Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 4 listopada 2015 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi w sprawie z wniosku W. K. (1) z udziałem J. R., M. C. (1), R. K., D. K. stwierdził, że spadek po S. W. z domu W. zmarłej w dniu 24 lutego 2014 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałej w Ł., na podstawie ustawy nabyli jej rodzeństwo: brat J. R. syn H., siostra W. K. (2) z domu R. i siostra M. C. (2) z domu W. córka H. i W. po 1/3 części każda z nich, ustalił, że strony ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od przedmiotowego postanowienia wniosła wnioskodawczyni W. K. (1) oraz uczestnik R. K.. Wnioskodawczyni M. K. zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że spadkodawczyni zmarła w dniu 27 marca 2014 roku nie zaś w dniu 24 lutego 2014 r, naruszenie przepisów prawa materialnego art. 952 k.c. przez jego błędną wykładnię, a mianowicie przez przyjęcie, że w ramach ustalonego stanu faktycznego nie było przesłanki obawy rychłej śmierci. Skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie, że spadek z mocy testamentu nabyła w całości wnioskodawczyni. Skarżący R. K. zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisów postępowania. Wskazał, że na rozprawę dnia 21 października 2015 roku nie został wezwany D. K. a Sąd był obowiązany go wezwać. Sąd nie uwzględnił wniosku D. K. o otwarcie zamkniętej rozprawy i wyznaczenie nowego terminu rozprawy celem prawidłowego powiadomienia D. K., który jest pełnoletni. Sąd nie wezwał D. K. do podpisania tego wniosku. Sąd Rejonowy pomimo złożonego wniosku nie sprostował do dnia dzisiejszego postanowienia z dnia 22 czerwca 2015 roku wskazującego, że uczestnik R. K. w imieniu małoletniego D. K. został o terminie powiadomiony, a D. K. nie jest małoletni. Skarżący zarzucił także błędną ocenę materiału dowodowego. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się o tyle zasadna, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego postanowienia i zniesienia postępowania w sprawie.

Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji. W granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Sąd odwoławczy sprawdza zatem nie tylko merytoryczne i formalne aspekty rozstrzygnięcia, ale weryfikuje także w szerszym kontekście przebieg całego postępowania pod kątem wystąpienia rażących uchybień lub nieprawidłowości, o których stanowi art. 379 k.p.c. W razie stwierdzenia nieważności Sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania stosownie do art. 386 § 2 k.p.c. Takie rozstrzygnięcie, w razie wystąpienia okoliczności powodujących nieważność postępowania, jest obligatoryjne, nawet jeśli zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o prawidłowe przepisy prawa materialnego i procesowego. Na decyzję o uchyleniu orzeczenia w razie stwierdzenia nieważności postępowania nie ma bowiem wpływu merytoryczna treść zawarta w wyroku Sądu I instancji.

Ta kwestia nie była wobec tego przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego z uwagi na to, że postępowanie w stosunku do uczestniczki postępowania – M. C. (1) jak również uczestnika D. K. było dotknięte nieważnością. Wynika ona z przyczyny, o której mowa w treści art. 379 pkt 5 k.p.c., tj. z powodu pozbawienia tych uczestników możności obrony swoich praw.

Pozbawienie strony możności obrony swoich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wtedy, gdy z powodu wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części.

Analizując, czy doszło do pozbawienia strony możności działania, trzeba w pierwszej kolejności rozważyć, czy nastąpiło naruszenie przepisów procesowych, następnie ustalić, czy uchybienie to wpłynęło na możność strony do działania w postępowaniu, w końcu zaś ocenić, czy pomimo zaistnienia tych okoliczności strona mogła bronić swych praw w procesie. Dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych przesłanek można przyjąć, że strona została pozbawiona możności działania (wyrok SN z 28.03.2008 r., V CSK 488/07, Lex nr 424315).

Uwagi te są aktualne w postępowaniu nieprocesowym, w którym przepis art. 379 pkt 5 k.p.c. należy stosować odpowiednio na podstawie art. 13 § 2 k.p.c.

W przedmiotowej sprawie na skutek błędów procesowych Sądu Rejonowego uczestniczka została pozbawiona możności działania. Pomimo wydanego zarządzenia uczestniczka M. C. (1) zamieszkała w USA nie została wezwana na terminy rozprawy w tym na pierwszy termin rozprawy w dniu 22 czerwca 2015 roku, ponadto nie doręczono jej odpisu wniosku, jak również nie otrzymała niezbędnych pouczeń przy pierwszym doręczeniu, którego faktycznie nie było. W aktach sprawy brak jest dowodu doręczenia przesyłki zawierającej wezwanie na rozprawę w dniu 22 czerwca 2015 roku wraz z odpisem wniosku i niezbędnymi pouczeniami. Należy więc stwierdzić, że uczestniczka nie została pouczona o treści artykułu 1135 ⁵ k.p.c. i wynikającego z niego obowiązku wskazania pełnomocnika do doręczeń w Rzeczypospolitej Polskiej. Jak również o skutkach niewskazania pełnomocnika do doręczeń polegających na pozostawianiu w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia przeznaczonych dla niej pism sądowych (art. 1135 ⁵ § 2 k. p. c). Uczestniczka nie została również pouczona o możliwości złożenia odpowiedzi na pismo wszczynające postępowanie i wyjaśnień na piśmie oraz o tym, kto może być ustanowiony pełnomocnikiem. W następstwie błędnie pozostawiano w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia zawiadomienie o kolejnym terminie rozprawy bezpośrednio poprzedzającej wydanie merytorycznego postanowienia. Stanowi to o naruszeniu przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy. Brak doręczenia doprowadził bowiem do sytuacji, w której M. C. (1), z udziałem której toczyło się postępowanie - została pozbawiona możliwości obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., nie mając wpływu na toczące się postępowanie.

