Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 marca 2017 r. w Gdańsku

sprawy R. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość emerytury i wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 sierpnia 2016 r., sygn. akt VIII U 1161/15

oddala apelację.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski

Sygn. akt III AUa 1783/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 lipca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. ponownie ustalił wartość kapitału początkowego ubezpieczonego R. G.. Ustalając wysokość kapitału początkowego wyliczył, że wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego wyliczony z lat 1983 – 1992 wynosi 118,15%. Do ustalenia wartości kapitału początkowego przyjęto 389 miesięcy okresów składkowych.

Decyzją z dnia 9 lipca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. przyznał ubezpieczonemu R. G. prawo do emerytury począwszy od dnia 16 czerwca 2015 roku, tj. od dnia nabycia przez niego uprawnień do tego świadczenia. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Kwota składek zaewidencjonowanych na koncie
z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 237 877,89 zł, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 504 764,99 zł, średnie dalsze trwanie życia 261,4 miesięcy,
a wyliczona kwota emerytury wyniosła 2 841,02 zł.

W odwołaniu od powyższych decyzji ubezpieczony R. G. wniósł o nakazanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przeliczenie emerytury według „starych zasad” oraz
o uwzględnienie całego okresu zatrudnienia w ilości 43 lat, w szczególności poprzez zaliczenie okresu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S..
W uzasadnieniu wskazał, że organ emerytalny bezpodstawnie nie uwzględnił mu okresu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S.. Fakt wykonywania przez niego pracy znajduje potwierdzenie w świadectwie pracy oraz legitymacji ubezpieczeniowej. Jednocześnie podniósł, że organ emerytalny dokonał błędnego przeliczenia jego emerytury według „nowych zasad”. Zdaniem ubezpieczonego korzystniejsze są zaś
dla niego „stare zasady”.

W odpowiedzi na odwołania Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o ich oddalenie podtrzymując argumentację w nich przedstawioną. Ustosunkowując się do twierdzeń ubezpieczonego wskazał, że do stażu pracy ubezpieczonego nie uwzględnił okresu od 1 maja 1979 roku do dnia 30 kwietnia 1980 roku z tytułu wykonywania obowiązków członka Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S. z powodu braku informacji o ilości przepracowanych w tym okresie dni i braku przedłożenia nowych dowodów. Wskazał,
że ubezpieczony był wynagradzany wg regulaminu dla członków spółdzielni. Ubezpieczony w spornym okresie wynagradzany był w oparciu o przepisy dekretu z dnia 4 marca 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin. Przepisy tego aktu prawnego przewidywały zaś, że przy ustalaniu okresu pracy za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym liczba dni przepracowanych w spółdzielni wynosiła co najmniej 24 dni pracy, za miesiąc pracy
co najmniej 20 dni pracy a za dzień pracy uznawano 8 godzin pracy. W związku z tym dla udowodnienia okresów pracy w spółdzielni należy przyjmować dokumentację potwierdzającą liczbę dni przepracowanych, a na podstawie posiadanych dokumentów nie można tego ustalić.

Sąd Okręgowy w Gdańsku - VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2016 r. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, iż zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych do uwzględnienia do wysokości kapitału początkowego
i wysokości emerytury ubezpieczonego R. G. okresu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S. od 01 maja 1979 r. do 30 kwietnia 1980 r.
(pkt 1) oraz wniosek ubezpieczonego zawarty w odwołaniu o przeliczenie emerytury ,,według starych zasad” przekazał organowi rentowemu do decyzji (pkt 2), sygn. akt VIII U 1161/15.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

R. G., będąc członkiem spółdzielni, w okresie od 1 maja 1979 roku do dnia 30 kwietnia 1980 roku zatrudniony był w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...)
w S. na stanowisku traktorzysta – kierowca. Pracę wykonywał codziennie w godzinach od 7 do 15. Zdarzało się również, że pracę tę wykonywał w godzinach nadliczbowych. Wynagrodzenie uzależnione było od przepracowanych godzin a jego wysokość ustalana była w oparciu o regulamin wynagradzania dla członków Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych.

