Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2016 r. w Szczecinie

sprawy Kancelarii Radców Prawnych (...) spółki partnerskiej w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale J. J.

o objęcie ubezpieczeniem społecznym

na skutek apelacji płatnika składek

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 21 grudnia 2015 r. sygn. akt VI U 864/15

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Kancelarii Radców Prawnych (...) spółki partnerskiej w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 500 zł (pięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko SSO del. Gabriela Horodnicka

–Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 222/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 3 sierpnia 2015 r. nr (...) stwierdził, że J. J., jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia
u płatnika składek Kancelarii Radców Prawnych (...) spółki partnerskiej w W. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu w okresie od 1 stycznia 2011 do 30 kwietnia 2013 z podstawą wymiaru składek po 1000 zł miesięcznie, z wyjątkiem grudnia 2011 r., kiedy podstawa wymiaru składek wynosiła 2200 zł, grudnia 2012 r. - podstawa wymiaru składek 2000 zł oraz czerwca 2013 r. - podstawa wymiaru składek 3000 zł. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że w toku przeprowadzonego u płatnika postępowania kontrolnego ujawniono, że płatnika oraz J. J. we wskazanym w decyzji okresie łączyła umowa cywilnoprawna nazwana umową o dzieło, której przedmiotem było faktyczne świadczenie usług polegających na utrzymaniu czystości w biurze płatnika mieszczącym się w S..

Odwołanie od powyższej decyzji złożył płatnik Kancelaria Radców Prawnych (...) spółka partnerska w W. wnosząc o jej zmianę poprzez uznanie, że J. J. nie podlegała obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu
i wypadkowemu w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji z tytułu umowy o świadczenie usług oraz o zasądzenie na rzecz spółki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości oraz zasądzenie na rzecz Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 21 grudnia 2015 r. oddalił odwołanie i zasądził od Kancelarii Radców Prawnych (...) spółki partnerskiej w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd okręgowy ustalił, że Kancelaria Radców Prawnych (...) spółka partnerska w W. prowadzi działalność o charakterze prawniczym, z zakresu doradztwa podatkowego oraz doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej
i zarządzania. Spółka posiada biuro w S.. W dniu 1 sierpnia 2003 r. pomiędzy (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w S. i J. J. została zawarta umowa o dzieło, przedmiotem której było utrzymanie czystości w siedzibie zamawiającego. Umowa została zawarta na czas wykonywania zadania. W umowie wskazano, że miejsce i czas wykonywania zadania zależy od uznania wykonawcy, jednakże wykonawca był zobowiązany do brania pod uwagę wskazówek zamawiającego. Przy wykonywaniu zadania wykonawca miał kierować się interesem zamawiającego i przestrzegać przepisów organizacyjnych. Wykonawca został też zobowiązany do wykonywania zadania zgodnie ze wskazówkami zamawiającego. Z dniem 6 sierpnia 2003 r. została zawarta umowa spółki partnerskiej pod firmą Kancelaria Radców Prawnych (...) spółka partnerska z siedzibą w W.. Zawiązana spółka przejęła zobowiązania (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. z tytułu umowy zawartej z J. J..

Do zadań J. J. w ramach zawartej umowy o dzieło należało bieżące utrzymywanie czystości w siedzibie spółki w S.. Dwa razy w tygodniu, po godzinach pracy kancelarii, była zobowiązana posprzątać pomieszczenia kancelarii. Praca polegała m.in. na starciu kurzu, odkurzeniu pomieszczeń, umyciu podłóg, szafek i biurek, sprzątnięciu łazienki i pomieszczenia socjalnego, wyrzuceniu śmieci, utrzymaniu czystości na balkonie. Za każdym razem J. J. wykonywała te same czynności, posiadała ona klucze do kancelarii. Wynagrodzenie ustalono na stałą stawkę miesięczną, na koniec roku płatne były premie.

