Spółkę do zwrotu Prezesowi UOKiK kosztów postępowania w kwocie 34,20 zł w terminie

14 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji.

(...) S.A. w złożonym odwołaniu zaskarżyła

decyzję Prezesa UOKiK częściowo, tj. w zakresie pkt I.2, pkt II.1 i 2 oraz pkt III.

Zaskarżonej decyzji powód zarzucił:

1.  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik w zw. z art. 111 uokik poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na niezasadnym nałożeniu kary pieniężnej w związku z klauzulą opisaną w pkt I.1 decyzji. Zdaniem powoda Prezes UOKiK:

a)  nie uwzględnił okoliczności, że nowe OWU (...) (nie zawierające przedmiotowej klauzuli) zostały wprowadzone na ponad 3 lata przed wydaniem decyzji,

b)  nie uwzględnił specyfiki i uwarunkowań zmiany (wycofania) OWU z umów generalnych z konkretnymi biurami podróży, w szczególności, że zmiana OWU zależy także od postawy biur podróży (nie tylko od działań samego przedsiębiorcy),

c)  nie wziął pod uwagę, że niektóre biura podróży nie wyrażają chęci niezwłocznej zmiany OWU z różnych przyczyn,

d)  zaskarżona decyzja nie uwzględnia także faktu, że na dzień jej wydania zaledwie 88 biur podróży miało umowy generalne w oparciu o stare OWU (zawierające przedmiotową klauzulę).

2.  naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 uokik w zw. z art. 827 §1, 3, 4 k. c. poprzez niewłaściwe zastosowanie, ponieważ:

a) Spółka nie dopuściła się praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów stosując § 21.2 OWU S. (...),

b) doktryna prawna a także uzasadnienie do projektu nowelizacji k.c. z 2007 r. dopuszcza ustalenie innego kręgu osób, za których zawinione działanie zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności,

c) wyrok SN powołany w uzasadnieniu decyzji Prezesa UOKiK nie odnosi się do możliwości ustalenia innego kręgu osób, za których zawinione działania ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności.

3.  naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik w zw. z art. 111 uokik i w zw. z art. 24 ust. 1 i 2 uokik w zw. z art. 827 §1, 3, 4 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na niezasadnym nałożeniu kary pieniężnej w związku z klauzulą opisaną w pkt I.2 decyzji poprzez nieuwzględnienie przez Prezesa UOKiK różnicy między stosowaniem klauzuli tożsamej z wpisaną do rejestru a stosowaniem klauzuli sprzecznej z prawiem. Zdaniem powoda w przypadku wątpliwości interpretacyjnych w zakresie obowiązujących przepisów niezasadnym jest nakładanie na przedsiębiorcę kary pieniężnej. Przedsiębiorca w takiej sytuacji nie dysponuje wpisaną do rejestru klauzulą, z którą mógłby porównać przedmiotową klauzulę.

Na podstawie przedstawionych zarzutów powód wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uchylenie w całości:



pkt I. 2 decyzji i umorzenie postępowania w tym zakresie,



pkt II.1decyzji w zakresie kary pieniężnej w wysokości 54 610 zł,



pkt II. 2 decyzji w zakresie kary pieniężnej w wysokości 30 338 zł,



pkt III decyzji w zakresie kosztów postępowania,

oraz zasądzenie od Prezesa UOKiK kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania powód zgodził się z wyrażonym w pkt I.1 decyzji stanowiskiem co do tożsamości § 21. 2 (3) OWU S. (...) ((...)) z klauzulą wpisaną do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod pozycją 1315. Podniósł, że Prezes UOKiK przy nakładaniu określonej w pkt II.1 decyzji kary pieniężnej nie uwzględnił wszystkich okoliczności mających wpływ na zasadność kary. Wskazał, że od 2 listopada 2010 r., tj. ponad 3 lata przed wydaniem zaskarżonej decyzji wprowadził wzorzec umowny OWU „(...)”, w którym nie zamieszczono klauzuli wymienionej w pkt I.1 decyzji, nowe umowy zawiera z wykorzystaniem tego wzorca, a wzorce umowne OWU S. (...) mają zastosowanie wyłącznie do uprzednio zawartych umów, które pozostają w mocy.