Decyzją z dnia 6 lipca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. ponownie ustalił wartość kapitału początkowego ubezpieczonego R. G.. Ustalając wysokość kapitału początkowego wyliczył, że wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego wyliczony z lat 1983 – 1992 wynosi 118,15%. Do ustalenia wartości kapitału początkowego przyjęto 389 miesięcy okresów składkowych.

Decyzją z dnia 9 lipca 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. przyznał ubezpieczonemu R. G. prawo do emerytury począwszy od dnia 16 czerwca 2015 roku, tj. od dnia nabycia przez niego uprawnień do tego świadczenia. Podstawę obliczenia emerytury stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne ora kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału początkowego zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Kwota składek zaewidencjonowanych na koncie
z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 237 877,89 zł, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 504 764,99 zł, średnie dalsze trwanie życia 261,4 miesięcy a wyliczona kwota emerytury wyniosła 2 841,02 zł.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty zawarte w aktach sprawy, w tym w aktach ubezpieczeniowych i osobowych ubezpieczonego, których wiarygodność nie była kwestionowana w trakcie postępowania przez żadną ze stron, zatem również Sąd uznał je za miarodajne dla dokonania ustaleń. Sąd dał wiarę również zeznaniom świadków L. P. i K. W. (1) oraz dowodowi z przesłuchania ubezpieczonego jako spójnym, logicznym i wzajemnie się uzupełniającym oraz jako znajdującym potwierdzenie w zebranych w sprawie dokumentach, w tym z akt osobowych ubezpieczonego. Podstawę ustaleń faktycznych Sądu stanowiła również opinia biegłego sądowego z zakresu księgowości, której Sąd dał wiarę z uwagi na to, iż została sporządzona
w oparciu o dokonanie wszechstronnej analizy materiału dowodowego, w tym na podstawie oryginalnych list płac sporządzonych przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną (...)
w S.. W ocenie Sądu opinia ta jest w pełni wiarygodna, ponieważ jest ona zupełna
i wewnętrznie niesprzeczna, a wnioski w niej zawarte są wyczerpujące, logiczne i prawidłowo uzasadnione.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie
z art. 173 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2016 roku, poz. 887 ze zm.) dla ubezpieczonych urodzonych
po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki
na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek ustala się kapitał początkowy. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat. Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy.

W myśl art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Zgodnie z ust. 2 przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: 1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6, 2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5, 3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12,
w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, czyli w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu od dnia
1 stycznia 1980 r. do dnia 31 grudnia 1998 r.

Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 24 ust. 1 cytowanej ustawy ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w ust. 1a i 1b, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.
W art. 25 wskazano z kolei, że podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185 (ust.1). Waloryzację składek przeprowadza się corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za rok 2000,
z uwzględnieniem art. 25a. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji stan konta nie może ulec obniżeniu (ust. 3). Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji (ust. 4). Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek
przez wskaźnik waloryzacji (ust. 5). Wskaźnik waloryzacji składek jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku powiększonemu o wzrost realny sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego, z zastrzeżeniem ust. 9. Wskaźnik waloryzacji składek nie może być niższy niż wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem
w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku (ust. 6). Wskaźnik wzrostu realnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne, o którym mowa w ust. 6, otrzymuje się poprzez podzielenie wskaźnika wzrostu nominalnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do roku poprzedniego przez wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem ustalony dla analogicznego okresu (ust. 7). Wskaźnik wzrostu nominalnego sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne,
o którym mowa w ust. 7, stanowi iloraz sumy przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji i w roku poprzednim (ust. 8). Wskaźnik waloryzacji składek za rok 2000 jest równy wskaźnikowi wzrostu przeciętnego wynagrodzenia za 2000 r. w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia za 1999 rok (ust. 9).

Przepis art. 26 ust. 1 tej ustawy stwierdza, że emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach (ust. 2). Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach (ust. 3). Jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury zgodnie
z ust. 1 stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny, o którym mowa w art. 24 ust. 1a i 1b oraz w art. 27 ust. 2 i 3
(ust. 6).

Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestią sporną w przedmiotowym postępowaniu była możliwość uwzględnienia do ustalenia wartości kapitału początkowego ubezpieczonego i tym samym do wysokości emerytury okresu jego pracy w charakterze traktorzysty od 1 maja
1979 roku do 30 kwietnia 1980 roku wykonywanej w ramach członkostwa w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S..

W tym zakresie Sąd przytoczył, iż zgodnie z treścią przepisu art. 1 pkt 1 Dekretu
z dnia 4 marca 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (Dz. U. z 1976 roku, nr 10,
poz. 54), w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1978 roku, ubezpieczenie społeczne określone dekretem, zwane dalej "ubezpieczeniem", obejmuje członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni, zrzeszonych w (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych, którzy wykonują pracę w tych spółdzielniach. Świadczenia określone w dekrecie, przysługujące ubezpieczonym oraz członkom ich rodzin, obejmują świadczenia emerytalne: emeryturę, rentę inwalidzką i rentę rodzinną (art. 3 ust. 1 pkt 4). Zgodnie zaś z treścią przepisu art. 4 tego dekretu przy ustalaniu okresu pracy
w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń:

1) za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy, a przed dniem 1 lipca 1962 r. dzień, który stanowił podstawę do obliczenia dniówki obrachunkowej; do dni pracy zalicza się również dni urlopu wypoczynkowego oraz dni pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego
lub opiekuńczego,

2) za miesiąc pracy uważa się 20 dni pracy dla mężczyzny oraz 13 dni pracy dla kobiety, a jeżeli ubezpieczony użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym - 18 dni pracy
dla mężczyzny oraz 11 dni pracy dla kobiety,

3) za rok pracy uważa się rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował
w spółdzielni co najmniej 240 dni pracy, kobieta 150 dni pracy, a jeżeli użytkuje działkę przyzagrodową lub dostarcza spółdzielni produkty rolne wytworzone w prowadzonym
przez siebie gospodarstwie rolnym - to co najmniej: mężczyzna 220 dni pracy, a kobieta
130 dni pracy.

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy Sąd I instancji stwierdził,
że aby móc ubezpieczonemu uwzględnić przy ustalaniu wartości kapitału początkowego sporny pomiędzy stronami okres jego zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S. należało stwierdzić ilość przepracowanych przez ubezpieczonego dni.

W tym celu Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe, w ramach którego nie tylko dopuścił dowód z zeznań współpracowników ubezpieczonego ze spornego okresu, ale również dopuścił dowód z opinii biegłego księgowego. Tak przeprowadzone postępowanie dowodowe doprowadziło Sąd do konkluzji, iż cały sporny okres powinien zostać ubezpieczonemu uwzględniony przy ustalaniu wartości kapitału początkowego, albowiem ubezpieczony w spornym okresie wykonywał pracę w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S. przez co najmniej 8 godzin dziennie. Znalazło to potwierdzenie nie tylko w zeznaniach współpracowników ubezpieczonego, którzy posiadają w tym zakresie odpowiednią wiedzę, ponieważ byli zatrudnieni wraz z nim w tym samym okresie, w tych samym zakładzie pracy, ale wynika to również pośrednio z opinii biegłej księgowej. W swej opinii biegła na podstawie oryginalnych list płac sporządzonych
przez Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną (...) w S. ustaliła wysokość wypłacanego ubezpieczonemu miesięcznego wynagrodzenia. Jednocześnie wskazała, iż wysokość tego wynagrodzenia znacznie przekraczała minimalne wynagrodzenie obowiązujące w tamtym okresie. Zdarzało się, że otrzymywane przez ubezpieczonego wynagrodzenie było nawet
5-krotnie wyższe niż minimalne wynagrodzenie. Prowadzi to do wniosku, iż gdyby ubezpieczony nie świadczył pracy minimum 20 dni w miesiącu przez 8 godzin dziennie
nie byłby w stanie osiągnąć takiego wynagrodzenia. Potwierdza to zatem treść złożonych przez świadków oraz ubezpieczonego zeznań, że pracę świadczył on codziennie w wymiarze nie mniejszym niż 8 godzin.