W dniu 26 kwietnia 2013 r. zostało zawarte pomiędzy Kancelarią Radców Prawnych (...) spółką partnerską a J. J. porozumienie
w sprawie rozwiązania umowy o dzieło z dnia 1 sierpnia 2003 r. Strony zgodnie oświadczyły, że na mocy porozumienia stron rozwiązują umowę o dzieło z dnia 1 sierpnia 2003 r. z dniem 30 kwietnia 2013 r. Z tytułu rozwiązania umowy zamawiający zobowiązał się wypłacić wykonawcy odprawę w wysokości dwumiesięcznego honorarium z umowy o dzieło jednorazowo w terminie do dnia 5 maja 2013 r. Po rozwiązaniu umowy z J. J., umowa o dzieło o utrzymanie czystości zwarta została z M. K.. Sposób wykonywania umowy przez M. K. był analogiczny jak w przypadku J. J.. Z tytułu wykonywania umowy o dzieło J. J. w okresie od stycznia 2011 r. do maja 2013 r. uzyskiwała honorarium w wysokości 1000 zł miesięcznie, z tym, że w grudniu 2011 r. uzyskała wynagrodzenie w kwocie 2200 zł, w grudniu 2012 r. w kwocie 2000 zł, a w maju 2013 r. w kwocie 3000 zł.

Dokonując analizy przepisów art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1988r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.; dalej jako: ustawa systemowa), a także art. 65, art. 83 § 1, art. 353 ¹, art. 627 oraz art. 750 Kodeksu cywilnego, sąd okręgowy oddalił odwołanie płatnika. W ocenie sądu pierwszej instancji strony nie zawarły umowy o dzieło w rozumieniu art. 627 k.c. Umowa nie określała żadnego ustalonego przez strony rezultatu. Zadaniem zainteresowanej było wykonywanie w sposób ciągły i powtarzalny określonych czynności mających zapewnić stałe utrzymanie czystości w siedzibie zamawiającego, a nie osiągnięcie określonego jednostkowego efektu. Tak też w umowie został określony rodzaj pracy zainteresowanej – jako wykonywanie pracy, a nie wykonanie pracy celem osiągnięcia jednorazowego, umówionego rezultatu. Również sposób realizowania umowy, zawartej zresztą na czas nieokreślony, co sprzeciwia się istocie umowy o dzieło, jednoznacznie przemawiał za kwalifikacją usługi, nie dzieła. Sąd okręgowy podkreślił, że specyfika umowy o dzieło nie polega na świadczeniu standardowej pracy, lecz na wytworzeniu określonego dzieła, w związku z czym, przy tego rodzaju czynnościach jakie wykonywała zainteresowana, przepisy prawa nie pozwalały na swobodne dysponowanie rodzajem umowy o pracę. Nadto sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że formę wynagradzania, które było wypłacane miesięcznie, a nie po odbiorze dzieła. Dodatkowo sąd okręgowy wyjaśnił, że sam zamiar zawarcia umowy o dzieło, a także świadome podpisanie takiej umowy nie mogły zmienić charakteru zatrudnienia zainicjowanego taką umową, jeśli zatrudnienie wykazuje w przeważającym stopniu cechy innego stosunku prawnego (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 9 kwietnia 2015 r., III AUa 601/14, LEX nr 1771367). Płatnik zawarł z J. J. umowę, której cechy konstytutywne jak i sposób wykonywania wskazywały na faktyczne realizowanie umowy o świadczenie usług. Skoro zaś strony zawarły umowę o dzieło na warunkach, które nie spełniały ustawowego wymogu sprecyzowania rezultatu umowy, to sąd pierwszej instancji uznał, że była to czynność prawna pozorna i tym samym nieważna (art. 83 § 1 k.c.). Z uwagi na właściwości spornej czynności prawnej, sąd zakwalifikował ją jako umowę o świadczenie usług, do której odpowiednio stosuje się przepisy o umowie zlecenia (art. 750 k.c.). Konsekwencją takiej kwalifikacji prawnej jest zastosowanie w sprawie art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jako że sporna umowa stanowiła podstawę objęcia ubezpieczeniem społecznym.