Wskazując na specyfikę umów generalnych ubezpieczenia zawieranych z biurami podróży, których integralną częścią są określone OWU powód wyjaśnił, że biura podróży z różnych przyczyn odmawiają przejścia na nowe OWU (...). Umowy generalne zawierane są na czas określony (1 lub 2 lata) i następnie są automatycznie przedłużane na ten sam okres. Wprowadzenie przez Spółkę nowego wzorca OWU nie oznacza, że automatycznie staje się on integralną częścią generalnej umowy ubezpieczenia. Konieczne jest w tej sytuacji współdziałanie ze strony biura podróży, polegające na przedłużeniu umowy generalnej z zastosowaniem nowego wzorca OWU lub podpisanie z biurem podróży aneksu wprowadzającego zmieniony wzorzec. Z tego powodu wydanie OWU (...) nie spowodowało, że automatycznie stały się one integralną częścią konkretnych generalnych umów ubezpieczenia łączących Spółkę z biurami podróży.

Powód przedstawił argumentację powoływaną przez biura podróży odmawiające zmiany zawartych już generalnych umów ubezpieczenia. Podniósł, iż prowadząc działalność gospodarczą musi respektować stanowisko biur podróży jako swoich kontrahentów. Pokreślił, że negatywna postawa biur podróży wpływa na potencjalną możliwość Spółki wycofania z obrotu konkretnego postanowienia wzorca umownego. Stwierdził, że przy wydawaniu decyzji Prezes UOKiK miał na uwadze długotrwałość i znaczny zasięg stosowania praktyki. Pominął jednak argumenty, którymi biura podróży uzasadniały brak chęci do zmiany OWU i nie wziął pod uwagę, że wycofanie z obrotu danej klauzuli nie zależy wyłącznie od Spółki i konieczne jest współdziałanie biura podróży.

Powód powołał się na swoje pismo z dnia 19 marca 2013 r., znajdujące się w aktach administracyjnych, zawierające listę biur podróży, z którymi współpracował w dniu 28 lutego 2013 r. Z listy wynika, że OWU (...) obowiązywały w 452 umowach generalnych, a wymieniona w pkt I.1 decyzji klauzula, zamieszczona w (...) znajdowała się w 168 umowach generalnych. Ponadto przy odwołaniu powód złożył kolejną listę przedstawiającą stan na dzień wydania zaskarżonej decyzji (30 grudnia 2013 r.), zgodnie z którą ilość umów generalnych z wykorzystaniem OWU (...) wzrosła do 567, a ilość umów zawierających kwestionowaną klauzulę spadła do 88, co stanowiło około 13 % ogólnej ilości funkcjonujących w obrocie umów. Wskazując na tendencję malejącą powód nie zgodził się z argumentacją pozwanego o znacznym zasięgu oddziaływania wymienionej w decyzji klauzuli. Ponownie zarzucił, iż Prezes UOKiK nie uwzględnił specyfiki i warunków, w jakich możliwe jest wycofanie klauzul z obrotu, konieczności współdziałania w tym procesie biur podróży, oraz nie wziął pod uwagę, iż niedozwolona klauzula występuje tylko w niewielkiej ilości obowiązujących umów.

Na podstawie przedstawionych okoliczności powód stwierdził, że kara pieniężna w wysokości 56 610 zł jest niezasadna i krzywdząca, a decyzja w tym zakresie powinna zostać uchylona w całości.

Uzasadniając zarzuty dotyczące pkt I.2 decyzji powód stwierdził, że wymienione w nim postanowienie OWU S. (...) jest zgodne z przepisem art. 827 k.c. Powołując się na dotyczące tego przepisu stanowisko doktryny stwierdził, że zakład ubezpieczeń może w umowie ubezpieczenia lub w OWU ustalić krąg osób, za których zawinione działanie nie ponosi odpowiedzialności oraz, że krąg ten może być inny niż osoby pozostające z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym. Zdaniem powoda takie elastyczne rozwiązanie jest uzasadnione specyfiką danego rodzaju ubezpieczenia lub warunkami faktycznymi wynikającymi z konkretnej sytuacji objętej umowa ubezpieczenia. Powód nie zgodził się z zawartą w decyzji argumentacją pozwanego, opartą na wyroku Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2009 r. sygn. akt V CSK 291/08. Stwierdził, że w uzasadnieniu powołanego wyroku Sąd Najwyższy nie nawiązuje do możliwości modyfikacji kręgu osób, których działanie ma wpływ na odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń. Wyrok dotyczy odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w związku z działaniem/zaniechaniem samego ubezpieczonego. Nie chodzi więc o odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń w zw. z działaniem innych osób pozostających w określonej relacji z ubezpieczycielem. Powoływanie się w zaskarżonej decyzji na wspomniany wyrok SN było wiec niezasadne.