Sąd I instancji stwierdził zatem, iż w spornym okresie ubezpieczony świadczył pracę na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S. w wymiarze nie mniejszym niż 20 dni w miesiącu po co najmniej 8 godzin dziennie. Dlatego też okres ten, zgodnie
z treścią powołanych powyżej przepisów, powinien zostać mu uwzględniony przy ustalaniu wartości kapitału początkowego.

Mając powyższe na względnie Sąd Okręgowy, na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z powołanymi wyżej przepisami, orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

Z uwagi na zgłoszenie przez ubezpieczonego w odwołaniu nowego żądania odnośnie przeliczenia przyznanego mu świadczenia emerytalnego według „starych zasad”, dotychczas nie rozpoznanego przez organ rentowy, na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c koniecznym stało się przekazanie go do rozpoznania organowi rentowemu, o czym Sąd Okręgowy orzekł
w punkcie 2 wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w części
- w pkt 1, w zakresie doliczenia do wysokości kapitału początkowego i wysokości emerytury ubezpieczonego R. G. okresu pracy w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) i zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, t.j. art. 6 ust. 1 pkt 2 w związku
z art. 6 ust. 2 pkt 12 ustawy z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. , poz. 887).

Wskazując na powyższe, pozwany organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1 i oddalenie odwołania ubezpieczonego od decyzji ZUS z dnia 06 lipca 2015 r. oraz z dnia 9 lipca 2015 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt 1
i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji - z przyczyn podanych w uzasadnieniu oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż dla udowodnienia okresów pracy
w spółdzielni przebytych przed 15.11.1991 r. należy przyjmować dokumentację potwierdzającą liczbę dni przepracowanych, a przed dniem 01.07.1962 r. - liczbę dniówek obrachunkowych.

W ocenie pozwanego w świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie można uwzględnić do wysokości kapitału początkowego i wysokości emerytury okresu pracy od dnia 01 maja 1979 r. do 30 kwietnia 1980 r. - jako członka rolniczej spółdzielni – na podstawie zeznań świadków i opinii biegłej sądowej, która nie dysponowała dokumentami na temat ilości przepracowanych dni przez ubezpieczonego w (...) w spornym okresie.

Zdaniem organu rentowego, w oparciu o zeznania świadków, nie można ustalić ilości dni przepracowanych przez ubezpieczonego w danym tygodniu, miesiącu, dniu oraz w danym roku z tytułu zatrudnienia członka spółdzielni w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej.

Biegła sądowa dokonała wprawdzie analizy na podstawie dokumentów dołączonych do akt sprawy oraz na podstawie oryginalnych dokumentów znajdujących się
w Przedsiębiorstwie (...) Sp. z o.o. w G., ale ustaliła jedynie ilość dniówek obrachunkowych i wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego
w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...), a nie ilość przepracowanych dni w spornych latach. W opinii biegłej wskazano, że w dokumentach archiwalnych brak jest informacji
o ilości przepracowanych dni przez wnioskodawcę w spornym okresie. Brak jest wykazu przepracowanych dni, dokumentacji na tę okoliczność. Biegła stwierdziła, iż ubezpieczony był członkiem spółdzielni. W zakresie ilości przepracowanych dni w spornym okresie biegła sugerowała jedynie, aby przyjąć że wnioskodawca spełnił wymogi dekretu z 04.03.1976 r.
na podstawie zeznania świadka, który codziennie widział wnioskodawcę udającego się
do pracy i żeby na tej podstawie domniemywać, iż praca była wykonywana codziennie
przez 8 godzin dziennie przez 20 dni w każdym miesiącu. W ocenie ZUS ubezpieczony powinien przedstawić dowody w sprawie, a wyrok nie powinien opierać się
na domniemaniach wywnioskowanych z zeznań świadków.