Sąd odwoławczy podziela także argumentację skarżącego R. K., iż doszło do naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 149 § 2 k.p.c. Zgodnie z powołanym unormowaniem o posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane przez wezwanie lub ogłoszenie podczas posiedzenia. Stronie nieobecnej na posiedzeniu jawnym należy zawsze doręczyć wezwanie na następne posiedzenie. Wezwanie powinno być doręczone co najmniej na tydzień przed posiedzeniem.

Z zebranego w sprawie materiału wynika, iż postanowieniem z dnia 22 czerwca 2015 została odroczona rozprawa do dnia 21 października 2015 roku. Sąd Rejonowy uznał, że o jej wyznaczeniu został powiadomiony R. K. w imieniu małoletniego D. K.. Tymczasem D. K. jest pełnoletni i na Sądzie Rejonowym spoczywał obowiązek doręczenia mu wezwania na rozprawę wyznaczoną na dzień 21 października 2015 roku jako nieobecnemu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2015 roku. Tego rodzaju uchybienie nie prowadziłoby do nieważności postępowania, gdyby D. K. pomimo tego miał faktyczną możliwość działania, a więc gdyby stawił się na rozprawie, albo mógł składać kolejne wnioski lub wyjaśnienia, w tym także wnioski o powtórzenie przeprowadzonych pod jego nieobecność dowodów. Rozprawa wyznaczona na dzień 21 października 2015 r. była jednak ostatnią rozprawą w sprawie poprzedzającą wydanie wyroku. W tej sytuacji nie można mówić o tym, iż skarżący miał faktyczną możliwość składania jakichkolwiek dalszych wniosków. Wskazywane okoliczności odnoszą się również do sytuacji, gdy udział w rozprawie strony nie jest obowiązkowy, co także skutkuje koniecznością doręczenia wezwania z zachowaniem wymogów z art. 149 § 2 k.p.c. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 03 lutego 2010 r., II CSK 404/09 – w pełni aprobowanym przez Sąd odwoławczy w przedmiotowej sprawie – nawet w sytuacji, w której udział w rozprawie nie jest obowiązkowy i gdy strona została pouczona, że długotrwała przeszkoda w stawieniu się na rozprawę nie stanowi podstawy do jej odroczenia, termin rozprawy powinien być wyznaczony z uwzględnieniem wymogów z art. 149 § 2 k.p.c. Niezachowanie tego terminu w sytuacji, w której bezpośrednio po zamknięciu tak wyznaczonej rozprawy zapadło postanowienie kończące postępowanie w sprawie, stanowi o naruszeniu art. 149 § 2 k.p.c. ze skutkiem w postaci nieważności postępowania.

Uczestnik D. K. został pozbawiony możliwości obrony swoich praw, albowiem na skutek uchybień procesowych Sądu pierwszej instancji nie mógł i nie brał udziału w istotnej części postępowania pierwszoinstancyjnego – w rozprawie poprzedzającej wydanie merytorycznego postanowienia.

Z tych względów z uwagi na naruszenie przez Sąd Rejonowy art. 149 § 2 k.p.c. należało stwierdzić z urzędu nieważność postępowania

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy zapewni uczestniczce M. C. (1) możliwość wzięcia udziału w postępowaniu w pełnym zakresie, w tym dokonując prawidłowego doręczenia odpisu wniosku i pouczeń, wezwań na rozprawy i pouczeń w trybie art. 1135 ⁵ k.p.c. w szczególności o obowiązku ustanowienia pełnomocnika dla doręczeń i skutkach braku ustanowienia takiego pełnomocnika, o tym, kto może być ustanowiony pełnomocnikiem, o możliwości złożenia odpowiedzi na pismo wszczynające postępowanie i wyjaśnień na piśmie. Sąd Rejonowy zapewni także udział w postępowaniu D. K. biorąc pod uwagę, że uczestnik D. K. jest osoba pełnoletnią, na co wskazuje odpis skrócony aktu urodzenia uczestnika (k. 12 akt I Ns 1404/14).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 374 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c., uchylił zaskarżone postanowienie, zniósł postępowanie z powodu nieważności i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu dla Łodzi Widzewa w Łodzi do ponownego rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.