W ocenie powoda określony w § 21. 2 (...) katalog osób niekoniecznie należy uznać za rozwiązanie mniej korzystne dla ubezpieczającego/ubezpieczonego w stosunku do regulacji kodeksowej. Spółka argumentowała, że OWU S. (...) nie mówią o osobie pozostającej z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym, więc szkoda powstała z winy takiej osoby będzie objęta odpowiedzialnością powodowego ubezpieczyciela, jeżeli tylko osoba pozostająca we wspólnym gospodarstwie domowym nie będzie członkiem rodziny ubezpieczonego lub ubezpieczony nie będzie ponosił odpowiedzialności za taką osobę. W tych warunkach trudno jednoznacznie stwierdzić, czy bardziej korzystniejszy dla ubezpieczonego będzie wariant wynikający z OWU czy z regulacji kodeksowej. Zależeć to będzie od konkretnej sytuacji życiowej. Dla ubezpieczonego pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą bez formalnego związku korzystniejszy będzie wariant z OWU. Powód zauważył, iż przedmiotowe postanowienia OWU nie dotyczą mieszkania, budynku lub innego podobnego mienia ale bagażu podróżnego. Stwierdził, że zakład ubezpieczeń musi wyłączyć szkody dotyczące utraty bagażu, które wynikają z niedbalstwa lub lekkomyślnego pozostawienia bagażu i prowadzą do kradzieży. Zastosowanie w OWU pojęcia „rażące niedbalstwo” zamiast „niedbalstwo” prowadziłoby do nieuprawnionego objęcia ochroną ubezpieczeniową przypadków wynikających ze zwykłego niedbalstwa ubezpieczonego. Powód zauważył, że na ryzyko utraty bagażu ma wpływ zachowanie samego ubezpieczonego.

W sytuacji gdy z poglądów doktryny wynika, że ustalenie w OWU lub umowie kręgu osób w sposób inny niż w art. 827 k.c. jest dopuszczalne, nałożenie na niego kary pieniężnej określonej w pkt II.2 decyzji, zdaniem powoda również było niezasadne.

Powód wskazał, iż należy odróżnić nałożenie przez Prezesa UOKiK kary za stosowanie klauzuli tożsamej z klauzulą wpisaną do rejestru od nałożenia kary w przypadku sprzeczności klauzuli z przepisami prawa.

Prezes UOKiK w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasadzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany nie zgodził się z oceną powoda, że w świetle przedstawionych poglądów doktryny jego działanie, jako ubezpieczyciela nie było bezprawne i dopuszczalne jest ustalenie innego, niż określony w art. 827 k.c. kręgu osób, za których zawinione działania zakład ubezpieczeń nie ponosi odpowiedzialności. Zarzuty powoda dotyczące rozstrzygnięcia zawartego w pkt I.2 decyzji Prezes UOKiK uznał za bezzasadne. Podtrzymał stanowisko, że wymienione w pkt I.2 decyzji postanowienie OWU S. (...) jest sprzeczne z art. 827 k.c. Wskazał, iż przebieg procesu legislacyjnego, na który powód się powoływał, nie ma znaczenia dla oceny zachowania przedsiębiorcy wobec jednoznacznego brzmienia art. 827 k.c. Podkreślił, że art. 827 k.c. ze względu na charakter semiimperatywny działa na korzyść ubezpieczającego i wskazał na zbieżność tej oceny ze stanowiskiem Ministra Sprawiedliwości wyrażonym w piśmie z dnia 15 stycznia 2013 r. na wniosek Prezesa UOKiK. Stwierdził, iż po nowelizacji treści art. 827 k.c., która weszła w życie 10 sierpnia 2007 r. strony umowy ubezpieczenia nie mogą wyłączyć odpowiedzialności ubezpieczyciela wynikającej z przepisów Kodeksu cywilnego, co wynika z art. 807 k.c., a zmiana zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela jest możliwa wyłącznie na korzyść ubezpieczającego. Wykreślenie z projektu nowelizacji przepisu umożliwiającego umowne rozszerzenie kręgu osób, za działania których ubezpieczyciel nie odpowiada przemawia za uznaniem, że niedopuszczenie takiego rozwiązania było zgodne z wolą ustawodawcy. Celem nowelizacji art. 827 k.c. było usunięcie wątpliwości interpretacyjnych co do okoliczności wyłączających odpowiedzialność ubezpieczyciela i ustalenie, że wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela dopuszczalne jest jedynie za działania samego ubezpieczonego i umyślne działanie tych osób, z którymi ubezpieczony pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Rozszerzenie zakresu przypadków wyłączających odpowiedzialność ubezpieczyciela jest sprzeczne z art. 827 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 807 k.c. i nie jest dopuszczalne. Modyfikacja zakresu odpowiedzialności możliwa jest jedynie na korzyść ubezpieczającego i może polegać tylko na objęciu odpowiedzialnością ubezpieczyciela działań ubezpieczonego i celowych działań osób przebywających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.