Zdaniem organu rentowego, wnioskodawca w spornym okresie był zatrudniony
i wynagradzany według zasad obowiązujących członków spółdzielni w oparciu o przepisy dekretu, które wiązały obowiązek ubezpieczenia z pracą w spółdzielni, zaś podstawę wymiaru składek odnosiły do dochodu za dni przepracowane. R. G. będąc członkiem (...) nie posiadał statusu pracownika, wobec tego brak podstaw do uwzględnienia w okresach składkowych okresu wykonywania pracy w (...) na podstawie zeznań świadków, opinii biegłej, która nie dysponowała informacją o ilości przepracowanych dni
przez ubezpieczonego. Na ich podstawie nie można bowiem ustalić ilości przepracowanych przez ubezpieczonego dni w danym miesiącu, roku z tytułu zatrudnienia w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie. Nie zawiera bowiem zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była możliwość uwzględnienia do ustalenia wartości kapitału początkowego ubezpieczonego, a w konsekwencji do wysokości jego świadczenia emerytalnego, okresu pracy R. G. w charakterze traktorzysty
od 1 maja 1979 roku do 30 kwietnia 1980 roku wykonywanej w ramach członkostwa
w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) w S..

Stwierdzić należy, że wyrok Sądu I instancji okazał się ostatecznie prawidłowy, aczkolwiek postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd Okręgowy nie znalazło akceptacji Sądu Apelacyjnego. Ustalenia poczynione przez Sąd nie pozwalały na logiczne i jednoznaczne wywiedzenie z nich wniosków, na podstawie których Sąd Okręgowy przesądził o zasadności roszczenia ubezpieczonego.

Odnosząc się na wstępie do kwestii dopuszczalności zaliczenia spornego okresu zatrudnienia R. G. w oparciu o stosunek członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej do kapitału początkowego, Sąd Apelacyjny wskazuje, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy – jak trafnie stwierdził Sąd I instancji - zastosowanie znajdują przepisy dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, spółdzielniach kółek rolniczych i ich rodzin (Dz. U. z 1983 r. Nr 27, poz. 135 ze zm.). Kwalifikacja okresów składkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 r. według zasad określonych art. 6 ustawy emerytalnej musiała bowiem zostać dokonana na podstawie przepisów obowiązujących w spornym okresie zatrudnienia ubezpieczonego. Powyższe wynika z faktu, że praca w spółdzielniach rolniczych nie została szczegółowo uregulowana przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Niewątpliwie była to zaś praca o bardzo specyficznym charakterze. Mając na uwadze, że w poszczególnych okresach roku kalendarzowego obciążenie spółdzielców i ich domowników pracą układało się bardzo różnorodnie, na gruncie prawa do świadczeń dla członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych wprowadzono fikcję prawną, zgodnie z którą wyznacznikiem pracy
w spółdzielni nie był dzień pracy, ale szczególny miernik nakładu pracy, którym była dniówka obrachunkowa.

Sąd Apelacyjny zwraca również uwagę na okoliczność, że samo podleganie obowiązkowi ubezpieczenia przez członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych
nie jest wystarczające do zaliczenia okresu ubezpieczenia z tytułu pracy w takiej spółdzielni do okresów składkowych. Uwzględniając kontekst systemowy ubezpieczeń społecznych sprzed reformy w 1991 r. trzeba bowiem stwierdzić, że na podleganie ubezpieczeniu społecznemu miał wpływ wymiar świadczonej pracy. Wprowadzona w przepisie art. 4
w/w dekretu zasada ustalania okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń przez uznawanie za dzień pracy - 8 godzin pracy, za miesiąc – 20 dni
dla mężczyzny i 13 dni dla kobiety oraz za rok pracy – rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni, a kobieta co najmniej 150 dni
(bądź też okresów krótszych w przypadku użytkowania działki przyzagrodowej
lub dostarczania spółdzielni produktów rolnych wytworzonych w prowadzonym przez siebie gospodarstwie rolnym) decydowała również o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r., II UK 255/11, nie publ.).

Mając na względzie powyższe rozważania należy stwierdzić, że aktualne pozostaje stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym w stosunku do członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej istotne znaczenie dla zaliczenia roku pracy do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego jest przepracowanie
w tym roku określonej ilości dniówek obrachunkowych, a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu (por. wyroki SN z dnia 5 maja 1979 r., II UR 7/79, Nowe Prawo 1981 nr 6, s. 87; z dnia 12 maja 1999 r., II UKN 624/98, OSNAPiUS 2000 nr 14, poz. 556 i z dnia
1 września 2010 r., II UK 80/10, nie publ.). Pogląd ten w drodze analogii znajduje zastosowanie również w odniesieniu do kwalifikacji okresu zatrudnienia w rolniczej spółdzielni produkcyjnej jako okresu składkowego przy ustalaniu kapitału początkowego.