Apelację od wyroku złożył płatnik składek, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku
i poprzedzających go decyzji organu rentowego poprzez stwierdzenie, że ubezpieczona J. J. jako osoba wykonująca dzieło na podstawie umów o dzieło u płatnika składek nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, ewentualnie – uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Nadto skarżący wniósł o zasądzenie od organu rentowego na rzecz płatnika składek kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wyrokowi zarzucił: 1) naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 65 § 2 k.c. poprzez nieuwzględnienie przez sąd pierwszej instancji przy wykładni oświadczeń woli stron zgodnego zamiaru stron i celu umów, 2) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 734 k.c. w zw. z art. 750 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
a w konsekwencji uznanie, że zainteresowana w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 30 kwietnia 2013r. wykonywała na rzecz płatnika umowy o świadczenie usług, podczas gdy strony łączyły umowy o dzieło, których przedmiotem było doprowadzenie kancelarii do czystości, 3) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że J. J. obowiązkowo podlegała ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 30 kwietnia 2013 r., podczas gdy stosunek prawny łączący J. J. z płatnikiem składek nie dawał podstawy do objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, 4) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że J. J. obowiązkowo podlegała ubezpieczeniu wypadkowemu w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 30 kwietnia 2013 r. podczas gdy w tym czasie nie była ona objęta obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, 5) naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dowolne przyjęcie, że zgodnym zamiarem stron było zawarcie i wykonywanie umów o świadczenie usług, podczas gdy zgromadzony materiał dowodowy nie daje podstaw do wyprowadzenia takiego wniosku.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja oczywiście nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, nie uchybił przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego,
w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Dokonał też prawidłowej subsumpcji
i zastosował właściwe prawo materialne. Sąd apelacyjny podzielił ustalenia i rozważania prawne sądu okręgowego, który trafnie uznał, że w sprawie nie było podstaw faktycznych do przyjęcia, że strony zawarły umowę o dzieło, bowiem w stosunku prawnym łączącym płatnika
z zainteresowaną nie było cech właściwych naturze umowy o dzieło.

Na wstępie wskazać należy, że umowa o dzieło należy do umów rezultatu, tzn. że oceny wykonania umowy dokonuje się przez pryzmat osiągnięcia konkretnego, indywidualnie oznaczonego wytworu, tj. dzieła, które może mieć postać zarówno materialną, jak i niematerialną. Wykonanie oznaczonego dzieła jest zwykle określonym procesem pracy lub twórczości
o możliwym do wskazania momencie początkowym i końcowym, którego celem jest doprowadzenie do efektu (rezultatu) przyjętego przez strony w momencie zawierania umowy. Ryzyko nieosiągnięcia rezultatu obciąża przy tym przyjmującego zamówienie. W umowie
o dzieło, już w momencie jej zawarcia powinien być określony weryfikowalny i z góry przewidziany rezultat. Dzieło nie musi mieć przy tym cech indywidualności w takiej mierze jak utwór. Nie zawsze też musi być tworem jedynym, niepowtarzalnym, chronionym prawem autorskim i wymagającym od jego autora posiadania specjalnych umiejętności. Tym niemniej, musi być wynikiem jednorazowym, oddającym zaangażowanie i umiejętności wykonawcy, a przed wszystkim musi być przedmiotem zindywidualizowanym już w samej umowie. Z taką definicją co do zasady nie koresponduje więc wykonywanie czynności powtarzalnych.

Podkreślenia wymaga także, że nazwa umowy nie ma decydującego znaczenia dla określenia jej charakteru, który ustala się na podstawie treści oświadczeń woli stron, dokonując ich interpretacji zgodnie z art. 65 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem, oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają, ze względu na okoliczności, w których zostało założone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, przy czym w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzemieniu. Dla prawidłowej oceny charakteru prawnego łączącego strony stosunku prawnego decydujące znaczenie mają ustalenia dotyczące okoliczności zawarcia umowy, jej celu i zamiaru stron, ale nie mniejsze znaczenie mają warunki na jakich umowa jest realizowana. Dlatego zamiar zawarcia umowy o dzieło, a także świadome podpisanie takiej umowy nie mogą zmienić charakteru zatrudnienia zainicjowanego taką umową, jeśli wykazuje ono w przeważającym stopniu cechy innego stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lipca 2008 r., I PK 315/07, Lex nr 470956).