Argumentację powoda, że uregulowanie zawarte w OWU S. (...) może być dla konsumentów korzystniejsze pozwany uznał za bezprzedmiotową wobec faktu, że postanowienie zawarte w OWU jest sprzeczne z przepisem k.c. o charakterze bezwzględnie obowiązującym. Wskazał, że postanowienia przeciwne są z mocy prawa nieważne. Dodał, że przepisy tytułu XXVII k.c. nie wprowadzają rozróżnienia zastosowania art. 827 k.c. co do rodzaju majątku objętego ochroną ubezpieczeniową.

Odnośnie kary nałożonej za naruszenie zakazu, o którym mowa w pkt I.1 decyzji Prezes UOKiK nie zgodził się z twierdzeniem powoda, że nie miał możliwości wycofania postanowienia z obrotu. Wskazał na wyjaśnienia samego Spółki zawarte w odwołaniu i stwierdził, że mogłyby mieć one znaczenie, gdyby od czasu wpisania postanowienia do rejestru minęło kilka miesięcy i dotyczyły oferty na rok 2011, ale nie na następne lata. W ocenie pozwanego Spółka miała wystarczająco dużo czasu na wprowadzenie zmiany generalnej umowy ubezpieczenia ze stałymi partnerami handlowymi, lub jednostronną zmianę wzorca umownego na podstawie art. 384 ¹ k.c., szczególnie gdy umowy były zawierane na rok lub dwa z możliwością automatycznego przedłużenia. Prezes UOKiK uznał, iż nałożona w tym zakresie kara była adekwatna do naruszenia. Zauważył, że wpisanie do rejestru pod nr 1315 klauzuli uznanej za niedozwoloną i znowelizowanie art. 827 k.c. miały miejsce w tym samym czasie gdy Spółka opracowywała treść OWU S. (...). Podniósł, że powód jest profesjonalistą, powinien na bieżąco reagować na wpisy klauzul do rejestru i usuwać z OWU postanowienia niedozwolone.

W kwestii kary nałożonej z tytułu stwierdzenia praktyki określonej w pkt I.2 decyzji pozwany stwierdził, że biorąc pod uwagę, iż po nowelizacji art. 827 § 1 k.c. jest sformułowany jednoznacznie, powód miał wystarczająco dużo czasu na dostosowanie treści wzorca umownego do obowiązującego przepisu prawa. Zawarte w OWU S. (...) postanowienie wymienione w pkt I.2 decyzji jest sprzeczne z przepisem art. 827 § 1 k.c. Z tego względu trudno uznać, iż nałożenie na Spółkę kary pieniężnej było bezzasadne. Zaznaczył, że mimo dokonanych ustaleń nałożona z tytułu naruszenia wymienionego w pkt I.2 decyzji kara pieniężna została ustalona w najniższym wymiarze (...) przychodu).

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) S. A. z siedzibą w W. jest podmiotem wpisanym do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Do przedmiotu działania Spółki należy m.in. działalność ubezpieczeniowa bezpośrednia i reasekuracyjna w zakresie pozostałych ubezpieczeń osobowych oraz ubezpieczenia majątkowe. Spółka prowadzi działalność na obszarze całego kraju.

(dowód: odpis z KRS k. 20-32)

S. I. Polska zawiera z organizatorami turystyki – biurami podróży umowy generalne ubezpieczenia. Integralną częścią tych umów są OWU, kształtujące treść ochrony ubezpieczeniowej osób fizycznych, uczestników imprez turystycznych organizowanych przez biura podróży. Jako część składowa umowy generalnej OWU obowiązują tak długo jak zawarta z danym biurem podróży umowa generalna. Tego stanu nie zmieniał fakt wprowadzenia w międzyczasie przez S. I. Polska nowych OWU. Od dnia 1 października 2007 r. do umów generalnych zawieranych z organizatorami turystyki Spółka stosowała wzorzec umowny pod nazwą „Ogólne warunki ubezpieczenia S. (...) ((...)) zatwierdzony uchwałą zarządu nr (...) z dnia 7 września 2007 r.