Po przeprowadzeniu uzupełniającego postępowania dowodowego i wszechstronnej analizie zgromadzonych w sprawie dowodów, Sąd Apelacyjny uznał, iż R. G. wykazał, że w spornym okresie pracował co najmniej po 8 godzin oraz przez co najmniej
20 dni w miesiącu i 240 dni w roku. Niemniej jednak do powyższej konkluzji Sąd odwoławczy doszedł na podstawie analizy materiału dowodowego częściowo pominiętego przez Sąd Okręgowy, a w rezultacie - częściowo innych ustaleń faktycznych aniżeli poczynione przez Sąd I instancji.

Okoliczność wykonywania przez R. G. pracy w powyższym wymiarze potwierdzają w pierwszej kolejności zeznania ubezpieczonego, który wskazał, że przez cały okres zatrudnienia pracował codziennie od godziny 7 do 15 oraz w godzinach nadliczbowych. Pracę ubezpieczonego w wymiarze co najmniej 8 godzin dziennie potwierdziły także zeznania świadka L. P. oraz świadka K. W. (2), która nadto zeznała,
że ubezpieczony pracował codziennie.

Odwołując się do sporządzonej w sprawie opinii biegłej z zakresu księgowości, zlecenie wykonania której było, nota bene, w ocenie Sądu odwoławczego zbędne i zmierzało do wyręczenia Sądu w dokonaniu ustaleń faktycznych nie wymagających wiedzy specjalnej, wskazać można, że biegła, na podstawie oryginalnych list płac sporządzonych przez (...) w S., ustaliła wysokość wynagrodzenia oraz ilość dniówek obrachunkowych ( vide: tabela nr 1 – k. 52 a.s.). Na podstawie dokumentów źródłowych dołączonych do akt sprawy i list płac znajdujących się w archiwum nie było natomiast możliwe wykazanie ilości przepracowanych dni wnioskodawcy w spornym okresie. Niemniej jednak, jak zwróciła uwagę biegła w opinii uzupełniającej, pośrednim dowodem na okoliczność wypracowania przez ubezpieczonego minimum 20 dni w miesiącu są kwoty uzyskiwanego przez niego wówczas wynagrodzenia. W okresie od 1 maja 1979 r. do 30 kwietnia 1980 r. minimalne wynagrodzenie w jednostce gospodarki uspołecznionej wynosiło: od 10 maja 1979 r. – 1.800,00 zł, a od 1 stycznia 1980 r. – 2.000,00 zł. Tymczasem kwoty wynagrodzenia wypłaconego ubezpieczonemu w poszczególnych miesiącach, poza jednym wyjątkiem, znacznie, niekiedy kilkukrotnie, przekraczały ww. kwoty wynagrodzenia minimalnego. Kwoty miesięcznego wynagrodzenia ubezpieczonego wskazane w tabeli nr 1 stanowiącej załącznik do opinii biegłej dowodzą zatem, że musiało ono zostać osiągnięte za pracę wynoszącą co najmniej 20 dni w miesiącu. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wniosek taki jest jak najbardziej uzasadniony, odpowiada zasadom logiki i doświadczenia życiowego.

Podkreślić jednak należy, co uszło uwadze Sądu Okręgowego, że bardziej wiarygodnych wniosków w spornej między stronami kwestii dostarcza porównanie danych wynikających z zaświadczenia o zarobkach ubezpieczonego z dnia 4 września 2015 r.
(k. 11 a.s.) z danymi wynikającymi z oryginalnej karty ewidencji pracy i dochodów ubezpieczonego – spółdzielcy – świadka K. W. (1) (k. 9 akt emerytalno – rentowych K. W.).