Przy kwalifikacji umowy łączącej zainteresowaną z płatnikiem, jako umowy o dzieło lub jako umowy o świadczenie usług, do której stosuje się odpowiednio przepisy o umowie zlecenia, należy brać pod uwagę przepis art. 353 ¹ k.c., który wprowadza zasadę swobody umów, umożliwiającą stronom wybór stosunku prawnego, który będzie je łączył. Zasada ta jednak nie ma charakteru bezwzględnego, gdyż stosunek prawny łączący strony musi być oceniany pod kątem zgodności jego treści i celu z ustawą, zasadami współżycia społecznego, jak też naturą stosunku prawnego. Wola zawarcia określonej umowy przez strony nie jest decydująca, jeżeli zawarta umowa ma na celu obejście prawa. W rozpatrywanej sprawie należy stwierdzić, że rzeczywistym przedmiotem umowy było wykonywanie pracy poprzez świadczenie usług w określonym zakresie, a nie realizacja określonego dzieła i zmierzanie do osiągnięcia konkretnego rezultatu.

W ocenie sądu apelacyjnego już tylko treść umowy zawartej między J. J.
a płatnikiem składek nie pozwalała na uznanie, że w wyniku realizacji przedmiotowej umowy miało zostać wykonane indywidualnie określone, konkretne dzieło. Umówione przez strony różnego rodzaju czynności porządkowe (sprzątanie, odkurzanie, ścieranie kurzu, mycie biurek, szafek, wyrzucanie śmieci itp.) nie mogły być realizowane w warunkach umowy o dzieło w rozumieniu art. 627 k.c., bowiem taka treść stosunku prawnego przeczyła społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu tego prawa. Określony przez strony przedmiot umowy miał na celu staranną pracę polegającą na systematycznym sprzątaniu, co jest właściwe dla usługi realizowanej w warunkach zlecenia. Podnoszona przez apelującego okoliczność, że istniała możliwość skontrolowania wykonanej przez zainteresowaną pracy prawnie nie ma żadnego znaczenia. Każda praca podlega kontroli i z tego faktu nie można wnosić zawarcia umowy o konkretnym charakterze prawnym.

Podsumowując, treść spornej umowy, okoliczności jej zawarcia i wykonania doprowadziły sąd apelacyjny do niewątpliwego wniosku, że nie zaistniała umowa o dzieło. Przedmiotowy stosunek prawny należało zinterpretować jako umowę starannego działania, czyli umowę o świadczenie usług, która związane jest z szeregiem obowiązków publicznoprawnych. W ocenie sądu apelacyjnego płatnik składek niewątpliwie zawarł z zainteresowaną pozorną umowę o dzieło wg kwalifikacji z art. 83 § 1 k.c. a to dla ukrycia umowy o świadczenie usług, do której odpowiednio stosuje się przepisy o umowie zlecenia (art. 750 k.c.) z jednoznacznym i oczywistym zamiarem uniknięcia zobowiązań publicznoprawnych, jak też z pełną świadomością prawną zważywszy, że płatnik jest profesjonalnym przedsiębiorcą świadczącym usługi prawne. Skutki prawne zawartej umowy o dzieło należało zatem oceniać tak, jak dla umowy zlecenia. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgonie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Pomiędzy płatnikiem a J. J. doszło do zawarcia umowy o świadczenie usług, co uzasadniało objęcie jej ubezpieczeniami emerytalnymi, rentowymi i wypadkowym zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 i 12 ustawy systemowej.

W związku z powyższym sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację płatnika. O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i w związku
z art. 108 § 1 k.p.c.

SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko del. SSO Gabriela Horodnicka-Stelmaszczuk