(dowód: k.72- 101 akt adm.)

Kolejną uchwałą zarządu nr (...) z 7 sierpnia 2008 r. zatwierdzony został następny wzorzec umowny o takiej samej nazwie, który obowiązywał od 1 listopada 2008 r.

(dowód: k.102-131 akt adm.)

W obu wykorzystywanych wersjach (...) zawarte były postanowienia wymienione w pkt I.1 i pkt I.2 zaskarżonej decyzji.

(dowód: §12.2. pkt 3 i § 21.2. OWU S. (...) k. 85 i 91 oraz k. 114 i 121 akt adm.)

Od dnia 2 listopada 2010 r. do umów zawieranych z konsumentami oraz biurami podróży Spółka wprowadziła nowy wzorzec umowny pod nazwą OWU (...), zatwierdzony uchwałą zarządu nr (...) z dnia 30 sierpnia 2010 r. Nowe OWU nie zawierały postanowień wymienionych w pkt I zaskarżonej decyzji.

(dowód: k. 33 oraz k. 37-71 akt adm.)

Wprowadzenie do stosowania nowych OWU nie powodowało automatycznej zmiany zawartych wcześniej z biurami podróży umów generalnych ubezpieczenia w zakresie obowiązujących w nich OWU. Od listopada 2010 r. w umowach generalnych zawieranych z biurami podróży Spółka, w zależności od daty zawarcia konkretnej umowy, wykorzystywała równolegle jedną z trzech wersji OWU, które określały zasady ubezpieczenia uczestników organizowanych przez dane biuro imprez turystycznych. Mimo wprowadzenia nowego wzorca umownego dotychczasowe OWU S. (...) pozostawały jednak w mocy po 2 listopada 2010 r. Konsumenci korzystający po 2 listopada 2010 r. z usług biur podróży, których umowy generalne obejmowały OWU S. (...), nadal byli objęci ochroną ubezpieczeniową według zasad określonych w poprzednio obowiązujących OWU.

(dowód: pismo S. I. z 5 kwietnia 2012 r. k. 143-144, pismo S. I. z 19 marca 2013 r. k. 202-204 akt adm.)

Postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2011 r. Prezes UOKiK wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie ustalenia, czy S. I. Polska dopuściła się naruszenia zbiorowych interesów konsumentów i wezwał Spółkę do złożenia określonych dokumentów i wyjaśnień, w tym wszystkich wzorców umownych OWU jakie obowiązywały w relacjach z konsumentami w dniu 30 stycznia 2011 r.

Postanowieniem z dnia 14 lutego 2012 r. Prezes UOKiK wszczął z urzędu postępowanie w sprawie stosowania przez S. I. Polska praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i zaliczył w poczet materiału dowodowego dokumenty zebrane w toku postępowania wyjaśniającego. Pismem z tej samej daty Prezes UOKiK zawiadomił Spółkę o wszczęciu postępowania administracyjnego oraz możliwości złożenia wyjaśnień i ustosunkowania się do podniesionych zarzutów.

W toku postępowania S. I. Polska przedstawiła swoje stanowisko w sprawie i składała wyjaśnienia. W piśmie z dnia 5 kwietnia 2012 r. (k. 143 akt adm.) Spółka m.in. potwierdziła, że w zależności od daty zawarcia konkretnej umowy ubezpieczenia w stosunkach z biurami podróży mogą równolegle obowiązywać trzy różne OWU. Do umów ubezpieczenia zawartych przed 2 listopada 2010 r., do czasu zakończenia danej umowy mają zastosowanie OWU S. (...). Spółka złożyła także listę umów obowiązujących w dniu 1 stycznia 2011 r.

Z pisma z dnia 19 marca 2013 r. (k. 202 akt adm.) wynika, że Spółka zawiera z biurami podróży umowy generalne ubezpieczenia na czas określony, wynoszący na ogół 2 lata. Po upływie ustalonego okresu obowiązywania umowy, które nie zostaną wypowiedziane, ulegają automatycznie przedłużeniu na kolejne 2 lata. Integralną częścią umów generalnych są OWU, które obowiązywały w dacie zawarcia danej umowy. Do pisma dołączono listę biur podróży, z którymi Spółka miała aktualnie zawarte umowy generalne ubezpieczenia ze wskazaniem OWU właściwych dla danej umowy.

S. I. Polska poinformowała, że suma składek przypisanych brutto w roku obrotowym 2012 wyniosła (...) zł.

(dowód: pismo S. I. Polska z 24 lipca 2013 r. k: 333 akt adm.)