Stwierdzić należy, że z karty ewidencji pracy i dochodów K. W. (1) wynika, iż w roku 1979 r. (od 01.02.1979 r.) za 258 dni pracy uzyskała ona dochód z tytułu pracy w spółdzielni w kwocie 55.000 zł, co oznacza, że przeciętny miesięczny dochód wyniósł 5.000 zł. Natomiast w roku 1980 K. W. (1) za 284 dni pracy uzyskała dochód z tytułu pracy w spółdzielni w wysokości 76.032 zł, tj. 6.336 zł przeciętnego miesięcznego dochodu.

Z kolei R. G., jak wynika z zaświadczenia z dnia 04.09.2015 r., w roku 1979 uzyskał dochód z tytułu pracy w spółdzielni w łącznej kwocie 52.325 zł (za 7 miesięcy,
od maja 1979 r.), co daje 7.475 zł przeciętnego dochodu miesięcznego. Za okres od stycznia do kwietnia 1980 r. jego dochód z tytułu pracy w spółdzielni wyniósł 25.038 zł, a zatem przeciętnie miesięcznie - 6.259,50 zł.

Skoro zatem przeciętne miesięczne ubezpieczonego z tytułu pracy w spółdzielni wyniosło w roku 1979 - 7.475 zł, a K. W. (1) - 5.000 zł – za przepracowanie
258 dni, to logicznym jest wniosek, iż R. G. wypracowywał co najmniej taką samą normę jak świadek, tj. wypracowywał wymaganą dekretem ilość 20 dni pracy w miesiącu. Analogiczny wniosek dotyczy roku 1980. Świadek uzyskała wówczas przeciętny miesięczny dochód w kwocie 6.336 zł za 284 dni pracy, a przeciętny miesięczny dochód ubezpieczonego wyniósł 6.259,50 zł. Oznacza to, że ubezpieczony musiał wypracować podobną ilość dni pracy jak K. W. (1), w każdym razie co najmniej 20 dni miesięcznie.

Sąd Apelacyjny miał na względzie, przytoczony już powyżej, pogląd Sądu Najwyższego, że w stosunku do członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej istotne
dla zaliczenia roku pracy do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania renty inwalidzkiej lub emerytury jest przepracowanie w tym roku wymaganej ilości dniówek obrachunkowych, a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu.

Zważyć jednak trzeba, że - jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja
2012 r. (II UK 255/11, LEX nr 1227191) - pogląd powyższy ani stosowne przepisy dekretu nie stanowią o źródle wiedzy organu ustalającego prawo do świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, w szczególności nie wymienia się dowodów, na których opierać ma się ustalenie przepracowania wymaganej liczby dniówek obrachunkowych.

W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury oraz wysokość tego świadczenia, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, iż muszą to być dowody wiarygodne, nie budzące wątpliwości, spójne i precyzyjne. Przy ustalaniu okresów pracy winny być uwzględniane przede wszystkim dokumenty z przebiegu zatrudnienia, jednakże w sytuacji, gdy dokumentacja jest niepełna, zawiera rozbieżności bądź jest jej brak, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy nie można pominąć okoliczności, że brak jest stosownych dokumentów potwierdzających ilość przepracowanych przez ubezpieczonego w spornym okresie dni, co potwierdzone zostało w opinii biegłej sądowej z zakresu księgowości. Wobec powyższych rozważań stwierdzić zatem należy, że zeznania świadków oraz wnioski wypływające z opinii biegłej oraz z analizy porównawczej karty ewidencji pracy i dochodów świadka K. W. (1) oraz zaświadczenia o zarobkach R. G. z dnia 04.089.2015 r. mogą zastąpić dowód w postaci wykazu dniówek obrachunkowych (por. wyrok SN z dnia 24 maja 2012 r., II UK 255/11, LEX nr 1227191).

Na podstawie powyższych dowodów możliwe było natomiast pewne ustalenie,
żeże ubezpieczony w spornym okresie stale, w wymiarze co najmniej 8 godzin dziennie,
20 dni tygodniowo i 240 dni rocznie świadczył pracę traktorzysty na rzecz (...)
w S..

W tym stanie rzeczy, uznając apelację pozwanego organu rentowego za bezzasadną, Sąd Apelacyjny oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c., jak w sentencji.

SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek SSA Jerzy Andrzejewski