Pismem z dnia 16 października 2013 r. Prezes UOKiK zawiadomił Spółkę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego i możliwości zapoznania się z zebranymi dowodami oraz przedstawienia stanowiska w dotyczącego zebranych materiałów i dowodów. Po zapoznaniu się z materiałem dowodowym S. I. Polska wniosła o umorzenie postępowania ewentualnie o nałożenie zobowiązania w trybie art. 28 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów do usunięcia z (...) zapisu kwestionowanego przez Prezesa UOKiK i zastąpienie innym zapisem. Spółka wniosła o wyznaczenie, nie krótszego niż 30 dni terminu na wprowadzenie zmian w OWU S. (...) w tym zakresie.

W dniu 30 grudnia 2013 r. Prezes UOKiK wydał zaskarżoną decyzję.

Z listy przedstawionej przez powoda przy odwołaniu wynika, że do dnia wydania zaskarżonej decyzji Spółka zawarła z biurami podróży 567 umów generalnych, w których miały zastosowanie OWU Bezpieczne Podróże. OWU S. (...), które zawierały postanowienia wymienione w pkt I zaskarżonej decyzji, miały zastosowanie jeszcze w 81umowach generalnych. Informacje te zostały potwierdzone przez Prezesa UOKiK w odpowiedzi na odwołanie.

Z przesłuchania świadka J. Ś., Dyrektora Biura Sprzedaży (...) S. I. Polska (...) S.A. wynika, że Spółka ostatecznie zaprzestała stosowania OWU zawierających klauzule wymienione w pkt I zaskarżonej decyzji z końcem marca 2014 r.

(dowód: lista dołączona do odwołania k. 41-59, pismo powoda z 31 marca 2014 r. k.73, protokół rozprawy k. 92 v.)

W rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod nr 1315 znajduje się klauzula o treści „Warta nie odpowiedna za szkody (…) zaistniałe w sytuacji, gdy poszkodowany był pod wpływem alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających” wpisana do rejestru 24 stycznia 2008 r. na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 11 października 2007 r. sygn. akt XVII AmC 68/06.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Ustalenia faktyczne dotyczące stosowania przez S. I. Polska OWU zawierających postanowienia wymienione w pkt I zaskarżonej decyzji nie były w odwołaniu kwestionowane. Spółka nie zarzuciła również, że określony w sprawie rynek właściwy został ustalony nieprawidłowo, lub że w sprawie nie istniał interes publiczny uzasadniający wydanie zaskarżonej decyzji. W tym stanie Sąd, na podstawie art. 230 k.p.c. uznał te okoliczności za przyznane.

Odwołanie nie obejmuje pkt I.1 zaskarżonej decyzji. Powód zgodził się z zawartym w tym punkcie decyzji stanowiskiem Prezesa UOKiK, iż zamieszczone w §12. 2 (3) (...) postanowienie było tożsame z postanowieniem wpisanym do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr 1315, oraz rozstrzygnięciem dotyczącym stosowania przez S. I. Polska niedozwolonej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 2 pkt 1 uokik.

Dokonując oceny zasadności zarzutów odwołania w zakresie dotyczącym pkt I.2 zaskarżonej decyzji wskazać należało, iż zgodnie z treścią art. 827 k.c. po nowelizacji, która weszła w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności w razie:

a)  umyślnego wyrządzenia szkody przez ubezpieczonego lub osobę pozostającą z nim we wspólnym gospodarstwie domowym,

b)  gdy do powstania szkody doszło w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczonego,

chyba, że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub za wypłatą odszkodowania przemawiają w danych okolicznościach względy słuszności.

Bezsporne jest, że mimo wprowadzonej z dniem 10 sierpnia 2007 r. nowelizacji przepisu art. 827 k.c., której celem było wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych tego przepisu S. I. Polska nadal wykorzystywała w prowadzonej działalności ubezpieczeniowej wzorzec umowny pod nazwą OWU S. (...), zawierający postanowienie kształtujące w sposób mniej korzystny dla konsumentów, niż przepis kodeksowy, uprawnienia zakładu ubezpieczeń do odmowy wypłaty odszkodowania, poprzez wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela w przypadku, gdy szkoda została wyrządzona w wyniku niedbalstwa ubezpieczonego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność, lub członków jego rodziny.

Zdaniem Sądu postanowienie zawarte w § 21.2 OWU S. (...) nie jest zgodne z art. 827 k.c. po jego nowelizacji.

W wyroku z dnia 29 stycznia 2009 r. sygn. akt V CSK 291/08, który został wydany w oparciu o poprzedni stan prawny, Sąd Najwyższy wskazał, że wynikające z wzorca umownego ograniczenie odpowiedzialności ubezpieczyciela nie może być dalej idące i mniej korzystne dla ubezpieczającego, niż wynika to z art. 827 k.c. Bezwzględny charakter prawny tego przepisu wynika z art. 807 § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy ubezpieczenia sprzeczne z przepisami tytułu XXVII k.c. są nieważne, jeżeli nie są dopuszczone w ustawie.

Powyższe wskazuje, że wbrew wyrażonemu w odwołaniu stanowisku zarówno przed jak i po nowelizacji przepis art. 827 k.c. nie daje podstaw do ustalenia w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia szerszego kręgu osób, których działanie zwalnia ubezpieczyciela od odpowiedzialności oraz innych okoliczności faktycznych w jakich doszło do powstania szkody, których zaistnienie zwalnia ubezpieczyciela z obowiązku wypłaty odszkodowania. Wbrew twierdzeniu powoda, z powołanego w odwołaniu stanowiska przyjętego w komentarzu do kodeksu cywilnego z 2008 r. wynika, że na skutek wprowadzonych zmian grono osób, których zawinione zachowanie jest relewantne dla odpowiedzialności ubezpieczeniowej, uległo skonkretyzowaniu i zawężeniu. Zwolnienie z odpowiedzialności ubezpieczeniowej następuje, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej ubezpieczającego (ubezpieczonego – przy ubezpieczeniu na cudzy rachunek) i osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Odpowiedzialność ubezpieczeniową wyłącza ponadto rażące niedbalstwo ubezpieczającego, jednak w przypadku, gdy wymagają tego względy słuszności, skutek ten nie występuje. Z katalogu wyłączone zostały osoby, „za które ubezpieczający ponosi odpowiedzialność”.

Pod pojęciem bezprawnego działania przedsiębiorcy należy rozumieć działanie, które narusza obowiązujący porządek prawny. Stosowane przez powoda postanowienie określało w sposób mniej korzystny, niż regulacja kodeksowa, granice odpowiedzialności ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego i z tego względu było niezgodne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami k.c. Działanie powoda miało więc charakter bezprawny.

Powód zawierał umowy generalne ubezpieczenia z biurami podróży rozmieszczonymi na trenie całego kraju. Działalność gospodarcza powoda obejmowała nieograniczony krąg konsumentów, klientów biur podróży, którzy potencjalnie mogli być objęci ochroną ubezpieczeniową powodowego ubezpieczyciela. Mając powyższe na uwadze uznać należało, iż działanie S. I. Polska spełniało przesłanki określonej w art. 24 ust. 2 uokik zakazanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Podniesiony w odwołaniu zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 i 2 uokik w zw. z art. 827 k.c. należało więc uznać za nietrafny.

Wobec dokonania ustaleń dotyczących stosowania przez S. I. Polska praktyki, o której mowa w art. 24 uokik, określonej w pkt I.1 i I.2 zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK, zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, uprawniony był do nałożenia na powoda kary pieniężnej.

W odwołaniu powód powołał się na negatywną postawę biur podróży i wskazał okoliczności utrudniające wprowadzenie w krótkim czasie OWU, które nie zawierały wymienionych w pkt I postanowień i zaprzestanie stosowania praktyki naruszającej interesy konsumentów. Występowanie tych utrudnień nie było kwestionowane przez pozwanego i zostało potwierdzone w zeznaniach przedstawionego przez powoda świadka, pracownika Spółki.

Zdaniem Sądu mimo, iż postawa biur podróży mogła mieć wpływ na potencjalne możliwości powoda wycofania określonych OWU z obrotu, z punktu widzenia niniejszej sprawy nie mogła mieć jednak wpływu na zasadność nałożenia na S. I. Polska kar pieniężnych i stanowić podstawę do uchylenia zaskarżonej decyzji w zakresie nałożenia na powoda kar pieniężnych i obciążenia kosztami postępowania administracyjnego.

Przy ocenie zasadności nałożenia przez Prezesa UOKiK kar pieniężnych należało mieć również na uwadze, iż nowelizacja dotycząca art. 827 k.c. weszła w życie z dniem 10 sierpnia 2007 r. a klauzula w brzmieniu tożsamym z klauzulą stosowaną przez powoda została wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych pod nr 1315 w dniu 24 stycznia 2008 r. Mimo, że obie okoliczności wystąpiły w zbliżonym czasie, powód będący profesjonalistą dopiero od dnia 2 listopada 2010 r., tj. po upływie niemal trzech lat od tej ostatniej daty wprowadził nowy wzorzec umowny OWU „(...)”, który nie zawierał już wskazanych w zaskarżonej decyzji postanowień. Ponadto w dniu wydania zaskarżonej decyzji funkcjonowało w obrocie jeszcze 81 umów generalnych, których integralną częścią były wzorce umowne OWU S. (...) zawierające kwestionowane postanowienia. Do zaprzestania stosowania zarzucanej praktyki doszło dopiero po wydaniu zaskarżonej decyzji z końcem marca 2014 r. Określoną w pkt I.2 zaskarżonej decyzji praktykę powód stosował więc już od dnia 1 października 2007 r., kiedy weszły w życie (...) zatwierdzone uchwałą zarządu z dnia 7 sierpnia 2007 r. Obie wymienione w decyzji praktyki powód stosował od 24 stycznia 2008 r. (data wpisu do rejestru postanowienia pod nr 1315) do 31 marca 2014 r. a nie dopiero od 2 listopada 2010 r., kiedy weszły w życie nowe OWU (...). Okres naruszania zbiorowych interesów konsumentów był więc długotrwały, wynosił bowiem ponad 6 lat.

Zgodzić się też należało z podnoszonymi przez pozwanego w odpowiedzi na odwołanie argumentami dotyczącymi możliwości wcześniejszego wprowadzenia do umów generalnych nowych OWU. Powód zajmujący się w sposób profesjonalny działalnością ubezpieczeniową szybciej powinien zareagować na wprowadzoną w sierpniu 2007 r. nowelizację art. 827 k.c. z 10 sierpnia 2007 r. i nie wprowadzać do stosowania OWU zawierających postanowienia niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa oraz zmienić umowy generalne z wykorzystaniem art. 384 ¹ k.c.

Przy ocenie zasadności nałożenia na powoda kar pieniężnych na uwagę nie zasługują zarzuty odwołania dotyczące nieuwzględnienia przez Prezesa UOKiK różnicy pomiędzy stosowaniem klauzuli tożsamej z wpisaną do rejestru a stosowaniem klauzuli sprzecznej z obowiązującym prawem. Podobnie należy ocenić argumentację opartą na wątpliwościach przedsiębiorcy dotyczących interpretacji obowiązujących przepisów. Przy formułowaniu tych zarzutów powód nie dostrzegł różnicy w wysokości nałożonych w decyzji z tytułu stosowania obu praktyk kar pieniężnych.

Zdaniem Sądu przy ustalaniu wysokości kar z tytułu stosowania praktyk wymienionych w pkt I zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK w sposób prawidłowy uwzględnił okoliczność, iż zasięg stosowania praktyki, obejmujący obszar całego kraju, był znaczny. Praktyka powoda dotyczyła nieograniczonej liczby potencjalnych konsumentów, uczestników imprez turystycznych organizowanych przez biura podróży, które zawarły z powodem umowę generalną. Pozwany uwzględnił również informacje dotyczące niewielkiego odstępu czasu pomiędzy datą wejścia w życie nowelizacji kodeksu cywilnego a wpisaniem do rejestru klauzuli tożsamej z postanowieniem stosowanym przez powoda, oraz wprowadzenia nowego wzorca umownego OWU „(...)” dopiero od dnia 2 listopada 2010 r.

Ponadto do dnia wydania zaskarżonej decyzji powód nie zaprzestał stosowania zarzucanych praktyk, a okres ich stosowania był długotrwały.

Przedstawiane w odwołaniu trudności dotyczące wprowadzenia nowych OWU mogły mieć wpływ jedynie na wysokość nałożonej na powoda kary pieniężnej. Jednak w świetle ustaleń dotyczących okoliczności, które zostały uwzględnione przez Prezesa UOKiK przy określaniu wysokości poszczególnych kar pieniężnych, oraz ich niskiej wartości procentowej w stosunku do uzyskanego przychodu, zdaniem Sądu, w sprawie nie było podstaw do wydania wyroku reformatoryjnego w zakresie wysokości nałożonych decyzją kar pieniężnych.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy, wobec braku podstaw do uwzględnienia, oddalił odwołanie jako bezzasadne - art. 479 ^31a § 1 kpc.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 kpc stosownie do wyniku sporu.

SSO Witold Rękosiewicz.